Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Augustus]

⁺ Op den eersten Augusti hadden wij tijdinge, dat een faliibaghijn van Leyden op reys wesende om tAmsterdam te coemen, ontrent Haerlem gecoemen sijnde, van den goesen gevangen werde, die haer sulx beroofden⁺ dattet ygelick te verwonderen stonde. Sij ontnaemen haer al soe wat sij hadde ende lieten haer moedernaeckt bij den wech, soedat sij haer in het hoy, twelck sij eerst vonde, verborch ende riep dengheen die daer verbij passeerden oetmoedelick an om een arm cleetgen haer naecktheyt mede te bedecken. Twelck oeck sulx geschiede ende quaeme dieselfde persoon op dese tijt binnen Amsterdam, vertellende haer gheschiedenisse tot verwonderinge ende verscrickinge van veel die dit hoorden.

⁺ Op den IIen werden wederom tusschen Utrecht ende Amsterdam drie scuyten het volck wuyt genomen ende tot Woorden gevangen gebrocht.

Op desen dage werde ons geseyt, hoe deerlick een poirter van Amsterdam op die wech nae Utrecht van den guesen gehandelt was. Om saeken want hij tot haer wille niet voert en ghinck, soe scelden ende slougen sij hem eerst, werde hij gewondicht in sijn aensicht met een rappier, voert sloughen sij hem met haeckscut om sijn lenden ende trocken ende stieten hem sulx harwerts ende derwerts, dat hij in onmacht ternederviel ende hiel hem als doot. Die goosen dat siende trocken hem wuyt sijn broucke, cousen ende scoenen, laetende hem sulx leggen, soe liepen sij wech ende naemen met⁺ haer sijn mantel, cousen ende schoon. Dese goede man sulx getracteert wesende ende siende dat die guesen hem verlaeten hadden, soe poochde hij vandaen op vriheyt te coemen ende begaf hem een water over te swemmen om soe der guesen verder tyrannie sekerlick ontslaegen te sijn, waerdoer hij genootsaeckt werde om doer een rietacker te passeren ende is daer soe deerlick gequetst geweest, overmids want hij genouch naeckt was, dat hij toochde al heel bloedich, niet minder dan of men hem met scorpionen gegeselt hadde. Ende ten waere God versien hadde een vrouwe tot wiens huyse hij eerst quaeme, die hem alle gemack ende dienst dede, hij hadde dat moeten bestorven, maer is te laetste nae veel ander ongeval tot Utrecht

+ AUGUSTUS.

+ Mercket wel an.

+ Op die vaert tusschen Utrecht ende Amsterdam werden noch scuyten genoemen.

+ Jammerlicke gesciedenisse.

[p. 517]

gevoert, daer hem sijnselfs vrienden ontfingen ende wederom an cleede[...] behielpen.

Op den IIIen hoorden wij, dat die van Oudewater starck rontsomme⁺ belegert waeren, oeck met damminge van de IJsele, ende dat het geschut daervoer gestelt werde, maer en troerden sij daerom niet, jae worden niet dan te meerder verbittert, bedrivende van ongeschicktheyt tgunt sij konden bedencken dat tot spijt of scampe mocht sijn van des conincks heercracht. Si drougen in spotternie processie met cruysvaen ende misgewae op die wallen van haer stadtmuyer ende beriepen het heercracht met groete verachtinge, waer sij bleven, waer het gescut was ende oft in de lumbert verset was //.

Op den IIIIen Augusti waeren bij ons die voer waerachtich wuytstelden⁺ ende seyden, dat tot Delft veel menschen ghingen met halfmaenen an haer⁺ hoeden, daermede te kennen gevende ende oeck wuytsprekende, dat sij liever Turcks werden dan sij haer soude wederom willen begeven tot haer verlaete religie ofte in obediëntie tot den coninck. Insgelijck werde ons vertelt, dat oeck veel tot Vlissingen op Turcks manier ghingen met dwaelen om haer armen ende spraken genouch wuyt die mont als desperate menschen, seggende: ‘wij weten wel dat wijt soe qualick gemaeckt hebben, dat wij gheen perdoon verhoepen en mogen’.

Op den Ven sceyde die procuratrix van sinte Agnieten binnen der Goude,⁺ S. Machtelt Jans, als sij bijnae een jaer tAmsterdam geweest had, wuyt den convent ter Lely ende begave haer om te dienen twee huysbegijnen.

Op desen dach hadden wij spraeke met den burgemeester van Amsterdam,⁺ Pieter Pietersz, daer recht voer op den XXX Julii of geteykent staet, ende vertrock die van de swaere desolacie, welck hij in den lande van Brabant gesien hadde, hoe die conventen daer verarmt waren ende hoe rijcke menschen, die haer goet jaerlix wel sevenduysent R. gl. waerdich was, nu oeck gebreck leden met meer ander swaericheyden.

Op den VIen werde op Oudewaeter soe geweldich geschooten, dat ment⁺ binnen Amsterdam besceydelick mocht hoeren. Men seyde, dat die stadthouder int opeyschen van de stadt presenteerde lijf ende goet, maer hij⁺ ontfinck voer antwoort, dat sij eer bereyt waeren die wuyterste droppel van haer bloet te storten dan sij haer overgaven. Spraeken voert die van Oudewaeter, dat sij begeerden genaede voer haer huysvrouwen ende kinderen, waere dattet geschiede dat sij overcracht werden, daerop haer weder geseyt werde, dat sij nu haerder selver souden genaedich sijn, mets te voerboeden doer haer obediëntie dat die in de uterste last ende noot niet en quaemen.

Op den VIIen hoorden wij, dat voer Oudewaeter doot gescooten waeren⁺ drie boschieters, die doer den stadthouder onder veel andere wuyt Amsterdam ontboden waeren om sijn boschieters te sijn, sulx sij voer Buyren geweest hadden. Die Heere sij dese haer zielen genaedich.

Op desen dach sach men heel Amsterdam in roer, doer oersaeck want⁺ men groeten roock sach opgaen ontrent het leger. Die gemeent waende, dat Oudewaeter in brant geschoeten was. Der waeren die meende, dat het quame doer het continueel schieten. Ander seyden, dat het tot Segvelt most sijn, maer nyemant bootscapten yet sekers. Ende worde van ygelick be-

+ Van Oudewaters fortsche verkeertheyt.

+ f. 260. v.

+ Fame van Delft ende Vlissingen, hoe sij haer toenen als Turcks.

+ Die procuratrix van dAgnieten ter Goude gaet dienen.

+ Benautheyt in Brabant.

+ Oudewaeter wert bescoten.

+ Verhartheyt van die tot Oudewaeter.

+ TOudewater werden boschscieters gescoten.

+ Suspitie, dat Oudewater in brant staet.

[p. 518]

claecht die deerlickheyt, welck in die contrey den goeden menschen, daer tot noch toe in groete benautheyt geweest, nu overquaeme.

⁺ Men seyde oeck hier, dat die dijck ontrent ter Goude was doergesteken.

Op den VIIIen werde ons voer seker geseyt, dat Oudewaeter met gewelt den coninck ondergebrocht¹ was, maer werde die inneminge versceydelick vertelt. Sommige spraken, dat ten tijde als des conincks garnezoon gereetschap maeckten om te stormen, dat doen oeck die guesen brant stichten tot versceyde plaetsen genouch in alle houcken ende dat sij een poort coosen om wuyt te loepen daer die Duytsche leger lach, meenende haer daer deur te slaen, maer werden dieselve altsaemen geslaegen soedat daervan nyemant ontquaeme. Ende werde hierbij geseyt, dat die vrouwen met die kinder aldaer bijeen onder die muyer geloepen waeren wuyt groete vrees, niet weetende wat haer overcomen soude, daervan wij gheen besceyt conden vernemen watter in gesciet was. Der waeren die vertelden, dat die stadt met stormenderhant gewonnen was met vermoorden alregheenen die daerinne waeren. Dese inneminge soude geschiet wesen ontrent den middach op den sevende deses maents Augusti.

Op desen dach hadden wij oeck tijdinge, dat die guesen in den nacht voerleden oeck het dorp Segvelt an brant gesteken ende verloepen hadde⁺ ende dat oeck wuyt // Woorden veel volcks verloepen was.

⁺ Op den IXen Augusti werde ons vertrocken, hoe binnen Oudewaeter wuyt het convent der Cellesusteren² gehaelt waeren van den Spangeren twee priesters³, deen wesende pastoor van Polsbrouck genaemt heer Claes ende hadde dander daer lange tevoeren gewoont. Dese werden doer den stadt geleyt als misdadigen, die ter doot gaen, met ygelick een crucifix in haer handen houdende, maer werde wel vermoyt dat haer niet leeds angedaen soude werden, twelck seer deerlick was om sien.

Men seyde oeck hier, dat Oudewater voerseker wel half ofgebrant was ende datter seer veel om hals gecoemen waeren.

⁺ Op den Xen quaemen twee Oudewatersche vrouwen wuyt Oudewaeter tot Amsterdam, die haer swaer verdriet deerlick vertelden. Sij waeren wel⁺ over hondert doode lichaemen gecomen, eer sij wuyt haer stadt geraeckten. Sij seyden, dat die religiose susteren, die noch leefden, gebrocht waeren int Spaensche leger ende dat die geheele stadt meest al verbrant was doer een mijne ende oeck een loepent vuer, welck die guesen selver gemaeckt hadden, maer was die kerck met het Oude Convent bliven staen.

⁺ Op den XIen hadden wij tijdinge, dat die van Schoonhoven an den coninck haer weder bekeert hadden, dat die prinsch ter Goude waer gecoemen ende delibereerde om daer leger te slaen. Ende oeck dattet leger nae Woorden⁴ van Oudewater gepasseert [was], maer werde in gheen van dese drie tijdingen geloof gestelt, alsoe toch tot dese tijt niet meerder gepleecht werde dan dat die een dander met loegenen stoveerden.

+ Den dijck wert ontrent der Goude doergesteken.
Oudewater wert ingewonnen.

1 Op 7 Aug. 1575 werd Oudewater na een bestorming ingenomen (Brugmans 233).

+ f. 261. r.

+ Die pastoor van Polsbrouck wert met noch een ander priester wuyt Oudewaeter geleyt.

2 Cellezusters of Nieuwe Convent (M.B. II, 151).

3 Heer Nicolaas, pastoor van Polsbroek, en Splinter Gerritsz, die beiden reeds drie jaar in het Cellezustersconvent woonden, werden op 8 Aug. 1575 door de Spaanse troepen omgebracht (H.B. 1874, 166 en Opmeer II, 250).

+ Der coemen vrouwen wuyt Oudewaeter.

+ Oudewater is meest al verbrant.

+ Fame van Schoonhoven, van den prinsch ende het leger.

4 Op 11 Aug. 1575 vond de bestorming van Woerden plaats (Brugmans 236).

[p. 519]

Op den XIIen saege ick, dat binnen tconvent ter Lely te coop gebracht⁺ werde sommige religiose habiten ende ander cleeder, die wuyt Oudewaeter geplondert waeren, ende seyden die vercoopsters van die cleeder, dat binnen Oudewater seer veel lijftocht als broot, bier, wijn ende anders gevonden was. Oeck seyden sij, dat sij den olii daer over straet sulx hadden sien loepen al haddet maer water geweest ende dat daer maer acht huysen waeren bliven staen, alt ander geheelick verbrant was.

Op den XIIIen quaeme binnen Amsterdam die moeder der Cellesusteren⁺ tot Oudewaeter ende beclaechde haer bij ons van soe groete deerlickheyt als haer was overcoemen, dat haer convent geheel verbrant was, dat sij van als berooft waeren oeck van haer beesten, daer sij tot dese tijt toe of geleeft hadden. Sij vertelde ons, dat het gunt int voerste van dese sijde geteykent⁺ staet angaende die pastoor van Polsbrouck met die ander priester geheel wuytstel was, maer waerachtelic in haer convent doer den Spaengers vermoert ofte doersteken waeren. Die Heere sij deser zyelen genaedich. Seyde sij mede, dat sij <int eerste als die overvallinge gesciet was> met haer susterkens tsamen int getal ses, doer den Spaengers in des veltheeren schans gebracht sijnde, lieflick ontfangen ende wel gevoet werden ende dat die⁺ vijf susteren van haer tot Montfoort in groete benautheyt nu op een caemer saeten. Hoorden noch van dese, dat die quaetdaeders ende die meeste guesen, die binnen Oudewaeter tquaetste bedreven hadden, veel ontcoemen waeren ende meest goede harten het swaerste lijden gehad hadden.

Van tleger seyde sij, dat sekerlick nu voer Schoonhoven was¹.

Op den XIIII sprake ick één, die mij seyde, dat hij selve binnen Oudewaeter⁺ gesien hadde, dat twee priesters over straet geleyt werden van den Spaengers met ygelick een cruys in sijn hant, maer en wist niet wie die waeren of waen sij quaemen oft ghingen.

Hoorden oeck hier, datter noch seer veel geschut, cruyt, clooten ende ander diergelijck gereeschap tot orloge van bovenen quame nae Schoonhoven. //⁺

Op den XVen Augusti werde ons geseyt, dat bij Schoonhoven doer des⁺ conincks soudaeten geslaegen waeren meer als hondert menschen, die wuyt Schoonhoven gegaen waeren om den dijck te doergraeven.

Wij hoorden oeck op desen dach met grof geschut seer schieten ende vernaemen tegen den avont, dat den guesen in de Leck of in de gront geschoten was een wuytlegger, welc daer gecoemen was om des conincks leger te becrencken.

Op den XVIen hadde ick sprake met een lantknecht wuyt Sloten, buyten⁺ Amsterdam gelegen, ende vertelde mij die, dat die guesen den ingesetenen van sijn dorp hadden doen weten, dat sij met malcander voer haer sien souden, want sij gesloten waeren of te hangen of te verdrencken soe wien sij van haer wisten te becoemen. Die leser mach peynsen wat benautheyt den goede menschen hier is overgecoemen, merckelick om reden want sij niet en wisten waer sij haer wachten souden mogen. Dese bitterheyt was fame, dat den guesen nu was vernieuwet, doer oersaeck dat Oudewaeter met gewelt onder den coninck gebrocht was.

+ Geestelicke habiten, tot Oudewater geplondert, comen tAmsterdam te coop.
Tijding van Oudewater.

+ Die moeder van de Cellesusters tot Oudewater comet tot Amsterdam.

+ Die pastoor van Polsbrouck met sijn compaen, daer boven of staet, (sijn) doersteken.

+ Die cellesusters sijn tot Montfoort in een caemer.

1 Op 12 Aug. 1574 kwamen de Spaanse troepen voor Schoonhoven (Brugmans 236).

+ Tleger reyst voer Schoonhoven.

+ f. 261. v.

+ Sommige, die den dijck willen doergraven, werden bij Schoonhoven geslagen.
Een wuytloeper wert in de gront gescoten ter selver plaets.

+ Die guesen dreygen die van Slooten seer deerlick.

[p. 520]

⁺ Op den XVII reysden die wateroerlochscepen van Amsterdam om die Meer te veyligen, soe men seyde, maer en wist nyemant voer seker wat datter te doen mocht sijn.

Tusschen Utrecht ende Amsterdam werden oeck op desen dach sommige scuyten doer den guesen genoemen. Ende hadden tijdinge, dat hartoch Erick tot Utrecht waer gecoemen, met suspicie dat hij voert nae Woorden wilde.

⁺ Op den XVIIIen hadden wij tijdinge, dat die IJsele ende Lecke doer den guesen tot verscheyde plaetsen opgegraven was ende dat bijnae heel Hollant oeck voer Schoonhoven onder water stonde.

⁺ Men vertelde mede hier, dat onlanx voer dese tijt een priester binnen Leyden gevonden was celebrerende, die sulx als hij ten outaer stonde met het misgewae in groeter spot den stadt is doergeleyt ende werde voerts gevangen gehouden, waerdoer oeck nieuwe persecutie rees onder andere priesters, die daer noch waeren, sulcks datter noch twee gevangen genoemen werden¹.

⁺ Op den XIXen sach men binnen Amsterdam veel rumoers ende quaemen die knechten met den scutterie aldaer tsaemen in haer geweer. Twelck geschiede doer sekere guesesoudaeten, die in den stadt bevonden werden gecomen te sijn met turfscepen, verdeelt met drie of vier tsevens, ende hadden voer <soe men seyde> den stadt te verraeden doer dien an brant te stellen ende den wacht onder den brant te vermoorden om sulx haer mackers, oeck verraeders ende guesen, die in laegen ontrent den stadt sijn souden, den poorten te openen ende dien in handen te brengen, maer heeft dalmogende God haer boos concept doer sijn voersichticheyt met manier oft middele als volcht verhindert. Dese verraeders waeren tsamen vergadert in een leech huys an die Spoy², daer sij alleynken vermeerderden ende scheenen wel twee ofte drie daegen geweest te hebben. Dit huys hadde een lantman gehuyert, met conditie dat hij daerinne wat hoys brengen soude ende voert te winter woenen soude, maer behiel die vrou wesende eygenaer vant huys haer vrijdom om hierinne opt solder haer natte gewassche cleeder te hangen. Quaeme hierom op dese tijt dese vrouw, soealst //⁺ ymmers wesen wilde, om daer haer cleeder te brengen ende vonde daer volck binnen, niet wetende van waen dit gecoemen was. Wat soude sij doen? Sij gaevet één te kennen, die het tselfde voert een backer vertelde. Dese twee verwondert sijnde sijn nae het huys gegaen ende sijn oeck daerin gecoemen. Ende doerdien want sij op die solder clommen, vernemende datter onraet was, want die raubauwen haer te live wilden, soe hebben sij terstont met luyder stemme geroepen: ‘Verraet, verraet’ ende ‘Die stadt is verraeden’. Ende is hierdoer die geheele stadt in rumoer gecoemen, soedat die wet vergaderde ende ordinancie stelden om tverraet te voercoemen.⁺ Men sloot die stadspoorten. Der werden wuyt dese verraeders terstont wel dertiene gevangen. Ende soe suspicie was, datter meer mochten wesen ofte comen, soe besocht men binnen alle lege huysen met den spikeren, met ordinantie dat ygelick burger terstont bij naem ende toenaem most

+ Die oerlochwaterscepen reysen van Amsterdam nae de Meer.

+ Die IJsele ende die Lecke werden doergraven.

+ Spot, een celebrerende priester tot Leyden angedaen.

1 Bedoeld moeten zijn de pater van Roomburg en de prior van Warmond (vergel. fol. 263ro).

+ Op dese dage was tAmsterdam veel oproers om seker verraet, twelc daer ophanden was.

2 Spui.

+ f. 262. r.

+ Der werden dertien verraeders gevangen.

[p. 521]

anbrengen, soe wie vreemt bij dien mocht gelogeert sijn. Der voeren oeck veel scuyten met soudaeten ende ander volck buyten den stadt om daer sekere plaetsen te besoucken ende den turfscepen, die op wech waeren tAmsterdam te coemen, te besien of daer gheen meerder verraeders inne en waeren.

Op den XXen Augusti hoerden wij, datter wuyt die voerseyde verraeders⁺ noch drie¹ gevangen waeren ende dit in den dageraet van desen daege. Der werden oeck ontrent te sessen smorgens twee molenaers gegrepen², die men seyde dat dese verraederie mede toegedaen waeren, maer werden dieselfde terstont ontrent die middach als onsculdich laeten ghaen.

Der quaemen op den avont van desen dach mompelinck, dat Schoonhoven⁺ conincks was geworden met contracte. Men wildet stijf seggen, maer en werdet van veel geen geloof gegeven.

Op den XXIen hadden wij smorgens vrouch tijdinge, dat die guesen voer⁺ Amsterdam in de voerleden nacht seer gerumoort hadden, overvallende ende nae haer als prijs nemende twee waeteroerlochscepen. Sij waeren oeck al in sulcke twee boyers als daerbij laegen, meenende die mede tot haer wille te crigen, maer dat miste haer, want sij daer weder wuytgeslaegen werden.

Op desen dage quaeme binnen Amsterdam een priester van der Goude, die tot deser tijt toe geweest was binnen Delft in groete benautheyt ende⁺ pericule, heymelick veel goede catholike anrechtende die heylige sacramenten ende twoort Goods. Dese was sijn naeme heer Frans Joppenz ende was doer gebot met paspoort wuyt Delft geleyt ende bedwongen doer den burgemeester om wuyt den prinschenlant te scheyden.

Op den XXIIen werde geseyt, dat Dordrecht, Rotterdam met haer⁺ complicen groete gereeschap maeckteden om Schoonhoven te ontsetten ende des conincks armey hem daertegens voersaege om niet verrast te werden, vertreckende wuyt dier oersaecke tbeschieten van Schoonhoven.

Men vertrock oeck hier, dat die prinsch binnen der Goude was ten dage⁺ als Oudewaeter overvallen werde ende metten gemeente bitterlick bescreyde die nederlaege ende onderdruckinge van die stadt. //

Op den XXIIIen Augusti werden binnen Amsterdam gehangen sestien⁺ guesen, die in stadt gecomen waeren om dien te^a verraeden ende alle manspersoonen⁺ daerinne sijnde te vermoorden, sulx boven op den XIXen deser maent of geteykent staet. Wuyt desen werden naederhant, als sij met hangen

+ Der werden der noch drie gevangen.

1 Dit waren Jhr. Joest Louts van Oesenbrugge, Andries Salomon van Gent, Dirck Willemsz, alias Roes van Utrecht, Jan Dircks van Eekloo in Vlaanderen, speldenmaker, Pierson van Antwerpen, kousenmaker, Simon Claesz van Cadoelen, Hans van Ruynen, Cornelis Pietersz van Walcheren, Joost Matten van Amsterdam, Hubrecht Dyercxs van Eekloo in Vlaanderen, oud 21 jaar, Anthonis van Laere van Lier, Jegion de Bock van Gent, oud 19 jaar, boekbinder, Jan van Eyck van Utrecht, goudsmid, Jan Gerrits van Luik, Govert Adriaensz van Oorschot en Joris Jacobsz van Alveringen in Vlaanderen, oud 22 jaar (R.A. 274 fol. 142-152vo).

2 Op 20 Aug. 1575 werd Anthonis Lucasz, molenaar, uit de hechtenis ontslagen. Van een tweede molenaar is geen sprake (R.A. 274 fol. 150).

+ Fame van Schoenhoven, dattet over is.

+ Der werden twee waterscepen voer Amsterdam genomen.

+ Heer Frans Joppez Brouckhuysen³ van der Goude wuyt Delft tAmsterdam.

3 Hij had een lijfrente op Gouda (rek. 1572 fol. 84vo) en was waarschijnlijk een zoon van Job Fransz van Brouckhuysen, die een graf in eigendom had (grafboek Janskerk fol. 36vo).

+ Die goosen souken Schoonhoven te ontsetten.

+ Die prinsch is ter Goude ende schreyt.

+ f. 262. v.

a Er staat ‘ter’.

+ Sestien guesen, gecomen om verraet te stichten, werden tAmsterdam gehangen.

[p. 522]

gedoot waeren, sommige gequartiert ende andere die hoofden ofgesneden mids dien te poorten wuytstekende, maer die lichaemen werden buyten den stadt met die beenen omhooch an den galge gehangen. Sij sterven allegader met goede kennisse als catholicke. Die Heere ontferme deeser zielen. Amen.

⁺ Op desen daege quaeme een guesetrommelaer tot Amsterdam. Hij trommelde voer den stadt ende werde voer den burgemeesters gebrocht. Men seyde, dat hij een brief brocht, daermede die guesen versochten, dat men den voors. geexecuteerde hem wilde loslaeten, met presentacie dat sij andere gevangens, dien sij hadden, weder daertegens geven wilden, maer werde tevergeefs moyten gedaen, want dese nu al doot waeren ende onreden soude hebben geweest, dat men verraeders souden stellen tegens goede luyden, sulx sij haer werck of maeckteden om dachlix te vangen ende te spannen.

⁺ Quaemen oeck op desen dach die cellesusterkens van Oudewaeter, vijf int getal, binnen Amsterdam om daer een weynich tijts te sien of sij gheen bequaemheyt conden vernemen van haer op haer desolaete ende verbrande plaets weder te moegen nederslaen. Ende mosten dese voer den stadt bliven sonder daerinne te mogen gaen van achten smorgens tot naemiddach te vieren, maer werden te laetsten doer den schoudt van den stadt ingelaeten.

⁺ Op den XXIIIIen hadden wij tijding, dat voer Schoonhoven seer geschoten was ende tegenwoerdelick tusschen den stadt ende conincks armey seer getracteert werde om met accort over te ghaen.

⁺ Quaemen oeck op desen dage veel beesten op binnen Amsterdam doer vreese der guesen, die nu haer sonderling verbittert toonden overmids die⁺ justicie over den voirn. verraeders gedaen. Sij hadden in de nacht voirleden ontrent veertien beesten te Slooten geroeft ende bij haer gedoot den gesellen, dien sij met die waeterscepen op den XXIen deses maents genomen hadden, alleen wuyt een wederwraeck van tgunt binnen Amsterdam over haer mackers, wesende verraeders, geschiet was.

⁺ Op den XXVen hoorden wij, dat Schoonhoven op dach tevoeren met accordt onder den coninck in obediëntie gecomen was ende dat des conincks soudaeten nu daerin waeren¹.

Op den XXVIen waeren sekere missiven gecomen binnen Amsterdam, inhoudende dat sekere Engelsche scepen, die in Engelant doer sommige catholike heeren tot assistentie van ons coninck tegens den guesen worden gehouden, den guesen benoemen hadden wel XXV scepen mets vernielende tvolck twelck daerop was.

Men seyde, dat oeck die van Leyden an Amsterdam gescreven hadden om den voirn. verraeders vrij te laeten, of dat sij den pater² van Roomburch, dien sij nu gevangen hadden, omdat sij hem bevonden hadde die⁺ hoochwaerdige misse gedaen te hebben, dooden // ende quartieren souden.

+ Een guesetrommelaer compt tAmsterdam met een missiif.

+ Die cellesusters van Oudewater comen tAmsterdam.

+ Fame, dat die van Schoonhoven tracteren om genae.

+ TAmsterdam comen beesten opt stal.

+ Die guesen tyrannizeeren.

+ Schoonhoven wert geseyt conincks te sijn.

1 Schoonhoven werd 24 Aug. 1575 overgegeven (Brugmans 239).

2 Pieter Aertsz, reeds in 1569 pater (V.H. 174), werd 4 Aug. 1575 gevangen genomen, omdat hij in het St. Catharijnengasthuis de mis wilde opdragen (Orlers 573). Op 12 Sept. 1575 besloten de Staten van Holland hem verlof te geven, indien hij dat wenste, naar Haarlem te gaan, op 26 Juli 1576 besloten zij hem toe te staan te vertoeven binnen Delft, Delfland, den Haag en Haagambacht (R.H. 617 en 124).

+ f. 263. r.

[p. 523]

Hadden mede die van Leyden, ten tijden als sij den voirs. pater van Roomburch⁺ vonden misse te doen, gevangen genoemen den prior¹ van Warmont², omdat hij gevonden werden dieselfde misse te hoeren, ende andoende hem een cruysoffel gaeven sij hem een stock in sijn handen, met bedwanck dat hij die als een caers draegen soude ende most sulx die galch soenen.

Op den XXVIIen hadden wij tijding, dat des conincks volck Oeltgisplaet overvallen ende ingenomen hadde. Men seyde mede, dat veel geleyen⁺ van Antwerpen nae guesenlant geschickt waeren om haer oeck te waeter te becrencken.

Werde mede voertgeset, dat den Briel, der Goude met die Oude Wetering an des conincks sijde waeren, hoewel tselfde met lichtvaerdicheyt ontfangen ende gehoort werde, alsoe dese tijdingen te groot ende te veel tsevens waeren.

Op den XXVIIIen Augusti en hadde tgundt op dach voerleden geseyt was gheen vervolch ende werde daer niet meer of gesproken, soedat genouch verstaen werde tselfde maer wuytstel geweest te sijn. Maer liep hier nu⁺ continueel rumoor, dat conincks soudaeten Goudssluys³ ingenoemen hadden, ende verslapte die fame oeck weder ontrent den avont, waerdoer gepresumeert werde, dat dit mede logentael most sijn.

Op den XXIXen quame binnen Amsterdam missive, inhoudende dat⁺ int leger van den coninck wederom groete oproer was geresen, sulx dat haer veltheer, ons tegenwoerdighe stadhouder, van haer gescheyden was. Sij riepen, dat sij tegen den winter wilden versekert wesen, waer sij logeren souden. Ende quame hierdoer, dat die crijchsvorderinck geretardeert werde, soedat die benaude wel saegen, dat haer hope sober was van cortelinck bij den haeren te moegen coemen.

Mij sprake oeck één op desen dach, die nu wuyt Oudewaeter quaeme,⁺ ende vertrock die, dat sij veel wuyt het Oudewaeters volck gesproken hadde, die noch al tot den gueserie gesint waeren, opelick seggende dat sij veel beter bij den guesen waeren dan bij den catholiken.

Van Schoonhoven hoorden wij, dat daer groete beroerte waer, want die⁺ soudaeten trantsoen met groete onbesceydenheyt wilden hebben, waerop die stadt overgegaen was, ende dreichden den stadt noch al te plonderen, hoewel die overicheyt genouch diligenteerde om tgelt te fineren, maer soe haest niet wist an te coemen.

Op den XXXen began men te verspreyden, dat conincks armey in Zeelant⁺ ontrent Zevenbergen van den guesen seer benarret was, sulx dat sij gestadelick screven ende baden om ontset te werden. Der waeren die groete vrees hadden, dat het leger in Hollant opbreken soude.

Hoorden oeck wederom nieuwe wuytstel, dat men weder tracteren soude⁺ van payse, maer en conden doer dies nyemant hartelick getroost werden, overmids dat wel gesien werde hoe overgegeven dat die menschen tegenwoordich noch waeren tot alle wreetheyt ende ongeschicktheyt.

Op den XXXIen werde bij ons geseyt, dat wuyt conincks leger van Schoon-⁺

+ Merckt van vylennie, den priesters tot Leyden angedaen.

1 Anthonis Hermansz, ging in 1572 naar Leiden, kreeg in 1574 alimentatie (Overvoorde inv. 1470 en H.B. 1910, 38 en 1915, 315).

2 Cisterciënserpriorij Mariënhoven te Warmond (M.B. III, 129).

+ Vreemde nieuwe goede maeren van Oeltgisplaet, der Gou, den Briel etc.

+ Fame van Gousluys, dat het van des conincks soudaeten inne is.

3 Gouwsche sluis, gelegen op de plaats, waar de Gouwe in de Rijn valt.

+ Die Spaengers maeken wederom nieuwe meuterie.

+ Die van Oudewaeter en sijn het geusen noch niet sat.

+ Binnen Schoonhoven rijst groete beroerte.

+ Coninks volck wert in Zeelant van den gues benarret.

+ Fame van wederom tot pays te vergaderen.

+ Conincks soudaeten reysen nae Crimpen.

[p. 524]

hoven getrocken waeren wel XXX vaendel knechten met groet geschut nae Crimpen om daer met gewelt te overvallen alsulcke scansen als die guesen daer hadden, ende en conde van nyemant verstaen werden werwerts tleger⁺ reysen soude. //

+ f. 263. v.

3 Hij had een lijfrente op Gouda (rek. 1572 fol. 84vo) en was waarschijnlijk een zoon van Job Fransz van Brouckhuysen, die een graf in eigendom had (grafboek Janskerk fol. 36vo).