Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[Mei]

Op Meydach verstonden wij, dat des daechs tevoeren doer die van Amsterdam⁺ beslagen waeren alle alsulcke scepen als dese voerlede daegen op licent⁺ bi haer met versceyde waeren gecoemen waeren wuyt der guesen contrey ende worde dit gedaen in een wederwrake vant nemen des waterschips, daer op dach tevoeren of geteykent staet, met conditiën dat sij dien wel wilden ontslaen soe // haest als hem twaterschip wederom soude gerestitueert⁺ sijn.

Op den IIen Mey reese den menschen wederom groete bedrouftheyt⁺ doer verscheyde bedroufde rumoeren, welck gestroyt werden. Men seyde, dat die van Enckhuysen openbaer oerloch doen publiceren hadden tegen Amsterdam, om oersaeke want sij haer scepen <soe recht voerens geteykent staet> gehouden hadden. Ander vertrocken, dat één wuyt Rotterdam nu versch gecomen sijnde bootscapte hoe in de goesesteden mede sterckelick van pays gesproken werde bij sommige, maer seyde datter veel anders riepen mids oeck te seggen: werde die moet nu op den vierden Mey niet gebroeken van de verbittertheyt, dattet dan gescapen waer in seven jaer noch gheen pays te werden¹. Der waeren oeck, die verhaelden dat voerseker⁺ die Noordelantsche steden nu mede opgetogen waeren nae den prinsch ende dat die guesensteden nu al sachter vielen om te luysteren tot die accort dan sij voerens gedaen hadden, hiertoe gecomen doer vreese dat haer die prinsch begeven soude. Ende was op desen dach sulx, dat bijnae soe verscheyde rumoeren vertelt werden als men menschen hoerden spreken, ende dese veelal tot verdriet ende benautheyt.

Op den IIIen Mey hadden wij vrouch morgens quade tijdinge, hoe die⁺ vrede heel of was, hoe die gedeputeerde al gesceyden waeren ende hoe die guesen haer in als anstelden als die rebelleren wilden, mets haer te versien van provande ende overal te bescansen.

+ MEY.

+ Die van Amsterdam beslaen den scepen, tot haer met licent gecomen.

+ f. 249. r.

+ Bedroufde tijdingen.

1 Het is niet duidelijk, waarop de datum 4 Mei slaat.

+ Hope van pays.

+ Fame, dat die pays of is.

[p. 494]

⁺ Ontrent den avont hoerden wij, hoe twee capyteynen van des conincks regement: Bushuysen, viceammirael onder die grave Boshuy, ende Gerrit van Sichem wuyt Utrecht getrocken waeren om te Amstelredam te coemen, hebbende bij haer seer veel gelts, wel voer seven capyteyns haer knechten te loonen. Ende sijn dese onderweechs van den guesen overvallen ende gevangen nae Woerden gebrocht. Maer is geschiet, dat sommige van des conincks soudaeten die wech passerende om avontuer te soucken, sulx onder dien dickmael geschiet, desen tegemoet sijn gecoemen ende hebben dese den voirn. capiteyns met al dat gelt wonderlick verlost, mids wuyt den guesen sommige dootscietende ende dander voerts op die loop drivende, hoewel dese soudaeten in comparatie der guesen seer weynich waeren.

⁺ Op den vierden vertrock men ons van sommige missive an vrienden te Amsterdam wuyt der Goude gecoemen, inhoudende troost, dat sij grootelick verhoepteden op den pays eer yet lange tgeheele lant doer te coemen.⁺ Men seyde mede, dat die coninck bestand met den Turck hadde.

Item, dat die tractaet om pays te maeken wederom vertogen was, met hope datter noch wel wat goets of vallen mocht.

Op den vijfden liep fame, dat die guesen haer report gedaen hadden an den gedeputeerden, wuytsprekende dat sij niet van meeninge waeren om verder te verstaen over die tractatie van pays voer ende eer die Spaengers wuyt die lande waeren, met presentacie, dat sij haer religie wel of wilden⁺ staen, soe // verde die Staten van tgeheele Nederlant sulx bevonden met goede reden te behoeren.

⁺ Quamen oeck op desen dach wederom van Hoorn twee scepen met vlas tot Amsterdam, twelck sommige seer verblijde, omdat sij hoopten, dat die bitterheyt welck die steden tegens malcander hadden doer dusdanige gemeensaemheyt wat versachten soude.

⁺ Op den VIen Mey hoepten die menschen noch al tot die pays ende meenden, dat alle dinck noch wel werden soude met fame dat die Waterlantse steden tsamen haer onderwurpen hadden des prinschen goetduncken, beloevende al te volgen soe wat hij met den coninck mocht contraheeren.

⁺ Op den VIIen sprake ick één, die nu wuyt Brabant quame, ende seyde die datter veel Spaengerden ofquamen, die hij doer ende verbij gepasseert was. Vertelde mede, dat in Brabant die hope van de pays genouch te niet geweest hadde doer het scheyden van de grave van Swartsenburch, die naet lant van Cleef hem begeven hadde¹. Maer seyde voerts, datter nu wederom een weynich hope began te comen doer fame, die liep dat dieselfde grave Swartsenburch wederom quame ende noch tracteren soude.

⁺ tAmsterdam hadde die gemeen man veel in de mont datter niet an te twivelen en stonde of ten soude wel pays werden. Ende werden den lantluyden geraeden, oeck deur dengheen die in de wet waeren, dat sij vrijmoedich haer sulx versien souden met beesten te coopen ende anders diergelijck of dies anclevende, alsof sij den pays versekert waeren, dien sij seyden, dat soe seker waere dat die zeede eer sonder water soude mogen wesen dan dese nu onderweechs soude mogen bliven.

⁺ Op den VIIIen hadde ick communicatie met een vroutgen wuyt Castricum, die mij vertelde wonderlicke geschienisse haer overgecomen, onder al hoe

+ Twee capiteyns wuyt conincks regement werden van den guesen gevangen, maer weder verlost.

+ Hope van pays.

+ Bestant met den Turck.
Die tijt van de conclusie bij den gedeputeerde om accort te maken wert verlanget.

+ f. 249. v.

+ TAmsterdam comt vlas van Hoorn.

+ Sprake, dat die Waterlantse steden haer onderwerpen des prinschen wil.

+ Weynich hope van pays.

1 Op 27 April 1575 reisde hij terug naar Duitsland (Brugmans 205).

+ Vermetel wuytspreken, dat het pays moet sijn.

+ Overlast, tot Castricum met een cranck sieck man bedreven.

[p. 495]

haer dorp heel woost lage ende niet bebouwet en werde doer oersaeck want het gestadige last ledet van beyde pertiën. Sij verhaelde oeck, hoe haer vader in sijn dootbedde leggende onder die wuyterste sacramenten, gemonicht ende geoliit, van den soudaeten over wedersijden dickmaels deerlick gequelt ende geoefent werde. Die een noemde hem: ‘ghi papistige scelm’. Die ander riep met swaere bitterheyt: ‘ghi goes, ghi kelckdief’ ende deesgelijcks anders. Ende scudden hem met wreetheyt, soe an de één sijde, soe an de andere sijde. Oeck tilden sij hem op ende lieten hem ongenaedelic weder neder vallen, benemende hem sijn laekens ende clederen van sijn bedde. Deden mede denselven tijde dese vrou veel verdriets an met haer seer qualick toe te spreken, te dreygen ende oeck met verscheyde rappieren op haer lichaem te stellen, haer niet anders geketende ende tierende dan of sij leeuwen geweest hadden ende metterdaet haer wilden vernielen ende doersteken.

Op den IXen vond men, die seer starckelick wuytstelden dat die steden⁺ in Suythollant des conincks presentacie met dancberheyt ontfangen hadden ende haer overgaven tot sijn geboden. Andere seyden heel contrarie ende bewesen tgunt sij sustineerden met dien dat sij gesien // hadden sommige munte binnen veertien daegen herwerts in den gerevoltede steden geslagen, daervan de superscriptie was: ‘Beter een salich oerloch dan een onsalige ende ongeduerige pays’¹.

Mede was op desen dach den wuytlandigen van Alcmer, residerende⁺ binnen Amsterdam doer den guvernoor een missive gesonden, daerinne besloten waeren alle die acten, presentaciën, repliken, dupliken ende diergelijck bi den gedeputeerden getracteert. Men waende, dat sulx gedaen werde tot troost van den loepende catholiken, als waermede hem geremonstreert werde, hoe die mayesteyt dese saeke niet ledich en stonde maer sijn dyvoere hiertoe genouch dede mets presentacie van groete genaede ende goedertierenheyt. Oeck beoersaeckte dese missive veel suspicie, dat die coninck daermede socht hemselven te vindiceren van opspraeck, alsof hij tyrannelick dede, waert saeck bij oersaeck van dese der goesen verkeertheyt hij hem benootsaeckt vonde om met het uterste dese rebellicheyt te straffen.

Op den Xen Mey reysde van Amsterdam Sr. Dignum Hubrechtsd. nae⁺ Utrecht om daer te gaen dienen onder vreemde luyden. Sij was een nonne van Poel ende quame van Leyden, daer sij seyde dat die andere conventualen, haer medesusteren, in groeter benautheyt noch tsamen saeten. Het dede ons verscrickt werden, dat soe waerdigen staet als is der^a nonnen staet tot soe groete cleynicheyt gedreven werde, maer het most oeck op dese tijt geleden werden, om saeke want die boosheyt het hooft nu boven hadde.

Hier hoorden wij wederom seer bedroufde tijdinge doer sommige, die⁺ nu wuyt haer reyse binnen Amsterdam gecoemen waeren, seggende dat niettegenstaende die gemeen sprake van pays nochtans gheen pays voer dese

+ Fame van de Suythollantse steden, Dordrecht, Delft, der Goude, Rotterdam.
f. 250. r.
Schijn, dat die goesen geen pays an en staet.

1 Bedoeld is de rekenpenning, die de Staten van Holland in 1575 uitgaven en die het opschrift droeg: ‘Securius bellum pace dubia’ (G. van Loon, Beschrijving der Nederlandsche Historiepenningen, I, 's Gravenhage 1723, 204).

+ Die guvernoer sendet copie van acten, gedaen bij den gedeputeerde tot den accorde.

+ Een nonne, van Poel gecomen, reyst tUtrecht (te) dienen.

a Er staat ‘daer’.

+ Verspreydinge, dat die pays heel of is.

[p. 496]

tijt werden soude ende wilden dese selfde boden wel dat het gunt sij tegenwoordelick seyden wuyt haer monde onder die gemeente verspreyt werde, affirmerende dat sij hiervan sekerder bescheyt hadden dan hem tgunt sij seyden falgeren soude mogen. Ende werde dese rumoere daerom te meerder gelooft, soe ygelick wel saege hoe forsch haer die guesen hielen, jae sulx dat sij haer niet en ontsaegen oeck te berommen over haer feyten als dien daerom eere ende dancke behoort bewesen te werden, opelick wuytsprekende dat sij nyemant vercort, maer tgeheele lant wonderlick geprofiteert hadden.

⁺ Op den XIen troorden wij noch al met malcander, bedrouft sijnde overluids het insien van het jammerlick verdriet, daer wij ons tegenwoerdelick in vonden. Wij verhaelden tsamen der guesen verwoostheyt ende oeck, hoe geweldelick sij haer beschickten om tlant in rebellicheyt te houden, als die sulcken bolwerck tot Alphen geslagen hadden, dat van desgelijcks int lant noyt tevoeren gehoert was, met coste wel van tachtichduysent R. gl. soe men seyde. Ende waeren behalven die scansen, dien sij tot versceyde plaetsen genouch hadden, noch tegenwoerdich seer besich om haer steden veel starcker⁺ te maeken, sulx dat sij genouch te // kennen gaven, dat sij op nyemant en pasten, noch dochten dat haer yemant soude mogen crencken, houdende genouch haeren spot met den coninck ende sijnen armey. Dit spraken wij tsamen wel beclachlick ende concludeerden gelijclick, dat ons docht voer dese tijt onsen hope van pays altemael te ontvallen.

⁺ Op den XIIen Mey hadde die pastoor¹ van de Oude Kerck binnen Amsterdam smorgens onder sijn sermoen opt stoel den gemeent seer weeckhartich gemaeckt, mids daer verhaelende dat die gecommitteerden van Breda gescheyden waeren sonder malcander te konnen verstaen, ende seyde die oersaeck te sijn dat die guesen haer religie niet wilden ofgaen. Sprake mede dese selfde pastoor onder dit sermoen, dat hij niet en conde sien, of die van Amsterdam soude mogen bliven soe sij waeren of niet. Verhaelende al dit alleen daertoe, omdat hij den gemeent socht tot bidden an ons lieve Heer te driven ende oeck dien te waerschuwen om in als voorhoech te sijn ende wijselick te wanderen.

⁺ Hier hoorden wij, dat nu wederom nieu soudaeten gecoemen waeren in Schoonhoven ende Gorcum, twelck daerom doer den guesen beschickt werde, overmids dat sij vrees hadden dat des conincks armey die belegeren soude.

Op den XIIIen saegen wij extracte wuyt sekere missiven binnen Amsterdam⁺ gecomen, inhoudende swaere justicie, bij den hartoch van Sassen gedaen in sijn lant over sekere groete personagiën, doctoren, cancellier, parochiaen ende andere, tot den getaele van achtienen toe, wesende dese al van der calvinister seckte², nemende sijn fundament omdat hij haer bevonden hadde seditioes ende oproerich te sijn.

⁺ Men seyde oeck, dat in Engelant mede nieu oproer op began te rijsen van sonderlinge nieuwe andere seckte.

+ Bedrouftheyt overcomet ons hier.

+ f. 250. v.

+ Die pastoor seyt opt stoel, weynich hope te sijn tot den pays.

1 Jacobus Buyck, geb. 1545, in 1573 pastoor van de Oude Kerk, week uit na de alteratie in 1578, vestigde zich tenslotte in Kalkar en later in Emmerik, waar hij pastoor werd van de St. Aldegundiskerk, st. 1599 (N.N.B.W., W.P. en de Bont 75).

+ Der coemen weder guesesoudaten in Schoonhoven ende Gorcum.

+ Justicie in Sasselande gedaen over sekere calvinisten.

2 Dit was reeds een jaar eerder geschied. Op 1 April 1574 was Kaspar Peucer gevangen genomen, 1586 vrijgelaten, op 13 of 16 Juli 1574 Georg Cracow, st. 16 of 17 Maart 1575 in de gevangenis (A. Kluckhohn, Sturz der Kryptocalvinisten in Sachsen, Hist. Zeitschrift 1867, XVIII, 77),

+ Oproer in Engelant.

[p. 497]

Worde voerts op desen dach wederom breet wuytgeset, dat nu noch⁺ groete hope was van pays te comen ende dat die gedeputeerde wederom bij malcander gecomen waeren om noch te sien of men mocht accorderen. Ende werde geseyt, dat die coninck alle differenten gestelt hadde in handen van den Generael-Staeten deser Nederlanden.

Op den XIIIIen vonden wij malcander in groeter verbaestheyt ende⁺ wisten voerts ons niet te behouwen van wedemoedicheyt, doerdien dat wij soe bescheydelick merckten hoe soberlick alle dinck angerecht werde om den tegenwoerdige deerlicke beroertheyt te beslechten. Men hoerde wel seer veel schoene wuytstellen van pays, maer hoe der meerder van dies wuytgesproken werde, soeveel te meerder vernaemen wij altijts dat wij den ellendicheyt dieper in vielen ende en volchden niet anders dan swaerder ende lastiger.

Op den XVen wast noch als voeren. Men hoerde niet sonderlings dan dat ygelick nae sijn affectie wuytstelde. Sommige hadden goede hoepe, dat alle dinck noch ten besten comen soude, ende sorchden andere voer meerder beroerte dan oyt tevoeren geweest hadde. Men seyde, dat versceyde missiven wuyt den guesensteden binnen Amsterdam gecomen waeren, inhoudende // dat voerseker alle dinck wel sijn soude, maer die continueel faute, welck⁺ veel tijt bevonden was op gelijck voerheen scriven, behinderde dat daerdoer yemant hem vertroost vonde.

Op den XVIen Mey ontfingen wij tijdinge, dat die heere van Aldegundis⁺ wederom van des conincks volck gevangen was, overvallen in de wech nae Schoonhoven daer hij reysde om sekere vaendel knechten daerinne te voeren. Men seyde, dat het leger weder sterckelick ofquaeme, twelck voer een teyken genoemen werde, dat die pays of most sijn, hoewel nochtans andere genouch gevonden werden die niet en twivelden of ten soude wel te laetsten geaccordeert werden.

Op den XVIIen reysde mijn nichte Aluydt Zandersd., religioes van sint⁺ Margrietenconvent binnen der Goude, van Amstelredam nae der Goude. Dese hadde bij mij geweest ontrent ellif verndel jaers in groeter benautheyt, winnende haer cost seer suerlick met spinnen. Ende naeme voer die oersaeke van haer vertreck, dat sij van haer vrienden ontboden werde om sulck erfnisse te ontfangen gelijck haer opgesturven was doer versturven van veel vrienden. Haer propoost was oprecht ende goet ende meende met den eersten wederom tot haer oude benautheyt te comen. Ick bade God, dat hij haer bewaeren ende geleyden wilde tot sijns naems glorie ende haer salicheyt.

Op den XVIIIen hoerden wij veel oproers ende werde geseyt, dat die⁺ Spaengers het casteel tot Utrecht inhadden. Andere bootscapten wederom contrarie met wuytstellen, dat het sulx niet en was.

Werde mede hier verstroyt, dat die fame van de heere Aldegundis sijn⁺ gevangenisse mede niet waerachtich en was, maer dat een ander daer gevangen waer, wesende onder den guesen een sonderling capiteyn.

Van den Hage hadden wij hier tijdinge, dat die groete clock daer wuyt⁺ des kercks toorn genomen was van den guesen, twelck oeck voer een teyken van deerlicker desolaetheyt genomen werde¹.

+ Wederom hope van pays.

+ Benautheyt comt ons int hart.

+ f. 251. r.

+ Fame, dat die heer van S. Aldegundis wederom gevangen is.
Sorge ende vreese.

+ Aluydt Zanders reyst nae der Goude.

+ Tijdinge van tcasteel tot Utrecht.

+ Die heer Aldegundis is niet gevangen.

+ Die clock in den Hage.

1 Op 1 Mei 1574 was in den Haag last gegeven, ter uitvoering van een resolutie van de Staten van Holland van 24 Maart 1575, om alle klokken in den Haag af te nemen en naar Delft te laten voeren (Smit 268).

[p. 498]

⁺ Op den XVIIIen ontfingen wij een missive wuyt Utrecht gescreven, inhoudende desperaetheyt op die pays, daer soeveel tevoerens of geseyt is. Die scriver versocht, dat men voer hem binnen Amsterdam een woenplaets versien soude, alsoe hij van Delft was ende een weersien hadde om tot Utrecht langer te woenen.

Op den XIXen quame des nachts tevoeren binnen Amsterdam die capiteyn Verduygo, guvernoer tegenwoerdich tot Haerlem, ende werde wuyt⁺ sijn mont onder den gemeent geseyt, dat nu sekerlick oerloch was ende dat die gedeputeerde op Maenendach voerleden van malcander met grooter arremoede gescheyden waeren. Ende hoewel dit dus vertrocken werde, soe sach men nochtans dat die van Enckhuysen mette andere Waterlantse steden veel goets, greynen ende anders binnen Amsterdam te coop brochten, sulx dat qualick verstaen conde werden, waertoe dit regement hem soude⁺ bekeeren. Wij werden evenwel seer droevich, maer // [mosten] oeck hier die paciëntie hebben.

⁺ Op den XXIen Mey quamen bij ons vier gewijde nonnen, twee wuyt Poel ende twee wuyt Rijswijck, ende waeren dese bij ons op dese middach eeten. Sij verhaelden ygelick tsijn, maer wat datter gesproken werde wij en hoerden wuyt haer niet dan verdriet. Onder allen seyden sij, dat die hope des pays seer onder die voet was ende dat daerdoer groete bedrouftheyt gesien werde onder allen doochtsaemige harten.

⁺ Op desen daege werde ons convent ter Lely belast van conincks wegen om te backen tot sijns armey behouf, welck nu geseyt werde op reys te sijn om der guesen landen met gewelt te overvallen, doerdien want die partiën nu in groeter arremoede gescheyden waeren.

⁺ Op den XXIIen Mey, daer wij het hoochwaerdige feest van Pinxteren eerden, hadden wij smorgens vrouch tijdinge, dat Oudewater tegenwoerdelick doer des conincx armey belegert was, sulx datter nyemant wuyt ofte inne en mocht. Ende was ons dit vreempt om hoeren doer de rumoer, welck voerens gestroyt was, hoe het crijchvolck voerseker in Noordelant haer anslach doen soude, soe verde het accort geen voertganck en hadde, twelck nochtans gehoopt werde dat niet geschien en soude. Ende dit des te meerder soe noch op dach tevoeren voer seker geseyt werde, dat in den eersten ancomende morgen voer dAmsterdamse poorten wesen souden des conincks heercracht om nae Noordelant overgesceept te werden, met affirmatie dat die knechten al ant trecken waeren. Ende quaemen andere, tuygende dat die soudaeten weder terugge gekeert waeren.

⁺ Men seyde oeck hier, datter smeën binnen Amsterdam waeren die last hadden om over nacht ende nacht niet anders dan scoppen, spaën ende graven te maeken tot des oerlochs behouf, twelck al voer sekerheyt genomen werde dat het oerloch most sijn.

+ Melchior Gerritsz van Delft scrijft tot die Nieuwe Nonnen.¹

1 Melchior Gerritsz, 1560 etc. in de vroedschap, 1563 etc. thesaurier, 1566 etc. schepen te Delft (Boitet 82 en 129/130), 6 Oct. 1544 toegelaten als brouwer (poorterboek 1e afd. no. 404 fol. 183). Hij tr. (huw. voorw. 20 Sept. 1544, vergel. 1e afd. no. 2065) met Aeltgen Dirck Joostendr. van den Burch. Dat hij behoorde tot de gelovige Rooms-Katholieken blijkt o.a. uit het feit, dat hij in het minderbroedersspel van 1567 als zodanig wordt genoemd (Boitet 346).

+ Openbaer oerloch.

+ f. 251. v.

+ Vier verdreven nonnen sijn bij ons eeten.

+ Ter Lely wert op Pinxterdach gebacken tot des coninx armey behouf.

+ Fame, dat Oudewater belegert is.

+ Tot Amsterdam werdet groot apparaet gemaeckt ten oerloch.

[p. 499]

Op den XXIIIen quame die tegenwoerdige stadthouder, sone van den⁺ heere Barlamont, binnen Amsterdam met fame dat hij veltheer soude wesen over des conincks armey. Ende werde sterckelick geseyt, dat die tocht noch al vallen soude op Noordelant om tselfde met den vuere ende swaerde vernielt te werden.

Op den XXIIIIen reysden van Amsterdam nae Muyen seer veel waterscepen⁺ ende convoyen om daer te haelen sulck crijchsvolck als daer geseyt werden te wesen ende nu metter spoet tot Noordelant soude gebrocht ende gevoert werden.

Op den XXVen werde ofgeroepen met trompetgeslach, dat ygelick vrilicken⁺ mocht soetelen op die Beverwijck, daer nu het crijchsvolck des conincks vergaderde om voerts nae Noordelant te passeren¹. Ende passeerden op desen dach doer Amsterdam nae de voirn. Beverwijck een groet deel ruyteren. Maer hoerden, dat niettegenstaende dese groete apparaet ten oerloch den guesen nochtans genaede openstonde tot den XXVIIIen deser maent ende niet langer, wilden // sij resipisceren.⁺

Op den XXVIen Mey reysden noch veel crijchsvolck doer Amsterdam⁺ nae Noordelant ende quame nu suspicie, dat Alckmer belegen soude werden. Men seyde hier, dat veel dijcken in Noordelant doergesteken waeren ende dat ontrent Alckmer die landen veel met den wateren overvloyden.

Op den XXVIIen hoorden wij wederom veel wuytstels van pays. Men⁺ seyde, dat die gedeputeerden weder bij den anderen waeren ende dat sij nu bij haer hadden twee groete monsueren van den coninck van nieuwen gesonden, die mede seer naerstich waeren tot het accort voort te driven. Ende was te verwonderen, dat in ansien van soeveel gewools, als die groete menichte der knechten <welck nu an ende an nae Waterlant gestuert werde> voertbrachte, ende vertoeninge van openbaer oerloch gelijck dit wuytweese, die menschen haer nochtans lieten tevreden stellen, sulx dat sij op die vrede soe stijf stonden al hadden sij dies sekerder dan seker geweest, wesende genouch gelijck sulcke menschen, die int uterste van haer leven sijnde ende nu doer die doot benepen wesende haer nochtans noch al met het leven laeten troosten.

Reede oeck op desen dach ons tegewoerdige stadhouder nae die vijanden⁺ tot het Hontsbosch, daer men seyde groete vergaderinge te sijn der guesen, daer vergadert om ons volck wuyt het lant te houden. Die trompetten werden geslagen ende waeren die ruyteren al voerheen nae gins gepasseert. Ende quame tijdinge, dat die van Alckmaer een bode ontfangen hadden van den prinsch, inhoudende raet dat sij haer den coninck wilden ondergeven ende sijn armey met minlickheyt ontfangen.

Op den XXVIIIen quamen sommige wuyt Alckmaer, die opelick tuychden⁺ dat sij int scheyden wuyt Alckmer, twelck op dach voer desen gevallen was, niet hadden connen vermercken, dat die inwoonders aldaer haer eenichsins wilden schicken onder den genaede van den coninck te comen. Maer werde daer alle gereetschap gemaeckt om des conincks te wederstaen.⁺ Seyden oeck dieselfde, dat die Noordelanders vrijhartich wuyt die mont

+ Die stadhouder comt tAmsterdam.

+ Des coninks armey wert met scepen van Muyen gehaelt.

+ Men soetelt in den Beverwijck.

1 Op 21 Mei 1575 trokken de Spaanse troepen uit de provincie Utrecht naar Beverwijk (Brugmans 217).

+ f. 252. r.

+ Darmey reyst doer Amsterdam.

+ Wederom fame van pays.

+ Die stadthouder rijdet nae den vijanden.

+ Tot Alckmer schickken haer die burgers tot rebellicheyt.

+ Die Noordelanders spreken forselick.

[p. 500]

spraeken, dat sij eer getroost waeren te knyën toe int bloot¹ te waën, twelck sij willich waeren om met vechten wuyt te storten, dan sij haer souden willen begeven tot den catholike religie ofte des conincks obediëntie.

Op den XXIXen werde ons voer nieuwe maer vertelt, dat des conincks soudaeten, die nu geseyt sijn gereyst te wesen nae Alckmaer, wederom gecomen souden wesen in de Beverwijck ende ontboden an den guvernoor, wilde hij dat men tNoordelant invadeerde, dat hij meerder armey overseynden soude. Men seyde, dat sij niet al sonder groot pericule haer met naersticheyt vandaen versceyden hadden.

Op desen dach was wederom binnen Amsterdam groete spraeke, dat //⁺ Suythollant onder die obediëntie van den coninck hem begeven hadden,⁺ maer bleve Noorthollant in sijn obstinaetheyt. Die alle dinck wel insaegen, dese waeren weynich doer dese tijdinge vermaeckt, alsoe sij toch niet anders conden dencken oft en waeren wuytstellen. Scrive nochtans tselfde om den leser bekent te maeken met hoe meenich logens die menschen op dese tijt malcander getroost hebben ende doer hoope ende vreese geoefent sijn.

Op den XXXen Mey spraeke ick één wuyt Apcou ende seyde die mij, dat nu waerachtelick geschiet was, tgunt ick hier scrive. Des conincks armey reysde nae Waeterlant ende hadden sommige van dien passagie doer Apcoude. Als dan die buyeren van tselfde dorp haer sonderling beswaert vonden doer cracht ende gewelt deser, soe van teeren, smijten ende anders alle dinck onnuttelick te vernielen, sulx dat sij dien met gheen maniere en wisten te payen ende hem gevreest vonden van doersteken te werden,⁺ hebben dit genoemen voer een waerom dat sij haer versaegen, verlaetende haer hofsteden. Die soudaeten vindende den huysen leedich hebben haer terstont getiert als dul ende raesende. Ende is in haer raserie bij geval soe als dat God doen verhengde geschiet, dat van Utrecht daer gecomen is een jonck knecht, out in de XX jaeren, wesende van Apcou ende quame dese daer gelijck die nieuwers of weet, geweest hebbende om sijn bootschap. Desen jongelinck hebben dese soudaten terstont in haer ooge gecregen, sij sijn bij hem gecomen ende meenden van hem te verwerven tgunt hij niet en hadde. Sij wilden wijn hebben; om vogelen, om hoonderen, ende om anderley ander goet riepen sij even luyde. Ende alsoe dese hierom gheen raet en wist ende daerom haer gheen geriif conde doen, so sijn sij hem angevallen, hem alle leedt andoende. Sij bonden hem eerst armen ende voeten, sij slougen hem. In armen ende voeten staeken sij gaeten, alle sijn lichaem doerwonden sij ende nae allen anderen so sneden sij desen sijn keel of ende worpen hem sulx soe mismaeckt als hij was in een gedelfde put. Dit seyde mij die goede man, dat nu sekerlick binnen drie daegen harwerts ontrent sijn residentie geschiet was. Die leeser siet toe ende overpeynst in wat verdriet tot dese stonde meenich eewich geweest sijn.

⁺ Op den laetsten Mey hadden wij tijding, dat ons volck, die Spaengers ende andere, op conditiën in Waterlant gecomen waeren, dat sekere gusecapyteynen in haeren handen leveren souden den stadt van Alckmer met sommige andere scansen. Maer quame dit opset wuyt ende werden sommige van die dese leveringe doen souden om hals gebrocht, soe als men seyde.

1 Bloed.

+ f. 252. v.

+ Wuytstel, dat Suythollant onder den coninck is.

+ Wat sonderlings verdriet angaende geschiet in Apcoude.

+ Fame van verraet op Alckmer.

[p. 501]

Mede werde op dese tijt geseyt, dat die prinsch den brogem was ende⁺ tot Dordrecht trouwen soude een dochter¹ van een Vranckrijcks heer². Het werde voer wonder angehoort, want het vreemt scheen, dat die prinsch in alsulcke verwerritheyt als hij was noch lust // hadde om nae den werlt⁺ te hoveren, maer werde evenwel dese fame dus voer sekerheyt gestroyt.

+ Tijdinge, dat die prinsch den brogem is.

1 Charlotte van Bourbon, geb. 1546/47, 1559 abdis van Jouarre, 1572 uitgeweken naar de Pfalz, tr. Den Briel 12 Juni 1575 prins Willem van Oranje, st. Antwerpen 1582 (N.N.B.W. en W.P.).

2 Louis II, hertog van Bourbon-Vendôme, prins van la Roche-sur-Yon, hertog van Montpensier, geb. 1513, st. 1582 (Prins Willem van Oranje, Haarlem 1933, 248/249).

+ f. 253. r.

1 Melchior Gerritsz, 1560 etc. in de vroedschap, 1563 etc. thesaurier, 1566 etc. schepen te Delft (Boitet 82 en 129/130), 6 Oct. 1544 toegelaten als brouwer (poorterboek 1e afd. no. 404 fol. 183). Hij tr. (huw. voorw. 20 Sept. 1544, vergel. 1e afd. no. 2065) met Aeltgen Dirck Joostendr. van den Burch. Dat hij behoorde tot de gelovige Rooms-Katholieken blijkt o.a. uit het feit, dat hij in het minderbroedersspel van 1567 als zodanig wordt genoemd (Boitet 346).