Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[December]

⁺ Op den eersten December hoerden wij des morgens vrouch, dat die gemeent wonderlick bedrouft werde doer een wuytgesteken faeme, daermede geseyt⁺ werde Haerlem nu wederom goos te sijn, welck rumoer sijn oersaeck naem wuyt dien want coninx soudaeten den Hage nu verlaeten hadden, coemende

+ DIE MAENT DECEMBER.

+ Die soudaeten rumoeren tegen malcander.

[p. 459]

ontrent Haerlem om daerin te geraeken, maer twerde haer verhindert. Men seyde, dat sij haer capyteyn wiens sij gevangen hadden seer qualick tracteerden ende dat die stadthouder, die nu tot Haerlem gecoemen was, hem tegens haer versetten, last gevende den Duytschen soudaeten, alsoe die Spaengers dit rumoer dreven, tegens den Spaengers wuyt Haerlem in te schieten. Soedat dese tijt noch niet anders voertbrocht dan ijselickheyt ende groete vervaernisse.

Op den anderden werde sonderling grof gescut gescoten, sulx wij selver hoerden, ende quame hierwuyt onder die gemeent versceyde opinie. Sommige peynsden, dat bij Spaerendam die Duytsche tegen die Spaengers antegen, wesende nochtans tsamen des coninx soudaeten. Ende vertelden anderen, dat die guesen tegen thuys ter Hart schoten, souckende dat in te crijgen met voirnemen om doer sulx Haerlem ende Amsterdam te crencken. Sekers hadden wij niet, maer was veel rumoers binnen Amsterdam ende liepen veel buyten op den Harlemerdijck om te vernemen of der yemant wat bootscapte ende of sij van verde yet mochten sien. //

Op den derden Decembris hoerden wij besceyt van tscieten, daer recht⁺ tevoeren of geteykent staet. Men seyde, dat die Spaengers vier soudaeten⁺ wuyt een van coninx geleyen clouckelick gevangen ende opgehangen hadden. Ende waeren daerdoer die andere in deselfde geley tegen den Spaengers seer verbittert ende schoten in den hoop, soedatter wel tseventich Spaengers gescoten waeren. Die leser van dit neemt hier goede merck ende kan wel sien, wat regement tot dese tijt int lant geweest is.

Van den Hage werde geseyt, dat deerlick gheplondert was ende dat die⁺ guesen daer weder inne waeren.

Op den vierden quaemen om Amsterdam acht vaendel Hoochduytsche⁺ van des coninx leger, welck ontrent den Hage gelegen hadde, ende werden voert die Spaengers verwacht om wuyt desen houck te vertrecken, daer sij niet bedreven hadden anders dan dat sij tlant bedurven ende menich eewich mensch deerlick getribuleert ende vernielt hadden.

Ende overquame tot alle plaetsen <soe waertwerts suspitie was dat dese⁺ soude passeren > groete vervaernisse niet minder dan of haer haer vijanden quamen overvallen. Die dorpen ende oeck die voerstadt tot Utrecht vluchteden haer goet in den steden ende en werde wuytwendelick niet anders gesien dan waerwuyt ygelick weemoedich werde ende niet anders conde oerdelen dan geheele vernielinge over al tlant ende verdrivinge van de catholike religie.

Op den vijfden passeerde tgehele leger, soewel van den Hage als wuyt⁺ die Beverwijck, verbij Amsterdam nae Muyen ende en konde nyemant begrijpen, wat dat hier doende mocht sijn. Der waeren die seyden, dat die soudaeten int lant niet wilden bliven, andere waenden, dat contrarie bleeck wuyt dien want hetselfde leger doer des coninx commissariën gevitalieert werde. Men vonde die sterckelick wuytspraeken, dat hier wel wat goets mocht naevolgen van accort oft pays. Maer verstonde ygelick meest, dat hier niet dan ongescicktheyt bedreven werde.

Op den VIen werden verscheyde scuyten met volcks, die van Haerlem⁺ quamen om nae Amsterdam te reysen, doer den guesen genoemen. Men seyde hieronder gevangen te sijn die guardiaen van Haerlem met noch

+ f. 231. r.

+ Groote beroerte van de soudaeten onder malcander.

+ Die Hage wert geplondert.

+ Die Duytsche comen om Amsterdam.

+ Swaere benautheyt comt veel menschen over.

+ Tgeheele leger treckt op.

+ Veel volcks wert doer den guesen genomen.

[p. 460]

een minrebroeder, biechtvaeder van Baldeus, der Spaengers capyteyn.

Op desen dage was bij ons een religioes, dyaken van Gravezant, nu oeck wuyt den Hage gecoemen, ende seyde dese ons veel verdriets sonderling van tjammer twelck den menschen doer den soudaeten angedaen was, sulx dat⁺ een mensch sijn hart verscrickte, die dit maer en hoorde. Dese brocht met hem een paert, twelck hem doer den Ytaliaenders toegelaeten werde een lantman wuyt Gravezant te ontvoeren in betaling van huyer an des convents moelen. Ende vercoft dese, genaemt Br. Jan Lourisz, dit paert binnen Haerlem.

Op den VIIen quame bij ons oeck wuyt den Hage heer Gerrit van Cuylenberch¹, regulier van Syon, ende beclaechde hem dese van sijn medebroeder wuyt Syon, dat hij hem met spiticheyt huysvestinge ontseyde, daer hij hem nochtans geen cost en dede noch begeerde te doen. //

⁺ Dese heer Gerrit hadde die misse gedaen, daeronder die Spaengers met⁺ malcander haer met sweeren verbonden tot den nieuwen eleckt², dien sij opgewurpen hadden in groete rebellicheyt met ofschey van haer wettelicke capiteyn Baldeus ende dit al tot groet verdriet van tghehele lant, gemerckt die vordering in crijchshandeling hierdoer seer onderweech bleef.

Op den VIIIen Decembris vernaemen wij int seker, dat die fame van de gevangenisse der minrebroederen, waervan recht voerens geteykent staet,⁺ falgeerde ende dat dieselfde behouden binnen Amsterdam gecoemen waeren. Maer ontfingen meerder oersaeck van bedrouftheyt doer tgunt began geseyt te werden van heer Cornelis Bol, onse medebroeder, conventuael in Syon, hoe die onder den goesen gevangen was, twelck gesuspiceert werde, wuyt oersaeck dat hij gesien was op reys te wesen om tot Amsterdam te comen ende daer nochtans niet vernoemen werde.

⁺ Op desen dach verhoorden wij, dat nu weder buyten Haerlem onder sekere des coninx soudaeten, Waelen sijnde, die daer noch gebleven waeren, veel oproers reese, seer tumultuerende met roupen dat sij oeck gelt wilden hebben.

Op den IXen ontfingen wij een brief wuyt Haerlem, inhoudende hoe heer Cornelis Bol, daer rechtvoer of geteykent staet, niet gevangen was maer in groet perickel geweest hadde, miraculoos genouch den guesen ontcomende mids hem wuyt die schuyt daer hij in sat ende genomen werde begevende int waeter ende sulx doer waeter, modder ende riet swemmende ende loepende soe lange hij hem vonde vrij te sijn.

⁺ Van de Staten in Brabant, Vlaendren etc. hoerden wij hier noch geen goet, maer werde geseyt dat die metten guyvernoor-generael over dese Nederlanden geheelick twisteden ende in groot onverstant tegen malcander waeren.

Liep oeck op dese tijt spraeck, dat tot Bruysel veel te doen was met veel groote personagen, bisschoppen, graven ende oeck een treftelick heer wuyt Engelant³, die daer tsamen vergadert waeren, maer werde alle dinck seer

+ Mercket wel an.

1 Gerrit Gerritsz van Cuylenberch, st. zomer 1575 te Utrecht (dagboek).

+ f. 231. v.

+ Heer Gerrit van Syon doet den Spaengers misse, daeronder sij conspireren.

2 De naam van deze elect, die spoedig daarna werd gedood, blijkt nergens (Mendoça 291).

+ Fame, dat heer Cornelis Bol van den guesen gevangen is.

+ Buyten Haerlem tumultueren sekere Walen.

+ Fame, dat die Staeten discorderen metten guvernoor.

3 Thomas Wilson, geb. 1525(?), staatssecretaris en geleerde, werd afgevaardigd voor onderhandelingen met Requesens herfst 1574, keerde terug 27 Maart 1575, st. 1581 (D.N.B. en Read I, 311).

[p. 461]

beheymst ende bedecktelick gehouden, sulx dat nyemant voer seker conde weten wat hier te doen mocht sijn.

Op den Xen sprake ick één, die van Haerlem quame, ende vertelde mij,⁺ dat tegenwoerdelick die guesen het water om tot Haerlem te reysen seer benauden ende veel scuyten geweldelick overvielen. Oeck seyde die, dat binnen Haerlem geen veylicheyt was om niet berooft te werden. Ende dat daer in de nachten binnen corte tijt wel wuyt de stallen genoemen waeren over die tweehondert coyen, sonder dat yemant wist daertegen te doen.

Op den XIen quame binnen Amsterdam een trommelslaeger, van Leyden⁺ gesonden an den burgemeesters, daer hij mede spraeke hielt, ende werde dese naedien hij sijn bootschap gedaen hadde doer den burgemeesters an den stadhouder gesonden, die op dese tijt binnen Amsterdam was, ende reysde dese // trommelslaeger wederom nae Leyden. Hierwuyt sach men⁺ den menschen die moet te wackeren, als die hope ontfingen of hier yet goets doer mocht volgen, maer en conde nochtans van nyemant terecht geweten werden wat hier doens was.

Van de Spaengers die wuyt Hollant vertrocken waeren werde hier geseyt,⁺ dat haer geforeert hadden in de dorpen rontsomme Wuytrecht, den lantluyden seer deerlick traveleerende, soedat ygelick verscrickt werde diet jammer hoorde tgunt daer gesciede.

Op den XIIen Decembris verspreyde haer die hoope van vrede te crijgen⁺ seer onder die gemeente ende quame dit doer menichvuldige tijdinge, daermede vercondicht werde dat groete montsuers van versceyde plecken tsamen quamen ende naersticheyt deden om accort te maeken. Ende werde dese hope te grooter soe een predikant opt stoel den gemeent gesterckt hadde, met seggen dat sij ymmers niet traech worden souden om te bidden maer dat nu te vueriger willen doen, soe nu groete hope was dat ygelick doer Goods gracie vertroost soude werden mogelick eer dant gemeent werde.

Op den XIIIen sprake ick den pastoor van Sloten¹ ende wuyt oersaeke dat ick hem vermaende om betaelinge te hebben van renten, welck tconvent van der Lelie op sijn kerck hadde, soe vertrock hij mij wonderlicke deerlickheyt⁺ die sijn dorp staende desen turbel overcomen was, verhaelende tselfde tot onscult van dies want dese betaelinge niet gedaen en werde. Onder als seyde hij, dat op een tijt sijn volck ofgebrant waeren over die derdalf hondert huysen, dat hem ofgesturven waeren binnen een half jaer tijts over die driehondert communicanten, al oude menschen ofte die gehylickt waeren. Ende seyde voerts sijn dorp sulx verwoost te wesen,⁺ dat die eyge lant hadden den lantluyden om goodswillen baden dat sijt om niet wilden ghebruycken ende dat menich lant daerin lach, twelck men niet conde weten doer tsterven ende tverloepen van den menschen wie tselfde rechtelick toebehoorden. Die mogende God moet geclaecht sijn over soe groet jammer als den lande tot deser tijt is overgecomen.

Op den XIIIIen hoerden wij, dat die soudaeten, met rebellie op den tytule dat sij gelt wilden hebben wuyt Hollant gesceyden, haer ontrent Wuytrecht behielen ende seer practiseerden om in dien stadt te comen, sulx datter

+ Van verdriet binnen Haerlem.

+ Een tromslager van Leyden compt binnen Amsterdam.

+ f. 232. r.

+ Die Spaengers tribuleeren die lantluyden.

+ Groote hope van pays.

1 In 1567/68 kreeg Joachim Wilhelmi, pastoor van Sloten, toestemming zijn testament te maken (Gr. Kennemaria 125).

+ Vant dorp te Slooten.

+ Merckt wel an.

[p. 462]

geseyt werde dat bevonden waeren brieven ant casteel gesonden, inhoudende versouck om van achter daerinne gelaeten te werden. Maer hielen⁺ die van Uutrecht hier tegen groete wacht met waeken // ende anders naerstelick toe te sien met veel duysenden burgeren tsevens over nacht ende over dach mids oeck een poert, daer sij sorch voer hadden toe te medzen.

⁺ Het waer oeck op dese tijt binnen Amsterdam seer benaut, doerdien want die guesen die wegen daerontrent overal besetteden, sulx dat nyemant sonder vrees was van te vallen in swaer verdriet, die maer eens buyten den stadt sijn hooft wuytstaeke. Ende werden die menschen sulx gequelt soe doer dees ende deesgelijck swaericheyden in te sien ende soe doer het vermercken, dat al logenen waeren tgunt hem dachlix angedient werde van pays ende vrede te comen, dat sij in haer geheelick verdwijnden ende die moet genouch lieten vallen, nemende verdriet dat sij tleven behielen.

⁺ Op den XVen Decembris hoorden wij, dat ter Goude die Matgoods¹ coppelle soude ofgebroken werden, dat den leprosen haer woonplaets geschickt waer het convent der Minrebroeders, dat het gasthuys soude hebben tconvent van den Magdaleenen ende dat die weeskinderen nu woenden int Collaciebroedersconvent. Ende werde noch vertelt, dat daer gheen politie altijts gehouden werde, maer ygelick leefde soe hij wilde mids onbecommert te sijn van alle vrees, oeck wat boosheyt yemant mocht bedriven.

⁺ Verhoorden hier noch, dat nu oeck binnen Delft deser tijt overleden was deersame prior van Gravezande, wiens ziel God die Heer genaedich moet sijn.

⁺ Op den XVIen geboerde, dat binnen Amsterdam groot confuys gesien werde onder die bootsgesellen, die mede heel tumultueerden bedrivende veel rumoors om gelt te hebben. Sij behielen haer op den Dam den geheelen dach geduyrende ende verhinderden dat nyemant nae Haerlem reysen mocht, met dreygementen dat sij niet gedoogen souden om yemant darwerts te [laten] passeren voer ende eer sij te vollen betaelt waeren. Ende bewaerden noch een schuyt, daer des coninx gelt in waer tot behouf van sommige Waelsche soudaeten daermede te betalen, dat dieselfde niet passeren mocht, roupende dat sij daerwuyt wilden betaelt wesen. Alle twelck geschiede tot groot hartseer van meenich guet bedruckt mensch.

⁺ Op den XVIIen, als daechs tevoeren doer den burgemeesteren van Amsterdam die boetsgesellen gepayseert waeren, sijn evenwel gevangen genomen negen ofte tien van degheen die tmeeste rumoer gemaeckt hadden².

⁺ Van der Goude hoerden wij hier, dat daer veel vrijbeuters als conincskens domineerden ende ghingen met silver behangen niet anders dan of sij groete montsuers geweest waeren, hebbende niet anders dan sij den goede menschen ontnaemen, ende werde nyemant van sijn roverie gestraft, maer

+ f. 232. v.

+ Benautheyt tot Amstelredam.

+ Tijdinge van der Goude.

1 Bedoeld is de Nood Godskapel op de Westzijde van de Haven. Op 19 Dec. 1574 besloot de vroedschap deze kapel af te breken en de stenen te gebruiken voor het maken van een sluis buiten de Dijkspoort (vr. boek fol. 87vo). Op 1 Sept. 1576 besloot de vroedschap opnieuw, dat deze kapel zou worden afgebroken (vr. boek fol. 154). De kapel werd uiteindelijk echter pas op 17 Sept. 1578 geveild voor afbraak (Walvis II, 180).

+ Fame, dat die prior van Gravezant overlijdet.

+ Tgraeu tumultueert tAmsterdam.

+ Wuyt het graeu werden sommige gevangen.

2 De gevangenname geschiedde door Verdugo (Ter Gouw VII, 134). Dit is de reden, dat zij niet in het confessieboek zijn te vinden.

+ Van de vrijbeuters ter Goude.

[p. 463]

ontfing daer meer eer ende prijs of hoe die oeck meerder scelmerie bedreven hadde. Ende was te verwonderen, dat men oeck in dese confuyselicke tijt vonde onder die met den geschickste wilden gerekent wesen, die haer mede tot alle // lichtvaerdicheyt begaven mets hoveren, drincken, clincken⁺ ende desergelijck, wesende geheel sonder achterdacht van soe swaer dangier⁺ als nu alle menschen over thooft hing, mids oeck haer vrijharticheyt doer boden den verlopen catholiicken bekent te maeken, ontbiedende dat sij wel tevreden waeren ende gheen vrees hadden van tot eenige noot te coemen.

Op den XVIIIen Decembris liep spraeck onder den gemeente van het groot rumoer, twelcc tot Utrecht scheen te wesen doer den rebelle Spaengers, die men seyde dat in den stadt wilden wesen¹. Wij hoorden, dat die burgerie⁺ van Utrecht onder haerselven opgerecht hadden over die acht vaendelen² ende souder noch meer opgerecht werden, die al waeckteden ende wacht hielen tegen der Spaengers opcoemen. Der worden vertrocken, dat die Spaengers een waerdinne in de voerstadt aldaer in haerselfs doer hadden verwercht ende opgehangen ende dat sij mede anslach hadden gedaen an den stadt om met gewelt daerinne te comen, in maniere al hadden sij haer vijanden geweest, maer en hadden noch tot haer wille niet mogen coemen.⁺ Ende is sonderling wel an te mercken, dat die van Utrecht in haer missiven dien sij soe hier ende daer sonden opelick screven dat sij op haer vijanden niet en pasten ende dien wel getroost waeren, nomende den Spaengers <die des coninx soudaeten waeren, alleen gecomen om tlant te bescermen> haer vijanden te sijn.

Op den XIXen quame Huych Jansz van der Goude binnen Amsterdam⁺ ende vertrock ons nae veel ander swaericheyden, die niet al te vertellen en sijn, dat hij niet anders conde vernemen dan dat wij deser oerlogen noch gheen eynde souden hebben, seggende dat die articulen der guesen, welck sij wilden haer geconsenteert te werden eer sij tot accordt wilden verstaen, te grof ende te ondoochdelick waeren dan men daernae behoorde te luysteren.

Hij seyde mede, dat hij verstaen hadde dat die Staeten van Vlaenderen⁺ haer submitteerden tot sekere subsidie den coninck te doen, maer hielen haer die Staten van Brabant hierinne achter, waertegens die guvernoor seker garnesoon in de Brabantse steden vermeerde om doerdien haer te beter tot consent te driven.

Op den XXen werden binnen Amsterdam tsmorgens voer daech ontrent⁺ te vieren twee van de bootsgesellen gehangen, die onlanx voer desen dach overmids groete rebellicheyt van haer bedreven gevangen waeren, ende werde geseyt die meeste saecke te wesen van haer sterven overmids dat sij in dreygementen gesproken hadden: sij souden sien dat sij betaelt werden, al souden sij den stadt tot vier plaetsen an brant steken.

Hier werde oeck geseyt, dat die rebelle Spaengers haer nieuwen gecoren

+ f. 233. r.

+ Men vint ter Goude, dient tegenwoerdich verdriet niet en beweecht.

1 Op 12 Dec. 1574 kwamen de Spaanse troepen voor Utrecht (Brugmans 165).

+ Tot Utrecht is veel rumoors doer den Spaengers.

2 Deze acht burgervendels waren opgericht op initiatief van de stadhouder Bossu van 11 Aug. 1572, op 12 Aug. 1572 overgenomen door de Raad (S. Muller Fzn., Catalogus van het archief van de stad Utrecht, II, Utrecht 1890, 208).

+ Die van Utrecht nomen den Spaengers haer vijanden.

+ Huych Jansz van der Goude vertelt ons sware tijding.

+ Van de Staten boven.

+ Twee bootsgesellen werden tAmsterdam gehangen.

[p. 464]

⁺ capiteyn doer die spiesen // gejaecht¹ hebbende gehangen hadden, gevende⁺ desen haer ongescickte verkeertheyt den tytule dat sij vernomen hadden, hoe hij wuyt haeren naem den guvernoer ontboden hadde, dat hij haer scickte betaelinge te doen hebben ofte dat sij haer tot den guesen souden keeren.

⁺ Die andere bootsgesellen, daerof staet dat gevangen waeren int voirn. rumoer, dese sijn doer die wethouders² van Amsterdam haer versouck ende bidden quijtgelaeten mids dat sij gekilt werden, getogen sijnde onder het waeter doer een schip heenen.

Op den XXIen Decembris hoerden wij, dat die vaert tusschen Utrecht ende Amsterdam met convoy gereyst most werden doer groet geloop der guesen ende andere rebelle die daer nu begonnen te nestelen. Ende waeren twee scepen daertoe geordineert met volck ende geschut, die malcander ghins ende herwerts tegemoet trocken om den reysenaers overal te veyligen.

⁺ Op den XXIIen was in den voerleden voernacht wuyt Amsterdam geschoten tegens sekere guesen, die haer vermetelick voer den stadt begaven, bedrivende veel quaets mids nemen van linde cleeder, twelck te bleyck laege, ende verbranden van sommige huysen bij den Overtoom. Ende souden oeck die molens verbrant hebben, die voer den stadt onlanx nieu getimmert waeren, maer werde tselfde doer des stads wacht verhindert.

Op den XXIIIen waeren wederom in den Amstel ontrent het huys Costverloeren gecoemen vier schuyten vol guesen met opset van te overvallen sekere schuyten, dien sij verspiet hadden dat comen souden van Utrecht, maer werde tselfde verhindert doer den convoy ende knechten, den wacht houdende op den dijck, soedat die guesen wederom scampten ende haer verloeren.

⁺ Op den XXIIIIen werden binnen Amsterdam gevangen gebrocht negen guesen, die vribeuters waeren, wesende al jonge rappe gesellen, die nu eerst schenen haer tot dese ongeschicktheyt begeven te hebben. Men seyde, dat dese terstont als sij gevangen werden ygelick voer hooft tot rantsoon bode, wilde men haer vrijlaeten, hondert R. gl., maer en werde haer presentacie niet ontfangen ende werden vastgeset.

⁺ Op den XXVen dach sterf binnen Utrecht die rectoir vant scool tot sinte Hieronimus aldaer, wesende een Gouwenaer, genaemt meester Dirrick³, ende rustede dese doer de pest. Die Heere gheve hem rust in sijn eewich leven. Amen.

⁺ Op den XXVIen most het convent ter Lely binnen Amsterdam ten behoeve van den soudaeten die op die dijken laegen broot backen, niettegenstaende al waert tegenwoerdelick goet Sonnedach daerop gheëert werde sinte Steven. Men seyde, dat die soudaeten van groeten honger

+ f. 233. v.

1 Wanneer dit precies geschiedde is niet bekend. Op 14 Dec. 1574 deden de troepen een eed aan de nieuwe elect (Brugmans 168).

+ Die Spaengers hangen haeren nieuwen eleckt.

+ Der werden bootsgesellen gekilt.

2 Hierdoor wordt bevestigd, dat dit een militaire actie betrof (vergel. fol. 232ro).

+ Die guesen comen weder voer Amsterdam om te roeven ende te branden.

+ Der comen vrijbeuters binnen Amsterdam gevangen.

+ Mr. Dirrick van der Goude stervet tot Utrecht.

3 Ofschoon hij niet wordt genoemd bij de rectoren (A. Ekker, Berigt omtrent de Latijnsche scholen, 1863-1864, 30 en 36), moet hij toch korte tijd rector zijn geweest. Op 22 Nov. 1574 keurde de Raad een contract goed, gemaakt door zijn gecommitteerden met Mr. Dirck van der Goude, als actie hebbende van pater en conventualen van Jeronimusconvent voor zover het regiment en gerechtigheden van de school, doceren etc. aanging (Raad dagelijks boek fol. 87).

+ Op den anderden Kersdach moeten die van der Lely voer den soudaeten backen.

[p. 465]

vergingen. Ende saegen wijselver wel, dat veel crijchsluyden ghingen bedelen ende haer wel bedancten als sij van yemant een stuck drooch broot ontfingen.

Op den XXVIIen quame bij ons een jongen van Utrecht, wesende een Gouwenaer. Dese vertrock ons waerachtelick gesciet te sijn, dat ontrent acht of tien daegen geleden die Spaengers voer Utrecht veel gewelts be // dreven hadden ende haer daerenboven noch verstout hadden om met gewelt⁺ in Utrecht te comen mids oeck tot dien eynde den stadt beclimmende,⁺ maer stonde haer die gemeent tegen ende werden tsamen hantsgemeen, soedat met schieten over ende weder over tegen malcander doet bleven wuyt den burgerie ontrent ses of seven ende wuyt den Spaengers wel hondert. Ende vertrocken hierdoer die Spaengers van Utrecht, maer was nu wederom spraeck dat sij haer weder nae Utrecht keerden.

Op den XXVIIIen Decembris liep smorgens met den dach tijdinge doer⁺ Amsterdam, dat die Spaengers wederom voer Utrecht gecomen waeren met veel wagens, volgeladen van ladderen ende anders, hebbende in opset om binnen die stadt met gemoe oft ongemoe te coemen.

Men seyde oeck op dese tijt, dat noch wederom groete hoepe was van vrede⁺ int lant eer yet lange te mogen coemen.

Op den XXIXen werde ons van Antwerpen gescreven van groot verraet,⁺ twelck daer op hande geweest hadde met opset dat die stadt den guesen soude hebben werden ondergebrocht, maer was tselfde vernomen op denselfden avont als dit geëxcuteert soude hebben geworden ende werden op denselfden avont bij honderden, wesende van die conspiratie, gevangen¹.

Op den XXXen hadden wij voer nieuwe maer, dat tegenwoerdelick binnen Delft gereyst waeren doctor Longolius², die meester geweest hadde van des prinschen soone³, met die president wuyt den Hage, Suys genaemt, ende hadden dese commissie om te sien of men accort soude mogen maeken.

Op den XXXIen quame weder gemeen spraeke onder het volck, dat nu⁺ voerseker die Staeten van Brabant etc. met den guvernoir, die grandcommenduer, geaccordeert waeren twelck veel tot een troost opnaemen, hoepende dat hierdoer noch wel wat meer goets soude mogen voertcomen.

Van Haerlem hoorden wij op dese tijt, dat het hoy seer costelick was, het koehoy voer XX R. gl., ende werden hierom veel lantluyden toegelaeten⁺ wederom in gueselant met haer beesten te reysen, maer mosten voer ygelick beest, twelck sij alsoe wilden vervoeren, eerst een pont Vls. tellen in handen van den capiteyn aldaer.

+ f. 234. r.

+ Die Spaengers beclimmen Utrecht.

+ Die Spaengers comen wederom voer Utrecht.

+ Fame van pays.

+ Van opstel tot Antwerpen te verraeden.

1 Op 12/13 Dec. 1574 kwam te Antwerpen een plan aan het licht de stad aan de prins over te leveren en werden velen gevangen genomen (Van Haecht II, 325-326 en M.A. I, 171).

2 Elbertus Leoninus, geb. 1519/20, bezocht in opdracht van Requesens Dec. 1574 de prins om onderhandelingen voor te bereiden, waarbij hij later ook steeds een grote rol speelde, st. 1598 (N.N.B.W., B.N.B., M.A. I, 168 en Fruin II, 369). Als hoogleraar in Leuven moet hij de oudste zoon van de prins, Philips Willem, als leerling hebben gehad. Hij werd dikwijls aangeduid met zijn bijnaam Longolius (Dusseldorpius 203).

3 Philips Willem, graaf van Buren, later prins van Oranje, geb. 1554, 1568 gevangen als student te Leuven en naar Spanje gevoerd, 1596 terug in de Nederlanden, st. 1618 (N.N.B.W. en W.P.).

+ Tijdinge van de Staten in Brabant etc.

+ Van Haerlem.