Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 1

[November]

⁺ Op den eersten Novembris ontfingen wij tijdinghe, dat wederom sommige Spaengers wuyt den Beverwijck reysden om tot Amsterdam te coemen ende sijn dese altsaemen van gelt, over die driehondert daelders, ende andere

+ NOVEMBER.

[p. 331]

silverwerck, welck sij bij haer hadden, beroeft ende sijn mids doersteken te werden gelijcklick met malcander vermoert.

Men seyde, dat op desen dage twee vrouwen haer wuyt Eedam verscheyden⁺ hadden om te ontloepen sulcke ongeschicktheyt als daer gepleecht werden. Ende sijn dese, van den raubauwen vervolcht ende berooft sijnde van als van cleeder ende anders sonder haer yet te laeten, moedernaeckt wederom in den stadt gedreven.

Hier quame voert gemeen tijdinge, dat ons volck des Gravenhage nu⁺ in hadden ende dat die guesen daerwuyt verloepen waeren¹. Men seyde, dat die wuyt den Hage ende wuyt andere dorpen daerontrent des conincks soudaeten seer vriendelick ontfingen, met screyn ende weenen haer beclaegende over der guesen fortsch welck sij geleden hadden. Ende begheerden genaede, dat sij toch niet verbrant of geplondert souden werden, mids beloevende dat sij den guesen haer souden toevoughen², maer alleen alimentacie doen des conincks volck.

Op den IIen Novembris sach men binnen Amsterdam wederom veel⁺ benautheyts van screyen ende ander misbaer te maeken, doer oersaeck dat in den voerleden nacht op die vaert van Amsterdam nae Utrecht toe overmids het onweer veel volcks verdroncken was ende sonderling een groete schuyt met veel goets gebleven. Ende viel dese tijdinge den menschen soeveel te lastiger, soe ygelick saeghe, dat dese tijt nieuwerts meerder toe geneycht bevonden en werde dan om alle bangicheyt ende swaericheyt voert te brengen.

Van den Hage, sulx recht tevoeren geteykent is, continueerde die fame noch hier ende werde noch meerder geseyt, dat coninx knechten nae den⁺ Vijfsluysen³ gepasseert waeren ende voerts verhindert hadden, dat die van Leyden ende Delft malcander niet meer vitalgiëren en mochten. Die van der Goude en mochten oeck tot Leyden niet coemen, soedat // het lant nu seer⁺ geperst ende getribuleert werde.

Op den derden Novembris werde mij een missive getoont wuyt Utrecht⁺ gescreven, inhoudende hoe die religioes, socius wesende van den Agnieten tot Amsterdam, verloepen met een nonne wuyt hetselfde convent, nu ter Goude was ende sijn woonsplaets genomen hadde in een catholiick, verloepen wesende⁴, sijn huys, als desselfde voirs. catholiick sijn huysvrou, die daerin noch tot dese tijt toe gewoont hadde, doer dees apostaets sijn toedoen hierwuyt geset ende gedreven was. Wij hoerden dit ende dochten hiervan veel vreemde dinghen, maer sulx hier gescreven wert gheschiede ymmers ende en saegen wij noch gheen wederkeere van soe wonderlicken hol, als nu gedreven werde.

Vermelde oeck dieselfde brief, dat der guesen soudaeten, die tot noch⁺ toe binnen der Goude geweest waeren, nu subitelick sonder gelt ende paspoort van der Goude gescheyden waeren.

+ Twee vrouwen werden tot Edam moedernaeckt ingebracht.

+ Ons coninx volck nemet den Hage in.

1 Op 30 Oct. 1573 kwamen de Spaanse troepen in den Haag (Smit 210).

2 De ontkenning is blijkbaar vergeten.

+ Veel volcks verdrenckt tusschen Utrecht ende Amsterdam.

+ Wert gereyst nae Vijfsluysen.

3 In Schieland, twintig minuten ten Oosten van Vlaardingen.

+ f. 172. r.

+ Een verloepe regulier met een nonne besit ter Goude een catholiix huys.

4 In 1573 werd aan Dirrick Gerritsz Wacht voor 20 £ het huis van Jan Cornelisz Ridder, geaffugeerde, op de Westzijde van de Haven verhuurd (rek. van Schawijck fol. 55).

+ Die guesesoudaten loepen wuyt der Goude.

[p. 332]

⁺ Gheboerde oeck ontrent dese tijt, dat die hartoch Albanus van Utrecht vertreckende voer sijn reysen dede onthoofden twee capiteynen van den guesen, die binnen Utrecht opt casteel lange gevangen gelegen hadden¹.

⁺ Reysden mede op desen dach nae den Hage van Amsterdam veel van dengheenen, die catholiik wesende soewel geestelick als waerlick tot noch balling geweest waeren. Ende waeren in getale over die twintich, al Delphenaers ofte wuyt den Hage, daeronder was heer Cornelis Bol van Syon, die bij ons ter Lely geweest hadde ontrent drie maenden. Dese trocken derwerts, omdat sij hope hadden noch weder tot haer oude plaets te coemen doer middelen van de soudaeten, die nu al het lant doerliepen.

Op den IIIIen Novembris hoorden wij, dat binnen Amsterdam gecomen was wuyt Hoorn die provoost van het scip daer die grave Boshuy, onse stadthouder, op gevangen was ende worde dieselfde voer den burgemeesters gebrocht, maer en conde niemant terecht vernemen wat dat van hem gebootschapt werde.

⁺ Van der Goude ontfingen wij hier tijdinge, dat die boose het hooft daer noch al boven hielen ende alle fortsch bedreven, gheen minder teykenen toenende dan dat sij eenichsins dochten ymmermeer bedwongen te mogen werden. Der hadder sommige van hemluyden tot Bodegraven geweest, daer sij vonden sommige tonnen, met clarissencleder ende ander goet gevolt in den kercke aldaer staen om nae Amsterdam gevoert te werden. Ende naemen dese raubauwen dat goet ende trocken der claren cleederen an, coemende daermede in groeter spiticheyt binnen der Goude, in alle schijn, al hadden sij wat sonderlings bedreven. Alle twelck den doechtsaemigen seer verdroet ende wonderlick lastich viel om sien, maer mosten die paciëntie hebben.

⁺ Trocken mede op desen dach veel Waelen van conincks soudaeten, die nu van ontrent Alckmaer gecoemen waeren voer Amsterdam, nae Waterlant ende werde geseyt, datter sommige nae Vrieslant reysen souden tot die Kunder² om die teghen die guesen te veyligen, alsoe maer doer die plaets wuyt Vrieslant ofte den custe daerontrent victualie comen mocht tot Amsterdam ende die goesen seer geweldich waeren om tselfde te beletten.

⁺ Verhoerden noch op desen [dach], dat in den Hage op Alreheylighendach wederom die godlicke dienst gedaen was nae costuyme der heylige kercke ende daer ontboden waren om tot haer possessie te wedercomen die verloepen waeren³. //

⁺ Op den vijfsten Novembris hoorden wij den veenluyden, die binnen Amsterdam met haer turf quaemen, deerlick tegen malcander beclaegen haer swaer verdriet, daer sij tegenwoerdelick in staeken, waermede sij verhindert⁺ werden om op haer bedde een nacht te slaepen, maer vonden hem genootsaeckt heele maenden achter malcander bij nacht in grienden ofte haer scepen te rusten ende te slapen, seggende dat noch in de nacht van den verleden dach wuyt Lemuyen van den bedde gehaelt waren wel vier ofte

+ Albanus reyst van Utrecht.

1 Op 30 Oct. 1573 werden op het Vredenburg vier Franse kapiteinen, waaronder een graaf St. Pol, die te Haarlem gevangen waren genomen, onthoofd (Brugmans 133).

+ Veel van Delft ende den Haech reysen nae den Hage met heer Cornelis Bol.

+ Van der Goude haer bitterheyt sonderl(ing) over den claris(sen) goet.

+ Treck van knechten nae Waterlant ende Vrieslant.

2 Kuinre.

+ Goods dienst wert wederom in den Hage gedaen.

3 Bedoeld is een proclamatie van 1 Nov. 1573 van Valdez, gericht tot hen, die uit angst voor de Spanjaarden waren gevlucht (Smit 212).

+ f. 172. v.

+ Tot Lemuyen wert volck vant bedde gehaelt.

[p. 333]

vijf van den geschickste wuyt dat dorp ende was tselfde gedaen bij den raubauwen, wuyt die plaets verloepen ende binnen Leyden met den guesen versellet.

Vertelden oeck dieselfde veenluyden, dat groete hope was van Leyden⁺ over te mogen comen tot des coninx obediëntie.

Men seyde hier, dat die grave van Boshuy, ons stadthouder, nu gevangen,⁺ hem sijn edelen ofgenomen waeren ende bij paren vervoert werden tot verscheyden plaetsen van den guesen overweldicht. Ende dat mede sommige, wuyt des voirn. grave Boshuy sijn schip gevangen, opgehangen ende gewercht werden.

Van Delfshaven, van Ouwerschie¹, van Schiedam verspreyde haer hier⁺ die fame gestadelick, dat des conincks volck inhadden ende dat die lantluyden met groete menichte haer adjunct vouchden denselfden, opcoemende met sulck geweer waermede sij haer nae ouden haercoemen gewoen waeren mede te behelpen. Ende werden dese selfde lantluyden hiertoe geporret doer die wonderlicke verwoestinge, welck sij opelick bemerckten dat het gheheele lant overquame, soe seer dat sij hem gheheel bedurven vonden ende gheen hope en saegen van eenige verlichtinge te mogen ontfangen voer ende eer die rebelle ondergebrocht waeren.

Op den VIen Novembris sterf ter Lely binnen Amsterdam een oude⁺ gedaechde maeget, die gecomen was wuyt die Colster² bij Heyloe om nae Utrecht te reysen. Coemende in dit convent voirn. alleen om daer an te spreken sommige, die hier oeck van Heyloe gevlucht waeren, ende soe voert te passeren, alsoe sij toch hier nyemant van den conventualen en kende. Ende was te verwonderen, dat sij hier wesende terstont sieck is geworden, sulx dat men haer bewaert hevet met die uterste sacramenten des heylich kercks, heel genouch blivende buyten alle becommeringe van alle wuytwendicheyt van negen daegen tevoeren tot nu toe, daer sij, buyten verstant geweest hebbende lange tijt, in den Heere is gerust. Die opinie van veel was, dat sij van groot hartseer, welck sij gecregen hadde doer het geweldich roeven, twelck bij haer geschiet was tot driemael achter malcander in de tijt van haer vluchten, tot dese swaere bangicheyt gecoemen was. Ende hadde dese selfde persoon dit soeveel te lastiger genomen, soe sij tgoet welck haer ontweldicht was te suerder gewonnen hadde, daervoer gedient hebbende op een huys te Colster die tijt van dertich jaeren achter den andere, Dit is oeck hier geschiet ende sijn menich eewich ontelber menschen doer gelijcke oersaeken tot haer eynde met onbegripelicke cativicheyt gecoemen. God, die mogende Heer, gewaerdich hem dese maeget ende alle anderen, in dit verdriet vergaen ende gesturven, bermhertelick te ontfermen ende genaedich te sijn. //

Op desen dach saegen wij mede, dat een vrou nu in Amsterdam gecoemen⁺ om haer te verbergen tegens der guesen overdaedicheyt, doerdien want sij⁺ nieuwerts inganck en wist, haer den geheelen nacht op straet begeven hadde ende daer bevonden werde doot te leggen ende gesturven te sijn tot verscrickinge van veel goede menschen. Och leser, denckt ende hoocht van soe groete last als den menschen tot dese tijt is overgecoemen. Ende⁺

+ Fame van Leyden.

+ Die edelen van den grave werden tot verscheyden plaetsen geleyt.

1 Oude naam voor Overschie.

+ Delfshaven ende Schiedam compt onder den coninck. Die lantluyden vougen haer bij des coninx soudaeten.

+ Een maget van de Colster stervet ter Lely.

2 Huis ter Coulster.

+ f. 173. r.

+ Een vrou wert doot opt straet gevonden.

+ Merckt wel an.

[p. 334]

was noch meer te verwonderen, dat oeck van het lijck deses vrouwes, welck hier doot lach, genoemen werde een out deken met een scorteldouck, daermede tselfde gedeckt was, soedat men dese heel bloot sage leggen. Die goede Heer sij dese genaedich.

Op den VIIen Novembris begroven wij den maget, daer recht voerens of geseyt is, dat op die Colster bij Heyloe gedient had ende nu hier gerust was tot desen voirn. convent.

⁺ Tot welcke tijde ons sonderlingheyt vertelt werde doer een bequaem man, die met denselfde gedient hadde op dese voirs. Colster oeck in de dertich jaeren, te weten hoe hijselven gevangen sijnde van den guesen binnen Alckmer jammerlick mishandelt was, gesleept, gestooten, met rappieren ende bossen geslagen, scandelicken met logental geaccuseert, qualick toegesproeken ende voerts mids vertoenen van een coerde gedreycht om daermede gehangen te werden. Werden mede een ander, die oeck wuyt den catholike gevangen was, bij hem gestelt ende vriheyt belooft, waert saeke hij desen wilden hangen. Twelck alsoe dieselfde gheensins doen en wilde, werde noch desen die dit vertelde geseyt, dat hij mocht sijn gevangenisse ontslaegen sijn ende sijnre wegen gaen, waert dat hij tselfde dien wilde doen, die hem geweygert hadde te verwergen. Maer bleve stantachtich sonder sulx eenichsins te willen doen ende versaege dalmogende God, dat sij evenwel deser tyrannie noch wonderlick ontquaemen. Vertelde noch dese, hoe die Waelen wuyt coninx volck opt huys te Colster coemende daer benauden sijn moeder, broeder, suster met andere wel ses ofte seven paeren, menschen,⁺ die daer ghevlucht waeren ende gemeent hadden daer wel bewaert geweest te hebben. Dese soudaeten hielden dit voirn. volck geweldelick op dit huys, sonder dat sij dien te eeten wilden gheven ende quame hierdoer dat wuyt dien van gebreck ende honger drie sturven, die daer in den boogaert maer beestgewijs begraven werden. Ende alsoe die ander voert seer slap werden ende van honger over haer beenen niet ghaen en mochten, soe werden sij doer den Waelen van het huys verjaecht ende quamen sommige van desen in den Beverwijck, heel verworden van groete honger, genouch sonder⁺ hope van wederom te mogen vercoemen, ende bleven die ander, daeronder dese voirs. knecht sijn moeder was, onderweech op den wech doot. Igelick peynset bij hemselven, hoe groete benautheyt dat gheweest is over dese landen, daer gemeen gevonden werde dat die menschen dus getribuleert ghingen. Die moegende Heer is wel bekent, hoe meenich suchten ende weenen in dese tijt an hem geschiet is, waerdoer grondelick versocht werde, dat toch eens gracie mocht vernoemen werden, maer mosten die benaude noch paciëntie hebben ende vertoeven den tijt van God gestelt tot verlossinge van haer. //

⁺ Opten VIIIen Novembris verhoerden wij, dat die passagie tusschen Haerlem⁺ ende den Hage nu wederom seer onveylich was, sulx dat op dach tevoeren sommige wuyt den goede verloepen, die nu haer vouchden om tot den haeren nae den Hage ofte daerontrent te wederkeeren, tselfde van den guesen verhindert werden, gekeert ende gedreven sijnde al wederom in Haerlem. Ende troerden hierdoer die andere, die haer opset om daerwerts te reysen nu lieten vallen ende haer ontsaegen te doen.

+ Tyrannie een goet man van den guesen angedaen.

+ Overlast bij sommige opt huys te Colster geleden.

+ Och mercket wel.

+ f. 173. v.

+ Die passagie na den Hage is wederom onveylich.

[p. 335]

Men seyde, dat die guesen ons volck wel of vernielt hadden op die passagie nae den Haege achtien wagens provande oft volck.

Sceepten mede op desen dach van Amsterdam sekere scepen met Waelen⁺ soudaeten, die haer passagie hadden nae Wessanen, om die te straffen tegens alsulcke forsch als sij tgeheele jaer doer des conincks volck gedaen hadden. Ende saegen ontrent den avont, dat tot dier plaetse groete brant oprees.⁺

Op desen dach bewaerde ick met des heylich kercks sacramenten een⁺ vrouwe van Heyloe, wesende moeder van de broutster int convent ter Lely. Ende was dese vrou mede gevlucht met haer kinderen, soenen ende dochteren, hebbende ygelick bij haer man of wijf met haer kinderen int selfde convent. Hier is wel te dencken, dat groot hartseer is gheweest, doerdien want dese al wel treftelick tevoeren geweest hadden, sittende ygelick op een treftelicke hofstede ende nu haer sulx verarmpt vonden doer den roeverie in desen turbele bedreven, dat sij scarp hadden, daer sij haeren hongerigen buyck mede mochten versaeden. Jae werde oeck gesien, dat sommige van dese haer kinderen voer der goede luyden doore ghingen bedelen. Och die moghende God weet, wat hartseer ons was dese ellende an te sien, alsoe wij wel verstonden, dat wij met deesgelijck armoede gedreycht werden, soedat wij dien toch niet ontgaen en mochten dan doer des Heeren wonderlicke voersienicheyt, welck bij hem seer groot is.

Op den IXen Novembris ontfinck ick een missiven van Jan Gerritsz⁺ Hey wuyt Utrecht, inhoudende onder allen anderen dat nu goede hoepe was dat dese turbele wel ten eynde coemen soude doer sonderling vordelinck in den crijchshandel, welck nu bij den Hage ende Delfshaven gevallen was. Ende hoerden oeck, dat int overvallen van sommige plecken aldaer⁺ veel guesen geslagen ende wel hondert gevangen waeren, daer men onder seyde te wesen sekere van haerluyden edelen ende beveelhebbers. Ick lase den brief ende hoerde des gemeents voertstel, maer en conde nochtans hierinne te vollen niet ghetroost sijn, overmids dat ick soe gewoon was veeltijts heel contrarie te vernemen dan onder den gemeen verspreyt werde. Hoopte evenwel niettemin op Goods gracie, dat wij dien niet geheelick ontset souden bliven, alsoe die Heer altijts int laetste ontfermet heeft.

Men hoerde oeck den gemeente op dese tijt altijts swaerder kermen ende suchten doer den tegenwoerdige benautheyt met duerte, welck in allen sonderling⁺ excessive gesien werde ende rees sorge van noch onverdrachlicker last an te staen, overmids fame waermede geseyt werde, dat tot Utrecht nu bij placaet wuytgeroepen was, dat wuyt Sticht voertmeer gheen victualie oft provande vervoert mocht werden op swaere peyne².

Gheboerde voerts hier dat mij voer seker angegeven is, hoe die goede geestelicke maechden, claresusteren van der Goude, binnen Amsterdam tot haer convent gevlucht om haer professie te volcomen ende tot God ende sijn dienst haer te mogen keeren, nu veelal heel sieck werden, twee gesturven ende noch twee in haer wuyterste sacramenten waeren geleyt. Ende alsoe oeck binnen Utrecht // wuyt dese selfde vergaderinge, daervan⁺ mede daer gevlucht waeren ende tot over die twalif bij malcander geweest

+ Der reysen Walen nae Wessanen.

+ Brant.

+ S. Maria Wouters¹ moeder wert ter Lely met die volle sacramenten berecht.

1 Maria Wouters, geb. 1529/30 (Van Eeghen 266).

+ Jan Hey Gerritsz scrivet an mij.

+ In Hollant werden veel guesen gheslagen ende gevanghen.

+ Benaude ende duere tijt.

2 Van 11 Oct. 1573 dateert een verbod tot uitvoer en opslag van granen en monopoliseren van de handel in granen (Van de Water I, 578).

+ f. 174. r.

[p. 336]

hadden, nu al over een deel tijts vijf gerust waren ende noch meer heel cranck laegen, soe quaeme dat hierdoer groete vrese reese van de geheele nederlegginge desselfs convents.

Op den Xen Novembris rustede die vrou, daer op den VIIIen deser maent of geteykent staet, dat ick met de sacramenten des heylich kercks hebbe bewaert. Ende quaeme ter selfder stonde tijdinge, dat deser nu gesturven⁺ vrouwe haer outste soon ontrent Heyloe mede gesturven was, sonder dat yemant van dese hier gevlucht yet van sijn sieckt gehoort hadden. Hij liet mede drie kinderen achter, daer gheen besceyt of quame, waer die gebleven waeren. Hoorden voortmeer, dat oeck desselfde haer suster met veel andere van haer naeste maechtal deser werlt overleden waeren. Ende werde opelick geseyt ende bewesen, dat dit al maer gesciede doer hartseer, benautheyt, bangicheyt, welck den menschen tot dese tijt van alle canten overquaeme doer den tegenwoerdige turbele, waerin die soudaeten van beyde pertijen haer niet en ontsaegen yghelick, wien sij mochten becomen, te traveleren, te beroeven, te slaen ende tot alle verdriet als honger, commer ende coude of desergelijck te driven. Die Heere sij deser haer zielen genaedich ende verleene alle bedroufde tot haer salicheyt troost. Amen.

⁺ Op den XIen Novembris verstonden wij, dat wederom daechs tevoeren verbij Amsterdam nae Hollant gepassert waeren veel Duytsche soudaeten om daer die wegen van des conincks bevele meerder allesins te benauwen. Ende liep spraeck, dat mede wuyt Haerlem veel knechten nae Leyden ende den houcken daerontrent souden trecken.

⁺ Van der Goude quaeme hier een loepende tijdinge, dat die burgerie den vreemde soudaeten daerwuyt geslagen hadde, maer dochten wij dit maer wuytstel te sijn, overmids dat deesgelijcks fame menich reys wuytgespreyt was ende altijts logental gevonden werde.

Worden ons hier oeck vertrocken ende voer die waerachticheyt geseyt, dat van Schiedam ende Delfshaven sulx op den vijfsten deser maent boven¹ geteykent staet wuytsteeck was ende dat dieselfde plaetsen noch in der⁺ guesen gewelt gehouden werden, maer was Maessluys² van ons volck ingenomen met groot verlies der guesen, waervan daer oeck veel van haer capiteynen³ gevangen waeren.

Op dese tijt gheschiede, dat binnen tconvent van den Claresusteren groot jammer gesien werde doer oersaeck van soeveel siecke persoonen, als onder⁺ haer religiosen aldaer bij hem gevonden werden. Men seyde, datter daer over die vijfendetwintich cranck laegen, die alle sulcke lucht over haer hadden, dat dieselfde niet te verdraegen was, sulx dat om den stanck daer te verdriven ende die lucht te suyveren int selfde convent veel teer ende pecktonnen gebrant werden. Die suspitie waerom dese cranckte onder dese aldus rees was die armoede ende benautheyt, welck in dit convent geleden

+ Die menschen sterven van groete bangicheyt.

+ Tlant van Hollant wert met soudaeten benauwet.

+ Van der Goude.

1 Vergel. fol. 172vo.

+ Op Maessluys.

2 Kort na 4 Nov. 1573 werd de schans te Maas(land)sluis door de Spaanse troepen veroverd (Smit 209).

3 O.a. was dit Philips van Marnix, heer van St. Aldegonde, geb. 1540, trad eind 1565 tot het verbond der edelen toe, redenaar en publicist voor de partij van de prins, daarnaast staatsman en militair, st. 1598 (N.N.B.W., B.N.B. en W.P.). Hij kwam 2 of 15 Oct. 1574 vrij (Fruin II, 372 en M.A. I, 151).

+ Veel sieken tot den Clarissen binnen Amsterdam.

[p. 337]

werden doer desen swaere benaude tijt ende toe // coemst van soeveel verjaechde⁺ clarissen als wuyt verscheyde plaetsen bij haer quaemen, die veelal doer lange hartseer, welck haer gestadelick gedaen was van den ongeschickte tyrannie der verkeerder guesen, groete ongesontheyt in haer lichaemen vercregen hadden.

Op den XIIen Novembris werde mij voer seker vertelt, dat die grave van Boshuy gescreven hadde in een open brief an den cornel wesende in Waterlant ontrent Amsterdam, hoe die prinsch van Oraengen an hem gesonden⁺ hadde sekere commissariën, die hem straffelick angaven, dat hij ant huys van Burgoengen¹ scriven ende vragen soude of men niet en wilde gevangen tegens gevangens wuytlaeten, ende vereysten daer haestich antwoert op, anders - seyden dese commissariën - wilde die prinsch over sijn⁺ gevangens justicie doen. Twelck al toochde, dat die prinsche noch niet en flaeude, maer even harnackich bleve in den verkeertheyt, daer hij in was ende tgheheele lant toegebrocht had, niet twivelende of hij soude die meester van tlant wel bliven. Dese cornel quame met dese missive binnen Amsterdam ende reysde stracks voert nae Haerlem om metten beveelhebbers over den crijchshandel te spreken, wat antwoert hierop gedaen soude werden.

Waeren oeck op dese tijt binnen Haerlem gebrocht die gevangens, daer⁺ boven of geteykent is dat ontrent Maessluys geapprehendeert sijn, omdat sij daer te beter bewaert souden sijn².

Verhoerden hier noch, dat ontrent dese tijt ontrent Delft den guesen van⁺ ons volck benoemen waeren wel negenhondert mudden tarwe.

Op den dertiende Novembris saeghen wij noch anders niet dan verdriet bij verscheyde lantluyden, die van alle weech binnen Amsterdam quaemen.⁺ Onder anderen geboerden, dat daer een heele familie ghesien werde, welck voerens tot dese tijt toe overrijke luyden geweest waeren, nu sulx tot armoede gedreven, dat sij den gelaetenste bedelaren genouch gelijck waeren. Sij hadden voerheenen meenich verschoeninge van cleederen ende mochten haer naeckt nu scarp met oude verscoorde cleederen bedecken. Ende waeren in dese desolaetheyt gecoemen doer het plonderen tot drie reysen toe van den guesen, twelck sij hadde moeten lijden.

Quamen mede op desen dage binnen het convent ter Lely, die gehaelt⁺ waeren wuyt die Beverwijck, drie kinderen, die haer vaeder daer gesturven was. Dese kinderen deden meenich verscricken, want sij met verwonderen angesien mosten werden, overmids dat sij soe wanscaepen waeren geworden van ongemack ende groet gebreck. Hadden dese haer niet somtijds geroert, men soude haer anders niet dan voer doot gehouden hebben, soe ongesien, misvallen ende bleyck waeren se gedaen. God weet, wat suchten ende wat weenen wij hier saegen ende hoorden, maer tmost al geleden sijn.

Hoorden oeck op desen dach een Brabander, die met hop van ontrent

+ f. 174. v.

+ Die prinsch sendet commissariën tot den gevangen grave Boshuy.

1 Wat hiermee is bedoeld, is niet geheel duidelijk. De moeder van Bossu was Anna van Bourgondië (Dek 93). Het zou dus niet geheel onmogelijk zijn, dat het hoofd van deze familie wordt bedoeld. Op andere plaatsen wordt in deze tijd echter de landsheer bedoeld, wanneer men deze uitdrukking gebruikt (R.H. 31 Maart 1575, 195 en dagboek fol. 239ro).

+ Die prinsche dreyget justicie te doen.

+ Die gevangens werden te Haerlem gebrocht.

2 Volgens anderen werd Marnix pas op 1 Dec. 1573 overgebracht naar Haarlem (Smit 209).

+ Ons volck neemt coorn ontrent Delft.

+ Die menschen vinden haer seer benaut.

+ Merckt van kinderen.

[p. 338]

den Bosch binnen Amsterdam gecoemen was, seggen, hoe die Bommelaerse guesen tegenwoerdelick benauden alle den dorpen om tsHertogenbosch, denselfde brantscattende ende dreyghende met branden ende ander verdriet an te doen, sonder dat die van yemant eenich ontset of troost cregen. Ende verstonden hierwuyt genouch, dat wij int wuyterste verdriet staeken, alsoe toch alle het lant overal even rebellich bevonden werden. Wij saeghen hierom dit al in ende merckten waerwerts dit toch al wilde loepen.

⁺ Op // den XIIII Novembris werde vertelt, dat die prinsch den landen,⁺ die haer onder hem begheven hadden, nu een sonderlinge harde propositie dede ende wilde die hem geaccordeert te werden, seggende dat sij hemselven angehaelt hadden ende daerom gheen ontsegge behoerde te ontfangen. Bij oersaeke van weygeren, soe dreychde hij tgheheele lant an brant te stellen. Ende en was noch hier anders niet te sien dan groot hartseer ende vrees van veel meerder geperstheyt, waerdoer die menschen oeck geheelick verdwijnden ende sonderling moeloos werden.

Wij riepen gestadelick an ons lieve Heer, maer hiel hem die ontfermende God niet anders dan of hij altemael doof geweest ende ons verwurpen hadde gehadt.

⁺ Op dese tijt verhoerden wij oeck, dat Joost Harmansz¹ met sijn suster van der Goude - wesende seer goet volck, gepresen van alle doochtsaeme, sonder bespreek van yemant, die reden gebruyken - gevangen ende wel veertien dagen in de gevangenisse gehouden waren. Ygelick peynst ende siet in, wat geperstheyt onder den menschen hier gheweest moet sijn.

Op den XVen Novembris waeren wederom sekere guesen op die Haerlemermeer⁺ ende hadden dese haer ofcoomst ende toetreck an thuys te Warmont. Dese deden veel quaets an dengheenen, die van haerder factie niet en waeren.

Sij naemen soe wat schuyten sij becoemen mochten, die nae Haerlem ofte nae Amsterdam reysden. Sij vingen die goede luyden ende traveleerden die seer, mids dien veel spiticheyts an te doen ende voerts swaerlick rancionerende. Sij vermoorden oeck meenich mensch ende beroefden allen lantluyden van als, sonder anschouwe te nemen hoedanich ofte an wat sijde die waeren, denwelcken sij sulx overvielen. Ende was oeck ontrent dese tijt geschiet, dat sommige goede welvaerende luyden, die overlange wuyt Leyden geruymt waeren, wijckende der guesen ongeschicktheyt ende nu doer het lange vertoeven van haer wederkeer tot haer possessie begonnen soe hier ende daer te reysen, souckende sulx wat te winnen ofte haer rentiers te maenen om daervan haer noottruft te haelen, nu mede gevangen sijn op die Meer, die tot Leyden als een groete prijs gebrocht sijn. Men seyde, dat die van Leyden haer clock luyden tot den inbrenginge van desen, alleen omdat nyemant verburgen soude bliven sulcke ongenaede ende forts, als⁺ sij den goeden luyden <dien sij aldus onder haer gewelt cregen> andeden. Ende was onder desen, die hier aldus geapprehendeert sijn, eenen Pieter van der Heyden, daerop sij te meerder gepassiit waeren, omdat hij tevoeren bij het Hof geordineert was te sijn correctoor over den anbreng van den hondersten penninck binnen Leyden ende ter Goude.

+ f. 175. r.

+ Die prinsch doet een sonderlinge propositie, maer en weten niet hoe.

+ Joost Harmanszoon wort gevangen met sijn suster.

1 Hij week later uit, maar keerde in 1574, gedreven door armoede, weer terug (dagboek).

+ Op die Meer sijn guesen ende doen veel quaets.

+ Pieter van der Heyden wert gevangen.

[p. 339]

Op den XVIen Novembris besocht één, genaemt Jan Zegerman¹, wesende⁺ een leeckbroeder van den Hem ende nu mede doer der guesen ongenaedicheyt balling achter lant, wesende in groeter benautheyt sijnder harten, doerdien want hij scarp conde sien warwerts hij hem noch soude keeren. Hij worden tegenwoerdelick tot den Magdalenen binnen Amsterdam onderhouden, als hij voerheen een deel tijts tot Utrecht hemselven met naeyen, twelck sijn ambocht was, geneert hadde ende hoeptede den tegenwoerdige winter tot denselfde voirn. Magdalenen te bliven. Hij verhaelde⁺ mij van den groete benautheyt desselfde convents; hoe daer niet ontfangen werde ende daerom gedreycht waeren van te moeten scheyden. // Oeck vertelde hij mij, in wat pericule hij geweest hadde onder den guesen binnen Schoonhoven ten tijde alst eerst gues werde ende hoe hij onder hemluyden gedreycht stonde met een rappier op sijn lijf om doersteken te werden. Maer wast doer Goods gracie ontcoemen.

Op den XVIIen Novembris liep faeme van Leyden, dat die wet op Martini²⁺ laetsleden daer verset was ende daerin geordineert waeren die men wel wist dat aldermeest van de pertie waeren, gemaeckt sijnde out-burgemeester³ eene die vermaertste oproerder, die men daer conde vinden, als die Seemtouwer⁴, wiens vader⁵ voertijts om die mennisterie was onthooft ende selver tlant lange hadde moeten verloepen doer sijnselfs ongeschicktheyt, welck hij persoonlick in pertiën ende anders genouch bedreven hadde, sulx ygelick die doer dese beroerte van sijn verstant niet berooft en was genouch wist te seggen.

Waeren oeck op dese tijt veel menschen, sonderling lantluyden, wuyt den⁺ dorpen daerontrent binnen Leyden gevlucht, hebbende met haer seer veel beesten met hoy ende ander stroe ende oeck ongedorst koorne, twelck al in conventen, kercken ende goede luyden huysen geleyt werde sonder anschouwe te nemen of daer hinder oft scade van mocht coemen dan niet. Ende maeckten hierdoer in den stadt een groete confuys, soedat alle geschicktheyt daer stille stont.

Maeckteden voorts oeck in dese tijt veel menschen een groot verwonder,⁺ dat sij hoorden dese Leyenaers in soe lastigen dangier soe onbeweecht ende harnackich te sijn sonder dat sij eens troerden, daer sij wel saegen hoe haer stadt altijts meerder geperst ende benaut werde, als die nu sulx van alle wegen met coninx soudaeten belegen werde dat sij van ghene wegen frequentacie mochten crigen. Ons docht dit al maer die hant Goods te sijn ende dat sij daerom aldus in der harten verstijft ende verhart werden, omdat die Heer haer wilde met den wuyterste benautheyt overvallen.

Van Delft werde geseyt, dat daer wuyt die van Haerlem veel gevlucht⁺

1 Misschien is hij identiek met Jan Gerritsz, die in 1580 alimentatie kreeg (A.A.U. 1950, 186).

+ Jan Zegerman van den Hem compt bij mij.

+ Benautheyt der Magdaleenen tAmsterdam.
f. 175. v.

2 11 Nov.

+ Tot Leyden werden die guesen noch al in de wet gestelt.

3 Met oud-burgemeester moet bedoeld zijn presiderend burgemeester.

4 Pieter Adriaensz van der Werff, geb. Leiden 1529, zeemtouwer, vluchtte 1567 om het geloof, werkte samen met de prins, keerde Juni 1572 terug in Leiden, 17 Mei 1573 burgemeester, 11 Nov. 1573 presiderend burgemeester, st. 1603 (N.N.B.W. en W.P.).

5 Adriaen Pietersz Vermeer, zeemtouwer te Leiden, voorganger van de anabaptisten, 1537 te Haarlem ter dood gebracht (N.N.B.W. sub voce P.A. van der Werff).

+ In Leyden sijn veel lantluyden ghevlucht.

+ Die van Leyden en troeren niet, hoeseer sij oeck benaut sijn.

+ Die verloepen Haerlemers rechten binnen Delft een vaendel op.

[p. 340]

waeren wesende alle van de rebellen, ende hadden dese een vaendel opgerecht bedrivende veel forts, mids oeck andere tot groete verkeertheyt tisschende doer veel qualicksprekens twelck sij wuytmuytende deden sonder anschouwe te nemen oft tselfde logental ofte warachtich was. Ygelick hadde die mont van dese haer verwoetheyt vol ende was begeerlick om te weten wat eynde hier noch of coemen soude.

⁺ Op den XVIIIen Novembris quame weder binnen Amsterdam onder den gemeente sonderlinge verbaestheyt, doerdien want die guesen wederom op een nieuwen ingenomen hadden een dorp bij Alckmaer, daerwuyt ons volc tot dese tijt toe veel anvoerts van provant ende anders gehadt hadde. Ende begonnen dese guesen in de weech te sijn, dat alsulcke visch als nu een deel tijts hadde beghonnen te coemen tot Amsterdam daer qualick coemen mocht. Sij hadden al sommige visschuyten genoemen ende veel verjaecht. Het was deerlick om sien, hoe troerich menich mensch op dese tijt toochde, doerdien dat alle welvaert wech was, die neringen stille stonden, een swaere duerte in allen gevonden werde ende nyemant wist werwerts hij hem keeren oft bergen soude.

⁺ Waeren mede die conventen soeseer benaut met swaere sculden ende ander lasten, daerinne sij gecoemen waeren doerdien want haer landen ende renten, waermede sij haer plegen te behelpen tot haer nootruft, nu al van den guesen met gewelt gehouden werden ende hiertoe den gestaedige costelickheyt ende dierte van als, dat sij anders niet en verwachten dan doer⁺ noot ghe // dwongen te werden om van malcander te scheyden ende ygelick sijns weechs te loepen.

Op den XIXen Novembris saghe ick een copie wuyt een missive gesonden⁺ an sommige gerevolteerde steden, inhoudende dat die hartoch Albanus met sijn familie doer des conincks ordinancie hem op die wech nae Spaengen begeven hadde ende dat Noordtcarmis nu gubernoor-generael sijnde den ingeseten van den overgegaen steden vrijgeley gave om met hem te mogen tracteren ofder eenige middelen mochten gevonden werden, waerdoer die desolacie van tgheheele lant mocht tot recuperatie ende ruste gebrocht werden.

⁺ Geboorde oeck op dese tijt, dat het convent van den Regulieren in de Beverwijck haer achterkerck met sommige van haer andere huysen ofbranden ende quame desen brant doer het ongeschickt vueren van des conincks soudaeten, die haer niet en ontsaegen te stoeken oeck an de stijlen van den gebinden tot verscheyde plaetsen in denselfde kercke ende huysen. Ende overquaeme desen convente noch dit verdriet naedemael tselfde voerens veel te veel van den guesen gespolieert, geplundert ende gedemolieert was, sulx dat daer niet één huys gebleven was sonder merkelick⁺ bescadicht te sijn. Het verhoeren van dit maeckteden den religiosen, die nu sonderling getribuleert ende geperst ghingen, dat haer hartseer vermeerde, alsoe sij hier niet anders en saegen dan oft van God soe toegelaeten was, dat sij geheelick vernielt ende wuytgewroet mosten werden.⁺ Op desen dach ontfing ick een missiif wuyt Vlaerding, inhoudende dat des conincks volck daer was voerseker ende dat Schiedam rebelleerde ende den⁺ coninck gheen openinge doen en wilde.

Op den XXen Novembris hoorden wij, dat die guesen daer recht voerens

+ Ascendelft wert van den guesen overvallen.

+ Die conventen werden gedreycht te moeten scheyden doer den dueren tijt ende sculden.

+ f. 176. r.

+ Noordtcarmis is gubernoor ende geeft geley om met hem te mogen tracteren.

+ Int Beverwijckse convent is wederom brant.

+ Der religiosen hartseer rijst.

+ Schiedam wil gues bliven.

+ Die gues werden tAscendelft geslagen.

[p. 341]

of geteykent staet dat Ascendelft overvallen hadden nu van ons conincks soudaeten veel geslaegen waeren.

Van Delfshaven liep sprake, dat ons volck die scanse, welck die guesen daer⁺ lange tijt bewaert hadden, nu inghenomen hadden.

Op desen dach vonde ick binnen Amsterdam den soon van Joost Harmansz⁺ van der Goude, denwelcken ick lange gesocht hadde doer begeerte van sijn broeder, die wuyt der Goude an mij gescreven hadde, ende persuadeerde hem te reysen nae sijn vader, die tot Montfoordt mede gevlucht was, omdat hem swaer was te sien ende te verdragen sulck verdriet, als die guesen den goede menschen gestadelick andeden. Dese goede knecht hadde veel ongemacks geleden, doerdien want hij tleger voer Haerlem ende elders gesoetelt hadde, maer was nu bedocht sijn ambocht, twelck schoemaeken was, te ghaen doen, doerdien want hij weynich profijts ende veel perikels bemerckte int soetelen, alsoe hij nu met twee schuyten maer ontcomen was wuyt seven schuyten, die met hem wuyt den Wijck gereyst waeren ende van den guesen gevangen waeren.

Op den XXIen Novembris quame ter Lely één van Heyloe ende had in⁺ den Beverwijck geweest. Desen vertelde, hoe hem met noch andere bij hem die guesen gevangen hadden, omsingelende den schuyt daer hij met sijn volck in sat met wel seven van haer schuyten, sulx dat sij gevangen waeren eer sij het wisten. Dese goede luyden werden daer gebonden ende gebrocht daert den raubauwen beliefde. Men trock haer haer cleeder wuyt ende werden in als oeck an haer naeckte lijf onder het hemde besocht, mids haer te benemen soe wat sij bij haer hadden. Ende ontquaemt dese goede man doer sonderling avontuer, dat die guesen hem los lieten, als sij hem ontnomen hadden sulck gelt hij bij hem hadde, bij hem vercreghen doer wat broots, twelck hij daer om profijt te doen vercoft hadde. Maer bleven die ander noch gevangen. //

Op den XXIIen Novembris werde binnen Amsterdam tot die Oude⁺ Nonnen een nonne geprofessiit ende gesciede tselfde doer den prior¹ van⁺ Windesem². Hier werde veel stacie gemaeckt, alsoe hier tot den misse gedient werde bij den priors³ van Blockum ende sint Jans tot Amersfoert⁴ ende waeren provideerders die priores van Haerlem ende Beverwijck met den soes⁵ aldaer, die alle drie choraelcappen anhadden. Dit geschiede al buyten gewoonte, want in professiën meest alle pomperie geschuwet

+ Delfshaven verliest haer scanse.

+ Joost Harmanz sijn soon vinde ick binnen Amsterdam.

+ Een goet man, van den guesen genomen, oncoemt.

+ f. 176. v.

1 Dit was zeer waarschijnlijk Marcellus van Lent, die in 1573 als opvolger van Wouter van Wenchem (datum niet bekend) prior generaal van het kapittel van Windesheim werd. De veronderstelling, dat hij prior van Mariënhof te Amersfoort bleef, is onjuist, zoals blijkt uit een acte van 1580, waarin hij prior van Windesheim, Herman Rycoutsz als prior van Mariënhof wordt genoemd (Rootselaar 504), hoewel hij volgens de statuten zonder convent behoorde te zijn (Acquoy II, 161). Marcellus van Lent week ± 1578 uit naar Keulen, st. aldaar 1603 (N.N.B.W.).

+ Tot den Oude Nonnen wert een nonne geprofessiit met groete stacie.

2 Reguliere Kanunniken van St. Augustinus te Windesheim, hoofdconvent van het kapittel van deze naam (M.B. II, 206).

3 In 1580 wordt Cornelis Eymbertsz genoemd als dan kort tevoren gestorven prior van St. Jan (Rootselaar 504).

4 Reguliere Kanunniken van St. Augustinus van St. Jan te Amersfoort, aangesloten bij het kapittel van Windesheim (M.B. II, 12).

5 Aangezien een soos of socius de onderpriester van een vrouwenconvent was, wordt met hem waarschijnlijk bedoeld de socius van de Reguliere Kanunnikessen te Beverwijk.

[p. 342]

behoerdt te werden. Maer mosten oeck hier <sulx generalick overal in allen ongeschicktheyt gepleecht werde> wat nieus voertbrengen. Der werde geseyt, dat alle dese voirn. tsamen binnen den convente bij den susteren⁺ des middachs aeten. Al twelck menich tot groot verwonderinge was, overmids dat dese tegenwoerdige wonderlicke geperste tijt meer eystede dat ygelick huylde, suchte, weende ende alle misbaer maecktede dan dat yemant hem behoerde te verlachen of vrolickheyt te bedriven.

Wij baden onse lieve Heer, dat hij ons wilde verleenen doer die ende diergelijck misbruyken niet dieper te laeten coemen in allesulck verdriet, als wij nu lange achter malcander geleden ende gedragen hebben.

⁺ Op den XXIII Novembris vernaemen wij, dat die conventen binnen Amsterdam doer groete benautheyt <waertoe haer dreef dese tegenwoerdige turbele> haer rentbrieven vercochten ende ghaven tghunt achtien¹ waerdich was om veertien¹ ende oeck wel minder, sulx dat goet op dese tijt gheen goet en was.

⁺ Quame oeck op desen dach binnen tconvent van der Lely een priester, die sijn residentie hadde gehadt ontrent Nieuweveen. Ende was dese maer in brouck ende wambos met een linne cleetken overhangen, sonder yet anders an te hebben. Hij seyde, dat hij ter werlt anders niet en hadde dan men bij hem saeghe ende dat hij van als beroeft was. Dese hadde een deel tijts over nacht maer in turfscepen hemselven gelogeert sonder dat hij onder huysdack quaeme, altijts besorricht dat hij van den guesen soude overloepen werden. Ende was desen het alderswaerste, dat sijnsselfs broeder hem sijn huys met alle sijn imboel, cleederen, wollen ende linde verbrant ende geheel tot niet gebrocht hadde. Men bad voer desen, dat hem aelmissen gegeven souden werden ende ontfing dieselver met groeter blijschap.

⁺ Hier verhoerde ick mede, dat wuyt het convent van Zijl wederom een nonne verloepen was, genoompt Elyzabeth Heynrixd.² Dese hadde der guesen predicatie mede naerstelick gevolcht ende docht ons alleen haer oersaeck van haer apostasie te sijn, dat sij daerdoer gecorrumpeert was ende haer nu geheelick ofgekeert vonde van den religie. Altijt quame dit goede convent hierdoer tot vernieuwinge van soe groete bangicheyt alst nu langhe gedraegen hadt.

⁺ Op den XXIIIIen Novembris werde onder die gemeent vertrocken, dat sommighe guesesoudaeten van Leyden wuytgeloepen sijnde om wat hoemoets tegens des conincks volck te bedriven verslagen sijn doer sonderlinck clouckheyt van ons volck, die vernemende der guesen opstel, haer behenst ende verburghen hielden ontrent den passagie, daer sij heenen wilden, ende desen besingelden soedrae sij verbij gegaen waeren, sulx dat⁺ sij nergens heenen mochten ende qua // men die toe altsaemen om hals. Hierwuyt reese goede hoepe veel benaude, dat die van Leyden ontset sijnde van dien raubauwen nu haer onder des conincks obediëntie wel weder gheven souden, maer andere naemen dit al voer wuytset ende en conden hierdoer niet getroost werden nochte yet goets verwachten, over-

+ Merckt wel an.

+ Die conventen vercoepen haer rentbrieven om sober gelt.

1 Met de penning 18 is bedoeld een jaarlijkse rente van 1 penning voor elke 18 penningen van het kapitaal, de toen gebruikelijke rentevoet.

1 Met de penning 18 is bedoeld een jaarlijkse rente van 1 penning voor elke 18 penningen van het kapitaal, de toen gebruikelijke rentevoet.

+ Van een priester hoe armelick hij voortcoompt.

+ Een nonne van tconvent tot Zijl apostasiert.

2 Zij kreeg in 1581 alimentatie (Allan II, 467).

+ Fame van guesen, bij Leyden verslagen.

+ f. 177. r.

[p. 343]

mids dat wel vermerckt werde tot wat verbittertheyt die boose nu gecomen waeren, die haer niet anders en tierden dan verwoede beesten.

Op den XXVen Novembris ontfingen wij tijdinghe, dat onlanx voer desen dach naebij hadde geweest dat des conincks soudaeten inne souden gecregen hebben der guesen schans ontrent Delft op die vaert nae die Ketel ende Vlaerding beneffens die Schie. Maer waeren onse soudaeten te laet⁺ reede, want die guesen, die daer verloepen waeren doer sekere twee geleyden die sij daer in de Schie hielden, gedwongen werden om tot denselfde schans wederom te keeren, sulx dat dese opstel hier falgierde.

Op den XXVIen Novembris sturven binnen tconvent ter Lely die twee kinder, die daer wuyt den Beverwijck gehaelt waeren als haer vader daer gesturven was ende waeren van honger ende commer sulx verworden ghelijck boven genouch geteykent staet dat men soberlick in desen tleven mocht beschouwen. Dese werden tsamen in een dootkist begraven ende is⁺ sonderling te verwonderen, dat deese dootkist van den graefmaeker gecoft was om een cleyn pennigsken, die denselfden wuyt die aerde gegraven hadde, daerwuyt scuddende alsulcke andere doode als daer voerens in begraven was sonder ander manier dan oft maer een beest ofte een rotte wuyt een valle te verwerpen geweest hadde. Ende coften dese vrienden alleen daerom dese kiste, omdat sij benaut waeren ende gheen macht en hadden deechlicke kisten te vervallen, als sij nochtans voerens genouch van als overvloyden, maer waeren doer dese overdadige verkeerde nu sulx gespolieert ende berooft, dat sij haer genouch den bedelaers gelijck vonden.⁺ Men seyde, dat die graefmaekers desesgelijcks van den dooden wuyt den kisten te scudden ende die kisten weder te vercoepen dickmaels meerder deden.

Op desen dach verhoerden wij, dat die van der Goude noch even onbeweget⁺ ende fortsch bleven ende dat sij tegenwoerdelick dien van Cortehaerlem¹ bedwanghen haer huysen of te breken. Het was deerlick om bedencken tgunt hier vertrocken werde, sonderling dat nae soe langen bidden an onse lieve Heer om eens wederom vrede te mogen vercrigen alleen daerinne gheen gehoer vercregen en werde, maer alle dinck hem noch altijt swaerder ende lastelicker verhief ende noch swaerder quaet dreychde. Ende mosten oeck dit die goede lijden ende paciëntie hebben.

Op desen dach geboerde, dat een vrou binnen Amsterdam haerselven⁺ van de Oude brugge int water wurp ende dede dit doer groete benautheyt haerder harten, overmids dat sij een ander biddende om hulp geweygert werde. Sij seyde als haer niemant helpen wilde, dat sij dan haerselven helpen most ende liep soe int water. //

Op den XXVIIen Novembris sprake ick sommige, die mij voer seker⁺ vertelden, dat tegenwoerdelick op den Haerlemerdijck veel volcks beneffens⁺ ende op den wech doot lach sonder dat die van yemant met aerde bedeckt ofte an de een sijde gebrocht werden. Gelijck oft dooden crengen van beesten geweest waeren sulx verghingen die daer ende werden van den honden ende den vogelen opgegeten.

+ Van der guesen schans beneffens den Schie.

+ Merckt wel.

+ Die graefmakers scudden den doden wuyt den dootkisten.

+ Cortehaerlem ter Goude wert ofgebroken.

1 Op 13 Nov. 1573 besloot de vroedschap, dat de huizen in de heerlijkheid Kort-Haarlem buiten Gouda op 14 Nov. zouden worden afgebrand ter wille van defensie-doeleinden (vr. boek fol. 52).

+ Een vrou loept van weemoedicheyt int water.

+ f. 177. v.

+ De menschen leggen doot op den wech.

[p. 344]

Ende waeren dese dus gesturven: sommige van groot gebreck, honger ende commer ende andere doer moerderie van den moerders, die nu veylichlick den wegen onbecommert van yemant gebruyckteden, bescermt onder tdecksel dat sij den crijch volchden ende die heer dienden.

Die mogende God sage wel, in wat swaer verdriet die goede menschen hier saeten ende hoe ongenadelick die boose haer tot deser stonde drougen, maer saeget noch an ende bleve in sulcke schijne of hij geslapen hadde, als wij nochtans wel seker wisten, dat hij sijn oogen over ons altijts open heeft.

⁺ Op desen dach werde onder den gemeente geseyt, dat binnen Delft tegenwoerdich waeren tien vaendel guesen ende twee vaendel recht buyten Delft bij den Leprosen¹, die haer daer bescanst hadden tegens des conincks soudaeten die nu in den Hage laegen.

⁺ Rumoerden oeck die van der Goude noch al, mids van haer gevende teykenen van verder verkeertheyt ende rebellicheyt doer gestadich bolwercken, soe geseyt werde dat daer altijts meerder gedaen werde.

⁺ Op den XXVIIIen Novembris rusteden soetelick in den Heere een geschickte nonne² tot die Nieuwe Nonnen binnen Amsterdam, wesende des schijfmagets³ suster aldaer. Dese hadde sonderling gedienstich geweest den drie heeren religiose priesteren, tsamen conventualen wuyt Gravezande, die hier binnen dit tegenwoerdige jaere gesturven ende begraven sijn, ten tijde als sij sieck ende cranck waeren. Haer naeme was S. Adriaentken Govertsdochter, welck die almogende God gewaerdich te stellen int bouck van het eewich leven. Ons docht, dat dese seer salich was, alsoe sij haer vonde ontslaegen allesulck verdriet van bangicheyt ende groete vervaernisse om sonderlinge vervolchnisse verder te lijden, sulx wij seer mede gedreycht werden ende dit soeveel te swaerder, soe die tijt langer verliep. Och Heere, verleent dese dijnen eewigen rust. Amen.

⁺ Op den XXIXen Novembris werde dese voirn. religiose, S. Adriaentken, begraven ende waeren daer tegenwoerdich die prior, supprior, procurator, die pater van Poel, die pater van den Magdaleenen ter Goude ende broeder Gerrit Jansz, al wuyt Steyn, alle in haer religioes habijt, met den prior van den Donck, die waerlick ghinck, wesende tsamen verdreven ygelick wuyt sijn convent, ende hadde ygelick van dese presentie soe van te begraven te coemen als omme te celebreren hooft voer hooft tot sessen toe XIII st., twelck sij oeck al sonder bescroemen ofte moyten te maeken in weygeren oetmoedelick ontfingen, doerdien want sij haer nu doer den tegenwoerdige verstroeyenge benaut vonden, sulx dat sij hulp te doen hadden.

⁺ Op den XXXen Novembris liep gemeen sprake onder den gemeente, hoe dat hier te lande nu overgecomen was van des conincks wegen een nieu guvernoer van den landen harwerts over. Men seyde, dat hij weynich volcks overbrocht ende last hadde om tlant in vrede te brengen, soe veel⁺ hem doonlick was. Ende werde die ge // meent hierdoer wat stille gehouden,

+ Van Delft.

1 Gelegen aan de weg naar Den Haag, buiten de Haagse poort (Van Bleyswijck 362).

+ Van der Goude.

+ S. Adriaen Govertsd. rust tot die Nieuwe Nonnen.

2 Adriaentgen Govertsdr. (Van Eeghen 267).

3 Waarschijnlijk Grietgen Govertsdr., geb. 1519/20 (Van Eeghen 267).

+ Veel verdreven van den Steynse priesters sijn int begraven van de religioes voirn.

+ Fame van den nieuwe guvernoor.

+ f. 178. r.

[p. 345]

als die hiervan hope ontfingen dat sij ymmers te laetsten eens wat veranderings oft troosts souden sien, nae soe swaeren benautheyt sulx nu lange gedraegen ende geleden was.

1 Maria Wouters, geb. 1529/30 (Van Eeghen 266).