Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 1

(1959)–Wouter Jacobsz– rechtenstatus


[Augustus] Op den eersten dach des maents Augustus sage ick binnen AmsterdamGa naar margenoot+ veel grof geschuts met wonderlicke apparaet van oerloch nu versch gecoemen.Ga naar margenoot+ Oeck vonde ick in het convent van sint Agnieten den pater van Room tot Leyden, geheel sieck, bij hem hebbende twee susteren, een donatinne, die hem diende, ende een nonne, die tot Haerlem reysen wilde. Dese vertelde mij wondere dinghen miserie aengaende, welck nu tot dese tijt den goeden angedaen werde. Hoe desolaetlick die priesters te Utrecht bij den straet gingen, sonder dat haerder yemant ontfermde. Oeck als sij begeerte hadden om te celebreren, soe worde hem dickmaels gereeschap ende plaets ontseyt. Hij vonde hemselven geheel desolaet, soe doer weemoedicheyt wuyt sijn dolen hem overgecoemen, als doerdien dat hem sijn gelt onbraeck ende niet en sach waen hij yet soude moegen verwerven, gemerckt ygelick hem becloeven ende sonderling benaut vonde. Op den anderen Augusti rusteden deersame deeken van Haerlem, eertijts van Geervliet, met den schout // van Amsterdam. Dese hadden tsamen seerGa naar margenoot+
[pagina 284]
Ga naar margenoot+ naerstich geweest ygelick voer sijn stadt, die schoudt voer Amsterdam ende die deken voer Haerlem, naerstelick versouckende dat ymmeres alle dinck ten besten coemen mocht ende daertoe seer verhoepende, maer en hebben het eynde niet mogen beleven. Sij leden soe menich ongemack, mids in de leger reysende ende daer vertoevende om te solliciteren ende niet achter te laeten twelck tot vordel mocht wesen van ygelick die sijnen, maer en hebben haer versoucks vertroestinge niet ontfangen. Die Heere heeft haer opgenomen ende sij sijn gesturven. God sij haer zielen genaedich. Ga naar margenoot+ Van Haerlem liep nu sprake, dat die Spaengers daerinne haer noch geheelick stelden tot rebellie. Sij stelden onder haer oerde van overicheytGa naar voetnoot1, soe sijt verstonden, ende sochten nu niet aleen gelt sulx sij int beghinsel deden, maer oeck vereysten sij andere gubernament opelick roupende, dat sij Albano niet toegedaen en waeren, mer wilden dat duc de MedinaGa naar voetnoot2 haer capiteyn-generael soude sijn. Ga naar margenoot+ Op den derden Augusti hoorden wij des nachts wederom veel geschiets van grof gescut, daer fame of quame op den dach, dat gheschiet was doer den guesen ende Spaengers tegens malcander in Waterlant. Ende waeren die guesen wederom met vijf geleyen gecomen an sint Anthonisdijck bij haer scepen, die daer noch lagen. Op desen dach ontfing ik een missive wuyt Utrecht, vermeldende dieGa naar margenoot+ groete verkeertheyt welck nu binnen der Goude bedreven werde, daer Wingaerden, nu deser rebellen aldaer haer sonderling capiteyn tot dier plaetse, ontslagen hadde van haeren eedt alle die veertich met den wethouders, die tot deser tijt toe int regement geweest waeren, ende dede wederom nieuwe veertich ende wethouders kiesen wuyt den factiosen, daeronder veel beroyde ende meest al verloeren ende ongescickte personen waerenGa naar voetnoot3. Ga naar margenoot+ Van de Agnieten ter Goude hoorde ick, dat nu sonderling getribuleert waeren als heel verdurven sijnde doer an stucken smijten ende breeken. Haer outaeren ende beelden, die bij hem noch tot deser tijt toe geweest waeren, desen werden haer onthaelt ende opelick op die marckt verbrant. Ende en wisten die goede susteren niet waer sij haer bergen oft laeten souden, sonderling die oude die toch niemant ontfangen oft huysen en wilde. Ga naar margenoot+ Op den vierden Augusti werden die scepen, die tegen Diimermeer gelegen hadden, an Amsterdam gebrocht ende het gescut daervan werden gebrocht an de groete oerlochscepen, met fame dat dieselfde oerlochscepen nu op stroom seylen soudenGa naar voetnoota.
[pagina 285]
Van der Goude ontfingen wij tijding, dat daer die voerstad an brantGa naar margenoot+ gestelt was ende dat daer die sluys opengehouden werde om tlant onder waeter te doen coemen. Ende was die reden waerom, dat die Spaengers gecomen waeren tot Alphen, Wensveen, ter NieuwerherberchGa naar voetnoot1 ende ant LuysbosGa naar voetnoot2, soedat der Goude hierdoer seer benaut began te werden. Der liep oeck fame, dat die van Rotterdam gesonden hadden om hulpGa naar margenoot+ om haer onder des conincks obediëntie te mogen begeven, maer quame haer die hulpe te laet ende bleef hierom noch in rebellie. Op desen dach quame die pater van Romen te Leyen, sieck sijnde, totGa naar margenoot+ den Nieuwe Nonnen ende began daer te legeren. Op den vijfsten Augusti quamen oeck tot dieselfde nonnen twee nonnen // mede van RapenborchGa naar voetnoot3 wuyt Leyden ende was die een doutste van tselfdeGa naar margenoot+ convent out lxxxvi jaer ende dander ontrent veertich jaer. Die outste was in haer habijt, maer die jonxste waerlick ende ontfingen dese die van der Lely seer vrundelick in haer vergadering ende maeckten den waerlicken terstont wederom in haer habijt te coemen gevende haer tselfde geheel mindelick. Quame oeck op desen dach bij mij tot Lely een suster van tOude ConventGa naar voetnoot4 Ga naar margenoot+ binnen Oudewater, genaemt S. Maria Adriaensd.,Ga naar voetnoot5 wesende een Gouwenaerster ende lach thuys tot sint UrselenGa naar voetnoot6 binnen Amsterdam. Quame mede tot mij een nonne van Zijl, S. DiewertgenGa naar voetnoot7. Dese haddeGa naar margenoot+ ontrent XV dagen binnen Amsterdam gheweest ende soude nu wederom tot Haerlem reysen. Die leser mach mercken wat tijt hier geweest is, daerinne die religiosen van alle wegen dus verstroyt geloepen hebben. Ontfingen voerts op desen dach tijdinge, dat conincks volck al bij MaessluysGa naar margenoot+ gecoemen waeren ende gereeschap maeckten om haer daer te bescansen. Oeck ontfing ick op desen dach een missive wuyt Bergen op Zoom vanGa naar margenoot+ vier religiosen, wuyt het convent van sint Agnieten te Goude aldaer gevlucht, die mij screven hoe benaut ende verstroyt sij daer waeren. Op den sesten Augusti hoorden wij, dat Bommel voerseker berunnetGa naar margenoot+ ende belegert was ende dat daervoer sekere goesen geslagen waerenGa naar voetnoot8. Van Haestert werde ons vertelt, dat die guesen geplondert hadden endeGa naar margenoot+ soe vandaen gescheyden waren. Van der Goude quame tijdinge, dat daer wederom sekere goede catholiike,Ga naar margenoot+ als Wouter JacopszGa naar voetnoot9, Claes DiertGa naar voetnoot10, Jan Huygenssoon met andere
[pagina 286]
opt casteel gevangen gebrocht waeren. Ende was dit, om saeke dat sij bevondenGa naar margenoot+ werden haer tot andere plaetsen met wechloepen te willen versien. Maer was Claes Maertensz nu wederom wuyt sijn gevangenisse verlost. Ga naar margenoot+ Tot Haerlem stondet tot dese tijt noch seer qualick ende hadden die Spaengers daerin sijnde op dach tevoeren seer daerinne getumultueert. Hadden mede in dese verlede nacht veel rumoers gemaeckt, mids op der burgeren dooren forselick slaende, den trommelen roerende ende alarm roupende, soedat die burgerie hem hierdoer in groet dangier vonde, seggende dat sij noyt desgelijck anxt ende vrees hadden gehadt, soe lange die stadt belegen geweest hadde. Daer was spraeke, dat VitellusGa naar voetnoot1 tusschen wedersijden een middelaer gestelt was om dese twist ter neder te leggen, maer hij en conde noch niet tot accort coemen, doerdien dat die Spaengers even stijf om gelt riepen. Ga naar margenoot+ Op den sevende Augusti quamen binnen Amsterdam drie Clarissenonnen wuyt der Goude, die mede seyden dat binnen der Goude veel verdriets te sien was ende dat die goeden daer hoe langer hoe swaerder getribuleert werden. Ga naar margenoot+ Oeck quaeme op desen dach in de cost tot Lely een jonghen, die soon van Symon Martsen sijn soon, om daer van heer Ewout geleert te werden. Dese jongen sijn naem was Frans Lambrechtsz. Ga naar margenoot+ Ontfingen mede nu wederom seer swaere tijdinge wuyt Zeelant, dat daer sekere scepen gecomen waeren wuyt Vranckrijck, die veel scepen genomen hadden wuyt die vloot van Westen ende mede het Rammitgen bij Vlyssingen machtich geworden waerenGa naar voetnoot2. Tot Haerlem tumultueert het volck nochGa naar margenoot+ even stijf ende quame tot desen dach bij ons Dominus Cornelius BolGa naar voetnoot3, soos tot sinte Margrieten binnen der Goude, conventuael tot Syon. DeseGa naar margenoot+ vertelde ons, hoe deerlick tot Delft geleeft was met die demolitie van den goodshuysen sonderlinck an den beelden, die welck sij met coorden an den hals gebonden sijnde over den straet sleepteden ende veel tot spot op den blockhuysen stelden ende die reste met een schip tot Dordrecht voeren om daer tot versmeltinge van spijs, daer men geschut van ghieten wilde, verbrantGa naar margenoot+ te werden. Seyde voerts dese selfde, dat XV C guesenvoetknechten met IIII C ruyters in den Haech gecoemen waeren om hem daer te bescansen. Ga naar margenoot+ Op desen dach sterf binnen Amsterdam heer Jan van Oudewater, cano-
[pagina 287]
nick tot Leyden, ballinck doer desen tegenwoerdigen tumult. Ende sturven an ende an veel waerdige personen geestelic ende waerlic. // Op den achtsten Augusti quaemen doer Amsterdam in getale wel vijfhondertGa naar margenoot+ Duytsche soudaeten, die al binnen Haerlem in der guesen dienst gelegen hadden, nu gevangen. Ende worden dese los- ende vrijgelaeten wuyt gracie. Sij werden geconveheert met sekere paerden wuyt het leger ende met des stadts soudaeten doer Amsterdam als sij voerens tsaemen twee ende twee van dom Vrederico een daelder ontfangen hadden. Ende ghingen twee ende twee tsamen sonder eenich gheweer. Men seyde, dat haer convoy soude gedaen werden tot Deventer toe ende dat vandaen dan ygelick sijns weechs soude passerenGa naar voetnoot1. Ick saege oeck op desen dach, dat die hartoch Albanus quaeme binnenGa naar margenoot+ Amsterdam hebbende met hem een tamelicke staet onder welck oeck sommige minrebroeders waeren. Ende worde oeck van die tot Amsterdam feestelick ingehaelt met een vaendel knechten. Men seyde, dat het waerom van sijn coomst was die twist ende rumoer onder den Spaengers binnen Haerlem. Op desen dach quaeme tot der Lelye logieren een Pieter JoostenGa naar voetnoot2 vanGa naar margenoot+ Rotterdam, die tjaer voerleden met den Spaengers vandaen gereyst was ende was een neve van pater Floris s.m. Op den IXen Augusti worde oeck ter Lely ontfangen om daer een deelGa naar margenoot+ tijts te logeeren die voirn. heer Cornelis Bol, conventuael van Syon, ende hadde dese tot het convent van den Magdalenen versocht om daer sijn logiis te hebben, maer worde geweygert, sulx dat die goede heer niet en wist werwerts hij hem keeren soude, twelck oeck die van de Nieuwe Nonnen een sonderling oersaeke was, waerdoer sij haer tot bermherticheyt keerde. Op desen dach waeren bij mij die voirn. Clarisse drie nonnen van derGa naar margenoot+ Goude ter Lely op den middach te eeten ende versochten seer hartelick met gevoude handen op haer kniën leggende om bij dese nonnen oeck een deel tijts ontfangen te werden, bedrouft dat sij niet en wisten werwerts sij haer keeren souden, als wesende den werlt geheel onnut, maer en conden dese goede kinderen niet verwerven ende bleven verbaest, niet wetende werwerts sij haer keeren souden. Die leser mach anmercken ende sien, wat desolatie tot dese tijde over den goede is geweest.Ga naar margenoot+ Op den Xen Augusti besocht mij Aert Jansz van der GoudeGa naar voetnoot3, die swaeger van Pieter die SoosGa naar voetnoot4. Dese verliepe oeck mede sijn huysvrou met sijn woeninge, overmids dat hem swaer was om sien der guesen seer ongeschickt regement ende ongodlicke tyrannicheyt.
[pagina 288]
Ga naar margenoot+ Op desen dach quamen wederom binnen Amsterdam noch drie andere nonnen van den Clarissen ter Goude ende was onder dese S. Aluydt Heynrixd., suster van Mr. Cornelis Heynrixz van der Goude. Dese waeren onderweechs haer clederen wuytgetogen ende van als berooft. Ick sprack se toe ende verhoerde van haer wonderlicke desolaetheyt, welc ter Goude overquaeme. Sij seyde, dat niet wuyt te spreken en was wat benautheytGa naar margenoot+ ende verdriet den goede daer angedaen werde. Dese vertelden voorts, hoe jammerlick die goodshuysen, conventen ende andere cappellen oft kercken daer misbruykt werden, als tot herbergen, smeehuysen, hoyhuysen ende winckelen van alreley neeringen, ende voerts dat die priesters daer nu sonderling overvallen ende verdruckt werden, sulx dat sij haer gestadelickGa naar margenoot+ verbergen mosten ende seer selsen opt straet gesien werde. Maer was sonderling, dat sij meer seyden, hoe heer Symon Jacopsz, pastoor van CoppelGa naar voetnoot1, op die laetste Goutse ommeganck met waerdicheyt hadde ommegedragen alle die plaetsen, daert nae ouden haercoemen pleech ghedragenGa naar margenoot+ te werden, het hoochwaerdich heylich sacrament bedecktelick met // stilwigende volginge van seer veel goede catholike menschen, die al in de groeten kerck coemende die benedictie doer denselfde heer Symon ontfingen doer een sekere seyn, welck den guesen onbekent was. Ga naar margenoot+ Trock oeck op desen dach veel gelts doer Amsterdam nae tleger tot betalinge van de twistdrivers soe men seyde ende quaeme hierdoer hoepe, dat die tegenwoerdige rumoor nu geslist soude werden. Ga naar margenoot+ Van Rotterdam ontfingen wij tijdinge, dat seer veel volcks verliep, maer werde heymelick verspreet dat dese landen in groete vreese stonden omGa naar margenoot+ doer sekere Fransoysen ghestijft te werden, overmids die oersaeck dat die coninck van Vranckrijck nu met den Huygenoosen gecontraheert hadde ende pays gemaeckt, mids haer veel onbehoerlicheyts toelaetendeGa naar voetnoot2, waerdoer gepresuymeert werde dat die quaetwillige haer tot deses landes rebellige te stiven haer keeren souden, alsoe toch die boosheyt dat natuerlick over haer heeft dat se nymmermeer rusten mach van quaet doen. Ga naar margenoot+ Ter Goude wert die gemeent geconstringeert te brengen onder den commissariën daertoe geordineert soeveel an gelt, gout, silver, huysraet oft cleeder, als genouch is ygelick huysgesin om versien te werden voer een half jaer eetcoerens, ende was die peyn van die hierinne in gebreken waeren, vertoevende nae die publicatie die tijt van acht daeghen, dat sij dan te helfte meer souden opbrengen ende nae veertien daegen op gebannen te werdenGa naar voetnoot3. Wuyt der Regulieren goet binnen der Goude werdt die huysvrou van een,
[pagina 289]
die ScriftuerGa naar voetnoot1 genaemet sijnde tot Delft gehangen is, gealimenteert mids drieGa naar margenoot+ ponden jaerlix. Op den ellifden Augusti quaeme bij mij Willem GeerlofszGa naar voetnoot2 wuyt Steyn, tegenwoerdelick woonachtich in Harmelen bij de Lynscoten, tot wiens huyse ick sonderling vriendelick ontfangen werde, ten tijde als ick aldereerst der Goude verloepen was, slapende bij hem deerste nacht, waernae hij mij selver met zijn waegen nae Utrecht voerde. Ende was desen oersaeck sijns reysings, want hem sijn paert benoemen was, twelck hij vervolchde ende vondet binnen Amsterdam bij een Spaenger. Doer den schoudtGa naar voetnoot3 quaeme tpaerdt wuyt des Spaengers handen, maer most den schoudt met sijn dienaers hiervan loenen, soude dese goede man hier wederom an geraeken ende en werde gheen regaerde genoemen op die ellende, die dese op den hals hadde, als berooft sijnde van alle sijnen inbool. Hij hadde oeck voerens van den guesen gevangen geweest binnen Oudewater, wuyt welcke gevangenisse hij niet en quame dan doer veel costs ende verdriets. Sage ick mede, dat Noordtcarmis met montsuer CapersGa naar voetnoot4 ende etlickeGa naar margenoot+ andere treffelicke des conincks capiteyns van Haerlem binnen Amsterdam quaemen. Ontfing voerts op desen dach tijding, dat nu voerseker oeck mede LeerdamGa naar margenoot+ goos geworden was, verraeden doer haer burgemeester, die, naedemael hij den burgeren beveynsdelick geanimeert hadde om den stadt tot des conincks behouf vromelick te bewaeren, daernae eenige bequaemheyt souckende den guesen om in te coemen den poorten geopent heeft, ende is soe dese stadt overvallen tot swaer verdriet van den goeden ende princi-
[pagina 290]
paelick den ballingen, die met haer goet daerinne geweken sijn, wesende in groete getaele. Die almogende God verleene alle geperste harten gracie ende genaede om alsulcke geperstheyt, waermede sij hoe langer hoe swaerder overvallen werden, te mogen verdraegen met paciëntie. Worden hier mede op dese tijt een missive geëxhibeert oft copie daervan,Ga naar margenoot+ gescreven an die wet van der Goude // doer Jan Hey Gerritsz ende sekereGa naar margenoot+ andere, wuyt der Goude tot Utrecht gevlucht, inhoudende sekere beloften van des hartochs wegen die van der Goude gedaen, waert saeck sij haer weder tot obediëntie van den coninck wilden keerenGa naar voetnoot1. Ga naar margenoot+ Op den XII Augusti werde met den trompet omgeroepen, dat ygelick mocht soetelen tot Alphen, soe wien tselfde beliefde, met belofte dat men gereet gelt geven soude. Waerwuyt wij nu voer seker verstonden, dat daer manier van leger gemaeckt most sijn, ende was spraeck van wel drieduysent die daer getrocken waeren. Ga naar margenoot+ Mede verhoerden wij op desen dach, dat van Utrecht sekere Spaengers getrocken waeren nae Oudewater, als die van Oudewaeter tevoeren ontrent ofte voer Montfoort gerooft hadden over die hondert stucken beesten. Van de missive wuyt Utrecht ter Goude gesonden, sulx rechts voerensGa naar margenoot+ geseyt is, verstonden wij hier dat niet alleen gheen profijt en hadde ghedaen, maer dat die verkeerde daerdoer niet dan te meer waeren verbittert, roupende dat sij toch op Jan Hey Gerritsz scriven niet en pasten, oeck hoe groeten dingen hij beloeven mocht, omdat sij hem verraet opleyden. Ende en ontsaegen dieselfde haer niet verder bloot te gheven ende wuyt te steken totGa naar margenoot+ meerder rebellie, als die nu ordineerden dat alsulcke huysen op die Groene wechGa naar voetnoot2 ende die SackGa naar voetnoot3 staende mosten ofgebroken werden ten eynde daer een ander binnengracht mocht gemaeckt werden ende met de materie, hout, steen ende anders die stede gesterckt. Wies verder der guesen moet, deurdien dat haer docht haer verkeertheyt van nyemant ondergebrocht te mogen werden, alsoe soe lange tijt nu geleden was seder Haerlems overganck ende hierenbinnen niet altijts tegens haer bedreven was, waerdoer sij groete bequaemheyt vonden om haer in als te verstercken mids oeck van met victualie oft provande te versien. Ga naar margenoot+ Ende waeren dese oeck sonderling vertroost in de faam, die nu liep, dat die duytsche guesensoudaeten <daer voerens of gescreven staet, dat wuyt die in Haerlem gevangen waeren nu vrijgelaeten sijnde met convoy wuyt het lant gebracht werden om dan ygelick tot die sijne te passeren, wesende in getale wel vijfhondert> nu dese convoy doer den guesen ontweldicht waeren ende tegenwoerdelick gebrocht souden sijn op hoerluyden schepenGa naar voetnoot4. Ga naar margenoot+ Men seyde oeck, dat voerseker binnen Haerlem der soudaeten twist nedergeleyt was. Op den dertiende Augusti hoerden wij, dat veel menschen seyden dat het leger van Haerlem vertrecken soude, deen helft nae Alckmer ende die ander helft nae Leyden. Ende was tijding, dat nu al gereets Spaengers in den nacht
[pagina 291]
voerleden over die Meer gepasseert waeren, maer men wist niet voer seker waerwerts die getrocken mochten sijn. Op desen daege quaeme oeck tot Amsterdam bij mij meester CornelisGa naar voetnoota Ga naar margenoot+ Heynrixz van der Goude ende reysde des anderen daechs met sijn suster die Clarisse tot Utrecht. Op den XIIIIen Augusti reysde die hartoch Albanus smorgens vrouch nae Haerlem ende werden gheseyt, dat nu nae Leyden veel vaendelen van den conincks leger getrocken waeren om Leyderdorp in te nemen. Reysde oeck mede op desen dach die bischop van Haerlem nae Haerlem.Ga naar margenoot+ Des avonts tusschen achten ende neghenen soe quame die hartoch Albanus wederom binnen Amsterdam ende en hadde binnen Haerlem niet geweest, maer alleen op het huys te Cleef. Van Leyden hoerden wij hier, dat daerin waeren ontrent duysent Waelen //,Ga naar margenoot+ doer diewelcken die goede daer binnen deerlick getribuleert werden, sulxGa naar margenoot+ dat sij mosten lijden dat haer dochteren met haer huysvrouwen wreedelick mishandelt werden, haer tresoiren met haer kisten opgesmeten ende die berooft werden ende dat in haer teghenwoerdicheyt. Op den XVen Augusti vonde ick een vrouwe van der Goude binnenGa naar margenoot+ Amsterdam, hier nu staensvoet gecoemen, ende was van de geslachte van Marritgen van Bograven. Dese vertelde oeck wonder van de desolaetheyt, buyten der Goude gevallen int verbranden, ofbreken ende vernielen van den voirstadt met die hoven ende entuynen, waerdoer een gruysaeme scade geschiet wasGa naar voetnoot1. Ende hoewel dese vrou selver seyde, dat haer ouders hierdoer sonderlinck bescadicht waeren, soe toonde sij haer genouch den guesen toegedaen te sijn, doerdien want sij van haer getuygenisse gave, dat sij niemant en bescadichden ofte te cort en deden. Op desen dach verhoorden wij, dat om Leyden veel alle die casteelenGa naar margenoot+ daerontrent gelegen, Abspoel, Alcumae, Endegeest met anderen desergelijck vernielt ende verbrant waeren. Ende dat die guesen het huys te DoesGa naar voetnoot2 inhadden, twelck die Spaengers gemeent hadden ingenoemen te hebben, maer quaemen ontrent een ure te laet. Op den XVIen Augusti reysde die hartoch Albanus wederom na HaerlemGa naar margenoot+ ende werde voer nieuwe tijdinge verspreet, dat des conincks schepen, van Antwerpen gevaeren, nu tegens die van Vlissingen groete victorie gehad hadde, van haer nemende wel ses scepen mids in de gront geschoten te hebben ontrent twintich van der guesen scepen. Men seyde, datter wel drieduysent guesen verslaghen waerenGa naar voetnoot3. Op desen dach viel oeck wederom op een nieuwen een groet rumoerGa naar margenoot+ onder den Spaengers binnen Haerlem, doer oersaeck dat sij meenden doer twee vaendelen hierlandtsche soudaeten die daer ingebrocht waeren verraden te wesen. Ende slougen hierom aldaer alarm, soe lange ende ter wijlen
[pagina 292]
toe dieselfde knechten daer inne gecoemen nu wederom wuyt waerenGa naar voetnoot1. Ga naar margenoot+ Op den XVII Augusti hadden wij tijdinge, dat nu voer Bommel vier vaendel guesen nedergeleyt sijnde haer ofgenomen waeren ontrent tien metaele stucken geschuts. Ga naar margenoot+ Der quaeme oeck spraeke, dat binnen Haerlem een edickt gegaen was dat wuyt den stadt mosten scheyden alle vreemdelingen, sij waeren hoe sij wesen mochten, waerwuyt groete suspitie onder den gemeente binnen Amsterdam reese, dat nu over den quade burgers justicie gedaen soude werden. Ga naar margenoot+ Werde mij oeck op dese dach van een clarisse wuyt der Goude geseyt, dat mijn lieve suster nu sonderling in tribulacie ende miserie was, als die met een stedebode gebod ontfangen hadde haer huys te ruymen binnen die tijt van tien uren op verbeurte van al haer guet, dat nae die tijt daerinne noch bevonden mocht werden, ende was in een achterhuys van een ander geweken sittende daer seer benaut ende geperst. Die leeser mach peynsen, wat hartseer mij dit gedaen heeft, maer most het evenwel lijden ende verdragen. Ga naar margenoot+ Op den XVIIIen Augusti was gemeen spraeck, dat het leger buyten Haerlem vertrock, die helft tot Leyden ende dander helft nae Alckmaer. Ga naar margenoot+ Geboerde oeck op desen dach, dat ick veel spraecks hadde met een cnonick van Geervliet, nu tot Haerlem, ende vonde dese oeck in groeter benautheyt, sulx dat hij mij opelick belede, dat sijn staet oft incoomst jaerlix ten tijde van vrede was over die seven hondert R. gl. ende was nu soe verde gecomen, dat hij maer een daelder en hadde, daer hij of wuytgegeven hadde an gelde, sonder eenige kennisse waer hij een stuver meer haelen soude. // Ga naar margenoot+ Die leser mach overdencken in wat verdriet op dese tijt die menschen geweest sijn. Ga naar margenoot+ Op desen dach werden binnen Haerlem Lantsloot, die broeder van de heer van Breederoe, met sekere andere capyteynen ende vaendraegers onthooftGa naar voetnoot2. Ga naar margenoot+ Op den XIX Augusti hoorden wij veel geschiets in Waterlant, daer dese daegen voerleden ontrent acht vaendel knechten getrocken waeren wuyt het regement van Boshuy, ende werden groeten brant aldaer gesien, welck men seyde dat die guesen gemaeckt hadden. Ga naar margenoot+ Op den XXen Augusti quamen van Haerlem voer Amsterdam om nae Waeterlant te reysen vijf vaendel knechten. Ga naar margenoot+ Ontfingen wij nu oeck tijdinge, dat die conventen in Wermont met andere veel gemeen luyden huysen ofgebrant waeren. Ende hadde dese morgen sonderling quaet weer geweest, gedondert ende gheblixomt, dat een mensch van dies hem verscrickte, niet anders rumoerende dan of het alder grofste geschut in groete getaele daer losgegaen ende ofgeschoten geweest hadde. Die toorne van de Nieuwe Nonnen werde meer alst vierndel doer den donder ontdeckt ende bloot sonder leyen gemaeckt ende schiede voert int selfde convent veel andere scaede.
[pagina 293]
Daechs voer desen dach hadde ick bij mij bij malcanderen int conventGa naar margenoot+ ter Lely acht nonnen, clarissen van der Goude verdreven ofte verloepen, ende waeren seer solliciteerende om int convent van den ClarissenGa naar voetnoot1 binnen Amsterdam te mogen coemen. Wij versterckten ende vertroesten malcander soe veel wij best vermochten van soe deerlicke verstroytheyt, daer wij tegenwoerdelick in staeken ende hoopten noch altijts het beste. Op den avont van desen dach quame die hartoch Albanus wederomGa naar margenoot+ van Haerlem binnen Amsterdam. Oeck werde op desen avont geseyt, dat ons volck in Waterlant ofgeslaegenGa naar margenoot+ was een capiteyn genaemt TamberchGa naar voetnoot2 met in de tsestich van sijn soudaeten. Op den XXI Augusti hadden die guesen den dijck in Waterlant doerstekenGa naar margenoot+ recht voer haer scanse. Welcke scanse des conincks volck gemeent hadde van dach te dach bestormpt te hebben ende waeren tot dien eynde derwerts al gevoert vijf groete cortouwen ende sekere soudaeten, als boven wel geteykent is. Liep oeck op desen dach een tijdinge, welck voer wuytsteeck gehoudenGa naar margenoot+ werde, dat teghenwoerdelick groete hope was van contrackt te mogen coemen tusschen den revolteerde steden ende den hartoch. Op desen dach verhoerde ick voert, dat nu oeck binnen Amsterdam gecomen was een religioes wuyt den Magdaleenenconvent van der Goude ende was paters scijfmaecht, genaemt S. Marritgen Leonairdtsd. DeseGa naar margenoot+ quame over met een oude nonne van den Clarissen oeck van der Goude van over die tseventich jaer. Dese vertrock mij van wonderlick verdriet, welck binnen der Goude geleden werden van den goeden, ende sonderlingGa naar margenoot+ van der priesteren vromicheyt, die haer den siecken seer toevouchden, tot dien in noot ghaende, oick somtijts daer brengende het hoochwaerdich heylich sacrament, mets haer veranderende in vrouwencleeder an te doen om tselfde den guesen te verduysteren. Op den XXII Augusti was binnen Amsterdam groot verdriet te sienGa naar margenoot+ doer waeternooidt, welck daer sonderling was, overmids die gravinge, welck die guesen in den Diimmerdijck gedaen hadden met scansen ende anders ende noch niet weder gemaeckt was. Men sach tlant buyten Amsterdam overal niet anders dan die wilde zee ende verdroncken veel beesten. Ende swommen die beesten int water niet anders dan gelijck catten, die men verdrencken wil. On // se lieve Heer is bekent in wat bangicheyt tot desenGa naar margenoot+ tijt ontelber menschen staeken, maer mosten die paciëntie nemen, alsoe toch des Heeren roode tot dese tijt opelick vertoont werden te sijn over dese onsen vaders lande. Op desen dach is binnen Amsterdam in den Heer gerust deerwaerdigeGa naar margenoot+ heer heer Symon, pastoor van den Oude Kerck. Dese was een treffelick waerdich heer, maer mosten die goeden hem oeck missen. Onse lieve Heer sij hem genaedich. Amen. Op den XXIII Augusti werden die Zuythollanders, die binnen Amsterdam gevlucht waeren ende nu lange hope hadden ontfangen dat sij doer
[pagina 294]
des conincks leger, waervan nu oeck geseyt was dat die helft daerof nae Leyden gepasseert soude sijn, openinge souden ontfangen om tot haerGa naar margenoot+ verloepe ende verlaete goeden te weder keeren, wederom sonderling bedrouft, overmids sij nu opelick ontwaer werden, dat die leger tot haer steden het oech niet en hadde, maer hem geheelick keerde nae Alcmaer ende voerts in Waterlant, ende hierom wel verstonden dat haer gheen ontset noch voer die doer enGa naar voetnoota stonde. Dese tijdinge viel haer heel swaer ende lastich, alsoe sij weynich saegen wat sij ter handen trecken souden, doerdienGa naar margenoot+ want veel van haerluyden haer teergelt ontbrake ende sonderling overmids wonderlicke affectiën die ygelicke tot die sijne hadde, gesloten sulx in den revelteerde steden, dat se om haer te spreken ofte te sien gheen middele en conden vinden. Ga naar margenoot+ Op desen selfden dach was int convent van de Nieuwe Nonnen ter Lely een sonderlinge stacie, waerinne twee susteren, een nonne met een donatinne, haer gulde professie deden. Die nonne was genaemt S. CuneraGa naar voetnoot1, die donatinne S. JoostgenGa naar voetnoot2. Onder dit officie, twelck ick ter eeren Goods dede, waeren present in der nonnenchoor negen clarissen nonnen van der Goude, een geprofesside suster van den Magdalenen ter Goude, een donatinne van den Margrieten ter Goude, een donatinne van Poel, een terciaen van OudewaterGa naar voetnoot3, met die pater van Poel, alle desen doer desen tegenwoerdige turbele binnen Amsterdam als ballingen gevlucht. Ga naar margenoot+ Op den XXIIII Augusti saege ickselver dat in Waterlant geweldelick wuyt den scansen tusschen ons volck ende den guesen geschoeten werde, daervan geseyt werde dat die guesen van haer schans doort opwaeter een groeten horn verloren hadden. Ga naar margenoot+ Hoorden voirts hier, dat Alckmer tegenwoerdelick doer ons volck an alle houcken belegert wasGa naar voetnoot4, ende quame oeck op desen dach binnen Amsterdam een capiteyn, die geschoten was voer Alckmer, wesende een Spaenger. Die Heere sij desen genaedich. Ga naar margenoot+ Quaemen oeck op desen dach binnen Amsterdam wuyt der Goude noch drie clarissen, die mede affirmeerden tgunt tevoerens geseyt was te weten hoe deerlick die goeden binnen der Goude getribuleert saeten ende wat destructie voerts den kercken ende den conventen overquaeme. Ga naar margenoot+ Die beesten sijn rontsom Amsterdam al wuyt die weyden op den stallen ende an den straeten sonder hope van in dit jaer wederom buyten te gaen, doer oersaeck want het lant nu hier overal met den zee overgoten lach doer het opwater of waternooidt, daer hier recht voerens of geteykent staet, soedat overal sonderlinghe lastich verdriet gesien werde. Ga naar margenoot+ Op den XXV Augusti sonde ick een missive an den prior van den Hem, daermede ick hem urgeerde ende seer noode om wuyt Schoonhoven tot Amsterdam te comen. Dese goede heer werde seer gelastert, oeck van sijnsselfs conventualen, als den guesen sonderling toegedaen, maer hoepte-
[pagina 295]
den wij dat het al maer wuytsteeck was, wel weetende desselfs sijn onwuytsprekelicke benautheyt, daer hij lange tijt ende oeck tegenwoerdelick in stonde. Van Alckmaer quaeme hier spraeck, dat goede hoepe was van in accortGa naar margenoot+ over te ghaen ende datter tegenwoerdelick sonderling of getrackteert werde, maer sorchden die goeden dattet noch soe goet // niet soude sijn.Ga naar margenoot+ Worden mede op dese tijt vertrocken, dat die van Leyden ende die van derGa naar margenoot+ Goude veel lantluyden van den rijcksten wuyt den dorpen ontrent haer steden gelegen, daerontrent conincks volck geweest was, gevangen gehaelt ende in hechtenisse gestelt hadden, haer accuserende dat sij den Spaengers selver angehaelt hadden als dien sonderling toegedaen, maer twas maer een decksel van haer scelmerie, waermede sij alleen oersaeke sochten om den goeden luyden haer goet ende bloet te benemen. Op den XXVIen Augusti verstonden wij van der Goude, dat als voerensGa naar margenoot+ aldaer wuyt den conventen ende andere goodshuysen die clocken wuyt den toornen gehaelt waerenGa naar voetnoot1, dat die guesen nu oeck wuyt des Groete Kercks toorn gehaelt ende vercocht hadden sekere van de groetste clocken. Geboerde op desen dach, dat met den trommel binnen AmsterdamGa naar margenoot+ ommegeslagen werde, dat ygelick bootghesel op peyne van lijfstraffe hem soude scicken onder ygelick sijn capiteyn te scepe te ghaen, maer viel hiermede rebellicheyt ende en wilden tselfde niet doen. Men sage hier veel oproerts ende bedreven die gesellen veel confuys met qualick spreken ende alreley bitterheyt te toenen. Ende was haer verweer, waerom sij niet obediëren en wilden, dat sij gelt sochten, roupende als men yet seyde: ‘gelt, gelt’. Op den XXVIIen Augusti was in de nacht binnen Amsterdam veel geltsGa naar margenoot+ gecomen, daer sprake van was dat die bootgesellen mede betaelt souden werden. Op desen dach waeren ons volck in Waterlant tegen der guesen scansenGa naar margenoot+ seer forselick schietende. Ende waeren tselfde ansiende op die mueren binnen Amsterdam die hartoch Albanus met Vitellio. Op den XXVIIIen Augusti vonden hem die verloepe goede menschen seer verslagen ende benaut van harten, doer oersaecke want sij hoe langer hoe meerder vermerckten die ondrachlicke swaericheyt, daer sij tegenwoerdichlick in staeken, als besorricht sijnde dat dese verkeertheyt noch altijt haer verder wuytgeven wilde. Der werde wel onderwijlen gehoort, dat der opheve quame van wat goets in manier of der vrees onder tvolck quaeme ende die steden daerom ansochten om in genade ontfangen te werden. Maer en boerde sulx noyt ofte wij verhoerden terstont daeranGa naar margenoot+ tghunt heel contrarie luyden. Als tot desen tijde, in welcke recht voerens geseyt werde dat Alckmaer, Hoorne ende Medenblick nu groete hope van was dat wel mede sijn soude. Maer liep nu heel andere tijding, te weten dat hetselfde al maer wuytstel was ende dese selfde voirn. steden haer geheel rebel tot den coeninck toenden, scietende tegens tleger ende haer in als met wapenen contrarie den coninck generende.
[pagina 296]
Men hoorde oeck niet alleen van de voirn. plaetsen, dat se soe afgekeert waeren, maer mede seyde men dat het gehele lant veelal dese scelmerie toegedaen was, sprekende wel wuytmondich, dat sij liever met den prinsch in linde cleder gecleet ghingen ende waeter met broot aeten dan se souden moeten subject bliven den hartoch met fleweele oft goude cleeder ende costelicke spijs, hinnen ende hoender met sonderlinge gepresen ende delicate wijn te moghen dachlix genieten. Ende en naemen dese alle gheen anschou op die ongodlickheyt ende tyrannie, die van desen boesen angerecht werden over Goods sacramenten, kercken, cloosters, priesters, religiosen ende allen, soe wie eenichsins voertijts voer doochtsaem gerekent geweest waeren, maer hielen tselfde voer niet oft voer sulx twelck niet eens te beclaegen en stonde, in manieren al hadden die sulx benaut werden beestenGa naar margenoot+ ende gheen menschen gheweest. Dit an te sien maeckten den goeden soe troerich ende benaut dat hettselfde niet genouch wuytgedruckt mach werden. // Ga naar margenoot+ Op den XXIX Augusti worden van Amsterdam op Alckmer gesceept twee scuyten vol saxkens om die schansen aldaer mede te versien, twelck al een seker teyken was dat daer noch geen hope en was van overghaen. Ende werde oeck soe ickt selver hoorde seer geweldelick gescoeten in Waterlant op der guesen scansen. Werde mij mede op desen dach geseyt van meester Heynrick DirrixzGa naar voetnoot1,Ga naar margenoot+ dat op den XXVII Augusti dertien susteren van den clarissen wuyt der Goude int slot ontfangen waeren van het convent der Clarissen binnen Amsterdam, daerwuyt seven nonnen van Haerlem hier eerst gevlucht tegenwoerdelick wederom gereyst waeren. Ga naar margenoot+ Ghesciede oeck op desen dach, dat die wint een geley, welck die van Amersvoert tot des conincks behouf mosten houden voer Amsterdam in tIJe, omslouch, maer werde tvolck daervan gebercht wuytgesondert twee jongens met één man, die verdroncken. Onse lieve Heer sij dese haer siel genaedich. Ga naar margenoot+ Van Alckmer quame hier sprake, dat wuyt die stadt sekere soudaeten gevallen waren om tegens des conincks leger een tocht te doen, maer werden wederom terugge ghedreven. Sulx men oeck seyde, dat die guesen in Waterlant gevaeren waeren, als sij haer nu mede niet ontsien hadden onses volcks scans aldaer te beclimmen ende te willen overvallen. Ga naar margenoot+ Men vertelde hier voerts, dat die goosen wederom op die Meer quaemen nemende daervan sekere scuyten, dien sij machtich werden conden. Ende hadden al sommige mannen, wuyt dien sij soe genomen hadden, nu opgehangen. Ga naar margenoot+ Ghinck noch fame, dat die guesen tusschen Leyden ende Haerlem wederom veel liepen, coemende dickmaels bij het Haerlemerhout ende tot Heemste mids Sassen verbrant te hebben.
[pagina 297]
Werden meer geseyt, dat die guesen tegenwoerdelick oeck haer in denGa naar margenoot+ Haech seer vergaderden, als die daer voerts dochten te bliven. Was oeck tot desen tijde Wermondt tot een roof gegeven van den guesen,Ga naar margenoot+ om saeke dat des conincks volck daer nu geweest hadde. Op den dertichste Augusti werde mij mijn hartseer zonderling verswaert, doer oersaeck van sekere versmaetheyt ons supprior angedaen tot verscheyde stonden, twelck mij tot dese tijde eerst bleke. Dese goede Heer bevonde hem sonderling benaut, doerdien dat hij nu bemerckte dat hem alle dinck began te ontbreken ende gheen vrijdom en hadde om van yemant sijn nootruft te vereyschen. Hij screve wel naerstelick ende wan daermede sommich gelt, maer enGa naar voetnoota was tselfde gheensins genouch voer sijn behoufte. Schickte hierom hemselven van schaemte te verwinnen endeGa naar margenoot+ beghaeve hem met den priesters, die tot desen tijde seer veel waeren, om presentie te halen in de begravinge der doodenGa naar voetnoot1. Ende is geboert, dat als men gheen priester weygerde, maer ygelick minlick distribueerde, dat dese onse supprior contradictie geschiet is, als die geseyt werde, dat hem die presentie niet toe en quaeme, dat hij een religioes was, die plaets hadde, daer hem die cost om niet gegeven werde. Ende geboorde dit openbaerlick met wuyt der stemme te spreken, hem overslaende alleen om sijn religioes habijt. Sulx genouch daerdoer bleeck, dat andere religiosen wesende in waerlicke clederen geen tegenstandt en vernaemen, maer minlick presentie ontfingen. Ghedenckt leser, waertoe dese tijt ygelick gedreven heeft. Quame voerts op desen dach bij mij Bruyn, Pieter Gerritz de Bruyn sijnGa naar margenoot+ soon, van der Goude, nu mede balling doer dese der guesen groete beroerte. Dese vertelde mij, hoe dat hij oeck in Leerdam geweest hadde ten tijde als die stadt mede gues werde ende hoe hij met clouckheyt daerwuyt gecomen was. Op den laetsten Augusti verspreyden hem wederom nieuwe tijdingeGa naar margenoot+ van Nijmwegen, hoe daer sekere vaendelen guesen <men seyde ses> van den stadt nedergeleyt waeren, doer oersaeck dat sij bevonden werden verraet voer te hebben, coemende aldaer met conincks banieren ende met bezegeltheyt, geconterfeyt al haddet van den hartoch geweest, daermede sij versochten, als om sulx te doen last hebbende, in den stadt ingelaeten te werden ende onder pretext van dien den stadt te vercrachtigen. // MaerGa naar margenoot+ ghave God den magistraet aldaer kennisse, dat sij tselfde ontwaer werden, doerdien dat sij den capiteyns, die bij hem in den stadt nu gecomen waeren bevonden te falgeren in haer reden als sprekende reden malcander contrarie. Ende worden hierdoer die van Nijmwegen moedich, sulx dat sij haer met voerdachticheyt tegens desen versetteden ende vernielden. Dese faeme ontfingen wij tot desen tijde in forme soe ick die hier nu gescreven hebbe. Van Leyden hoorden wij, dat die soudaeten daerinne seer tumultueerden,Ga naar margenoot+ anrechtende sonderlinge afgriselickheyden tegen den goeden burgeren. Men seyde, dat daer scherp een vrou over straet ghaen mocht die onge-
[pagina 298]
schent bleve. Ende werde voer tgunt dat het merckelickste was vertelt van een maeget, die sulx mishandelt was doer verscheyde raubauwen, dat sij des anderen daechs nae dese geschiedenisse doot gevonden werde. Ende ghinck dit al verbij sonder dat die almogende God hem hiervan scheen te wreken, die nochtans altijts alsulcke boosheyt noyt ongestraft heeft gelaeten.	margenoot+ AUGUSTUS. margenoot+ Apparaet van oerloch. Die pater van Room tot Leyden. margenoot+ f. 152. v. margenoot+ Die deken van Haerlem met den scout van Amsterdam sterven. margenoot+ Rebellie der Spaengers. voetnoot1 Het aanstellen van een nieuwe leiding (mededeling van Dr. J.W. Wijn). voetnoot2 Juan Luis de la Cerda, hertog van Medina Celi, geb. ± 1540, werd benoemd tot landvoogd der Nederlanden als opvolger van Alva, kwam 11 Juni 1572 te Sluis aan, de overdracht vond echter niet plaats en hij verliet 6 Nov. 1573 de Nederlanden (N.N.B.W. en W.P.). margenoot+ Men hoort wederom groot geschiet. margenoot+ Van der Goude wonder quade tijding. voetnoot3 Op 25 Juli 1573 werden de veertig vroedschapsleden afgezet en grotendeels door nieuwe vervangen, op 26 Juli 1573 werden burgemeesteren en schepenen afgezet en ook grotendeels door nieuwe vervangen (Walvis I, 115 en 81, waar men de namen vindt). Volgens het vroedschapsboek geschiedde alles op 26 Juli 1573 (vr. boek fol. 40). margenoot+ DAgnieten te Goude. margenoot+ Die oerlochscepen werden toegemaeckt. voetnoota Het hierachter volgende is doorgehaald, in margine: ‘Van Haerlem’, daerachter: ‘Van Haerlem verhoerden wij dat daer nu die twist tusschen den rebelle Spaengers gecomposeert was mids dat sij gelt ontfangen hadden ende werde nu gesproken van tleger te vertrecken.’ margenoot+ Van der Goude. voetnoot1 Dit moet gelegen hebben aan de IJssel bij Nieuwerkerk, zoals op te maken is uit het bericht omtrent deze plaats op fol. 266vo. voetnoot2 Onder Haastrecht, waar de naam nog in een weg is bewaard. margenoot+ Van Rotterdam. margenoot+ Die pater van Room te Leyden. voetnoot3 Het convent Roma lag op het Rapenburg. margenoot+ f. 153. r. Twee nonnen van Rapenborch comen ter Lely. voetnoot4 Tertiarissen van St. Ursula of het Oude Convent, aangesloten bij het kapittel van Utrecht (M.B. I, 162 en V.H. 188). margenoot+ Een suster van Oudewater. voetnoot5 Marritje Ariensdr., geb. 1529/30, kreeg in 1582 alimentatie (H.B. 1874, 178). voetnoot6 Tertiarissen van St. Ursula, aangesloten bij het kapittel van Utrecht (M.B. I, 32, M.B.S. I, 21 en V.H. 98). voetnoot7 Dyewercken Frederickse kreeg in 1581 alimentatie (Allan II, 467). margenoot+ Een nonne van Zijl. margenoot+ Ons volck compt bij Maessluys. margenoot+ Missive van vier susterkens wuyt Bergen van der Goude. margenoot+ Bommel wert belegen. voetnoot8 Op 1 Aug. 1573 begon van Spaanse zijde het beleg van Zaltbommel (Van Haecht II, 261). margenoot+ Haestrecht wert geplondert. margenoot+ Van der Goude. voetnoot9 Wouter Jacobsz had een huis in eigendom te Gouda (kohier 1556 fol. 20vo) en trok renten op Gouda ten lijve van zijn dochters Maria en Clara (rek. 1572 fol. 80). voetnoot10 Hiermee is niet bedoeld de bekende advocaat Mr. Claes Diert, die hoewel hij in den Haag woonde voor de stad Gouda onmisbaar was door zijn kennis van zaken omtrent de Leidsendam (Alg. Familieblad 1883/84, 40, 3 en vr. boek fol. 180, 181vo, 196 en 244vo) en spaansgezind was (Walvis I, 368), maar de zoon van diens broer Dirck, ook genaamd Claes. Op 25 Oct. 1567 werd hem en zijn zuster het vaderlijk erfdeel bewezen. Hij stierf vóór 18 Jan. 1577. (weesboek I fol. 189vo). Het is niet bekend of hij in 1573 werkelijk gevangen werd gezet. In ieder geval gebeurde dit na de aanslag van Febr. 1574. Op 29 Oct. 1574 werd hem pardon geschonken tegen betaling van 200 £ en de kosten van zijn gevangenhouding, daar hij niet persoonlijk had deelgenomen, alleen uit ‘onnoselheyt, simpelheyt ende joncheyt’ had verzuimd de aanslag aan te brengen aan de magistraat van Gouda of de prins (Hof Holl. 44 fol. 57vo-58vo). margenoot+ Claes Maertensz van der Goude. margenoot+ Haerlem tumultueert heel. voetnoot1 Chiapin Vitelli, geb. Florence 1519/20, veldmaarschalk-generaal onder Alva in de Nederlanden, st. Antwerpen 5 Maart 1576 (Van der Aa). margenoot+ Drie Clarissen van der Goude comen tAmsterdam. margenoot+ Frans Lambertsz compt ter Lely. margenoot+ Quade tijdinge wuyt Zeelant. voetnoot2 Op 4 Aug. 1573 werd Rammekens aan de prins overgegeven (Van Haecht II, 262). margenoot+ Fr. Cornelius Bol wuyt Syon. voetnoot3 Cornelis Bol, broeder van Syon, keerde in de herfst 1573 terug naar den Haag (dagboek). margenoot+ Delft. margenoot+ Den Haech. margenoot+ Heer Jan, canonick tot Leyden, stervet. margenoot+ f. 153. v. Duytsche geusen wuyt Haerlem reysen doer Amsterdam. voetnoot1 Op 7 Aug. 1573 legden zij de eed af niet meer tegen de koning te zullen vechten (Wijn 198). margenoot+ Albanus comet tot Amsterdam. voetnoot2 In Aug. 1573 betaalde hij 7 gulden 5 st. en in Oct. 1573 35 st. kostgeld (N.N. fol. 13). margenoot+ Pieter van Rotterdam comt tot Lely. margenoot+ Fr. Cornelius Bol comt ter Lelye. margenoot+ Die Goudse Clarissen eten ende bidden om plaets tot die Nieuwe Nonnen. margenoot+ Aert Jansz van der Goude. voetnoot3 Aert Jan Teeuwensz, slotenmaker te Gouda, schoonzoon van de volgende, nam deel aan de aanslag op Gouda in Febr. 1574. Hij ontvluchtte de gevangenis. Op 11 Dec. 1576 werd hij uitgesloten van het pardon voor de ballingen naar aanleiding van de pacificatie (vr. boek fol. 176). In 1579 deelt de schrijver mede, dat hij in Amersfoort de predikaties der Gereformeerden bezoekt. (dagboek). Hij was daar boelmeester (Walvis I 366). voetnoot4 Pieter Cornelisz (die) Soos had in 1576 woorden met Jan Alewijnsz (vr. boek fol. 173vo) en is het jaar daarna verwikkeld in een rechtszaak (rek. 1577 fol. 41). margenoot+ Andere Clarissen van der Goude. margenoot+ Merckt wel ende verscrickt. margenoot+ Merckt. voetnoot1 Heer Simon Jacobse, pastoor van Kapelle, begiftigde het oude Mannenhuis te Gouda (Walvis I, 172). margenoot+ f. 154. r. margenoot+ Doer Amsterdam treckt veel gelts. margenoot+ Rotterdam. margenoot+ Vranckrijck. voetnoot2 Edict van la Rochelle van 25 Juni 1573, waarbij de Hugenoten een aantal voorrechten kregen (Lavisse et Rambaud V, 147), volgens anderen van 6 Juli 1573 (Pastor 379). margenoot+ Hoe die van der Goude geconstringeert werden. voetnoot3 Reeds op 16 Nov. 1572 was door de vroedschap een besluit genomen, dat particulieren zich van koren moesten voorzien (vr. boek fol. 20). Uit deze tijd kennen wij uit het minuutresolutieboek van de vroedschap een besluit van 1 Aug. 1573 omtrent aankoop van koren, waarbij o.a. werd bepaald dat de notabelsten niet meer dan ½ last rogge of tarwe boven hun gewone provisie in huis zouden hoeven nemen. voetnoot1 Hiermee is bedoeld Jacob Janszoon Calvinus, die op 27 Oct. 1568 door de Raad van Beroerten was verbannen, omdat op 19 Jan. 1567 een ongeoorloofde vergadering in zijn huis was gehouden (J. Marcus, Sententiën en indagingen van den hertog van Alba, Amsterdam 1735, 173-176 en Dusseldorpius 57/58). Wegens overtreding van het banvonnis werd hij op 1 April 1569 te Delft ter dood veroordeeld. Uit het vonnis blijkt o.a., dat hij na de aanzegging om geen vergaderingen in zijn huis te houden ‘sdaechs daeraen volghende met eenighe van zijnder complicen den voorscreven pastoor op het kerckoff waer ghenomen, den zelven aldaer grote injurien aensegghende nominerende hem te wesen een verleyder van Christus schaepkens ende een bloetsuyper, hem verwijtende, dat hij doorzaecke geweest was datter twe van hoirluyder gheselschap tot Middelburch gheexecuteert zouden zijn, dat oick die voorscreven ghevanghen met eenighe van zijnder complicen den casteleyn van der Goude als oick den gherechte aldaer requeste ghepresenteert hadden, daerbij verzoeckende liberteyt van religie’. (Eerste Crimineel boek der stad Delft 1536-1591 fol. 194ro, Gemeente Archief Delft). Uit het archief van de Raad van Beroerten te Brussel (no. 109) blijkt, dat zijn vrouw genaamd was Atris de Coockster. Uit de rekeningen van het convent blijkt, dat Catherina Jacobs Cocxdr. 24 £ ontving voor een jaar rente, verschenen op St. Margrieten 1573, waarbij aangetekend staat, dat deze niet meer mochten worden betaald zonder ordonnantie van de kamer van rekeningen, en dat Beatris Lenartsdr. op 16 Jan. 1574 en 4 April 1574 telkens een som van 7 £, 10 sc. ontving voor een vierde jaar alimentatie. (rek. de Licht I fol. 8 en 8vo); waarschijnlijk was zij dus de bewuste weduwe. margenoot+ CalvinusGa naar voetnoot1 wijf wert wuyt ons goet gealimenteert. Willem Geerlofsz in Harmelen. voetnoot1 Hiermee is bedoeld Jacob Janszoon Calvinus, die op 27 Oct. 1568 door de Raad van Beroerten was verbannen, omdat op 19 Jan. 1567 een ongeoorloofde vergadering in zijn huis was gehouden (J. Marcus, Sententiën en indagingen van den hertog van Alba, Amsterdam 1735, 173-176 en Dusseldorpius 57/58). Wegens overtreding van het banvonnis werd hij op 1 April 1569 te Delft ter dood veroordeeld. Uit het vonnis blijkt o.a., dat hij na de aanzegging om geen vergaderingen in zijn huis te houden ‘sdaechs daeraen volghende met eenighe van zijnder complicen den voorscreven pastoor op het kerckoff waer ghenomen, den zelven aldaer grote injurien aensegghende nominerende hem te wesen een verleyder van Christus schaepkens ende een bloetsuyper, hem verwijtende, dat hij doorzaecke geweest was datter twe van hoirluyder gheselschap tot Middelburch gheexecuteert zouden zijn, dat oick die voorscreven ghevanghen met eenighe van zijnder complicen den casteleyn van der Goude als oick den gherechte aldaer requeste ghepresenteert hadden, daerbij verzoeckende liberteyt van religie’. (Eerste Crimineel boek der stad Delft 1536-1591 fol. 194ro, Gemeente Archief Delft). Uit het archief van de Raad van Beroerten te Brussel (no. 109) blijkt, dat zijn vrouw genaamd was Atris de Coockster. Uit de rekeningen van het convent blijkt, dat Catherina Jacobs Cocxdr. 24 £ ontving voor een jaar rente, verschenen op St. Margrieten 1573, waarbij aangetekend staat, dat deze niet meer mochten worden betaald zonder ordonnantie van de kamer van rekeningen, en dat Beatris Lenartsdr. op 16 Jan. 1574 en 4 April 1574 telkens een som van 7 £, 10 sc. ontving voor een vierde jaar alimentatie. (rek. de Licht I fol. 8 en 8vo); waarschijnlijk was zij dus de bewuste weduwe. voetnoot2 Gheerlof Willemsz, waarschijnlijk zijn vader, was reeds omstreeks 1533 pachter van het convent aldaar (H.B. 1898, 412). Pieter Geerlofsz betaalde in 1573 aan de rentmeester van het convent pacht over 7 morgen (rek. de Licht I fol. 4). voetnoot3 Andries Boelens Jansz Hollesloot, volgde Jacob Boshuysen, die op 1 Aug. 1573 stierf, op als schout, afgedankt 1578 bij de alteratie, st. 1619 (Elias I 305). voetnoot4 Edouard de Bournonville, geb. 1532/33, heer van Capres, nam deel aan het verbond der edelen, diende daarna onder Alva, vocht later aan Staatse zijde, sloot zich aan bij de Malcontenten en trad weer in dienst des konings, st. 1585 (B.N.B. en Van der Aa). margenoot+ Noordtcarmis met monsuer Capers. margenoot+ Leerdam wert mede gues. margenoot+ f. 154. v. margenoot+ Missive van Jan Gerritsz Hey an die van der Goude. voetnoot1 Dit moet slaan op het pardon, dat Alva 16 Juli 1573 voor de afgevallen steden afkondigde (Bor VI, 445). margenoot+ Men soetelt tot Alphen. margenoot+ Spaengers trecken nae Oudewater. margenoot+ Verkeertheyt der Gouwenaers wuyt die voirs. missiif. margenoot+ Men ordineert den Groone wechs huysen of te breken. voetnoot2 Aan de Oostzijde van Gouda. voetnoot3 Aan de Zuidoostzijde van Gouda. margenoot+ Die Duytsche der guesen soudaten, wuyt Haerlem vrijgelaten, coemen wederom bij den guesen. voetnoot4 Op welke dag dit geschiedde, blijkt niet (Wijn 199). margenoot+ Die Spaengers binnen Haerlem werden geaccordeert. Spraeke van tleger te vertrecken. voetnoota Er staat ‘Cornlis’. margenoot+ Mr. Cornelis Heynrixz van der Goude coemet tot Amsterdam. Albanus reyst tot Haerlem. margenoot+ Die bischop van Haerlem reyst mede. margenoot+ Leyden. margenoot+ f. 155. r. margenoot+ Een vrou van der Goude. voetnoot1 Op 9 Aug. 1573 besloot de vroedschap een hernieuwd gebod af te kondigen tot afbraak van de voorsteden binnen acht dagen (vr. boek fol. 41). margenoot+ Die casteelen om Leyden sijn verbrant. Thuys ter Doos hebben die guesen in. voetnoot2 Huis ter Does in Rijnland. margenoot+ Albanus reyst weder tot Haerlem. Victorie voer Vlissinghen. voetnoot3 Het gevecht bij Bieselingen op 10 Aug. 1573 betekende een overwinning voor de Zeeuwen (Van Haecht II, 262). margenoot+ Spaengers maeken wederom rumoer binnen Haerlem. voetnoot1 Op 16 Aug. 1573 werd de muiterij der Spaanse troepen bij Haarlem beëindigd (Mendoça 151). margenoot+ Voer Bommel werden guesen geslaegen. margenoot+ Binnen Haerlem. margenoot+ Mijn lieve suster wert wuyt haer huys geset. margenoot+ Tleger vertreckt van Haerlem. margenoot+ Benautheyt van een cnonick. margenoot+ f. 155. v. margenoot+ Lantsloot wert enthooft met andere. voetnoot2 Voor hun namen zie men Ekama 252. margenoot+ Die guesen stichten wederom brant. margenoot+ Treck van soudaten. margenoot+ Warmont brandt. Het is seer quaet weder. margenoot+ Acht clarisse nonnen comen bij mij ter Lely. voetnoot1 Clarissen (M.B. I, 25 en M.B.S. I, 18). margenoot+ Albanus compt wederom tAmsterdam. margenoot+ Tamberch capiteyn wert gheslagen. voetnoot2 Maarten van Bourgondië, heer van Tenberghe of Tambergen, in 1572 kapitein van het 2e vendel onder Bossu, in 1577 gevangen. (Ter Gouw VII, 58 en van Buchell 26 en 46). margenoot+ In Waterlant wert die zeedijck doergesteken. margenoot+ Wuytsteeck van accort tusschen den steden ende den hertoch. margenoot+ S. Maria Leonerdt van der Goude compt tAmsterdam. margenoot+ Die priesters dragen totten siecken het sacrament in vrouwencleeder. margenoot+ Binnen ende buyten Amsterdam is groet waternoot. margenoot+ f. 156. r. margenoot+ Die pastoor van dOude Kerck stervet. margenoot+ Verdriet van den Zuythollanders. voetnoota Er staat ‘een’. margenoot+ Groete affectie. margenoot+ Ter Lelye valt een gulden professie, daer veel religiose, verloepen wuyt haer conventen, tegenwoerdich sijn. voetnoot1 Kunera Dircksdr., geb. 1507/08 (Van Eeghen 264). voetnoot2 Joest Hendricksdr., geb. 1504/05 (Van Eeghen 264). voetnoot3 Waarschijnlijk is hiermee bedoeld Maria Adriaensdr. (vergel. fol. 153ro). margenoot+ Die Waterlantse scansen werden bescoten. margenoot+ Alckmer werdt belegert. voetnoot4 Op 21 Aug. 1573 trokken de Spaanse troepen op om Alkmaar te belegeren (M.A. I, 145). margenoot+ Noch drie clarissen van der Goude. margenoot+ Die beesten sijn hier al opt stal. margenoot+ Missive an den prior van den Hem. Die prior wert gelastert. margenoot+ Hope van accort met Alcmer. margenoot+ f. 156. v. margenoot+ Veel rijcke lantluyden werden ter Goude ende tot Leyden gevangen. margenoot+ Ter Goude werden die clocken wuyt de toorn gehaelt. voetnoot1 Op 16 Aug. 1573 blijkt uit een vroedschapsresolutie, dat de klokken van conventen en kapellen in het grote school waren opgeslagen (vr. boek fol. 41vo). margenoot+ Die boetgesellen rumoeren binnen Amsterdam ende willen gelt hebben. margenoot+ Der compt gelt. margenoot+ Der guesen scansen werden bescoten. margenoot+ Tlant werdt altijt rebelder. margenoot+ Die goeden troeren geheelick. margenoot+ f. 157. r. Reescap van Alcmer te bescansen. voetnoot1 Waarschijnlijk is bedoeld de bekende Mr. Heynric Dircxz, 1525 etc. lid van de vroedschap, 1526 etc. schepen en 1536-1564 burgemeester te Amsterdam, die in 1578 uit de stad werd gezet (Elias I, 108), en in 1579, toen 84 jaar oud, werd gevangen gezet door de Staten van Holland, omdat hij ageerde tegen de Unie van Utrecht (Opmeer II, 309). margenoot+ Die clarissen van der Goude comen tAmsterdam int convent. margenoot+ Een geley wert voer Amsterdam omgewerpen. margenoot+ Wuytval wuyt Alckmer. margenoot+ Die guesen comen wederom opt Meer. margenoot+ Die guesen verbranden Zassen. margenoot+ Die guesen sijn in den Haach. margenoot+ Wermondt wert prijs. voetnoota Er staat ‘een’. margenoot+ Scaempte onse supprior angedaen. voetnoot1 Memoriediensten voor overledenen, waaraan de priesters, die deel uitmaakten van het college van memorieheren, deel hadden. In deze tijd liet men blijkbaar alle wereldlijke priesters toe. (Archief voor Kerkgeschiedenis XXXVII, 80). margenoot+ Bruyn Pieter Gerritsz van der Goude. margenoot+ Verraet tot Nijmwegen compt wuyt. margenoot+ f. 157. v. margenoot+ Van Leyden groete afgriselickheyt.

Vorige Volgende

Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 1

[Augustus]

Over dit hoofdstuk/artikel

datums