Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 1

[Juli]

⁺ Op den eersten dach Julii werden missiven ontfangen, daermede gescreven werde, hoe dat daechs voer desen dach tot Utrecht gecoemen waeren wel vijfendetwintich vaendel knechten, daer spraeck of was dat mede tot Haerlem coemen soude.

⁺ Was oeck op desen dach gestadige tijdinge binnen Amsterdam, dat ontrent Haerlem groet apparaet gemaeckt werde van bruggen ende anders om Haerlem te bestermen. Ende waeren om hierinne te wercken wuyt Amsterdam derwerts getrocken over die veertich mannen, al catholike ende ballingen wuyt Edam wesende^a scheepstymmerluyden. //

⁺ Op den anderden Julii hoorden wij binnen Amsterdam smorgens grouwelick⁺ seer scieten ende docht ons, dat het was voer Haerlem.

Op desen dach sach ick doer Amsterdam passeren ontrent hondert⁺ paerden, daer veel muylen onder waeren, ende drougen dese paerden der knechten, die in dese nacht doer ofte verbij Amsterdam gepasseert waeren in groete getaelen, haer packen, als tenten, cleederen ende bedden, sulx dat dit een vreemt spel toochde.

⁺ Op den derden dach Julii reese onder den gemeente binnen Amsterdam veel faems van Haerlem, daer wonderlick of gesproken werde. Sommige seyden, dat voerseker sommige wuyt Haerlem ant leger gecomen waeren ende gesupplieert hadden om genaede maer werden wederom in den stadt gedreven.

Andere vertrocken, dat die Haerlemse muyren ende sommige toerens bij die Spaere te gront toe wech gescoten waeren. Der waeren mede die verhaelden, dat nu niet getwivelt en werde of men soude onlanx victorie van⁺ Haerlem hebben. Ende trocken die rest van die bovengenoemde vaendelen verbij Amsterdam nae Haerlem. Sij waeren op dese tijt twalif vaendel ende waeren daechs tevoeren dertien vaendelen gepasseert. Men sach dit volck wel gerust te sijn, hebbende bij haer veel muylen die haer trossen drougen.

⁺ Op den vierden Julii stonde tgheheele lant tusschen den Reguliers- ende sint Anthonisdijck geheel onder waeter niet anders toenende dan oft maer meer geweest hadde, soedat veel hoy twelck nu gemeyt lach wechdreef ende te niet quaeme, ende geboerde dit doer een felle Noordewint, welc tot deser⁺ tijt fellick woy, overmids dat den dijck van den geusen doergraven was. Welcken dijck oeck niet gestopt mocht werden overmids scansen ende rondeelen, welck sij daerop hadden, hebbende met haer seer veel schepen, geleyen ende geschut. Ende hadde ons volck denselfden dijck over wedersijden der guesen oeck wel bescanst niet sonder veel geschuts, met oeck scepen ende geleyen. Maer deden over wedersijden niet anders dan dat sij tegen malcander somtijts seoeten ende tsamen grimden.

⁺ Worden noch op desen morgen seer forschelick op Haerlem geschoten ende wachteden die goede wat vertroestings doerdien waert dat Haerlem in⁺ obediëntie quame, maer ten wilde noch niet sijn. Jae men vonde noch al,

+ JULIUS.

+ Edamsche scheeptymmerluyden.

a Er staat ‘wesen’.

+ f. 145. v.

+ Gesciet op Haerlem.

+ Paerden draegen die trossen.

+ Sonderlinge tijdinge van Haerlem.

+ Treek van knechten.

+ Tlant leyt onder water.

+ Die guesen ende ons volck hebben scansen tegen malcander.

+ Op Haerlem wert gescoten.

+ Men heeft op Haerlem weynich moets.

[p. 271]

die veel gelts wuytleyden weddende dat die stadt noch soe niet omgebrocht soude werden in corte tijde.

Werden voerts wederom seer swaere tijdinge verspreet van den prinsch,⁺ die men seyde dat nu te hulpe quaeme groete armey, soe te lande als te water, te paerde ende te voet. Ende souden dese bij veel duysenden uyt oft deur Engelant gecoemen wesen in den Briel. Men sach, dat die guesen die noch onder die goede in de obediënte steden waeren haer hartelick verhieven, als die waenden dat haer sijde in alle ongeschicktheyt doverheyt soude houden sonder eenich vrees van God ofte den coninck. Maer hoepten die⁺ catholiken, dat God niet altijts vergramt bliven soude, den Heer bermherticheyt toebetrouwende ende sulx haer te vertroosten als hij haer verblijt hadde doert innemen van Naerden, daer oeck gelijcke vermetele wuytsteeck gedaen was dat // mede veel duysenden coemen souden om haer te⁺ ontsetten, hoewel dese goede nochtans niet en begeerden dat Haerlem soe deerlick getracteert werde als Naerden gedaen was, maer contrarie onse lieve Heer baden dat hij maer ghedweecheyt verleende, waerdoer alle dinck wederom in goede geschicktheyt mocht gebrocht werden.

Op den vijfden Julii was in de nacht voerleden wederom sonderling seer⁺ geschoten ende meenden wij dat het oeck voer Haerlem geschiede, maer en wistens niet seker, twivelende oft op sint Anthonisdijck mocht geschiet sijn. Ende was tselfde scieten ons daerom seer bedroevende, want wij daerwuyt vermerckten ende oerdelden wuytsteeck te sijn alsulcke tijding als ons in den voerleden avont laet angedient werde, vermeldende dat⁺ contrackt gemaeckt was tusschen Haerlem ende des conincks leger, waerop dese stadt nu soude in genaede ontfangen wesen. Wat blijschap ons hierdoer int hart rees en is niet wel te zeggen, maer werden wederom doer tvoers.⁺ scieten soeveel te meerder bedrouft, meenende dat wij met sulcke rumoeren bespottet werden, alsoe het scieten, twelck ymmers gheen teyken van accordatie oft vrede en is, niet op en hielt, maer stadelick geëxerceert werden. Wij hoepten nochtans op des Heeren goetheyt, dat hij te laetsten onser noch al ontfermen soude ende niet gedoeghen dat wij, den boosen anhouwende,⁺ tot een bespottinge souden bliven. Baden oeck hierom sonder ophouden an onsen goedertieren vader, God van hemelrijck ende aertrijck, versouckende genaede van ons voirgaende sondige leven, waerwuyt ons kenlick was dat reese soe swaere straffe waerdeur wij tegenwoerdelick getribuleert werden, ende niet en twivelden of alle dinck soude wel sijn, soe haest God hem hiel als versoent van tselfde crancke leven.

Op desen dach liep noch onder die gemeent veel spraecks, datter accort⁺ was tusschen Haerlem ende des conincks leger, maer werde tselfde versceydelick vertrocken. Der waeren die vertelden, dat Haerlem voer haer emende soude die gheheele leger betalen tot ses maenden toe. Andere seyden, dat die conditiën waeren, dat die soudaeten souden wuytgaen ende dat die catholiike voert leveren souden in handen van den coninck sijn macht allen anderen quaeden ende guesen, die autheuren geweest sijn van soe groete confuys. Oeck hoerde men, dat der maer bijstant en was die tijt van een dach, ende dat mede hope was van vrede over het geheele lant. Ende waeren wij hierdoer tusschen hope ende vrese. Wij hadden hope, doer oersaeck want wij ons qualick gelijden conden in soe groete hartseer daer

+ Van den prinsch, dat hij veel volcks te hulp crijcht.

+ Die goede hoepen noch al.

+ f. 146. r.

+ Wert wederom seer gescoten.

+ Tijding dat Haerlem met accort soude over sijn.

+ Twivelinge van tselfde.

+ Hoope op God.

+ Wederom opheve van accort.

[p. 272]

wij in staeken, die oeck soe lange duerde. Ende vreesden, omdat wij saegen ons soe dickmaels met logenpijlen gequetst te sijn. Altijts maeckte dat ons hope te vaster, want wij wel vernaemen dat gheen volck binnen Amsterdam wederom en^a quame van degheene, die met menichte nae Haerlem getrocken waeren, daer gereyst alleen om te sien of dese tijdinge dus verspreyt⁺ oeck waerachtich was. // Ende meenden wij, dat die daer gheensins soe lange vertoeven souden, ten waer saeke sij verwacht hadden van eenich sonderling goet.

⁺ Geboerde noch ontrent den avont deses daechs, dat mij een religioes heer, wesende rectoer over een convent binnen Amsterdam, vrijmondich wuytsprack dat niettegenstaende die gestadige fame vant contrackt voirn. nochtans seer quade tijdinge gecoemen was van des conincks leger als wesende in geheele desolaete state swaerder dan die voerens oyt geweest was, overmids dat die guesen dien geweldelick van den stadt ofgeslagen hadden niet sonder swaer verlies van de onse. Dit hoorde ick an ende overdocht hiertegen die tijdinge, die in des gemeents mont desen geheelen dach geweest hadde, mids noch siende dat die gereysde luyden voirs. evenwel⁺ wuytbleven ende noch niet en wederkeerden. Ende sij hierdoer geheel verscrickt, verbaest ende ontroert geworden, troerende ende denckende wat toch wuyt soe wonderlicke verwerritheyt ons noch soude willen overcoemen, bemerckende dat wij toch altijt die sorrich ende vrees veel naeder waeren dan die vertroestinge ofte hope, alsoe ick claerlick sach altijts sekerlick te geschien, dat ons nymmermeere eenige sonderlinge verlichtinge, ontset ofte genuchte vertoont werde of wij werden terstont wederom⁺ contrarie met veel meerder swaericheyt gedreycht, gepijnicht ende overvallen. Wat souden wij hier doen? Wij suchten, wij weenden ende offerden ons in Goods handen, hem biddende dat hij onser genaedich wilde sijn ende sulx dese rumoer driven dat hierdoer ons salicheyt gewrocht mocht werden, ons verleenende verduldicheyt ende lijdtsaemheyt.

Op den VIen Julii werde die voers. quade rumoor van ghisteren geheel mitigeert, alsoe hier geseyt werde dattet selfde soe swaer niet en was. Men vertelde, dat die guesen wel tweedusent wuyt Haerlem gegaen waeren, meenende an haer scepen te geraeken die nu daerontrent wederom laegen. Twelck soedrae die leger van ons volck vernaemen, sijn terstondt tot het⁺ reveleyn met macht getegen om daervan in den stadt te coemen ende dies geweldich te worden, maer clepten die van binnen den clock ende slougen alarm, sulx dat die wuytgegaen waeren wederom gekeert sijn ende weerden⁺ haer vroomelick, terwijle dom Vrederico quame ende den soudaten bedwanck van den stadt te sceyden ende dien te verlaeten om reden dat nu⁺ doer contrackt bijstant was, waerdoer verboden wert dat die een dander niet en bescadicht. Men seyde, datter sommige van ons volck geslagen waeren mids over wedersijden een capiteyn gevangen sijnde.

⁺ Quaeme oeck op desen dach een missiif van den schout¹ binnen der Goude an den guardiaen binnen Amsterdam, inhoudende dat die van der Goude versochten dat men soude laeten vrij gaen alsulcke gevangens als

a Er staat ‘een’.

+ f. 146. v.

+ Wederom seer quade tijdinge van tleger contrarie tgunt voergeseyt is.

+ Wij bliven den vreese altijts naerder als die vertroestinge.

+ Wij suchten ende offeren ons in Goods handen.

+ Men slaet alarm binnen Haerlem.

+ Bestant met Haerlem.

+ Sommige van ons volck wert geslagen.

+ Missive van der Goude an den guardiaen van Amsterdam.

1 Dirck Pieter Feyssz (vr. boek fol. 38).

[p. 273]

van haer borgers op die Meer onlangs gevangen // waeren sonder die eenichsins⁺ te dooden ofte dat sij geoersaeckt souden sijn den pater van den Claresusteren, van haer gevangen, Dirrick van Neck, Claes Maertensz met andere goede borgeren op te hangen.

Op den sevenden Julii was in de nacht seer geschoten tegens den guesengeleyen,⁺ daerof geseyt worde dat wederom naersticheyt geschiede om doer den dijck wuyt die Meer te crigen. Ons volck op sinte Anthonisdijck waeren daer soeseer tegen, dat die guesen haer opset mosten verlaeten.

Op desen dach hoorden wij weynich van Haerlem dat nieu was, maer werde noch stijf van haer benautheyt gesproken. Oeck werder voer seker⁺ vertrocken, dat wuyt haer toorne een seer groete lange wimpel wuythinck, streckende van bovenen al tot het laechste van het dack, ende dat oeck in der nacht groot volck wuyt den stadt geweest waeren, maer worden van ons volck wederom ingedreven mids datter een van hemluyden gevangen werde.

Op den achtsten Julii hoorden wij wederom in der nacht seer schieten,⁺ twelck geschiede op sint Anthonisdijck wuyt den scansen van de wederpartie. Ende sochten noch tegenwoerdelic die guesen haer geleyen wuyt den Diimermeer te crigen, maer mochtent noch niet volbrengen.

Op desen dach sprack ic den guardiaen van der Goude, die soe lange⁺ eertijts binnen der Goude gevangen is geweest, sulx voerens genouch geteykent staet. Die goede heer was binnen Amsterdam gecoemen om voert an tleger te trecken ende daer te suppliëren an dom Vrederico om sommige gevangens van den guesen wuyt der Goude op die Meer gevangen, als recht voerens gescreven is, los ende vrij te crijgen.

Op den IXen Julii liep onder den gemeente veel spraecks als van tgunt⁺ waerachtich was, te weeten dat die prinsch bij hem hadde doen coemen wel vijftienhondert waegens met paerden daertoe om daermede hem tegens conincks leger te bescansen ende voerts Haerlem te ontsetten. Maer alsoe die lantluyden, eygenaers van de voirn. waegens ende paerden, terstont naedien sij verhoorden dat tegens haer tleger tegemoet quaeme, niet stout genouch waeren om darmey te verwachten ende die paerden wuytslaende terstont wechreden, is hierom die prinsch van ander opinie geworden ende heeft dese waegens sulx ontslaegen, dat soe wie een pond Vls. wilde geven wederom thuys mocht trecken om onbecommert sijn dingen te doen.

Op desen dach is oeck een sonderlinge victorie gevallen van des conincks⁺ armey tegens des prinschen volck, welck van Sassen wuyt sijn leger gecoemen was. Ende was sprake, datter bij de dusent guesen geslaegen waeren, over die hondert wagens met provant ende munitie van oerloge ende hiertoe acht stucken veltgescuts, sommige metale ende sommige ijsere gegoten oft bassen genomen waeren. Doorsaeck van dese slach is gecoemen, doerdien dat die prinsch meeninge hadde om Haerlem tontsetten. Ende vernemende dit ons volck sijn hem tegens geweest ende hebben hem // terugge gedreven.⁺ Ende was dit een sonderling werck van de genade Goods, alsoe dese victorie ons volck seer ongesien was met den eersten, doerdien dat die guesen met clouckheyt ende die schaerwacht op te nemen binnen der Duytschen scansen gecoemen waeren ende daer als victorie hebbende haer geschut losschoeten. Die Heer sij gedanckt ende gelooft van sijn wonderlicke gracie⁺

+ f. 147. r.

+ Gesciet op sint Anthonisdijck.

+ Haerlem hanget een swarte wimpel wuyt ende is heel benaut.

+ Noch groot gesciet op sint Anthonisdijck.

+ De guardiaen van der Goude spreke ick tot Amsterdam.

+ Die prinsch heeft bij hem XV C waegens.

+ Victorie tegens den prinsch.

+ f. 147. v.

+ Merckt des Heeren gracie.

[p. 274]

ende verleen ons voert tot sijns naems glorie ende ons salicheyt generaele⁺ victorie. Ende is te mercken, dat dese victorie gevallen is op denselfden dach als tjaer voerleden gevangen werde die capiteyn Roebol¹ ende ick mede binnen Amsterdam quaeme.

Op den Xen Julii was wederom starckelic op sint Anthonisdijck geschoten ende oeck schutgevaert gehouden.

⁺ Op denselfden dach liep faeme, dat wuyt Haerlem wederom één verloepen was ende int leger gebrocht sijnde mede seyde, dat groete benautheyt binnen Haerlem geleden werde, dat daer veel van honger ende commer sturven ende dat die soudaeten aldaer haer niet anders en stelden dan die van dach te dage waenden te vertrecken.

⁺ Geboerde mede, dat ick op desen dage tot der Lelie quame ende bleef daer slaepen, doer oersaeck want heer Jan Harmansz, supprior van sGravesant, daer seer sieck geworden was ende van den convente begeert werde, dat ick bij hem comen soude om hem somtijts in God te verstercken.

⁺ Op den ellifden Julii quaeme wederom nieuwe oproer: men sach bij den Regulierspoort veel beesten comen van Ouderkerck of ende werde geseyt, dat die geusescepen bij Amsterveen haer knechten op tlant geset hadden, die oeck besich waeren om beesten te roeven, wech hebbende acht koyen. Die goede lantluyden, die int velt met hoyen ende anders doende waeren, warden heel verscrickt ende verbaest. Sij liepen ygelick om stijf om haer te bergen ende souden ongetwivelt van hemluyden veel gevangen geworden hebben, ten hadde gheweest dat haer bescermpt hadden sekere onse soudaeten, die daerontrent gelegen waeren.

⁺ Op desen dach verstonden wij dat in de nederlaech van den guesen, nu versch op den IXen Julii geschiet, mede geslagen soude sijn die eenige soon van Jan Sinck² van der Goude, die soon³ van Pieter Gerritsz die Gruter met noch andere Gouwenaers⁴.

⁺ Op den XIIen Julii onfingen wij tijdinge van seer groete benautheyt welck in Haerlem was, te weeten dat daerinne gheen broot geweest en hadde in de tijt van XV daegen, dat die soudaeten alleen haer onder malcander maer

+ Jaergetijt.

1 Cornelis Geerlofsz Roobol, geb. Delft, watergeus, gevangen genomen bij een gevecht om Sparendam op 9 Juli 1572 (Wijn 20) en daarna gevonnist (Van der Aa en N.N.B.W., waar ten onrechte wordt gesproken over Juni 1572).

+ Tijdinge van Haerlem.

+ Ick come tot die Nieuwe Nonnen.

+ Die guesen maeken wederom nieu rumoer.

+ Sommighe van der Goude gheslagen.

2 Jan Sinck (of Cincq) Claesz had een huis in eigendom te Gouda (kohier 1556 fol. 5). Hij werd lid van de vroedschap, die in 1573 door de prins ter vervanging van de oude werd aangesteld, in 1575 burg. (Walvis). In ditzelfde jaar wordt genoemd de weduwe van Jan Cincq Claesz en is hij dus blijkbaar overleden (rek. 1575 fol. 40vo). De zoon, die wordt genoemd, moet Cornelis hebben geheten. Hij trok mee als vaandrig van de Goudse vrijwilligers (Abbesteech fol. 72). Zijn vader trok op hem een lijfrente, die later niet meer voorkomt (rek. 1572 fol. 88vo). Ofschoon niet wordt vermeld, dat hij sneuvelde, zal dit bericht van het dagboek dus toch wel juist zijn.

3 Gerrit Pietersz Gruyter, trok mee als kapitein van de Goudse vrijwilligers (Abbesteech fol. 72), bewees op 4 April 1560 het moederlijk erfdeel aan zijn kind (weesboek I fol. 27vo). Het bericht, dat hij sneuvelde, is waarschijnlijk onjuist, daar hij in 1581 nog wordt genoemd (vergel. fol. 80ro noot).

4 Volgens de opgaaf van Abbesteech sneuvelden hier Cornelis Janse Vroesen, vaandragers luitenant, Jacob Doetquaet, vuyrder, Willem Pieterse van Velsen, adelborst, Jan de Veth, hageschut, en Jorde Dircxe van Oudewater (Abbesteech fol. 72-73vo). Volgens andere berichten moeten er echter 50 Goudse vrijwilligers zijn gesneuveld (Walvis I, 359).

+ Fame van seer groete benautheyt onder die van Haerlem.

[p. 275]

gealimenteert hadden mids vleys tot vleys te eeten ende dat die benaude gemeente anders niet en hadde om haer of te spijsen dan catten met honden⁺ ende diergelijck onbequaem gedierte.

Quame oeck gestadelick op desen dach tijding, dat Haerlem in des conincks handen was op sekere conditie, als dat // den Duytsche knechten⁺ soude genaede geschiën, maer die burgherie soude sijn in genade ende ongenade van den coninck. Hiervan saege ick twee missiven, van verscheyden⁺ op desen dach wuyt den leger gescreven, ende verhoerde oeck, dat die int leger laegen ende solliciteerden dat die den ballingen wuyt Haerlem, wesende tegenwoerdelick binnen Amsterdam, haestelick tot het leger ontboeden.

Op desen dach sterf tot die Oude Nonnen binnen Amsterdam broeder⁺ Ewout, regulier priester van Blocken, socius lange geweest ten selfde convente.

Op den dertiende Julii hoerden wij des morgens vrouch, dat die spraeck van tcontrackt tusschen Haerlem ende tleger, als op den twalifden recht voerens geteykent staet, sterckelick vervolchde met additie dat die vrouwen met die kinderen wuyt den stadt gebrocht waeren int leger, maer veranderde⁺ seer ontrent die middach, daer opelick geseyt werde dattet daer wederom geheel rebel was geworden wesende twistich onder malcander, sulx dat nu wederom twee vaendelen wuyt die Haerlemsche muyren oostelick ende westelick gesien werden te vliegen, twelck al ghehouden werde als teykenen van oneensheyt.

Op desen dach in den avont sonde onse medebroeder, pater van Zijl,⁺ wuyt het leger tot sijn broeder een missiif, daer hij in screef dat hij verhoepte noch binnen zonneschijn van desen dach ofte te lanxste op morgen binnen Haerlem te sijn, vermaenende dat toch ygelick sijn kennisse trecken soude om God te dancken ende te loven, dat dese incoemst niet gevallen was op dach tevoeren, want hierdoer den goeden veel voerdels geschiet is.

Hoorde voerts op desen selfde avont, dat Haerlem¹ seker in was ende⁺ dat des conincks volck daer wederom in waeren.

Op den XIIII Julii smorgens vrouch werde ons vertrocken, hoe ons volck in Haerlem gecoemen waeren, naedemael tevoeren getracteert was over wedersijden. Eerst ghingen in den stadt twee geschickte treffelicke mannen, die nu hadden moeten loepen, ende hadde van dese twee één voerens burgemeester²⁺ geweest. Dese waeren metten inwoenders in communicatie wel die tijt van een groet ure. Ende werden bij dien noch twee andere wuyt het leger binnen den stadt ontboden, die mede met hem tsamen in verder communicatie quamen den tijt van een half ure. Nae welcker tsamensprekinge voert in den stadt getrocken sijn tien vaendel knechten, die binnencoemende terstont het buscruyt, tgunt in Haerlem was, vernielt hebben. Ende sijn hiernae noch tien vaendel in stadt gecoemen, die alle het geweer twelck die soudaeten ende burgers hadden of hebben doen leggen, brengende tselfde op den stadthuyse. Hiernae quamen in dese stadt dom Vrederico, die grave van Boshuy met Noordtcarmis, waerdoer geordineert werde dat

+ Gruwelick.

+ f. 148. r.

+ Stercke sprake van Haerlem, dattet inne is.

+ Theobaldus, socius van de Oude Nonnen, sterft.

+ Wederom quade tijdinge van Haerlem.

+ Pater Jan, die rectoor van Zijl, scrijft.

1 De belegeraars trokken 13 Juli 1573 's middags om één uur Haarlem binnen (Wijn 196).

+ Haerlem is hier sekerlick in.

2 Waarschijnlijk is bedoeld Philips van der Mate, voorheen burgemeester (Ekama 247).

+ Manier hoe in Haerlem gecomen is.

[p. 276]

vrouwen ende kinderen haer in huys mosten behouden ende haer verscheyden die soudaeten als Duytse, Gascoengers, Engelsche ende die borgers ygelick bijsonder in een bijsondere kerck.

⁺ Saghe voorts selver in persoon, alsoe ick ter heyliger plaets ghinck binnen Amsterdam, dat daer vier waskaersen branden ygelick van anderhalf pont, die op desen dach hier gebrocht waeren van een man met sijn huysvrou ende vier kinderen, coemende staensvoets van Haerlem soe mij voer certeyn geseyt werde. Alle twelck ons een sonderlinge vertroestinge was ende een confirmatie om vastelick te geloeven, dat Haerlem voerseker in was. //

⁺ Op den XVen Julii is ter Lely in den Heer gerust deersaeme heer, heer⁺ Jan Harmansz, supprior van tGravesande, wesende over tjaer ballinck doer dese geuserie binnen Amsterdam.

Ende is dese heer geweest een seer rechtop religioes, God geheel toegedaen, verduldich met sonderlingheyt in alle sijn benautheyt, grondelick begeert van den convent tot Lely om haer pater te sijn, maer en mocht die tijt niet beleven dat dit met behoerlicke manier geordineert werde. Sijn sieckte was seer swaer met sonderlinge lastige temptaciën van wangeloof, maer sterf int laetste met wonderlicke starckte tot God in sijn geloof, niet sonder crachtelicke pijn oft torment, soedat ygelick daer present sijnde verscrickt most worden. Hij seyde opelick, dat hij die vijant over hem sach swermen ende verfoeyden hem daerom met alle naersticheyt, verheffende het oliicruys in sijn een hant heel hooch verde boven sijn hooft ende tselfde scuddende tegens den duyvel, die tijt achter malcander wel van twee miserere. Sprack noch, dat ment besceydelick verstaen mocht: ‘ick ben in God gefundeert ende versaeck den duyvel, wel wetende dat dien toch niet te geloeven en is ende dat hij quaet is’. Ende is naemaels, als hij tusschen sijn eynde versceyde treffelicke stuypen gehad hadde, soetelick gestilt ende in den Heer gerust. Denwelcken die mogende Heer gewaerdich bermhertelick⁺ te ontfermen, mids hem rust ende die eewige vrede in sijn glorie te verleenen. Amen. Ende is sonderling hier te vermercken, hoe dese goede heer op dese tijt, daerinne die coninck wederom meester wert van Haerlem, geraeckt te sterven als voerens die eerwaerdige pater Floris gereist was tot den Heer, als Naerden daechs tevoeren overcracht was. Ende was mede middelre tijt gerust, sulx op sijn plaets angeteykent staet, heer Cornelis⁺ Jorisz, socius van dit selfde convent, soedat in de tijt van drie verndel jaeren drie confratres van Gravezande dese werlt overleden sijn. Die Heer heeft dit gedaen ende tis wonderlick in onsen oegen.

⁺ Op desen selfden dach liep spraeck, dat die van Alckmer seer twistich waeren onder malcander wesende int geweer ende dat die catholike, assistentie voer haer sijde souckende, van conincks leger verwerft hadden dat daerwerts gereyst waeren sekere des conincks soudaeten met ruyteren.

⁺ Werde voert vertrocken, dat oeck sekere scepen wesende op die Meer, van den guesen gelaeden met verscheyde greynen, gracie versocht ende vercregen hadden van des hartochs soon, mids conditiën dat men dieselfde scepen ende geleyen daerbij sijnde soude binnen Haerlem leveren.

⁺ Op den XVIen Julii waeren die guesen haer scans ende rondeel op sint Anthonisdijck verloepen, haer begevende in haer scepen, welck men wel

+ Die Heylige Stede wert van Haerlem versocht.

+ f. 148. v.

+ Heer Jan Harmansz sterft tot Lely.

+ Drie van Gravesant sterven ter Lely binnen drie verndel jaers.

+ Merckt wat sonderlings.

+ Tijdinge van Alckmaer.

+ Scepen in den Meer werden in gracie genomen.

+ Die guesen verloepen haer scans op sint Anthonisdijck.

[p. 277]

sach dat nu onder zeyl haer begaven. Dese hadden sekere geleyen doer den dijck in het Meertgen¹, welck ons volck hoepten dat sij niet souden mogen wechcrigen, maer het miste ons doer der guesen clouckheyt, waermede sij haer geneerden, mids sinckende sommige scepen ende die met soyen scansgewijs ophoegende tegens onse scanse, sulx dat sij daer onbescaedicht sijn doercoemen.

Op desen dach werde binnen Amsterdam tot versceyde plaetsen getoont⁺ sonderlinge cost in manier van raepcouck, maer en conde niet verstaen wat substantie tselfde wesen mocht. Wij saegen oeck spijs, van paerdehuyt bereyt, ende was dit al wuyt Haerlem gecoemen, met seggen dat sij maer sulx daer gegeten hadden sonder eenich broot in haer mont gehadt te hebben.

Der werden oeck seer veel soudaeten metter justicie geëxecuteert, veel⁺ gehangen ende sommige met die swaerde onthooft, soedatter veel moerts gedaen werde².

Quame mede op desen dach in gevanckenisse van den coninck Lantsloot,⁺ die bastert // broeder van Breroede³.

Op den XVII Julii verspreyden hem die fame, dat die Hollantse steden⁺ haer noch al vouchden als die wilden rebelleren. Van Leyden seyde men, dat daer sekere vaendelen ingecomen waeren van geusen. Desesgelijcks verhoerden wij mede van Delft. Maer der Goude was hoepe, dat hem wel laeten geseggen soude.

Op den achtienste Julii hoorden wij, dat Alckmaer hem wederom verharde om tot den coninck gheensins wederom te keeren, maer stelde haer⁺ als heel rebel, soedat nu daerinne gecoemen waeren wel acht vaendel guesen⁴. Waerom oeck veel goede burgers haer versaegen, mids over die muyer wuyt te vallen ende wech te loepen.

Op den XIXen Julii verhoorden wij, dat darmey van den coninck, die geweest was voer Alckmaer ende den stadt opgeeyschet hadde, nu wederom tot het leger te Haerlem gecoemen was, mids bij haer hebbende een roof van⁺ wel tweeduysent beesten⁵.

Quame oeck op desen dach tot Amsterdam een religioes van Gravezant,⁺ wesende dyaken, genaemt broeder Jan. Dese brocht ons veel tijdings van ons broeders binnen Delft ende vertelde mede van sonderlinge triumphe binnen Utrecht bedreven over die victorie van Haerlem, sonderling hoe des prinschen figuer daer verbrant was.

Op desen dach werde ons oeck voer seker geseyt, dat dux Albanus tot⁺ Utrecht op dach tevoeren gecoemen was⁶.

Op den XX Julii quame binnen Amsterdam tot sinte Agnieten suster Neeltgen Willemsd., donatinne van den convente van Poel. Dese vertrock ons, wat verdriet dat sij gesien ende selver geleden hadde, terwijle sij haer ontrent

1 Bedoeld moet zijn het Diemermeer.

+ Quade spijs, in Haerlem gegeten, wert getoont.

+ Der wert sware justicie gedaen.

2 Op 15 Juli 1573 begon men met het ophangen en onthoofden van de Waalse bezettingstroepen (Wijn 197).

+ f. 149. r.
Lantsloot wert gevangen.

3 Bedoeld moet zijn Hendrik van Brederode (1531-1568), daar hij de bekendste van de broers was. (N.N.B.W.).

+ Swaere tijdinge van Hollant.

+ Alckmaer rebelleert ende onfanckt veel guesen.

4 Op 16 Juli 1573 liet Alkmaar 's prinsen troepen binnen (Eikelenberg 207).

+ Tlant bij Alcmaer wert van beesten berooft.

5 Waarschijnlijk is bedoeld de tocht van het Spaanse leger, waarbij o.a. op 18 Juli 1573 de abdij van Egmond werd verbrand (Eikelenberg 213).

+ Broeder Jan van Gravesant compt tAmsterdam.

+ Dux Albanus compt tUytrecht.
S. Neeltgen Willems van Poel.

6 Alva kwam 18 Juli 1573 te Utrecht (Brugmans 129).

[p. 278]

Lymmen al over tjaer gehouden hadde. Sonderling was, tghunt sij vertrock, die swaere desolacie, die nu seder het overgaen van Haerlem te Lymmen⁺ ende den dorpen daerontrent gelegen gesien werde, eerst in plonderen van alle haer goederen ende voerts in smiten, vangen, doeden ende huysen met den hofsteden te verbranden, soedat dese voirn. suster dese oproerige tyrannie voer een oersaeck naeme van haer vandaen te voersien.

⁺ Op den XXI Julii quamen die beesten van den Agnieten susteren wederom binnen Amsterdam, sulx oeck voerens andere conventen ende luyden haer beesten an ende an wuyt den velde opgebrocht werden, soedat die stadt overal met beesten besettet was, die al met gras welck wuyt die velde gemaeyt werde gevoert werden. Ende maeckten dese beesten soe groeten gestadigen geloy, dattet een steenen hart ontfermde. Jae waeren onder diegheen, die wat indaerich waren, die dit looyen naemen als een bescreyenge der sonden, daer tlant tegenwoerdelick seer diep in staecke. Al haddet in⁺ de slachtijt geweest, gheen minder gecrijt en werde hier gehoort. Ende⁺ werden dese beesten dus opgehaelt overmids die roverie van onsselfs soudaeten, die onversproken van yemant gestadelick te veldewert tegen, den beesten als haersselfs goet tot haeren wille misbruyckten, sommige melckende, sommige int velt dootsmitende ende tvleys nae haer nemende ende sommige oeck wechvoerende om te vercoepen als prijs ende verbeurt goet. Des nachts liepen dese soudaeten doer den weyden om te verspieden, waer die vetste ofte die beste beesten weyden, ende daernae maeckten sij haer sterck om haer voirnemen te effectueren. Twas deerlick om lijden ende oeck om maer te hoeren, maer wij mosten paciëncie hebben ter tijt dattet God anders versach.

⁺ Op desen dach ontfing ick een missiif wuyt Haerlem van den pater van Zijl, die vermelde van sijn conventualen dat sij ten incoomste van des conincks volk aldaer noch tsamen in levende live waeren, maer sterf terstont, een half ure naedat hij in de stadt geweest was, een van sijn nonnen, S. Meyns Claes genoempt, ende lach seer cranck noch een ander donatinne, Margriet genaempt. Ende hadden dese tsamen veel verdriets ende groete ellendicheyt geleden, gebruyckende gewoenlick voer spijs catten, honden, paerden, huyden, wijngaertsbladeren ende diergelijck. Druckte oeck dese brief sonderlinck wuyt, dat dese voirn. siecke int swaertste van haer sieckt maer mochten voer haer voetsel crigen een stick van een cat sonder broot. Vermelde dese missive oeck mede, dat sulcke twee nonnen, als van Poel⁺ binnen // Haerlem waeren geweest die tijt van tgeheele beleg, noch in levende⁺ live waeren, geheel vermagert ende ontvallen doer honger ende commer, wesende tegenwoerdelick bij den conventualen van Zijl. Dese waeren twee gesusters, borgers kinder van Haerlem, genaempt S. Geertruyd ende Aluydt Magnusd.¹

⁺ Op den XXII Julii hoerden wij van der Goude, dat daer nu Engelsche knechten over die hondert ende twintich² ingecoemen waeren genouch tegens wille van den vrootscap doer haer pretense casteleyn ofte capiteyn

+ Plonderen ende branden.

+ Die beesten comen wederom wuyt het velt.

+ Groete roeverie.

+ Onsselfs volck rooft.

+ Een missive wuyt Zijl, vermeldende van de ellendicheyt tot Haerlem geleden.

+ f. 149. v.

+ Twee nonnen van Poel binnen Haerlem overgebleven.

1 Aeltgen Magnus, geb. Haarlem 1540/41, ontving in 1601 te Haarlem als zuster van Mariënpoel alimentatie (H.B. 1925, 78).

+ Der Goude nemet soudaten inne.

2 Er werd op 16 Juli 1573 besloten 130 Engelse soldaten in de stad binnen te laten (vr. boek fol. 39).

[p. 279]

Wijngaerde¹, die vrijmondich seyde, dat hij den stadt van der Goude met⁺ al wat daerinne was voer sijn vrij eygehen hielde ende daerom den soudaeten daerinne hebben wilde.

Ons werde voerts vertrocken van de menichte, die wuyt der Goude gebleven waeren in de laetste slach ontrent Haerlem. Men seyde al van in de dertich.

Oeck ontfingen wij hier tijdinge, dat nu overleden was Jacopgen Jansd.,⁺ moeder van ons heer Cornelis Adriaensz. Onse heer sij haer siel genaedich. Amen.

Op den XXIII Julii saghe ick den hertachs soon, dom Vrederico, den⁺ heere van Bilgy, den graven van Oeversteyn² ende Fritsen³ met treffelicke andere capiteynen van Haerlem tot Amsterdam gecomen, voert nae Utrecht reysen niet sonder treftelick convoy van ruyteren, die op die dijcken neffens die wateren, waerinne die groete meesters met schuyten gevoert werden, reden. Men seyde, dat sij tot Albanum reysden om met hem te raetsplegen wat men verder met den leger doen soude.

Op desen dach quame tijdinge, dat die guesen Noortwijck verbrant⁺ hadden.

Op den XXIIII Julii quame binnen Amsterdam tot sinte Agnieten S.⁺ Maria Ghijsbertsd.,⁴ nonne van sinte Mariënpoel buyten Leyden. Dese quame wuyt Delft doer den Haech nae het leger bij Haerlem ende hadde gereden wel een ure tijts doer den dooden, die in de laetste slach nedergeleyt waeren, leggende als crengen naeckt, onbegraven nevens den wegen.⁺ Dese vertrock ons, dat voerseker Alcuma, Abspoel, Endegeest, Ander Wadding, Oostgeest, Valckenborch⁵ met sekere andere huysen van plasant ende dorpen doer den geusen verbrant waeren.

Vertrocken mede wuyt die leger van Haerlem seven vaendelen knechten⁺ verbij Amsterdam, daervan geseyt werden dat nae Woorden passeerden. Andere seyden, dat haer reys was in Vrieslant nae den scepen, die men seyde dat daer toegemaeckt waeren om nae Enchuysen te reysen ende die stadt te bespringen. Der waeren oeck die verspreyden, dat ontrent Enchuysen twaeter vol guesen was.

Verhoorden voorts op dese tijt, dat die procurator van Syon tot een huysvrou ghetrout hadde den priorinne⁶ van sint Anna binnen Delft.⁺

1 Jhr. Jacob (Oem) van Wijngaarden, geb. 1525, nam deel aan het verbond der edelen, gouverneur van Gouda 1573-1575, st. 1604 (Van der Aa en Goudhoeven 213).

+ Merckt wel.

+ Ons heer Cornelis moeder sterft.

+ Dom Frederico met andere groete meesters reysen nae Utrecht tot Albanum.

2 Otto graaf von Eberstein, stond aan het hoofd van een regiment Duits voetvolk, vocht eerst aan Spaanse, later aan Staatse zijde, en kwam om bij de Spaanse furie te Antwerpen in 1576 (M.A. I, 231 en 234). Ook is er in deze tijd in het leger sprake van een Philips graaf von Eberstein, die soms met Otto wordt verward.

3 Waarschijnlijk is bedoeld Georg von Fronsberg of Feundsperg, geb. 1533/34, stond aan het hoofd van een regiment Duits voetvolk (M.A. II, 54 en Mendoça).

+ Noordwijck brant.

+ S. Maria Ghijsbrechts, nonne van Poel, coemet tot Amsterdam.

4 Indien hiermee dezelfde is bedoeld als de gelijknamige persoon, die de schrijver noemt op fol. 266vo, moet hij zich een van beide malen vergissen, daar hij hier van non, daar van donatinne spreekt. Maria Gijsbertsdr. had in 1572 lijfrenten op Delft en Schiedam (Overvoorde inv. 907). In 1601 kreeg Maria Gijsbertsdr., geb. Gouda 1538/39, als zuster van Mariënpoel alimentatie (H.B. 1925, 78).

+ Die casteelen ende dorpen buyten Leyden werden verbrant.

5 Dit waren het huis Oud-Poelgeest of Alkemade, het huis Abtspoel, het huis Endegeest en het huis Ter Wadding, alle in Rijnland, en de dorpen Oegstgeest en Valkenburg.

+ Treck van knechten daer versceyde spraeck of ghinck.

6 In 1559 en 1562 was Marretje Gerritsdr. mater van dit convent (Römer I, 413).

+ Die procurator van Syon trout den priorinne van S. Anna.

[p. 280]

Mijn worde mede op desen dach geseyt van een religioes susterken, die⁺ alle den tijt van den beleg binnen Haerlem geweest hadde, dat voerseker een Engelsghe dogge binnen Haerlem gegoen hadde achthalve R. gl. ende was maer vercoft om voer den honger gegeten te worden.

⁺ Op den XXV Julii ontfingen wij tijding van der Goude, dat de ghemeente daer tegens malcander in wapenen geweest waeren, doer oersaeck dat die vooirn. Engelschen, die onlanx in der Goude ontfangen waeren, meer soudaeten bij haer wilden hebben, twelck die meeste deel van de poorterie wederstonde. Maer werde geseyt dat die quade haer wille cregen, mids clouckelick met scepen <die men anders niet of en wist of sij waeren leech> tvolck onversiens daerinne te crijgen.

⁺ Op desen dach hoorden wij, dat binnen Haerlem van de burgers gevangen waeren ontrent veertich die van de meeste rumoor meesters geseyt werden te wesen.

⁺ Op den XXVI Julii ontfingen wij tijdinge, dat die prinsch nu wederom tot Delft gecomen was¹.

Van de leger wast geheel stille, maer verliepen die goede menschen seer⁺ wuyt Leyden ende die plaetsen daerontrent gelegen. Ende wies het verdriet der menschen soe wonderlick, dat het van nyemant te vollen mach wuytgesproken werden. Men sach menich eewich mensch van groot hartseer⁺ verdwijnen ende sterven, onder veel andere // ballingen oeck veel pastoren ende priesteren^a.

⁺ Op den XXVII Julii anno drie ende tseventich, als Haerlem onlanx tevoeren van des conincks weghen wederom tot obediëntie gebracht was, soe sij ick oeck nae Haerlem gereyst alleen om aldaer te sien ende te spreken mijn medebroeder, den pater van Zijl met sijn susteren, conventualen desselfs⁺ convents te Zijl. Ende reysende darwerts sage ick onderweechs die deerlicke desolatie, waertoe tlant doer desen turbele in dit tegenwoerdige jaer gecomen was. Ick vonde seer weynich huysen tusschen Haerlem ende Amsterdam, die niet verbrant waeren. Al die kercken onder desen wech, welck wij saegen, waeren andere heel verbrant ofte te minsten wonderlicke⁺ geknoetst ende gebroken. Het lant lach tot veel plaetsen heel woest sonder eenige beesten. Ick sage oeck onderweechs op den wech onder veel beesten, die soe hier soe daer crengesgewijs laegen, oeck een naeckt mensch opt midde van den wech leggen, genouch int spoer van den waegens, ende was dese geheel van de sonne verdorret, genouch verplat, soedat een bedaerich mensch genootsaeckt werde hem te verscricken in dit an te sien. Ende was sonderling te verwonderen, dat nyemant gevonden werde, die dit lijck wuyt den wech gewaerdichde te doen ofte met wat aerdes te bedecken,⁺ maer bleve daer sulx leggen als eens beesten overblijf. Onder het reysen werde onder het rieden vertelt van een, die terstont van Antwerpen quame, dat tot Antwerpen toegemaeckt waeren veel oerlochscepen daer wonderlick gescut op waer; tsomme wegende over die vijfduysent ponden. Als ick nu

+ Een hont gelt achthalve R. gl.

+ Der Goude rumoert.

+ Van de burgerie tot Haerlem wert gevangen.

+ Die prinsch is tot Delft.

1 Op 22 Juli 1573 was de prins weer te Delft (V.A. 435).

+ Der menschen swaericheyt wasschet seer.

+ f. 150. r.

a Het overige van fol. 150ro. en geheel 150 vo. is blanco gelaten, waarschijnlijk om later op te tekenen, wat tijdens zijn afwezigheid in Amsterdam gebeurde. Op 151ro. gaat het verhaal gewoon door met beschrijving van hetgeen op 27 Juli 1573 is geschied.

+ f. 151. r.

+ Groete desolatie int lant.

+ Een mensch leyt doot op de wech.

+ Sonderling grof gescut tot Antwerpen.

[p. 281]

Haerlem naeckte ende ontrent den Reguliers gecoemen was, hier saege ick al het grof gescut, twelck doer Amsterdam tot den leger gevoert was sonder⁺ datter enich stuck of vermindert was, niet eens verargert, maer geheel ende onbescadicht, soedat hier opelick bleeck falsch te sijn alsulcke fame als tevoeren verspreet was van tselfde veel an sticken gescoten te sijn. Oeck laegen hier noch meer andere stucken bij, dien ick noyt tevoeren gesien hadde. Hiernae sij ick in den stadt gegaen, als ick voerheen den leger wat doerwandert hadde, ende ghinck terstont ten convente tot Zijl, daer ick sonderling vriendelick ontfangen werde, vindende alle die conventualen - die⁺ voerheen sonderling verstroeyt liepen - bij malcander, wuytgesondert ses, daerof twee nonnen tot Antwerpen gevlucht waeren, een nonne tot Amsterdam gereyst was, met sekerheyt dat dese drie vastelick voerhadden om blijdelick tot haer convent - soe haest hetselfde woenber soude sijn - te wederkeeren. Maer waeren die ander van contrarie sinne, als twee wesende gehilickt ende nu weduwen, doerdien dat haer mans gehanghen waeren, ende die laetste op die vlucht om wuyt den convente te bliven. Die priorinne¹ vonde ick gehelick als een nonne in haer habijt, maer die andere waeren maer gehabitueert als donatinnen. Ende hadden sommige van desen haer al sonderling ontgaen mids den ketters haer predicatiën te hoeren ende metten selfden te converseren, maer gave die almogende God gracie, dat dese alle haer wel lieten onderrechten ende sonderling oetmoedich waeren haer overgevende tot alle penitencie, welck haer opgeleyt mochte werden, met beloften dat sij haer in als beteren soude ende met versaekinge van allen, waerinne sij den oproerders ende ketters haer toegevoucht mochten hebben.

Op den 28en Julii sach ick ses mannen an den galch binnen Haerlem⁺ hangen ende waeren dese ontrent Zassen, naedien dat die voirgaende slach gevallen was, gevangen. Oeck sach ick mede tot deser selver plaetsen opt Zant² ses stucken grof gescuts, daeronder een stuck sonderling groot was, twelck men seyde van Dordrecht gecomen te sijn.

Geboerde mede, dat ick op desen dach met den pater van Zijl op den stadthuys ghinck om aldaer te sien nae des convents ornamenten, welck tot dier plaetse gebrocht was in bewaernisse, ende vonde daer dieselfde ornamenten wonderlick vernielt. Maer waeren daer confuyselick die voerderie met sommige lappen van // den boorden van alle die geestelickheyts ofte⁺ kercken juwelen onder malcander in versceyde kisten gedaen, sulx dat men qualick ondersceyden mocht, wat ygelick convent oft kerck mocht toecoemen. Hier worden oeck veel taferelen, boucken, andere huysraet ende bancken gevonden, die men al tot het convent tot Zijl brocht, onbecommert van yemant alsoe tselfde daer toequaeme ende eygen waere.

Ick sach mede op dese selfde plaets alle het geweer van den borgerie⁺ ende den soudaeten, die in den stadt geweest waeren, diet selfde hadden moeten ofleggen, in groete getale rappieren of slachswaerden - wel drieduysent int getal - ende voorts harnes, haecksscut, swijnspeeten, helbaerden ende desergelijck naer advenant. Alle die kisten - daer voerens of geseyt is, dat die ornamenten in laegen, ende nu die lappen ende andere snuysteringe ofte die boorden in laegen - worden in den kercke gebrocht

+ Tghescut vinde ick noch ongeknoest ofte ongebroken.

+ Die gesteltenisse van tconvent van Zijl.

1 Aegt Jacobs, priorin, ontving in 1581 alimentatie (Allan II, 467).

+ Ses mannen hangen binnen Haerlem an de galch.

2 De grote markt te Haarlem.

+ f. 151. v.

+ Tgheweer van die tot Haerlem leyt opt stadthuys.

[p. 282]

om daer besien te werden ten eynde ygelick verwerfven mocht tgunt sijn waer, maer vonden die van Zijl hier die boorden van haer vespercap, dien⁺ sij oeck met haer namen. Op den avont van desen dach beghan wederom nu ruymoer in Haerlem doer sekere Spaengers, die haer tytel maeckten dat sij gelt wilden hebben van acht ende twintich maenden, daerinne sij niet betaelt en waeren, ende quamen veel meerder met gewelt in den stadt, waerdoer alle die capiteyns, luytenants ende vaendraegers haer wuyt den stadt versaegen, die vaendelen scoerende ende haerselven versiende.

Op den XXIX Julii worde smorgens vrouch met den trommel omgeroepen, dat ygelick borger, soe wie geset waer op eenige scatting, dieselfde soude sciken op te brengen voer den middach, op peyne dat die in gebreken waeren haer goet wuyt den huys gehaelt soude werden ende vercoft tot haer besette somme toe. Voer die soudaeten werden mede omgeslagen, dat ygelick van die nu versch ingecomen waeren haer terstont ant Sant souden vinden om haer gelt te ontfangen. Ende quame doer dese⁺ oproer allen soewel borger als andere, die in den stadt waeren, groete vrees, sulx dat ygelick twivelfde wat hij doen soude, sorgende voer generael plonderinge ende andere afgriselickheyt, waerom oeck veel van denghenen, die ingecomen waeren, wederom wuyt den stadt getrocken sijn. Ontrent die middach van desen dach sage ick, dat in den stadt quamen ontrent hondert ende XXIIII ruyters met drie trompetten, die oeck dickmaels geslagen werden, maer en toufden boven een ure in den stadt niet, riënde sulx daer wederom wuyt sulx sij daerin gecoemen waeren. Ende en wist die gemeent altijts niet, wat hierof soude coemen ofte wat dit mochte in hebben. In den avont quaemen wederom over die duysent Spaengers binnen den stadt, die daerin bleven over nacht ende dach.

⁺ Op den XXX Julii sochten die van Haerlem groete practijck om te fineren alsulcke hondertduysent gulden als sij voer het eerste termijn gehouden waeren op te brengen in ofcortinge van tweehondertduysent ende XL duysent R. gulden, als sij op gherancioneert waeren, ende bedwangen den gemeente alle lindewebbens op te brengen, die yemant mocht hebben ende daernae alle die Haerlemsche wolle laekens ten fijne die vercocht mochten werden om gelt te crigen, met conditiën dat der laekenen eygenaeren haer gelt tot gelegender tijt mosten ofstaen, alsoe met het gereet gelt die soudaeten mosten betaelt werden. Op desen dach saghe ick die capiteynen ende den vaendraegers van den goesen, die binnen Haerlem gevangen waeren, te veynster ant Sant wuyt leggen, overal siende ende oeck het waerdich⁺ heylich sacrament, // twelck daer verbij gedragen werde tot een sieck, waerdicheyt ende reverentie bewijsen, mids haer handen samenvougende, haer hoofden omdeckende, ende op die kniën leggende.

⁺ Ende waeren tot desen tijde noch over die sevenhondert Duytsche goosen aldaer in gevangenisse met sekere treffelicke personen¹, als schout, burgemeesters, scepens ende andere treftelicke mannen nu versch geapprehendeert, denwelcke dese oproerige Spaengers sonderling noch deden in⁺ bewaernisse bliven. Der ghinck mede een gebot, dat alle religiosen, sij waeren mannen oft vrouwen, ygelick haer religioes habijt op sekere peynen

+ Die Spaengers maecken binnen Haerlem nieu rumoer.

+ Groete vreese binnen Haerlem.

+ Fynering van gelt voer die van Haerlem.

+ f. 152. r.

+ Van de gevangens binnen Haerlem.

1 De namen der gevangenen zijn te vinden bij Ampzing 232-233 en 241-242 en bij Bor VI, 443.

+ Die religiosen moeten haer habijt dragen.

[p. 283]

mosten andoen. Werden oeck op desen dach één, die gevangen was wesende een verspiër van den guesen, binnen Haerlem gehanghen. Ende soude⁺ sulx oeck mede gevaeren hebben eene Leonardt van der Goude, schoelapper tot Leyden woenachtig, ten hadde hem die mogende Heer wonderlick verlost. Want hem al geseyt was, dat hij hangen most, ende hadde sijn biecht al gesproken, maer vercreech dylay ende werde wederom in de gevangenisse gebrocht.

Op dese tijt vonde ick hier twee van den Magdaleenensusteren¹, die in⁺ groeter miserie alle die tijt vant Haerlems beleg binnen den stadt geweest waeren, daer gecomen mids alleen ygelick hebbende tien st. eens. Dese hadden tegenwoerdelick haer geestelick habijt noch an, sulx sij tselfde gedragen hadden alle den voerleden tijt. Ende hebbe desen tsamen gecommuniceert, als ick haer eerst haer biecht gehoort hadde.

Op den laetsten Julii trocken vrouch morgens wel VIII of IX hondert Spaengers wederom wuyt Haerlem ende ghinck fame, dat sij dat grof⁺ gescut wilden binnen den stadt van Haerlem brengen. Ende sij ick selver oeck op dese stonde wuyt Haerlem nae Amsterdam ghetrocken doer vrees vant gunt schene hier tegenwoerdelick te willen rijsen. Want ygelick genouch verstaen conde, datter rebellicheyt op hande was. In het wuytghaen van den stadt soe sage ick, doer dien want het mij gewesen werde, dat ontrent van den Houte beneffens den duynen ontelber soudaeten quaemen, die geseyt werden Duytsche, Walen ende die nieuwe gecomen Spaengers te sijn, ende reese hierdoer suspitie, dat dit volck tegen malcander slaen soude. Op desen dach reysde dom Vrederico wederom nae het leger, als hij nu tot Utrecht geweest waer bij sijn vader, Albanum.

Gheboerde oeck mede binnen den tijt, dat ick te Haerlem was, dat die⁺ conventualen van Zijl ontfingen om bij haer onderhouden te worden desen turbele tijt twee nonnen van Poel, gesusteren, Geertruyt ende Aluyt Magnusdochters, met één wuyt sint Agnieten convent van der Goude, Anne Zandersdochter.⁺

+ Een van der Goude ontcomt het hangen wonderlic.

1 Waarschijnlijk is het convent van deze naam te Gouda bedoeld.

+ Twee Magdalenensusteren van der Goude.

+ Het grof gescut wert binnen Haerlem ghehaelt.

+ Twee nonnen van Poel woenen te Zijl.

+ Anna Zandersd.