Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 1

[Mei]

Op Meydach hoorden wij wel bescheydelick, dat wonderlicken seer⁺ geschoten werde voer Haerlem, ende maeckte tghescut soe vreselick geluyt, dat die plaets daer wij binnen Amsterdam waeren geheel scudden ende daverden, schenen oeck die glasen wuyt te willen springhen ende werde dit schieten des smorgens vrouch beghonnen al met den opganck van den dach

+ MEY.

[p. 244]

duerende tselfde seer lange. Ende werden wij hierdoer geheel verslaegen, bevreest sijnde wat ons mocht over thooft hanghen, overmids dat wij soe dickmaels tevoeren nae sulck rumoer veel quade tijdings ontfangen hadden. Wij saegen op malcander ende spraeken tsamen van dese beroerte daer wij instaeken, wij verhaelden beclachlick hoe dickmaels wij met groeten loegens gepaeyt waeren ende vonden ons hierdoer sulx geneycht, dat wij tot alle opheve van enige swaericheyt terstont geheel verbaest werden, als versekert tselfde waerachtich te sijn, ende tot allen vertroestingen twivelachtich, meenende in alle sulcke maer wuytstel ende versiertheyt te sijn. Ende bedwanck ons dese inclinatie, dat wij, ten tijde als ons yet goets geopent werde ende van sulx oeck selver hope of hadden, tselfde nochtans malcander niet dorsten wuytspreken, altijts bevreest dat noch anders gehoort soude werden ende dat wij daerom andere souden schijnen als die bespotters waeren.

⁺ Hierdoer is geschiet, dat op dese morgen wonderlicke strijt is in ons geresen, overmids tijdinge die hier verspreyt werden van Haerlem dat die stadt inne soude sijn. Wij hoerdent, wij wenstent ende wij hoepten dattet sulx soude sijn, maer nochtans veynsden wij ons oft ons ter // harten niet en hadde gegaen ende alsof wij tselfde cleyn gerekent hadden. Verlangden hierom seer nae yemant, dien wij van dese saeck ondervraegen mochten, ende als yemant bij ons quaeme, soe vermijden wij ons dien an te spreken, bevreest sijnde dat wij noch contrarie hoeren souden, waerdoer onse benautheyt rijsen mocht. Ende bleven soe suspens tusschen sorge ende hope⁺ den tijt van den geheele voermiddach, alwaer ons overquaemen sekere, die ons voer certeyn vertelden, dat allet gunt van Haerlem inne te sijn geheel wuytstel was ende gelogen ende dat die daerbinnen waeren selver soe vreselick geschoten hadden mids die meyboom op haer scans te planten, daertegens ons volck wederom een galge gerecht hadden. Der werde mede geseyt, dat sij op dach tevoeren veel cruyts inne gecregen hadden¹. Wat souden hier die benaude ende vreemdelinge, goede catholiken, doen? Sij saegen deerlick toe ende vonden haer oeck hier ghenouch als bespot ende overdenckende hoe dickmaels deesgelijcks voerens bij hem gevallen was, soe vonden sij haer veel meerder bedrouft ende van harten geperst dan sij haer verblijt oyt bevonden hadden doer dese nu versch gestroyde goede tijdinge ofte andere ymmermeer voerens desergelijck. Maer mosten evenwel die paciëntie nemen ende noch altijts God betrouwen, dat hij hem niet altijt aldus wreet tegens haer houden soude ende ymmers eens te laetsten vertroesten.

⁺ Op desen dach werde binnen Amsterdam ofgeroepen die bijstant tusschen Engelant ende den coninck van Spaengen ende was voer twee jaeren². Dese publicatie verblide menich menschen, doerdien dat hierdoer gehoopt werden, dat die rebellen haer moet wat gecrenckt soude werden, alsoe tot dese tijt toe geseyt was, dat sij haer assistentie wuyt Engelant gehadt hadden.

Geboerde oeck op desen dach, dat die knechten, daer op den voergaende dach of geseyt is vermoert te sijn in Duyvelscop, binnen Amsterdam doot

+ Fame van Haerlem, dattet inne soude sijn, maer valschelick.
f. 132. v.

+ Vermetelheyt van die in Haerlem.

1 Dit geschiedde in de nacht van 28/29 April 1573 (Wijn 133).

+ Inducie.

2 Dit slaat op de reeds genoemde conventie van Nijmegen van 15 Maart 1573 (vergel. fol. 128ro).

[p. 245]

gebracht sijn, leggende in een schuyt. Tgetal van den dooden en hoorde ick⁺ niet, maer wist wel voer seker, dat het getal van de gesellen int schip twee-endetwintich waeren. Onse lieve Heere gewaerdich den zielen genaedich te sijn.

Op den anderen Mey beghan geseyt te werden, dat men seer veel scepen⁺ gesien hadde van de duynen bij Haerlem in zee te sijn beneffens Wijck opt Zee ende reese hierwuyt nieuwe murmuratie, alsoe toch niemant verstaen conde wat dat daer te doen mocht wesen. Igelick spraeck sijn opinie wuyt ende gevoelden veelal malcander contrarie. Sommige meenden, twaeren scepen van Oesten met Oesterse waer, andere dochten dattet guesenscepen waeren. Men vonde oeck, die voer seker affirmeerden dat het des conincks scepen waeren ende oeck van Engelant. Altijts bleven wij onseker ende twivelachtich wat dit mocht wesen ende vonden ons //hierdoer⁺ niet weynich verbaest ende vervaert, twivelende met sorge wat ons nu hier verder overcoemen soude mogen. Ende vreesden hier soeveel te meer,⁺ soe wij naerstiger vermerckten der guesen vrimoedicheyt, dien wij wel vernaemen dat niet eens en verbloeden, maer altijt onversaediger ophief, oeck hoeseer ons vertelt werden dat sij benarret ende benaut mochten sijn. Het was met verscrickinge te verwonderen tgunt nu hier geseyt werden tot⁺ Haerlem geschiet te sijn ende worde nochtans voer seker geaffirmeert, te weten, dat van de mueren aldaer in groete lichtvaerdicheyt gesongen ende ofgeroepen was:

Christus is opgestanden,⁺
Amsterdam hebben wij in ons handen,
Amersfoert weetet die loos
Tot Utrecht singt men: Vive la goos.

Kyrieleys.

Wij wisten niet wat om dencken, doerdien dat sulx gederft werde van eene alsoe seere bedruckte stadt tegens soe overmachtigen coninck als is die coninck van Spaengen. Tot die mogende God in den hemel keerden wij ons oegen, hem biddende, dat hij toch te laetsten wederstaen wilde denghenen, dien hij saege dat sijn volck dus deerlick tribuleerden ende hem van alle goede regementen keerden, sonder te willen kennen eenige overicheyt, staende alleen op haerselven in alle onversaechtheyt ende verkeerde boosheyt.

Quame hier oeck op dese tijt tijdinge van grave Lodewijck, daer voerens⁺ of geseyt is dat doot was, dat hij nu noch leefde ende noch hem wederom schickte om oerlochsvolck te vergaderen tot behouf van den guesen. Ende was dese tijdinge oeck een dreygemente, dat wij deses tegenwoerdichs oproers gheen eynde en saegen, maer swaerder noch mosten wachten.

Op den derden Mey hadden wij tijdinge, dat binnen Haerlem nu wederom⁺ doer verscheyden menschen, die wuyt der guesen scepen daer op tlant geset werden ende soe voert tot den stadt over sloot ende over tlant anliepen, ingebrocht was veel boscruyts, twelck tevoeren daer seer ontbroeken hadde. Ende was den guesen op dese tijt een schuyt met wel ses halve vaeten boscruyts ende ander dinghen ontnoemen, welck gemunt was om oeck in Haerlem gebracht te werden¹.

+ Dooden ingebrocht.

+ Nieuwe faeme van schepen in zeede.

+ f. 133. r.

+ Vrees.

+ Haerlem.

+ Vermetele stoutheyt.

+ Grave Lodewijck.

+ Haerlem.

1 Dit slaat waarschijnlijk op een gebeurtenis in de nacht van 1 Mei 1573 (Wijn 138).

[p. 246]

Men seyde hier mede, dat die guesen die tegenwoerdelick in haer scepen ontrent Amsterdam laegen nu wederom scepen gesoncken hadden.

⁺ Werden voerts tot desen tijt bij ons vertrocken, dat Utrecht wederom van den hartoch seer getribuleert werde om daervan swaere leeninge te ontfangen als van hondert ponden Vls. daechs, twelck menich burger aldaer seer dede verbittert werden.

⁺ Op den vierden Mey ontfing ick een missive van meester Pieter van Blijenborch¹, inhoudende sonderlinge deerlicheyt, als dat menich eerlick priester tot Antwerpen gesien werde van door te door te ghaen mendiceren. //

⁺ Ontfing mede een coopmansdienaer, wesende in sijn coemenscap binnen Amsterdam bij ons gelogeert, van Antwerpen een missive, waerdoer hij ontboden werde om hem soe haest hij mocht van Amsterdam te verscheyden, overmids quade tijdinge welc daer was van Amsterdam.

⁺ Op dese tijt werde ons oeck voer seker angedient, dat sommige Cathuysers van den convente buy ten Delft <oeck die priesters waeren> haer in huylicke staet begeven hadden, sonder dat sij schenen daer eenich swaericheyt of te maeken, maer gelieten haer niet anders dan als niet eens twivelende of tsoude bij hemluyden sulx bliven alst tegenwoerdelick was.

⁺ Geboerde voerts op desen dach, dat mij binnen Amsterdam moete deersaeme heer Dirrick, pater van den Faliibeghinen tot Leyden, wesende een treffelick ende een waerdich heer, wel geleert ende ten tijde als dese rumoer noch niet geresen was seer geëert. Desen saege ick in een seer sober wesen, geheel ontdaen ende sijnsselfs ongelijck, soedat ick hem niet en conde bekennen, dien ick nochtans voerens familiaer mede geweest was, voer ende eer hij hemself mij opende ende noemde. Ende toochde dese goede heer niet anders dan als die van gebreck verghinck. Het verscrickte mij tgunt ick hier vermerckte, maer als ick aensach dese generael tribulacie over der kercken dienaeren, soe stelde ickt selfde bij het gunt in dese turbele vervolgende wuytgerecht werde.

⁺ Die leser sij vermaent tghunt hier verhaelt wert dickmaels tot verwonderinge wuyt te roupen, want het wonder is ende waerachtelick gesciet is. Hij mach doer hetgheen vervolgen sal op sijn bequame tijt vermercken, dat die wijse man waerachtich is sprekende: Menichvuldich sijn die quellinghen met die verdrieten der rechtvaerdigen ende wuyt allen dien sal haer die goedertiere Heer verlossen.

⁺ Op den vijfden in Mey hadden wij bescheyt, hoe daechs tevoeren gevaeren was van tgroete gheschiet, dat wij daechs tevoeren ghehoert hadden van den guesengeleyen teghens onse schans op sint Anthonisdijck, ende verstonden dat die guesen een van ons volck doot geschoten hadden ende een ofte twee ghequetst, maer waeren van hemluyden veel gebleven ende mosten ruymen.

Op den sesden Mey saeghen wij, dat die troost waernae die goede menschen seer verlangden noch niet en quame, maer bleve die benautheyt even forsch met swaere dreigementen van veel meerder bangicheyt die ons overcoemen soude.

+ Utrecht.

+ Missive van Mr. Pieter van Blijenberch.

1 Petrus van Bleyenberghe, geb. Gouda, deken van de kapittelkerk Horst bij Utrecht, uitgeweken naar Antwerpen, st. 1617 (N.N.B.W.).

+ f. 133. v.
Quade tijding van Amsterdam.

+ Cathuysers gehilickt.

+ Die pater van de Faliibeghinen tot Leyden.

+ Nota.

+ An sint Anthonisdijck.

[p. 247]

Men hoerde, dat verspreyt werde hoedat die guesen haer moet reese om⁺ Amsterdam oeck tot haer wille te crighen ende werden hierdoer die goede altijts swaerder ende lastiger gepinicht.

Van Haerlem vernaemen wij niet anders dan dat die schepen daervoer over wedersijden stille laeghen // ende tegen malcander pratteden, sonder⁺ dat die een dander wilde bestoeken.

Op den sevenden Mey int opcoemen van den dach sach men veel weerslachticheyts^a onder den ghemeente binnen Amsterdam ende quaeme tselfde doer veel geruchts van schieten ende anders, welck buyten den poort gehoert werde. Als dan vereyscht werden wat datter te doen was, soe werde vernoemen dat die guesen bijnae Amsterdam an alle canten besingelt hadden ende sonderling haer behielen an den Reguliersdijck¹, daer sij⁺ smorgens ontrent tot drie uren haer in sommige tuynen begheven hadden, meenende dieselfde met gewelt inne te houden om sulcks des conincks leger voer Haerlem provant te verhinderen. Hier was terstont wonder te doen ende wel rechtelick, alsoe hierdoer gescapen was den stadt veel verdriets te rij sen. Ende is wel te bemercken, dat dit oproer op den Donredach⁺ voer Pinxter gevallen is, sulx op die Witte Donredach laetsleden deesgelijcks an sint Anthonisdijck gheschiet was, als wel siende alhier des duyvels treken, die altijts hoe waerdiger hoechtijt hoe meerder rumoer souckt te maeken om der goodsvruchtigen haer doechden te verhinderen. Des stadts soudaeten tiiden dan tegens desen in ende stonden haer vromelick tegen, sulx dat sij tsamen lange schutgevaert hielen, verdrivende oeck dieselfde wuyt sommige tuynen, maer en conden soe met den eersten van dit regement gheen meesters werden, overmids dat die guesen haer te geweldelick bescanst hadden principaelick in één hof². Hielden dan deese eerste⁺ schermutsel op ende warden van des stads soudaeten doot geschoten vijf in den stadt gebracht. Als nu stilte was van schieten, soe hebben ons soudaeten haer oeck versien om tegens den guesen bescanst te sijn, twelck oeck die lantluyden met groete clouckheyt deden. Die burgemeesters van den stadt waeren oeck seer voersichtich om hier vromelick te doen. Ende sijn doer deser ordinancie sommige boets met geschut ende sekere soudaeten darwerts gesonden om wuyt die scepen te beschieten, twelck van tlant niet gedaen mocht werden.

Soe wast tot dese tijt van God soe versien, dat veel puniers over sint⁺ Anthonisdijck trocken om tot Haerlem te coemen ende sijn dese van den guesen gesien, die niet anders wetende of ten waeren crijchsluyden terstont vrees overviel, sulx dat sij haer scans verlaetende haer op den loep beghaven,⁺ verwerpende veelal haer geweer ende laetende allet gunt van cost, dranck ende andere twelck sij daer gebracht hadden. Ons volck vermerckende der goesen vlucht sijn haer nae getrocken ende hebben haer ofgeslagen over die driehondert. // Die ander verjaechden sij altsaemen ende benaemen haer⁺

+ Die guesen rijst haer moet.

+ f. 134. r.

a Er staat ‘weerslacticheyts’.

1 De Amsteldijk buiten de Regulierspoort.

+ Goesen nieuwe attentaten voer Amsterdam.

+ Nota.

2 Dit was het hof van de tresorier en raad Jacob Gerritsz Matheus aan de Amsteldijk tegenover de toegang tot de Diemermeer (Ter Gouw VII, 91). Jacob Gerritsz Mattheus of Jacob Teeuws, 1559 lid van de vroedschap, 1567 etc. schepen en 1576 etc. burg. van Amsterdam, in 1578 afgezet als zodanig (Ter Gouw VI en VII).

+ Vijf doot geschoten van de Amsterdamse soudaten.

+ Punierscoemst.

+ Vrees der gosen.

+ f. 134. v.
Prijsen ingebrocht binnen Amsterdam.

[p. 248]

wel acht scepen, gelaeden met verscheyde provande ende bier over die vijftich vaeten. Oeck wasder in den scepen gereeschap om scansen te maeken ende andere goet. Ende waeren van dese scepen ses seer groete schouwen met twee damloepers. Men sach oeck, dat ons volck veel boschen, helbaerden, harnes, helmetten ende andere scoppen, spaden, riiken ende graven met haer inbrochten, bedrivende met haer imcoomst groete blijschap ende drinckende vant bier, welck sij genoemen hadden, met emmeren in⁺ ansien van den gemeente. Twelck al die gemeente tot groete vroechde dreve, die hier wonderlick vermerckten te sijn die wercken Goods, als die toch alleen dese groete vertroestinge haerluyden verleent had, want sij haer heel forselick beschanst hadden ende wel in getale waeren ontrent vijftienhondert mannen, wesende al wel gerist. Van dese werden een capiteyn die men seyde een Engels te sijn, gevanghen ingebracht met noch acht andere.

⁺ Quaemen op dese selfde dach onderweechs ontrent Apcoude wel ses tonnekens gelt met convoy van sommige Spaengers om voer Haerlem te reysen.

⁺ Van Delft verhoerden wij hier veel rumoers, hoe alle die goede daer in swaericheyt quaemen. Die priesteren verliepen vandaen veelal ende men⁺ seyde, dat bynnen Oudewater gevangen gebrocht waeren wuyt den priesteren, die van Delft gereyst waeren, in getaele negen, onder diewelcke waeren twee soonen¹ van Sasbout², seer goodsvruchtighe heeren. Die rumoer werde gestroyt, dat dese wel achthondert daelders bij haer hadden, hebbende met haer des prinschen paspoert ende een capiteyn tot convoy, maer en pasten die van Oudewater opt prinschen zegel niet altijts, doende alleen tgunt sij wilden.

⁺ Op den achsten Mey ontfingen wij tijding van Utrecht, dat daer weder seker priesteren met twee regulieren van der Goude gecomen waeren, die mijselfs broeders waeren ende quaemen niet lange nae den tijts, dat het mij geseyt worde, mij tegemoet, als ick wuyt Amsterdam was gegaen om der gosen schans, dien sij an den Reguliersdijck gemaeckt hadden, te besichtighen. Ick verwonderde mij seer ende werde int eerste verblijt, dat ick haer sach den goosenregement ontloepen te sijn, maer vonde mij Sonderling bedrouft, doerdien want ick sach dat wij nu sonder eenich goet waeren ende den Agnietenconvent al te seer beswaerden, welck convents persoenen mij nochtans hartelick toespraeken ende mindelick vertroosten. Werde voerts mijn swaericheyt vermeert, doerdien dat dese mijn broederen mijn⁺ vertelden haer groete misval, welck bij haer geschiet was, sulx ick wel

+ Groete victorie doer Goods bermherticheyt alleen.

+ Anvoere van gelt tot des conincks leger.

+ Delft.

+ Oudewater priesters gevangen.

1 Dit waren Gerhardus Sasbout, st. 23 Aug. 1579 te Calcar en Sasbout Sasbout, pater van het St. Annaconvent te Delft, st. 1589 te Calcar (H.B. 1895, 304 en Römer 413).

2 Jan Sasbout, burgemeester van Delft, geb. 1491, st. 1573 (t.a.p.).

+ Priesteren ende regulieren van der Goude tot Utrecht gevlucht.
Mijnre broederen procuratoris³ ende fratris Cornelii adventus.

3 Theobaldus Brunonis of Ewout Bruynen, broeder van Stein, behoorde in 1570 bij de visitatie tot de jongere priesters, die niet deel hadden aan de kapittelvergaderingen (Van Rappard 506), later procurator, week uit naar Amsterdam, 1573 socius van de Nieuwe Nonnen, begr. Janskerk te Gouda 1588 (Walvis II, 137 en Die Goude VI, 99). Hij was waarschijnlijk een zoon van Bruyn Ewouts, die vóór 17 Febr. 1572 stierf en een graf in de St. Janskerk bezat. Op die datum verkocht de voogd van de weeskinderen dit graf (grafboek Janskerk 89).

+ Dese voirn. mijn broederen sijn gevangen geweest ende berovet.

[p. 249]

conde vermercken, alsoe Cornelius sonderling beroyt ende armelick voortquame genouch als een bedelaer, want sij, gevangen geweest // sijnde van⁺ den guesen, van clederen ende gelt sulx sijt hadden van als beroeft waren ende in vreese gestaen hadden om doersteken te werden.

Op den negenden Mey viel wederom van den guesen met haer geleyen⁺ een schermutsel tegens onse schans an den Nieuwendam, maer mosten die guesen oeck op dese tijt weder die vlucht nemen ende quame die grave van Boshuy wederom binnen Amsterdam.

Werden oeck op desen dach int leger gevoert een capiteyn, doot geschoten op den sevende Mey in de schans van den Reguliersdijck, genaemt Anthonius⁺ Oliverius¹, die men seyde Vlissingen ende Bergen in Henegouwen verraeden te hebben, op wiens lijf veel gelts geset² was ende die ander gevangens op denselfden dijck werden darwerts mede gevoert.

Werden voerts op desen dach noch twintich scepen toegemaeckt met⁺ geschut om oeck tegen den gosen in den Meer te trecken.

Op den tienden Mey, welck was die hoege waerdige Pinxterdach, verhoerden wij dat wederom sommige vergaderinge van guesen angenomen⁺ waeren van die grave van Culenberch³ ende die gheslagen hadde die jonghe grave van Megen⁴.

Die wegen waeren tot dese tijt in alle plaetsen seer met raubauwen ende⁺ roevers beset, sulx dat niemant wel veylichlick die wist te gebruyeken ende quaeme doer oersaeck van een placaet⁵ bij den guesen wuytgeroepen,

+ f. 135. r.

+ Nieuwendam scermutsel.

+ Oliver doot gheschoten.

1 Antoine Olivier, gen. de Boury, geb. Bergen in Henegouwen, schilder, speelde een rol bij de verrassing van Bergen in 1572 door de prins, sneuvelde 7 Mei 1573 op de Reguliersdijk bij Amsterdam (Ter Gouw VII, 90, M.A. I, 108 en B.N.B.).

2 Placaat van 17 Maart 1573, waarbij een beloning van f4000. - werd gesteld voor hen, die Antoine Olivier of Ewout Pietersz Worst levend, en van f 2000. - voor hen, die hen dood overleverden. (Terlinden 119, Ter Gouw VII, 90). Op 10 April 1573 was dit te Amsterdam afgekondigd (pl. a.).

+ Scepen weder toegemaeckt om in den Meer te trecken.

+ Grave van Culenburchs volck geslagen.

3 Floris van Pallandt, geb. 1537, sedert 1555 graaf van Kuilenburg, ondertekende het verbond der edelen en week 1567 uit om na Alva's vertrek weer terug te keren, st. 1598 (N.N.B.W.).

4 Lancelot van Berlaymont, heer van Beauraing, sedert 1572 graaf van Megen, st. 1578 voor Philippeville (Brugmans 127 en M.A. I, 241 en II, 281).

+ Die wegen overal onveylich.

5 Alweer doet zich hier het verloren gaan van de resoluties van de Staten van Holland over die jaren gevoelen. De belangrijke kwestie, wanneer het eerst de uitoefening van de Rooms-Katholieke godsdienst werd verboden, is daardoor nog steeds niet opgelost. De verschillende schrijvers variëren van Febr. 1573 tot vóór Aug. 1573. Uit het dagboek blijkt, dat met Pasen 1573 (22 Maart) nog geen officieel verbod kan hebben bestaan. Het besluit van de Staten van Holland zal dus van April dateren. Het placaat, dat de schrijver hier noemt, is een uitvloeisel daarvan geweest. Waarschijnlijk is het vóór 6 Mei afgekondigd, op welke datum in een brief uit Delft aan Lodewijk van Nassau wordt verteld, dat de 700 à 800 geestelijken en kloosterlingen aldaar allen paspoort hebben aangevraagd en de stad verlaten, toen het opdragen van missen werd verboden (Groen IV, 92). Dat dit geen speciale Delftse verordening kan zijn geweest, maar een placaat van algemene strekking blijkt o.a. uit het feit, dat toen ook van de geestelijken in Gouda een eed werd geeist. Wat de preciese inhoud van die eed is geweest, weten wij niet. De schrijver geeft hier echter wel een samenvatting, waaruit blijkt, dat de geestelijken o.a. trouw moesten zweren aan de nieuwe Gereformeerde religie. Ruim twee jaren later, toen in de zogenaamde acte van gouvernementschap voor de prins een verbod tot uitoefening van de Rooms-Katholieke godsdienst werd opgenomen: ‘doende surcheren ende ophouden de exercitie van de Roomsche Religie’, werd dit in de Statenvergadering van 30 Juli 1575 op aandringen van de prins gewijzigd in: ‘doende surcheren de religien, den Evangelio contrarieerende’. (R.H. 1575, 297, 523 en 542).

[p. 250]

⁺ inhoudende dat alle priesteren soewel religiose als andere ghehouden waren te doen eedt den coninck, den prinsch ende den nieuwe gereformeerde religie ofte haer binnen drie dagen wuyt den steden te versien. Alsoe dan veel goede heeren wel verstonden, dat sij in dit te doen haerselven tot scandalizatie stellen souden menich mensch, als nu lochende ende anders leerende dan sij voerens in de christelicke religie selver geleert hadden,⁺ hierom heeft haer goet gedocht liever als ballinck te wesen ende achter lant te loepen dan sij dien doen oft consentieren souden. Ende want dese verloepinge den quaden wel notoir was, hierom naemen sij die wegen waer om te beroeven ende te pilgeren allen dengeenen, dien sij van desen yewerts becomen mochten.

⁺ Hier werde noch verspreyt, dat wederom vier susteren wuyt den befaemde convent van de Magdalenen binnen der Goude tot Utrecht gecomen waeren, oeck van als berooft sijnde, soeseer dat sij haer hemden van haer lijf hadden moeten wuyttrecken. Ende leedet dit die almogende God sonder hem noch hiertegen eenichsins te wreken, waerwuyt wij seer verbaest ende verscrickt bleven, als die wel wisten die groete mogentheyt van denselfden God ende mede sijn wonderlick mishagen van soe sonderlinge wreetheyt⁺ over // sijn dienstmaechden in alle ongenaede angerecht.

Op den elfden Mey is des nachts voer Amsterdam wat sonderlings geschiet bij den wacht, die daer lach buyten sint Anthonispoert. Dese wacht verhoerde wat rumoers ontrent hemluyden, soedat hem docht, tmosten⁺ menschen sijn. Riepen hierom op haer manier: ‘Losa’. Ende ontfingen gheen antwoert. Die, vermoyende datter goesen mochten wesen, sijn terstont vervaert geworden ende sijn an den stadt gecoemen, versouckende dat men hem meer volcks bijstellen soude of sij wildens verloepen. Wat is van noode veel woerden gemaect? Der is soeveel rumoers gemaeckt, datter meer soudaeten wuytgecomen sijn. Ende als men die vijanden socht ende wel toegesien werde, soe bevond men dattet maer twee paerden waeren, waerwuyt den wachters groete bescaemtheyt ende scande rees, alsoe haer bloocheyt ende onvroemicheyt hier seer bekent gemaeckt werde.

⁺ Op desen tijt wast, dat Jan Michielsz, leeckbroeder van den Hem, die met consent van sijn prior, overmids dat haer convent vernielt ende verbrant was, nu een deel tijts den crijch gevolcht hadde op conditiën, dat hij tot sijn bequame tijt hem wederom onder sijn vergaderinge begeven soude, in den Heer gerust is ende tot den Magdalenen begraven binnen Amsterdam, als hij ten selve convente op Vrijdach¹ voer dese hoochtijt van Pinxter met die gerechten der heyliger kercken wel devotelick bewaert was. Wiens ziel die genaedighe Heer verleene die eewige ruste. Amen.

⁺ Op den twalifsten Mey wasder wederom in der nacht een schuyt met volcks tusschen Amsterdam ende Utrecht van den gosen overvallen ende werden die goede luyden alt saemen berooft ende veelal gevangen genoemen.

⁺ Die minrebroeders van Delft, wel berooft sijnde in allen doer die van Oudewater, sijn op dese tijt tot Utrecht gecoemen, sulx oeck daer quaemen die priesteren van Delft, voerens mede gevanghen tot Oudewater in getale

+ Die priesters werden gedwongen eedt te doen.

+ Merckt wel an.

+ Magdalenen van der Gou.

+ f. 135. v.

+ Bloocheyt ende onvromicheyt van den wacht.

+ Jan Michielssen, leeckbroeder van den Hem, sterft.

1 8 Mei.

+ Volck van den guesen genomen.

+ Minrebroeders van Delft verjaecht.

[p. 251]

neghen. Ende en saegen nochte en^a hoerden niet anders dan verdriet ende tghunt verder ongenuchte dreychde.

Geboerde voerts op desen dach, dat die guesen voer den Diimmerdijck⁺ met haer gheleyen quaemen om aldaer ons volck te beschieten, maer werden desen sulx tegengestaen dat sij ruymen mosten met verlies van ontrent dertich man.

Op den dertiende Mey hoerden wij van der Goude, dat men daer besich⁺ ende doende was om den goe // deren van den weescamere te aliëneren⁺ ende^b te vercoepen tot des prinschen behouf¹.

Men beghan op dese tijt wederom te seggen, datter op een nieuwen⁺ volck wuyt Haerlem gecomen was, welck vertrock hoedat het aldaer binnen den stadt stonde, te weten dat sij doer dien hem sonderling vertroesten, overmids dat sij malcander persuadeerden van des conincks leger te moeten vertrecken overmids gebreck van vitaelgen, tghunt hem verhindert worde om toe te voeren doer het beleg van Amsterdam, hetwelck sij niet bet en wisten ofte ten was seer groet, alsoe dat die van Amsterdam gheen openen altoes en hadden om te ontcomen der guesen vromicheyt, soe sij dit wuytstelden, maer gave onse lieve Heere gracie dattet bij ons noch soe quaet niet en was.

Quame noch hier fame van Bergen op Soom, hoe daer oeck die guesen⁺ haer anslach hadden beghinnen te doen, met voernemen dat sij dien stadt souden overvallen, ende hadden al veel plaetsen tot desen eynde geoccupeert, maer heeft oeck dit die goetheyt Goods verhindert, mids den onsen moet insprekende ende sulcke victorie verleenende, datter over die duysent geslagen werden².

Op den veertiende Mey quaemen noch binnen Amsterdam twee van den Delftse minrebroeders, daer verjaecht, ende werde geseyt dat die prinsch⁺ nu tot Rotterdam gecoemen was met convoy van wel vijf vaendel knechten ende worde daer met wonderlicke triumphe ontfangen.

Hoorden oeck hier vertrecken, dat sommige van onse professie nu haer den goesen toededen ende sulx geswoeren hadden, als boven geteykent⁺ staet dat den religiosen opgeleyt werden om te moeten doen³. Twelck veel menschen heel bedroufden ende oersaeke gave om noch mede tlant te verloepen, soedat het lant in wonderlicke gesteltenisse waere ende niet verstaen mocht werden, waertoe dese groete boosheyt, waerinne die alreverkeerste ende ongeschickste het regement dreven, noch wilde loepen. Die goede vertroesten malcander met hope van vertroest te werden doer deen ofte dandere middele ende wies hierteghens der guesen haer moet, soedat sij haer niet anders en gelieten dan of sij versekert hadden geweest van haer gestadige ende eewich duerende regnatie. Ende verliep tusschen desen die tijt, waerinne tlant hoe langer hoe deerlicker bederven ende die menschen verleyt werden.

a Er staat ‘een’.

+ An den Diimmerdijck.

+ Ter Goude.

+ f. 136. r.

b Er staat ‘et’.

1 Onjuist bericht.

+ Haerlem.

+ Berghen op Soom.

2 Dit geschiedde op 7 Mei 1573 (Van Haecht II, 251).

+ Prinsche tot Rotterdam.

+ Die religiosen doen eedt ende versweeren haer religie.

3 Hiermee wordt kennelijk weer gedoeld op het placaat omtrent aflegging van een eed door geestelijken, dat op 10 Mei door de schrijver wordt vermeld (vergel. fol. 135vo).

[p. 252]

⁺ Hoerden noch op desen dach, dat nu op een nieuwen die guesen wuyt Apcou ontrent het huys aldaer geroeft hadden vier ende twintich stucken beest tot groet verdriet van den armen getribuleerde lantman.

⁺ Op den XVen Mey waeren tot Amsterdam wederom toegemaeckt ontrent twintich scepen, daer op geleyt werde veel geschuts wuyt den oerlochscepen. Dese reysden oeck mede nae den Meer om der guesen schepen te verweldighen.

⁺ Quaeme hier weder tijdinge van nieuwe armey wuyt Machlen, wel van twalifhondert wagens vol artelrie met over die sesduysent soudaeten, ende was suspitie, dat dese arriveren soude nae Bueren, Bommel of Gorcum ende voert Hollant. //

⁺ Op den XVIen Mey verhoerden wij, dat die gosen tot Naerden wederom⁺ geweest hadden tot groet verdriet van die religiosen aldaer, gevangen nemende een broeder van Oude Naerden¹, als sij denselfden tevoerens seer gepinicht hadden, ende oeck met haer vervoerende drie gheestelicke gesusteren² ende sekere beddens met etlicke huysraet.

⁺ Men vertrock oeck op dese tijt, dat die guesen nu groet apparaet maeckteden om te lande tegens des conincks leger te slaen voerhebbende soe Haerlem te ontsetten, alsoe sij despereerden om met den scepen yet te vermoegen. Ende vertrocken hierom veel van haer scepen daer of tvolck haer op tlant begaef ende vergaderde soe allencken tot malcander.

⁺ Der werde oeck voer seker geseyt, dat Aelsmer oeck geheel ledich was ende die guesen den scans daer verloepen hadden om oeck haeren hoop te vermeerderen.

⁺ Op den XVIIen Mey quaeme weder tijdinge, dat hartoch Ederick nu opgeseten was om met sekere paerden den coninck te dienst te coemen ende soude tgulde vlies ontfanghen. Der was oeck spraeke, dat mede sommige bisschoppen gereets ruyteren nedersonden.

Men sach op desen dach oeck wederom den guesenscepen, die voerens geseyt waeren wech te sijn, in den Meer. Ende verhoerden van Haerlem veel wonder dinghen, maer viel onder die hant allet selfde loegental.

⁺ Verspreyde mede tot dese tijde sonderling rumoer van den guesen, te weeten dat sij doer sommige Engelsghe knechten het Spaense leger voer Haerlem beleyt hadden ende dat sij mede soe tot Utrecht ofte daerontrent getumultueert hadden, dat men daer wel drie uren alarm geslagen hadde.

⁺ Trock oeck op desen dach een vaendel knechten verbij Amsterdam nae Haerlem.

Op den achtiende Mey verhief hem noch verder der guesen verachtinge van den catholiken, doerdien dat sij hier wederom begonnen te saeyen, hoe dat Amersfoert met den Geldersche steden seer periculoes stonden van anderwerf te revolteeren. Gheschiede noch op desen dach, dat veel spraecks⁺ liep doer Amsterdam van den gosen in Waterlant, hoe sij daer gereeschap maeckten om Muyen met Wesop te beleggen, souckende die steden mede onder haer te crighen. Ende werde van conincks wegen hiertegens provisie

+ Tot Apcou beesten gerooft.

+ Noch scepen om op die Meer te reysen.

+ Nieuwe armey.

+ f. 136. v.

+ Guesen weder tot Naerden geweest.

1 Reguliere Kanunniken van St. Augustinus te Oud-Naarden, sedert 1566 te Naarden, aangesloten bij het kapittel van Windesheim (M.B. II, 133).

2 Er waren twee Tertiarissenconventen te Naarden. Welk wordt bedoeld, blijkt niet.

+ Guesen maken reescap om Haerlem te lande tontsetten.

+ Aelsmer.

+ Hartoch Erick.

+ Nieuwe oproer in de leger ende tot Utrecht.

+ Een vaendel knechten treckt hier.

+ Die guesen soucken Muyen ende Wesop te beleggen.

[p. 253]

gedaen, mids sekere soudaeten <die van Loenen ende andere plaetsen ontboden waeren> daerwerts te senden.

Op den negentiende Mey werde vertrocken, dat daechs tevoeren die guesen geweest hadden wel met negen vaendel an die scansen in Waterlant om die met gewelt in te crigen, maer stonden die onse haer sulx weder, dat sij die vlucht nemen mosten. Die guesen lieten daer acht oft negen soudaeten, maer van de onse en wasder // niet één gequetst.⁺

Op den XXen Mey vertrock mij den deken van Haerlem¹, die nu wuyt den leger gecoemen was, hoedat die van Haerlem op dach tevoeren binnen⁺ haer stadt die clock geslagen ende een loos alarm gemaeckt hadden wuyt een dertenheyt schietende seer tot des conincks leger in, als die doert rumoer vant slaen des clocks ende ander geluyt daer vergadert waeren. Seyde voert dieselfde, dat hij gesien hadde van den guesen dat sij in des stads graft visschten ende den visch dien sij vonden ons volck toenden, met spiticheyt roupende: ‘Papo’. Ende dat sij oeck onbescadicht van yemant an den stadt weyden over die vijfhondert koyen.

Was noch spraeck op dese tijt, dat die van Haerlem op die nacht voirleden⁺ tot den leger wuytgevallen waren, maer werde doer ons volck wederom in geslagen.

Quaemen noch op desen dach tot Amstelredam tot des conincks behouf⁺ een vaendel Waelsche knechten, waervan wuyt der goesen scepen, die lagen neffens sint Anthonisdijck welck dese passeerden, een soudaet deerlick doot geschoten werde, dien God genadich sij.

Op den XXIen Mey wast heylich Sacramentsdach ende waerde twaerde⁺ heylige sacrament met schoene processie ommegedragen, twelck gevolcht werde met sonderlinge reverentie van den grave van Boshuy, ons stadthouder, die bij hem hadde den heer van Croningen² ende voert andere edele mannen met sijn familie.

Op desen dach hadden wij scriven wuyt Utrecht, dat ons conincks⁺ knechten ter neder geleyt hadden ontrent Hoosden een vaendel guesen, daer sij veel al oeck met die capiteyn geslagen waeren.

Op desen tijt hebbe ick noch voer seker verstaen, dat ons convents pachters ons met dese turbele mede heel vijant geworden sijn, qualick van⁺ ons sprekende alleen om doer der guesen gracie ons goet tot minder prijs te gebruyken. Oeck hadde Anthonis Fransz³, die mij met alle vrienscap eerst wuyt het lant gebrocht hadde, opelick geseyt, dat hem leet was, dat hij

+ f. 137. r.

1 George Lestanier, deken van de collegiale kerk van St. Marie te Geervliet, sedert 1 Mei 1571 in functie als deken van het bisschoppelijk kapittel van Haarlem, week uit zomer 1572, keerde terug na afloop van het beleg, st. volgens de schrijver 2 Aug. 1573, volgens anderen najaar 1573 (N.N.B.W.). Hij logeerde in 1573 bij de Nieuwe Nonnen en betaalde van Mei tot Juni 2 gl. kostgeld per week (N.N. fol. 13).

+ Haerlem.

+ Haerlem.

+ Noch een vaendel soudaeten.

+ Boshuy volget die processie.

2 Waarschijnlijk is bedoeld Maximiliaan van Cruyningen, geb. 1556, sedert 1559 heer van Cruyningen etc., vecht aan Spaanse zijde, gaat in of kort na 1576 over naar Staatse zijde, st. 1612 (G. 't Hart, Historische beschrijving der hoge heerlijkheid van Heenvliet, den Helder 1949, 133).

+ Guesen voer Hoosden geslagen.

+ Merckt der lantluyden ontrou.

3 Anthonis Fransz betaalde in 1573 36 £ pacht voor huis, berg, schuur en 14 morgen land aan de rentmeester van het convent, in 1574 32 £ (rek. de Licht I fol. 1vo en II fol. 4). Het dalen van de pachten was in het algemeen te wijten aan de oorlogsomstandigheden.

[p. 254]

int vervoeren mij int water niet gewurpen oft verdroncken en hadde. Ende is deesgelijck meer op ander vlecken onder die lantluyden gevonden.

⁺ Op den XXIIen Mey quaemen der guesen scepen wederom ter plaetse, daer sij haer anslach eerst gemaeckt hadden op den sevenden Mey, als sij den Reguliersdijck ingenoemen hadden. Men mocht niet weten, wat sij voerhadden om te doen, maer was suspitie dat sij sochten practijck om wederom yewerts een anval te doen, waerdoer sij eenige plaets mochten optineren die van Amsterdam te crencken.

⁺ Men seyde hier voerts van Haerlem, dat ons volck haer scans, waerdoer sij haer beesten tot dese tijt toe hadden mogen weyden, nu ingenomen hadde. Maer en geloefden tselfde niet waerachtich te sijn, alsoe dat soberlick vertelt werde ende veeltijts metterdaet ondervonden wuytstel te sijn, soe wat van Haerlems becrenckinge vertrocken werde.

Wij ontfingen wel veel troost als dat sekerlick dese turbele onlanx geslecht soude werden, maer tbleef daerbij ende vernaemen hoe langer hoe benauder //.

⁺ Wij hoerden alle desen dach seer schieten. Men seyde dat het op die schepen in de Meer gedaen werde, maer en wisten niet sekers.

⁺ Op desen dach quaeme wederom bij mij onse procurator, die nu doer mijn begeren ontrent acht dagen tot Utrecht geweest was, hebbende met hem een missive an den pater¹ van Brandolie², waermede ick versocht of hij van ons broederen wist te bestellen twee bij hem ofte in eenige andere van haer conventen, maer brocht dese mij onvruchtbaerich antwoert⁺ wederom, seggende dat nieuwerts voer ons plaets en waer. Ende hadde scerp plaets gevonden daer hem spijs ofte dranck gepresenteert is, soedat men merckelick conde sien dat dese goede heer sonderling binnen dese acht dagen gemagert was. Van den prior van Syon seyde dese procurator, dat hij verstaen hadde wuyt den mont des paters³ sint Annen tot Delft,⁺ nu binnen Utrecht ballinck, hoe hij seer sieck was niet sonder sorch van oeck doot te wesen ende hadde sijn logiis oft leger genomen tot een huys van een arm vrouken.

⁺ Van den pater⁴ sinte Catharinen binnen der Goude werde ons voer seker vercondicht, dat nu wuyt groet hartseer ende benautheyt om saeke van bedwanck sijn religie ende den coninck te versweeren dese werlt overleden ende in den Heer gerust was. Desen gewaerdich die Heer sijn ziel genadich te sijn.

⁺ Op den XXIII Mey hoorden wij, dat voer Haerlem seer geschoten werde. Men seyde, dat die oersaeck van tscieten was, dat der guesen blockhuys in den stadt, met graven onder die voet geworpen sijnde, van hemluyden niet wederom gerepareert soude werden.

Op desen dach geviel wederom een sonderlingen wuytval wuyt Haerlem ende werde seer gescermutselt, maer werden gereets goesen geslagen ende mosten wederom in den stadt.

+ Scepen der guesen.

+ Haerlem.

+ f. 137. v.

+ Ons procurator.

1 Als laatste pater noemt Van Heussen heer en meester Geeresteyn (Utrecht II, 109).

2 Regularissen van St. Augustinus van S. Ursula of Brandoly (M.B. II, 194, M.B. I, 186 en M.B.S. I, 153).

+ Nota.

3 Sasbout Sasbout (vergel. fol. 134vo).

+ Prior van Syon.

+ Pater sint Catharynen ter Goude sterft.

4 Jan Claesz Thin, reeds in 1551 pater van dit convent (Taal reg. 904 en Walvis II, 158).

+ Haerlem.

[p. 255]

Op den XXIIII Mey quame nieuwe oproer doer den guesen, die Broekel⁺ buyten Utrecht ingenomen hebbende haer daer bescanst hadden. Ons volck vergaderde binnen ende buyten Amsterdam ende, hebbende met hem den grave van Boshuy met alle sijn edelen, sijn daerwerts getrocken.

Op den XXVen Mey saeghen wij, dat nu wederom soudaeten vergadert⁺ waeren binnen Amsterdam. Als wij vraechden wat datter te doen mocht sijn, vernaemen wij dat die goesen haer vermenichvuldichden met schepen die men pots noemt bij Jacop Hannez, souckende wederom inne te nemen sint Anthonisdijck. Soe trocken dan ons soudaeten wuyt om tselfde te verhinderen ende hielen haer hierom die guesen heel stille.

Op desen dach verhoerden wij van groete victorie, welck ons volck gehad⁺ heeft op den dach voerleden¹ tegens den guesen, die Broekel ingenomen hadden. Men sach den stadthouder met den soudaeten, die wuyt // Amsterdam⁺ getrocken waeren, wederom met blijmoedicheyt incoemen. Ende was dit werk angerecht, aleer ons volck met den grave van Boshuy daerbij quaemen, doer den Uterschen soudaeten met sommige ruyteren, die oeck vandaen gecomen waeren. Die gheheele hoop was daer verstroyt,⁺ mids verslaegen sijnde van haer wel hondert ende gevangen over die tseventich, welc gevoert sijn doer Amsterdam nae het leger om op die gelijen te royen. Der was spraeck, dat dese guesen wel seshondert sterck waeren, wesende seer naerstich om te scansen, waertoe sij nu al groete gereeschap vergadert hadden ende deden dit alleen, omdat sij den leger voer Haerlem sochten te crencken, maer was God - die in der eewicheyt gedanckt sij -⁺ noch al voer den coninck sijnen dienaer ende verhinderde der goesen opstel.

Op den XXVIen Mey was gemeen faeme onder den stadt, dat die guesen in den Meer voer Haerlem wuyt haer scepen opt lant geset hadden wel vijfhondert man, die ygelick met boscruyt om haer hals in een saxken gelaeden waeren ende waenden alsoe binnen Haerlem te geraeken. Maer is dit mede met Goods gracie verhindert, want ons volck dien tegenstonden ende van dien wel tweehondert nederleyde, mets oeck gevangen nemende bij⁺ de vijftich, die metterdaet daernae onthooft sijnde haer hoofden tegen den goosenscepen op staeken gestelt sijn².

Op desen dach sijn die scepen, die noch meerder binnen Amsterdam toegemaeckt waeren, nae Haerlem getrocken om voert op den Meer te⁺ reysen ende volchde dese ons stadthouder met sekere waegens, als hij voerens seer vrouch op den dach devotelick die eerste misse gehoert hadde.

Op den XXVIIen Mey is geschiet, dat een wagen, welck nae het leger reedt den Haerlemerdijck over, wonderlick van den guesen, die van Wessanen⁺ an den dijck met schuyten quaemen, <is> overvallen. Die menschen, die op die waegen waeren, werden altsaemen doerschoeten ende die paerden tot driën toe, werden den hals ofgesneden. Ende roefden voerts al dat op die waegen was.

Op denselfden dach verhoerden wij, dat die guesen oeck daerontrent een andere sonderlinge overdaet angerecht hadden op een lantman, die bij sijn beesten ghinck ende daer oeck den hals ofgesneden werde met sijn beesten.

+ Broekel.

+ Sint Anthonisdijck.

+ Victorie tot Bruekel.

1 Anderen stellen dit op 25 Mei 1573 (Wijn 158).

+ f. 138. r.

+ Gevangens gebrocht tot het leger.

+ God beschermet den coninck.
Wonder voer Haerlem geschiet.

+ Victorie.

2 Dit geschiedde 25 Mei 1573 (Wijn 143/144).

+ Grave van Boshuy hoort misse.
Die scepen vaeren nae den Meer.

+ Guesenanrechtinge op den Harlemerdijck.

[p. 256]

⁺ Op den XXVIIIen Mey saege ick een missive wuyt Utrecht gescreven. Dese vermelde hoe ter Goude wederom nieuwe oproer gecoemen is, die conventen¹ voert wuytgejaecht, die capellen, gasthuys ende conventen gesmeten sijn ende dat daer bij edickt ofgeroepen was van die voerstadt binnen drie daegen ofgebroken te werden of dat men die verbranden soude ende werde die goede luyden plaets om te woenen gewesen in den conventen². Dese laetste bedervinge is gheschiet op heylich Sacramentsdach³ //.

⁺ Op desen dach is in den Heer gerust in den convente ter Lelie binnen⁺ Amsterdam des avonts ontrent ellif uren heer Cornelis Jorisz⁴, socius van tselfde convent, als hij des morgens ontrent die middach met groete affectie die sacramenten des heylich kerck ontfangen hadde. Dese goede heer protesteerde int communiceren ofte daervoer, dat hij in als soewel tminste als tmeeste hem ondervouchde ende onderwurp den christelicke ende godlicke geloeve, sulx dat hij maer in sijn uterste begheren hadde om een goet catholiick mensch te storven. Ende was dese maer vier daegen gesont ende doot. Die Heere gewaerdich dese sijn siel genaedich te sijn.

⁺ Op den XXIXen Mey hadden wonderlicke tijdinge van groete victorie, welck ons volck in den Meer tegen den goesenscepen gehadt hadde⁵. Der was spraeck wel van veertich scepen den guesen ontweldicht te sijn, waervan over die twintich groete scepen waeren ende andere provantschouwen of schuyten ende diergelijck. Men seyde noch, datter over die hondert gosen waeren gevangen ende dat ons volck oeck derselfder goesenscanse machtich geworden waeren ende daerwuyt vercregen hadden drie groete stucken geschuts.

⁺ Men sprack voerts met vervolch, dat die guesen binnen Haerlem gehanghen hadden ellif priesteren ofte andere catholike persoenen⁶ ende scheen tselfde geschiet te sijn wuyt een verbitterheyt tot een weerwraeck van sekere, doer dom Vredericum voerens gehanghen, die int wuytloepen wuyt den stadt gevangen waeren.

Op den XXXen Mey hebben wij het wuytvaert gedaen van den voirn. heer Cornelis Jorisz, als wij hem daechs tevoeren tsavonts ontrent die compleettijt in de aerde geset hadden genouch heymelick om sorge ofder yemant doer gecrenckt mocht werden, hadde hij quaede lucht van hem beghinnen te gheven, sulx wij seer sorchden, overmids dat hij met een vol lichaem gesturven was. Dese sijn naeme gunne God, dat is in de eewige benedictie. Amen.

⁺ Op desen dach ghinck onse procurator, heer Eewoudt, sijn logiis nemen tot

+ Ter Goude nieuwe tumult.

1 Hier gebruikt in de betekenis van bewoners van het convent.

2 Hoewel geen verordening hieromtrent bekend is, staat wel vast dat in deze tijd hiervan sprake is. Op 30 Juni 1573 bepaalde de prins op een verzoek van Gouda, dat de voorstad niet zou worden afgebroken ter wille van de defensiebelangen, dat dit wel moest geschieden en dat de bewoners voorzien zouden worden van woonplaatsen in de kerken en conventen binnen de stad. (ing. st.).

3 21 Mei.

+ f. 138. v.

+ Obitus fratris Cornelii Georgii.

4 Cornelis Jorisz, broeder van 's Gravezande (dagboek).

+ Victorie op die Meer.

5 Dit geschiedde op 28 Mei 1573 (Wijn 146).

+ Wreetheyt, angerecht binnen Haerlem an den catholiken ende priesters.

6 Onder de dertien door de bezettingstroepen op 27 Mei 1573 eigenmachtig terechtgestelden was slechts één priester, genaamd Frans Jacobsz. Verder de reeds genoemde Mr. Quirijn Dircksz of Quirinus Thalesius en Adriaan Groeneveen. (Wijn 155).

+ Ons procurator gaet wonen ter Lely.

[p. 257]

het convent van de Nieuwe Nonnen om daer die plaets te bewaeren van den onderpriester.

Op den laetsten dach Mey verhoerden wij van Haerlem een al te sonderlingen anrechtinghe, doer den Spaengers daer bedreven. Die Spaengers maeckten in haer leger een sonderling oproer doer een loos alarm, welck sij onder haer veynsden. Sij schoten tegen malcander, sij slogen oeck malcander oochschijnlick, sulx datter veel van haer scheenen doot neder te⁺ vallen, continueerende dit regement seer lange, soedat hierdoer wuyt het leger veel volcks tsamen geschoten is. Twelck vernemende die van Haerlem sijn geneycht geworden om te sien wat hier te doen mocht sijn. Quaemen dan soe nu dese soe dan die an die vesten tot een groet hoop toe alleen om te bemercken, wat dat daer te doen mocht wesen. Ende is gheschiet als daer een groet hoop vergadert waeren, datter een mijn, welck daerontrent in den stadt gegraven was, is angesteken, waerdoer die plaets daer die vergadering was is opgeborsten ende heeft daer veel menschen deerlic vermoert. // Der werder wel drie doer die cracht van tcruyt wuyt den stadt⁺ buyten geworpen, waerof der twee gevanghen werden ende gebrocht sijn tot des hartoghen soon. Men seyde, dat het getal van die daer bleven wel over die tweehondert was¹.

+ Opborste van mijne in Haerlem met vernieling van veel volcks.

+ f. 139. r.

1 Op 30 Mei 1573 kwamen drie van de verdedigers om (Wijn 151).

3 Theobaldus Brunonis of Ewout Bruynen, broeder van Stein, behoorde in 1570 bij de visitatie tot de jongere priesters, die niet deel hadden aan de kapittelvergaderingen (Van Rappard 506), later procurator, week uit naar Amsterdam, 1573 socius van de Nieuwe Nonnen, begr. Janskerk te Gouda 1588 (Walvis II, 137 en Die Goude VI, 99). Hij was waarschijnlijk een zoon van Bruyn Ewouts, die vóór 17 Febr. 1572 stierf en een graf in de St. Janskerk bezat. Op die datum verkocht de voogd van de weeskinderen dit graf (grafboek Janskerk 89).