Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 1

[Maart]

⁺ Op den eersten dach van Maert was terstont weder, dat wij begonnen⁺ suchten ende kermen. Ende deden dit, doerdien want ons oegen altijts hoe langer hoe wijder opghingen om wel te besien in hoe swaeren laste wij staeken, vindende ons altijts verder ontset van hope om ymmermeer wederomme bij den onsen te moegen coemen. Ons docht, dat die goede Heer Jhesus ons geheelick wilde verwerpen, overmids dat wij wuytwendelick niet conden vernemen dat ons bangicheyden ende ons grondelick roupen tot hem hem tot ons eenichsins beweechden. Maer stelden ons te weer tegens al dusdanige quellingen ende bedwangen ons sinnen, dat die mosten bekennen des Heeren groete goetheyt over ons, die welck ons beschermt hadde van veel swaerder pijnlicheyt dan ons tot noch toe bejeghent was, sulx wij genouch verhoert hadden dat ons medebroederen tot verscheyde plaetsen mosten lijden ende verdraegen. Ende hoewel wij niet mochten ontkennen of wij hadden swaerder verdient dan wij tegenwoerdelick leden,⁺ soe bedwanck ons nochtans onse geperst hart, dat wij niet conden ophouden van meerder genade te begheeren. Och Heer, seyden wij, weest goedertieren ende doet met ons bermhertelick. Vergeet onse crancheyden ende toont ons dijnen natuere, welcke altijts van beghin of geweest is te ontfermen. Weest indachtich dijnre bermherticheyden, waermede ghi onsen voervaederen soe dickmaels vertroest hebt, ende en wilt ons niet op dese tijt altemaelden verwerpen. Gedenckt des gebets, welck wij in den dach als wij ons tot dijnen dienst opofferden tot u hebben gesproken. Ontfanckt mij Heer na dijn woert ende ick sal leven ende en bescaemt mij niet van⁺ mijn verbeyden. // Dit hebben wij, o mogende God, an u versocht. Op dit gebet hebben wij ons onder dijne juck begeven. Nu wilt ons dijnen waerheyt vertoenen, ons verleenende tgunt ghi ons belooft hebt, te weeten dat ghi ons verhoert int gheen wij an u oetmoedelick versoucken. Soe ghi den seer benaude kinderen van Israël onder Pharao wuyt Egypten wonderlick verlost hebt ende soe ghi ons Christenen op desen dach, wesende trecht midden van den vasten, met eenen sonderlinge Letare¹ wuytwendelick vermaeckt, aldus wilt ons toch mede doer een schielicke veranderinge wuyt dese bangicheyt verlossen. Heer doet crachtich in dijnen goeden wille. Heer seyndet vrees in desen oproeders, Heere ontfermet dijnre dienaeren ende gebiet dat ons vertroestinge geoepent wert, mids oeck versterckende allen benaude ende goedsvruchtige menschen. O God, wilt maer ende wij sijn verlicht. Dit is ons gevoelen, dit is ons belijdenisse ende dit ons geloeve tot dij.

⁺ Op desen dach stondt alle het oproer soe wilt, dat den goeden haer moet geheelick gedwongen werde te vallen. Men seyde, dat binnen Haerlem nieuwe wallen ende nieuwe graften gemaeckt waeren ende dat die Meer wederom toegepaelt was van den goesen, sulx dat ons volck die daer op

+ MARTIUS.

+ Kermen ende suchten van ons.

+ Gebet.

+ f. 108. v.

1 De introitus van de vierde vastenzondag is Letare Hierusalem.

+ Groete sterckte maecken die van Haerlem binnen haer stadt.

[p. 199]

waeren nieuwerts haer wisten te bergen ende dat wij daer oeck gheen meer scepen op wisten te crighen.

Waeren oeck die van Haerlem soe ombeweecht, dat sij in spijt van den⁺ ouden godlicke religie een processievaen met sekere beelden an die muer tegen ons volck gestelt hadden, haer smeechlick anroupende dat sij ter kercken soude coemen. Die moegende God weet, wat geperstheyt hierdoer in onse harte rees, doerdien want wij saegen deser onwaerdicheyt ende blasphemie tegens onse heylige religie, maer maeckten ons te vertroesten, mids denckende dat het al eens opt hoochste most wesen ende dat die mogende God hem niet langer bedwingen soude mogen van hem te wreken over soe swaere overdadige boosheyt. Wij hoerden veel wuytwendighe reden, die opelick genouch toenden onser verder bederfnisse, als die onbesochtheyt derghenen die onse crijch berechten, waeraf verachtelick gesproken werde, ende voerts die onbeschicktheyt in de ordinantie des legers, welck wijt ende sijt was tot bedervinge van tgehele lant, alsoe alle voer hier verslindet ende hierdoer het lant verwoest ende die beesten vernielt werden, maer hoepten nochtans noch al hiertegens ende betrouden den mogende God toe, dat hij sijn gebenedijde hant ons niet al ontrecken en soude. Jae meenden met een vast geloeve, dat die goedertiere Heer daerom soe lange vertoufde van ons te vertroesten, omdat hij sijn gracie wilde wuytmuytende maeken, mids toenende tot sulcken tijt sijn mogenheyt, als den menschen onmogelick // schijnt dat eenich verlossinge mach coemen.⁺

Op den anderen Martii verhoerden wij, dat nu weder die gosen twee⁺ scepen genomen hadden wuyt het tIJ ende deden dat met schuyten, die sij wuyt die Meer over den dijck toghen. Men sach hierwuyt die groetmoedicheyt van den rebellen tegen die overicheyt ende en hoerden die goeden gepersten gheen troost, waerdoer oeck geschiede dat veel van den dwalende verjaechde catholike in haerselven al heel verdwijnden ende verghingen.

Voer seker werden ons oeck op desen dach vertelt, dat die pater van sint⁺ Agnieten¹ binnen Schoonhoven, wesende een regulier wuyt het convent van Bommel², nu voer luytenant onder die capiteyn Loesecot³ den coninck diende ende lach in Waterlant.

Was oeck op dese tijt soe groete dierte, dat die Nieuwen Nonnen, het convent van der Lely, voer een half last tarwe mosten betaelen die somma van hondert ende tsestich R. gl.

Op den derden Martii hadden die van Haerlem wederom een schans tegens ons volck verheven, mets daerop hebbende een stuck grof geschuts, welck schoet in één reys over die vijftich ponden ijsers ende beghonnen hiermede seer gestadich tot den leger te schieten.

Geschieden mede, dat op desen dach des stadts soudaeten wuyttrocken tegen den gosen, die teghenwoerdelick tot Amsterveen wederom groeten brant gesticht hadden.

Op den vierden Martii geboerde, dat ick met één beclaechlick sprekende

+ Bespottinge op die religie van die van Haerlem.

+ f. 109. r.

+ Die gosen nemen scepen wuyt het tIJe.

+ Een pater is luytenant van crijchsvolck.

1 Tertiarissen (M.B. I, 175).

2 Reguliere Kanunniken van St. Augustinus te Zaltbommel, aangesloten bij het kapittel van Windesheim (M.B. II, 213).

3 Herman Losecot of Losecaat, kapitein van het 7de vendel onder Bossu, o.a. te Schoonhoven gelegerd (Van Buchell 26 en 46, Bolhuis 132 en Walvis I, 353).

[p. 200]

was van de groete swaere verneerderinge, dien wij bevonden overgecoemen te wesen allen geestelicken ende catholiken menschen, ende wentste als⁺ doen met volcoemen consent mijns harten niet anders dan dat ick sonder vrees sijnde mocht alleen verwerven op een cleyn camerken, verciert met die uterste nootlicke huysraet, een simpele arme nootlick onderhout in cost ende cleder, mids conditiën dat ick daervoeren soude volcomelick renunciëren allet gunt ick noch iewerts mocht hebben ofte bij eenige goede fortune soude vercrigen. Ende vonde mij hiertoe gedreven, doerdien want mij soe overlastich voerstont die ijselicke oproericheyt, dien wij alle daechs swaerer ende swaerer saeghen te verrijsen.

Op desen dach werde wederom die trompet geblasen ende mosten alle lantluyden wuyt die dorpen onder Amsterdam gelegen weder coemen buyten den Harlemerpoort om te ghaen, daer men haer wijsen soude, op lijfstraffe.

⁺ Waeren voerts wederom scepen met provande genomen van den gosen wuyt het tIJe, soedat gestadelick bleve die benautheyt ende van gheen sijde openinge ofte trooste quaeme van eenige verlossinge.

Gheschiede noch op desen dach, dat tot mijselve in persone quaeme die bovengenoemde pater van sint Agnieten tot Schoonhoven, wesende lutenant onder capiteyn Losecot, ende verhaelde ons veel dinghen, daervan wij ons seer bedrouft vonden. Van sijn convent vertelde hij ons, dat die susteren daer seer verstroyt waeren ende veel van hem haer wuytgehilickt hadden.⁺ Hij seyde ons van heer Symon, conventuael van den Donck, dat die den gosen in den crijch diende //.

⁺ Mede seyde hij ons van het leger voer Haerlem, dat daer groete ongeschicktheyt gesien werde, dat mer speelde, dobbelde ende veel quaet regements hiel.

⁺ Op den vijfden Martii quaeme bij mij mijn seer beminde medebroeder,⁺ heer Gerrit Jansz¹, ende was van der Goude gescheyden op den eersten Martii. Dese sijn coemst verblijde mij hertelick, maer vonde mij van harten sonderling bedrouft, overmids dat ick vermerckte dat wij nu sonder goet waeren ende malcander niet helpen en mochten dan met anderen te beswaeren. Maer hoepten, dat ons lieve Heer noch alle dinck wel versien soude.

⁺ Op den sesten Martii was ick besich tot den convent van Lely met seghenen van een nonne aldaer, genaemt Aefgen Cornelisdochter², die gehouden werde als betoevert. Ende maeckte een groet cruys op die spincaemer aldaer, waerop dese suster gestelt werde met gebot van die gehoersaemheyt dat sij daer bliven most. Ende hiernae seghende dese alle die conventualen yghelic bijsonder nyemant wuytgesondert, mids een cruys over haer slaende ende seggende in forme aldus: ‘Aefgen Cornelisd., hebbe ick u yet bescadicht, verhindert, gequetst ofte misdaen in u consciëncie, in u lichaem, vleys, bloet ende goet, dit ghevet u God ende ick wederom’.

+ Merckt wel an.

+ Den guesen werden provande scepen ontnomen.

+ Van den Donck.

+ f. 109. v.

+ Goude.

+ Ons medebroeder heer Gerrit Jansz compt tAmsterdam.

1 Gerardus Johannis, broeder van Stein, behoorde in 1570 bij de visitatie tot de jongere priesters, die niet aan de kapittelvergaderingen deelnamen (Van Rappard 506), weigerde in 1574 de eed af te leggen en verliet daarom Gouda (Walvis manuscript Oud-Katholieke kerk te Gouda fol. 27vo). Uit het dagboek moet men echter opmaken, dat dit al in 1573 geschiedde, daar hij in Amsterdam bleef en ook geen alimentatie kreeg te Gouda 1573-1574. Hij stierf Aug. 1585 in Gulikerland (Walvis II, 137 en Die Goude VI, 108).

+ Een nonne tot Lely wert gesegent.

2 Aefgen Cornelisdr., geb. 1555/56 (Van Eeghen 267).

[p. 201]

Op desen dach quaeme faeme, dat in Vranckrijck geheel pays was ende⁺ die oude catholike religie wederom floreerde.

Voer Haerlem was nu wederom over nacht ende dach gruwelick gheschoten, maer en conden niet verhoeren datter yet sonderlings gevordelt werde.

Geboerde noch op dese tijt, dat die gosen ontrent Ouderkerck besich⁺ waeren om haer daer te bescansen tegens den anvaert van provande tot den leger voer Haerlem, maer tege daertegens een vaendel knechten om haer te resisteren.

Op den sevenden Martii werde geseyt, dat die arck, welck tegen den⁺ gosen gemaeckt was ten tijde nae het belegge van Amsterdam ende hadde gestadelick gelegen bij den Regulierspoert in de winter verleden, genaemt het Duyvelshooft,¹ dat dieselfde nu doer die gosen ons volck ontweldicht was.

Op desen dach is bij mij tot Amsterdam gecoemen ons seer beminde⁺ medebroeder heer Claes Allartsz, pater van den Magdalenen van der Goude, die tot noch toe rentemeester² van ons convent geweest hadde, maer nu ofgeset was. Ende werde hier wederom mijn bedrouftheyt vermeert, omdat ick anwasch saghe van mijn broeders bij mij te coemen ende niet en hadde om haer te alimenteren. Verhoechde mij nochtans, dat ick dese oeck saege den tegenwoerdighe pericule ontcoemen te sijn. Altijts en werde mij // tot mijn behouf niet gebrocht, maer bleve als een die van tconvent niet⁺ toe en behoerde.

Gesciede noch op desen dach, dat ons volck tegens den gosen wuyttrock ende verdreven haer van haer werck, dat sij bedreven bij den Overtoom om daer scepen te sincken, ende verdroncken sommige van den gosen.⁺ Maer ons volck geweken sijnde, soe quaemen die gosen weder opt lant ende stichteden groeten brant, soedatter veel huysen ontrent den Overtoom verbarnt werden.

Hier werde ons vertelt, dat die E. heer, heer Willem Jacopsz, pater op⁺ die Gouwe, op die heylige Kersdach des avonts in groete pericule was van raubauwen, die daer in huys overvielen ende souden dieselfden soe sij selfs genouch wuytspraeken den goeden pater opgehanghen hebben, ten waere hij hem wuyt den huyse gheweken hadde.

Van den Margrieten ter Goude werde geseyt, dat daer noch gehuwet⁺ was een jonge nonne, genaemt S. Cathariin Adriaens³, die dochter van Adriaen Jansz Pot. Onse lieve Heer is wel bekent wat verdriet ende wat bangicheyt onse harten hierdoer is overgecomen, alsoe wij wel besceydelick saegen die groete destructie ende bedervinghe van alle religie ende daerbij het verlies van soeveel zielen, maer wij en conden Goeds toerne noch niet breken. Wij suchteden ende weenden, dickmaels anroupende die goetheyt Goods met bidden voer bermherticheyt, ende niet vernemende soe mosten wij die paciëntie nemen.

+ Pays in Vranckrijck.
Haerlem wert bescoten.

+ Die guesen comen tOuderkerck.

+ Tijdinge van den arck, genaempt tduyvels hooft.

1 Ook wel aangeduid als ‘Duivelsmoer’ (Ter Gouw VII, 86).

+ Goude. Pater van den Magdalenen comt tAmsterdam.

2 Hij moet dus aanvankelijk zijn opgetreden als rentmeester over de geannoteerde goederen van het convent. Tengevolge van het placaat van 10 Febr. 1573 werd op 21 Febr. 1573 Pieter Adriaensz de Licht tot rentmeester benoemd. (Vergel. Bijlage Inleiding).

+ f. 110. r.

+ Die guesen branden an den Overtoom.

+ Van pater op die Goude.

+ Goude. Van den Margrieten.

3 Aerlandt en Tryn Arien Pottendrs. trokken in 1587 een lijfrente op Gouda, die aan het convent werd uitgekeerd, en kregen toen ook alimentatie (rek. de Lange fol. 29vo, 48vo en 49). Dit is echter geen bewijs, dat dit verhaal onjuist is.

[p. 202]

⁺ Op den achtsten Martii saeghen wij wederom, dat groeten brant gesticht was in Waterlant op den Nieuwendam tot groet verdriet, scaede ende last van die huysluyden, die, daer voerens van den gosen ende nu naemaels van ons volck seer getribuleert sijnde, tegenwoerdelick al heel bedurven waeren. Die spraeck quaeme naemaels, dat ons volck bij versuyminge desen brant gemaeckt hadden.

⁺ Op den negende deser maent ontfingen wij tijdinge wuyt Zeelant, dat die Spaengers bij het Rammitken¹ daer veel groete scepen verbrant hadden, waerdoer veel burgeren binnen Amstelredam groffelick bescadicht ende bedorven waeren.

⁺ Der werden hier oeck geseyt, dat ontrent acht daeghen voerheenen van Antwerpen geseylt waeren sesendeveertich oerlochscepen met sekere andere scepen, daer provande in was, ende trocken nae Zeelant².

⁺ Men seyde mede, dat Vlissinghen in discorde stonde ende dat daer oeck brant gesien was. Ende en hoorden tegenwoerdelick niet dan dat ons harten dede scudden ende beven, alsoe toch niet vertelt werde dan tgunt, waerinne wij maer bemerckten dat dese beroerte haer noch tot gheen besaticheyt en keerde. Die boosheyt rees altijt hoeger ende bedreven die verkeerde hoe langer hoe swaerder scelmerie, soedat die goede deerlick verdwijnden⁺ ende verghingen ende werden die goede policiën // van de heylige religie altijts meerder verduystert, sulcks dat wij groete vrese ontfingen van die prophetie nu bij ons vervult te werden, waermede tlant voerens dickmaels gedreycht is, om van het cristelick gheloeve beroeft te werden.

Op desen dach quame wederom wuyt die leger binnen Amstelredam die heer van Bilgy, cornel van Vrieslant.

⁺ Van Haerlem werde geseyt, dat sij wuyt die stadt an stucken geschoten hadden twe stucken van onse groete bosschen ende dat sij inhadden wederom die scanse, die ons volck lange ingehadt hadde.

Op den tienden deser maent werde ick wederom doer diep insien van dese wonderlicke verwoestheyt, die gestadelick duerde ende altoes hoeger haer verhief, tot onse lieve Heer mijn hart op te boeren om eenige verlichtinge, openinge ende troest te versoucken ende spraeke aldus soe hartelick met vuerige innicheyt als ick eenichsins vermocht. O goedertiere Heer Jhesu Christe, die ons altsamen eerst doer dijn wonderlicke wijsheyt hebt gescapen ende gemaeckt ende naemaels wuyt medoegentheyt doer dijn⁺ goetheyt ende mogentheyt ons met wuytstortinge van dijn duerbaere bloet, stervende den bitteren doot an de galge des cruyces, mindelick hebt wuyt der vijanden handen verlost, ick vermaene ende bidde u indachtich te sijn dijns vaderlicke liefts, welck ghi ons daerinne sonderling bewesen hebt, dat ghi ons noodet ende roupt dan aldermeest tot u te coemen als ons verscheyde tribulaciën ende bangicheyden lastelickste overvallen. Hierdoer wilt nu die oegen dijnre genaedicheyt tot ons nederkeeren ende ansien dese overlastige tribulacie, welck tegenwoerdelick bevangen heeft dijnen dienaeren, die dij beminnen ende haer onder die vlogelen dijns beschermincks

+ Brant in Waterlant.

+ Veel scepen verbrant bij het Rammitgen van Zeelant.

1 Op welke gebeurtenis in de buurt van het fort Rammekens, aan de Zuidzijde van Walcheren gelegen, de schrijver hier doelt, is niet duidelijk.

+ Oerlochscepen trecken van Antwerpen.

2 Op 26 Febr. 1573 voeren 50 schepen uit Antwerpen naar Middelburg om dat van victualie te voorzien (Van Haecht II, 241).

+ Niet dan verdriet wert vertelt.

+ f. 110. v.

+ Twee groete busschen borsten voer Haerlem.

+ Gebet.

[p. 203]

begheven. Vermerckt hoe dese overloepen werden met die wateren van alreley tribulacie, soeseer dat sij haer nieuwerts en weeten te keeren daer sij in rusten mogen wesen. Overal sijn sij in vrees. In groeter bedrucktheyt haerder harten vinden sij haer gestadelick, doerdien want sij van als beroeft sijnde haer als bedelaers onder vreemde menschen begheven moeten. Alle trouwicheyt, sulx ygelick die sijne sculdich is te bewijsen, is dese ontvallen, gemerckt sij haer vinden als waer nae niemant en taelt ofte verneempt. Ende is noch al tgunt sij hoeren niet anders dan dreigementen van veel meerder ongeschicktheyt sonder hope // van eenige vertroestinge dan alleen⁺ in dijne wonderlicke almachtige goetheyt. Dit wilt, o alder sachtmoedichste God, ansien ende hierdoer ontfermet toch onser. Ghevet u gracie ende laet ons verblijt werden. Doet wonderlick ende verleent, dat wij oersaeck vinden dij, onsen bermhertigen Heer, boven al te verheffen. Verlosset ons nu ende doet ygelick verstaen, dat u genaede ons dan meerder naecket als onse cativige ellendicheyt opt alderswaerste ende teynden hope is van eenige ontset te verwachten doer yemant op den werlt. En wilt niet ansien onse cranckheyt, waerdoer wij lichtelick coemen tot wedemoedicheyt ende voerts tot gevoelen van dat dijn oeren niet geneyget en sijn tot onse gebeden, omdat wij ons sonder troost vinden, maer meer weest indachtich dijns onwuytsprekende goedertierenheyt ende hierdoer verleent, dat wij, dijn overvloedige verlossinge vernemende, onsselven bescaemt vindende van ons twivelen in dijn goetheyt, voert gedreven werden om overal tot dijn godlicke glorie te vercondigen ende wuyt te roupen dijn almogende bermherticheyt ende onwuytsprekende wonderlicke verlossinge. O God verhoert. O Jhesu ontfermpt. O heylige geest verlicht. O heylige drievoudicheyt en wilt niet gedoogen, dat die kennisse van dijne belijdenisse ende dienst ons ontrocken wert. In u hoepen wij. U betrouwen wij onsselven ende belijden opelick, dat wij nu sonder dijn genaede nieuwerts troost en weeten. Helpt ons hierom, o mogende God, ende wij sellen terstont van harten verblijt werden, want ghi sijt die alle dinck vermoecht ende niemant mach yet tegens dij. O Heer, u sij glorie ende lof van nu tot alre tijt. Amen.

Op desen dach hoorden wij, dat wederom starckelick gheschoten werde⁺ op Haerlem, maer en vercreghen noch gheen hope van eenige victorie. Men seyde dickmaels, men soude eer yet langhe wat sonderlings verhoeren, ende wij vernaemen noyt yet anders dan woerden. Hoewel oeck veel tijts contrarie den tijdinge van goet tgunt swaerder ende bedroufder was ons overviel.

Werde noch op dese tijt bij ons vertrocken, dat eenen heer Jan¹, conventuael⁺ van ons convent in den Donck, die een Brabander was, sijn priesterdom versaeckt hadde, twelck ons sonderling seer verdroet om reden wille eensdeels van tverlies deses onses broeders ende voerts om die scandalizatie, welck wij wel vermerckten dat hierdoer gestelt was den boesen teghens allen religiosen.

Der werden wederom twee gheleyen ghesien van den goosen in het tIJe, waerwuyt wel verstaen werde dat die boosen noch niet eens en vreesden,

+ f. 111. r.

+ Voer Haerlem wert gescoten.

1 Hij trad later in het huwelijk en preekte (dagboek).

+ Van Donck quade tijdinge.

[p. 204]

⁺ maer hoepteden die goeden // in des Heeren goetheyt, dat sij doer dien alle dreygementen ontcoemen souden ende in de plaets van dien ontfanghen onversienlick der goosen groete nederlaeghe ende onser wonderlicke verlossinghe. Ende quaemen alleynken dus tusschen hoepe ende vreese alle daechs een dach verder.

⁺ Op desen dach is geschiet, dat wuyt Hoorne verdreven sijn heel forselick met bloete rappieren ende brandende loncken¹ veel religiose susteren ende worden bij malcander in een schip gestelt, alst tegenwoerdelick een seer ombehendich weder was, sulx dat die gosen niet anders en schenen te soucken dan die goede kinder om hals te brengen ende te verdrencken². Maer heeft dese die goedertieren Jhesus bescermt ende voer Amsterdam geleyt, daer sij oeck minlick ontfangen sijn. Ende werden dese altsaemen van als berooft, sulx dat se niet een heuck en behielden om op haer hooft te setten. Men seyde, dat dese tyrannie alleen over den goetwillige geboerde, die haer religie beminden ende daerinne sochten te volharden, mets dengheenen, die huylicken wilden, te versekeren dat sij onbescadicht bliven mochten ende het haer behielden.

O moghende God, waerom gedoocht ghi dese overdaedicheyt over dijn volck? Och siet neder ende breket der geweldigher haer cracht. Ontfermet⁺ u deser bedruckter ende merckt die wreetheyt, welck hier angerecht wert. Als wolven onder die scaepen groete vrees inbrenghen, soe werden die uwe doer dees gosen in sorge gedreven. Sij troeren, sij beeven, met verscheyde gepeynsen werden sij geoefent ende en kennen niet begrijpen, waer sij haer sellen moegen berghen van alsulcke toerne, als sij wel vermercken dat tegen haer opgeheven is. O suetste Jhesu en laet toch soeveel gebeden, als wij in alle oetmoedicheyt voer dij gedaen hebben, niet tevergeefs van ons gestort sijn. En laet ons niet verloeren. Ende verhenghet niet, dat soe schoene ordinancie, als u ter eeren doer dijnsselfs inspreken tot noch toe is gebruyckt, vernielt wert ende verduystert oft verdruckt blivet, maer verleent dat wij opentlick sien mogen dat ghi een voerstander. een behulper end een verlosser sijt alregheen, die in u hopen, die u soucken, die dij dienen ende in u betrouwen. Weest ons, bidden wij u, een beschermheer ende vermaledijt onse vijanden, opdat, sij verdruckt sijnde, wijluyden ons mogen vinden vrij te sijn van ons te keeren tot dijnen heyligen dienst ende sulx te doen, waerdoer dijnen godlicken naem geëert ende gebenedijt wert. O bermhertichste Heer, wilt ymmers onser ontfermen ende wuyt dese swaere verwoeste desolaetheyt ende tyrannie verlossen.

⁺ Op den ellefden deser maent quaemen van dese voirn. wuyt Hooren verjaechde religiosen acht susteren in sint Agnietenconvent, daer ick onderhouden werde, ende quaemen bij haer susteren, die hier tevoeren met haer pater ende mater³ gelogeert waeren, wesende nu tsamen in getale vijftien⁺ persoenen //. Dese maechden vertrocken ons, dat sij in getale vijftich personen waeren overgecomen met twee schepen ende dat haer veel spijts

+ f. 111. v.

+ Te Hoorn werden die religiosen wredelick verdreven.

1 Waarschijnlijk is bedoeld lonten.

2 Dit geschiedde op 9 Maart 1573 (Velius 364).

+ Gebet.

+ Van den Hoorense susteren comen der acht tot sint Agnieten.

3 Het is niet uit te maken, welk convent in Hoorn wordt bedoeld. Een convent van Reguliere Kannunnikessen was daar niet. Het moet dus betrekking hebben op een van de Tertiarissenconventen te Hoorn.

+ f. 112. r.

[p. 205]

ende verdriets van stoeten, smiten ende qualick spreken angedaen was van den soudaten, die in yghelick schip twee rots waeren. Sij seyden oeck, dat int schip daerinne sij niet en waeren wel vijf susteren van deselfde raubauwen vercracht waeren.

O mogende God siet neder ende wreeckt u over soe swaere geperstheyt ende en wilt niet gedoegen, dat dijn scaepen dus deerlick van den boosen honden oft wolven gebeten oft verslonden werden.

Van het leger was op dese tijt niet dan overswaere tijdinge, die ons geheelick bedroufde, maer mosten die tijt van genaede verbeyden. Men seyde,⁺ dat die van Haerlem binnen haer stadt wederom tegens ons volck een groete scans verheven hadden, hoeger dan die ons volck inhadde, meer als die lanckte van een man ende was dese scans met groente beset, geplant met resmoreyn ende palm, waerop sij oeck sekere melodie bedreven met pijpen, scermeyen ende andere desergelijcke instrumenten. Twelck sij al deden tot een hoemoet ende spijt van des conincks armey, als te kennen gevende dat sij van als onbecommert ende onbevreest sijnde niet eens troerden maer den leger verachten.

Op den twalifden Martii vonde ick mij int eerste opcoemen van den dach wederom inwendich seer bedrouft. Die saeke was het overdencken van thoege feest, welck wij voerens altijts op desen dach ter eeren sinte Gregorius plegen met groeter stacie te houden. Och mijn verdroet soeseer dese⁺ groete veranderinge, dat ick tselfde niet genouch wuytdrucken en can. Ick saege an die groete overvloedicheyt van als, daer ick noch des jaers voerleden op desen dach in geweest hadde, ende bemerckte in hoe sonderlinge armoede ick mij nu gedreven vonde. Ende vernieude mij voerts die gedenckenisse van mijn volck, daer ick mij nu sulx of verscheyden hadde, dat ick nu van haer nochte sij van mij niet anders en verhoerden dan of wij malcander noyt gesien ofte gekent hadden. Die almogende God is wel bekent wat bedroufder hart ick hierom in mij voelde ende hoe ick voerts voer hem weende, kermde ende suchtede, maer vonde mij als één, die gevoelde dat sijn gebeden die goede Heer niet en ontfinck, alsoe ick toch mij noch niet alleen niet getroest en vonde, maer altijts sach dat tegens ons noch swaerer ende lastiger bangicheyden verresen. Most hierom verdragen allet gunt die goede Jhesus mij toeseynde ende met lijdsaemheyt verbeyden die tijt van verlossinge, welck hij van der eewicheyt hiertoe gestelt heeft. Hoewel ick nochtans niet op en hiel van onse lieve Heer an te roupen, voer hem te suchten ende hem te bidden, dat hij ymmers eens neder gewaerdichde te sien ende tot onsen hulpe te coemen, Och Heer <seyde ick> // siet ende helpt. Siet an die wreetheyt deser ongeschickte ende die verdruckinge⁺ van dijnen goetwilligen ende dienaeren, diewelcke als overdadige in verscheyder ende onbegrijpelicke manieren van den boosen gestadelick alle daechs gecrenckt ende getribuleert werden. Helpt dese hiertegen met dijn mogentheyt, met dijn wonderlickheyt ende met dijn goetheyt, sulx dat sij haer verblijden mogen wuyt ansien dat ghi haerder bedenckt ende toch niet en vergeet.

Op desen dach passeerde wederom verbij Amsterdam nae het leger een⁺ vaendel Waelen ende een vaendel peuniers ende brochten met haer vijf damloepers, daer cruyt ende cloeten in waeren.

+ Quade tijdinge van Haerlem.

+ Bedrouftheyt van mijnselven.

+ f. 112. v.

+ Treck van knechten.

[p. 206]

⁺ Der werden oeck geseyt, dat des avonts voerleden ontrent tien uren sekere knechten wuyt Haerlem gevallen waeren ende sonderling scade in des conincks leger gedaen hadden. Op den dertiende Martii geboerde, dat int⁺ convent van de Oude Nonnen binnen Amsterdam seker boscruyt int convent te droegen geleyt was in de sonne ende geviel daer een groet ongeval doer één, die onversiens wat asch wuytdrooch, want daer die wint in quaeme, welck die voncken van de asch verwayde ende quaeme int boscruyt, sulx dat daerwuyt wel scade quame <soe men seyde> van duysent gulden. Der quaeme of groete beroerte als van een aertbevinge, welck ick selver met sonderlinge verscrickinge verhoerde¹, maer en werde niemant gequetst. Die scade was int cruyt alleen ende nieuwerts anders. Het convent hadde hiervan groete moyte, omdat men die scade hierof wilde verbetert hebben, ende was groete moytsel tconvents danck ende loon van haer trouwicheyt⁺ ende dienst hierinne bij haer gedaen. Die leser sij hierdoer vermaent voersichtich te wesen int gheriven van andere, dat hij altijts voersichtich is van sulx niet toe te laeten dan bij protestane van scade ende interest.

⁺ Op desen dach is geboert, dat wederom die gosen gecomen sijn bij Jaep Hannesen² met seven geleyen ende andere twintich scepen ende waeren seer naerstich om den zeedijck doer te steken. Sij bedreven veel hoemoets ende hadden haer daer al heel starck bescanst. Ende wuyt Amsterdam trocken tegen haer alle die haeckscutten van vier vaendelen ende hielen tegen haer schutgevaert den geheelen dach duerende, soedatter sommige⁺ doot tsavonts wederom binnen Amsterdam quaemen. Tegens den avont quaemen wuyt die leger hondert ende tseventich haeckscuts, die welcke mede tot den gosen trocken, maer en verhoerden op dien avont niet wat dat sij anrechten.

Op den veertiende Martii sach men veel oproerts binnen Amsterdam⁺ overmids groete gereeschap, welck gemaeckt werde om tegen den gosen die met scepen bij Jacop Hannez gecomen waeren ende daer nu bescanst lagen, an te trecken. Die trommel hoerden wij dickmael geslaegen werde ende men riep genouch gestadelick ende twas veelal, dat die knechten die binnen den stadt waeren wuyt mosten. //

⁺ Der quaemen oeck veel soudaeten wuyt het leger, die gestelt werden in sekere waeterscepen tgetal van twintich, soe men seyde, ende men schickte in igelick van die scepen tsestich man. Oeck voeren daer twee geleyden ende andere oerlochboets. Ende trocken dese nae die middach op desen dach of. Der werden voerts vier metaele sticken op den dijck gevoert om daermede den gosenscanse te bestormen. Ende geboerde, dat wij nae die middach lange tijt ende dickmaels wederom veel scietens hoerden, twelck al te vreselick ginck, alsoe wij meest maer grof geschut en vernaemen.

Op den XV Martii werde wederom alle den dach over tegens die scepen ende den scansen bij Jaep Hannez gruwelick geschoten ende schoeten oeck⁺ die goesen tegens ons volck niet sonder scade, want alleynken sommige

+ Haerlem.

+ Oproer, doer boscruyt wonderlick ontsteken.

1 Het St. Agnietenconvent, waar de schrijver woonde, lag vlak bij de Oude Nonnen (tegenwoordige Binnengasthuis, oostelijk gedeelte).

+ Nota.

+ Toecomst van guesen scepen.

2 Dit geschiedde feitelijk niet daar ter plaatse, maar bij Ipesloot, dat aan het andere uiteinde van het stuk Diemerdijk lag, dat werd begrensd door Zuiderzee en Diemermeer. (Ter Gouw VII, 85).

+ Knechten.

+ Rumoer.

+ f. 113. r.

+ Schutgevaert.

[p. 207]

doeden, die daer gescoten waeren, binnen Amsterdam gebracht werden. Der werde geseyt, dat den gosen ontnomen waeren op desen dach drie⁺ bootscepen met twee geleyen ende dat van hem een geley in de gront geschoten was. Twee geleyen waeren wechgevaeren, maer bleven die ander scepen met noch een geley opt drooch an den dijck leggen, soedat sij selver niet wech en mochten, noch ons volck bij haer conden geraeken. Ende waeren sijluyden sulx op den dijck bescanst, dat sij qualick doer het schieten van ons volck conden bescadicht werden. Wij baden hartelick an ons lieve Heer, dat hij gewaerdichde toch hier tot onsen hulpe neder te sien, ende wachtende met hoepe, dat wij al te laetsten vertroest souden werden.

Op desen dach tsavonts vonde ick mij weder seer weemoedich doer ansien hoe woest ende wilt den tijt hem tegenwoerdelick anstelde, als waerinne niet altoes verhoert en werde van enige bewegentheyt tot penitencie van de⁺ gemeene onwuytsprekelicke verkeertheyt in dese voerlede tijden binnen den lande harwerts over angerecht, maer vermerckte meer dat die menschen noch dachlix dulder ende verwoeder werden. Ende vonde mij soeveel te benauder soe mij tegenwoerdelick van sommige prophetiën angegeven werde, hoewel dieselfde des scriftuers propheten niet en waeren, die dese achtergelaeten hadden. Ende vermelden dieselfde, dat die christelicke religie⁺ ons soude ontnoemen werden, dat die menschen soe in dese verkeertheyt souden verdwaelen dat haer een ijsinge ende walghinge soude coemen alleen wuyt het nomen van den stoel van Roemen. Ende dat voerts die goede catholike berooft wesende van haer besit souden onder den quaeden nu regnerende gebruyckt werden niet anders dan slavoenen. Ick lettede op alle hetgheen hier verhaelt werde; ick dach verder hoe mede veel dinghen bij ons tijt geboert sijn, daer oeck tevoeren lange of geseyt was, ende noch hierbij siende het wuytroupen van den predicanten, die dit oeck geroepen hebben dat geschien soude, ende voerts ons ongeschickt leven, welck wij lange gevoert hebben, // hierdoer sij ick sonderling swaerer ende swaerer⁺ beteest gewerden, seer besorricht oft nu soe wilde bliven ende vallen, hoewel ick nochtans niet al sonder hope en was van des Heeren goede bermherticheyt noch deel of te ontfangen.

Op den sestiende deser maent werde geseyt, dat ons volck den gosen ontnomen hadde twee scepen met provande, die van Enckhuysen quaemen⁺ ende nu anghevoert soude werden den gosen, die bij Jaep Hannez den dijck bescanst hadden. Ende hadden nu tsamen gerekent seder den dertiende Martii den gosen ontnoemen acht scepen, daerinne begrepen die twee geleyen daer voerens of geseyt is.

Op desen dach voeren wederom van Amstelredam nae de voirn. scanse tot Jaep Hannez drie groete oerlochscepen tot die ander, die daerwerts voerheenen getrocken waeren. Reysde oeck die cleyne geley met sekere andere boets nae Diimmermeer om den gosen daer te besetten ende was van die armey ammirael Pieter Pietersz, borgemeester van Amsterdam, wesende⁺ zonderling zeloos voer die heylige catholike religie. Ende en was op desen dach daer nu sonderling niet angerecht.

Van Haerlem ghinck sprake, dat die prinsche daer binnen geeoemen was,⁺ maer en verhoerden van het leger tegenwoerdelick anders niet dan oft daer niet gelegen en hadde.

+ Verlies van den guesen.

+ Weemoedicheyt.

+ IJselicke prophetiën.

+ f. 113. v.

+ Scepen met provande genomen.

+ Pieter Pietersz burgemeester van Amsterdam.

+ Die prinsch.

[p. 208]

⁺ Op den seventiende deser maent is geschiet, dat wuyt Waterlant wederom gecoemen sijn veel scepen in ghetaele verde in de veertich ende waeren veelal waterscepen met vier geleyen. Dese hadden voer om haer scepen, die nu van ons volck benarret waeren, ontset te doen, maer werde haer sulx tegengestaen dat sij ruymen mosten, sulx wij oeck selver van verde saegen. Der ghinck versceyde spraeke van tgunt daeronder bedreven was, maer en conden op desen avont noch niet sekers verhoeren.

Op den XVIIIen Martii verstonden wij, dat die goesenscepen wederom gheweken waeren, sonder dat die enige merckelicke scade geleden hadden. Maer waeren die eerste scepen bij den scans noch ghebleven, die des nachts tevoeren een schuyt met provants ingecreghen hadden ende toenden noch even groete forscheyt. Der werde des smorgen groete apparaet gemaeckt⁺ van ons volck om tegen der goesen scans te stormen, waertoe oeck om tselfde te sien wuyt Amstelredam ghinck ontallick volck ende bleef tselfde stormen onder weech, overmids dat sommige die schans eerst sonder bevel bestoeckt hadden ende doer den gosen ofgeslaghen waeren, mids datter sommige van de onse verslaegen waeren.

⁺ Van die scepen, daerof geseyt worde dat wuyt Antwerpen geseylt waeren, quaeme op dese tijt hier seer quade tijdinge, als dat die van Vlissingen daeronder veel quaets gedaen hadden¹.

⁺ Van der // Goude waeren nu wederom tot Utrecht gecoemen die pastoor met sijn cappellaen ende sommige vrouwen, huysvrouwen van diegheen die voerens gevloden waeren. Ende vonden wij hier wederom, dat die vijant seer besich was om het anstaende hoochtijt van Paeschen <alsoe het nu Scortelwoensdach² was> onrustich te maeken, want toch niet anders van ons vermerckt mocht werden dan alle benautheyt ende swaericheyt, die haer hoe langer hoe swaerder verhieven.

Op den XIXen Martii, welck was die Witte Donredach, is smorgens ontrent één uren geschiet, dat die goesen haer schickten om die schans te verloepen ende waeren sommige van haer al in een van haer geleyen ende andere in sommige scepen, meenende te ontcomen. Maer ons volck sijnt ontwaer geworden ende sijn daertegens gheweest, sulx dat die gosen altsaemen,⁺ die op die plaets waeren, vernielt sijn. Ende heeft ons volck nu al haer scepen, die bij den schans laeghen, met die geley gecregen in haer ghewelt. Nae die middach van desen dach quaeme al die armey van schepen, geschut ende soudaten van ons volck ende oeck die gosenscepen binnen ofte buyten an Amsterdam, waerwuyt oeck vreselick seer gheschoten werde tot een triumphe. Ende was hierwuyt den benauden wat vertroestings, alsoe sij hoepten, dat ons lieve Heer nu eens neersien soude ende verder victorie verleenen. Die faeme liep, dat het getal van den goesenschepen ende geleyen, welck ons volck op dese tocht haer benomen hadde, was tsamen XXIIII ofte XXV ende datter wel ofgeslagen waeren achthondert mannen.

⁺ Op den twintichste deser maent, welck was die Goede Vrijdach, werde voer Haerlem wederom op een nieuwen seer geschoten, sulx nu een deel tijts niet geschiet was ende men seyde, dat die cornel, heer van Bilgy, die

+ Veel scepen wuyt Waterlant.

+ Neerlaech van de onse voer Amsterdam.

+ Quade tijding van Vlissingen.

1 Dit geschiedde op 7 Maart 1573 (Van Haecht II, 243).

+ f. 114. r.
Pastor van der Goude met sijn cappellaen.

2 Woensdag voor Pasen.

+ Victoerie voer die van Amsterdam.

+ Haerlem.

[p. 209]

nu tot den hartoch Albanum geweest hadde, daechs tevoeren wederom nae het leger getrocken was.

Voerts en conden wij ons niet onthouden van op desen dach onse lieve⁺ Heer hartelick te bidden, dat hij ons doer die memorie van sijn bitter lijden, waervan wij tegenwoerdelick memorie hielden, toch wilde vertroosten in alsoe swaere benautheyt, daer wij nu mede getribuleert werden, blivende gestadelick sonder hope ende troest. Ons harten sloeten toe ende ons moet⁺ ontviel ons hoe langer hoe swaerder, doerdien dat wij vermerckten, dat soeveel daegen verbij ghinghen ende die tijt soe int jaer rees ende nochtans soe weynich in de crijchshandel gevordelt werde. Quetstede mede ons veel meerder, dat ons soe dickmaels nieuwe dreygementen gedaen worden van ongelijck swaerder ons te overcoemen, doer die confederaten van den gosen, daer spraeke of was dat dachlix meer ende meer wiesen, ende voerts doer die sobere vorderinge, welck men wel sach dat gheschiede. Och Heer, seyden wij, die doer dijn bitter lijden ons huyden nae der zielen verlost hebt, wilt ons // oeck te laetsten nae den lichaeme verlichten, vertroosten⁺ ende verlossen, opdat wij verhoet ende bescermpt bliven van alle weedemoedicheyt ende middelen vinden om eens wederom met goede ruste tot den onsen te wederkeren ende soe voerts dij wederom te dienen, dancken ende loven. O mogende God, geeft ons toch dat wij nu ondervinden, dat crachtich is die gedenckenisse van die uutstortinge dijns heilich bloets, gevende nu een haestige veranderinge wuyt dese lastige beroerte tot een lieflicke ende salige godlicke vrede. O Heer verhoert ende weest genaedelick bermhertich.

Op den XXIen Martii sonde ick wederom een missive an ons prior van⁺ Syon ende ontfinck tijdinge, dat ons volck nu bij Sassen wederom sommige gosen nedergeleyt hadde, ende vervolchde datter sekere verslaegen waeren, maer was variatie van tgetal, welck sommige grooteden tot driehondert, sommige tot anderhalf hondert met etlicke paerden.

Worden oeck op desen dach voer Haerlem seer gescoten, twelck veel⁺ menschen seer dede verwonderen, alsoe het nu Paeschavont was ende wel vermoyt werde, dat tegens het heylich hoochtijt aldaer nu niet sonderlings angerecht soude werden.

Moet oeck hier gescreven werden een al te sonderen vreemdt stuck,⁺ angerecht doer een raetsheer sijn dochter, welck genouch al dese turbele tijt gevlucht ende onderhouden geweest was binnen Amsterdam, maer hadde haer nu ontrent over een maent wederom begeven nae den Haech onder pretext, dat sij haer ouders soude waerschuwen ende bidden om haer te wederkeeren tsij tot Amsterdam ofte eenige andere noch suyvere steden tot den catholike religie ende des conincks obediëntie ten eynde sij niet en vervallen in verlies van alle haer goederen, ende beloofde dese dochter eer yet lange selver wederom te comen ofte teminsten ongetwivelt een sekere bode te seynden doer wiens men van alle wedervaert soude onderwesen mogen werden. Maer heeft dese metter wercken bewesen, dat sij niet min in sinne hadde dan te wederkeeren ofte haer ouders ten besten te raeden. Soe was dan dese, wesende binnen Amsterdam thuys ter plaetse daer hem oeck logeerde meester Jan van der Goude¹, advocaet voer den

+ Goede Vrijdach.

+ Weemoedicheyt.

+ f. 114. v.

+ Missive an den prior van Syon.
Sassen.

+ Haerlem.

+ Nota van een dochter wuyt den Haech.

1 Mr. Jan van der Goude was een van de Hagenaren, die uitweken en wier goederen werden geannoteerd (Smit 207).

[p. 210]

Hove van Hollant, die jonge. Ende is geschiet dat dese advocaet, wesende sonder achterdacht als ten huyse van dien hij rechtop bekende te sijn, hem somtijts beclaecht heeft van het ofscheyden wuyt sijn goet ende mocht altemets verhaelen, hoe hij sijn goet verbercht hadde ende waer hijt meest gestelt, mids oeck wiens hijt sonderlinckste toebetrout hadde, soedat dese dochter clouckelick anhoerende dese reden ende daernae sonderling luysterende⁺ van als kennisse // gecregen heeft, waer dese goede man <die nu mede balling was, overmids want hij hem catholiick wilde houden> sijn goederen waeren, twelck sij oeck al te naerstelicke onthiel ende wel overdocht, hoe sij daerinne haere naet soude mogen naeyen. Is hierom gevallen, dat dese dochter in den Hage coemende stoutelick gegaen is ten huysen, daervan sij haer waende wuyt meester Jans woerden wel geinformeert te sijn, ende heeft openinge geeyschet van alle alsulcken kisten ende cofferen als daer waeren om tgunt daerinne was te lichten ten behoeve van één dien sij seyde. Verhaelende voer certeyn, dat meester Jan nu deser werlt overleden was ende sijn erfgenaem bij testament geinstitueert hadde dengeenen, voer wien sij dese voirn. lichtinge presumeerde te doen. Maer hadde die goedertiere Heer tot deses goede advocaets behouf ende bescherminge dese dochter haer memorie verduystert, dat sij dwaelde in de huysen te eyschen tghunt sij diefachtich socht, want sij het waerachtighe huys miste ende daerdoer bescaempt bleef, sonder dat sij dit stelen verder anrechten mocht. God die Heer moet gedanckt, gelooft ende geëert sijn, die hierinne sijn dienaer een voerstander is geweest ende opentlick bewijst dat tevergeefs sijn die opstellen der quaden tegen den goeden, als hij die sijnen een voerstander wil sijn. Wie en soude nu, dit hoerende ende dese valscheyt van dese dochter in haers oems huys tegens haer bloet, welck nu in sulcke benautheyt stack als wesende verstoeten wuyt alle sijn besit, anmerckende, niet verscrickt werden? Claerlick is het insien van dit een naerstelick onderwijs ende een sonderling waerschuwinge om altijts omme te sien ende wel clouckelick te letten op denghenen, die bij ons sijn, soe wanneer wij met yemant meenen te spreken roerende dingen van eeniger importancie sonderling in tijden van partie ofte oproericheyt.

Op den XXIIen, welck was den hooghen waerdigen Paeschdach, vonden wij onse benautheyt, van dien dat wij sagen altijt minder hoepe te coemen⁺ om ymmermeer vertroost te werden, wederom sonderling in ons te wassen. Ons verdroot grondelick het overdencken, dat wij soe lange tijt tot ander luyden swaere cost wuyt ons besit verdreven bleven ende mede dat wij saegen den goeden menschen overal soe deerlick sitten sonder oefeninge van eenige goede religie. Hem werden onthouden die hoochwaerdige sacramenten. Die predicatie van Goods heylige woert en mocht haer niemant doen. Van der priesteren diensten werden sij gehelick ontset, alsoe die veelal verliepen ende oeck niet openbaerlick den straet gebruycken mochten, soe wie van den gheestelicke heeren haer niet versien en conden.⁺ Och twas // soe swaer om bedencken, maer mosten dit noch lijden, alsoe die mogende God dit selver gedoochde niet sonder treffelicke ende merckelicke reden, welck sijn goedertierenheyt hiertoe hadde. Wij keerden evenwel onse ooghen tot den hemel ende riepen onse lieve Heer an met groeter gedweecheyt ende oetmoedicheyt, hem biddende dat hij toch nu bij ons

+ f. 115. r.

+ Wedemoedicheyt.

+ f. 115. v.

[p. 211]

ende allen benauden wilde vernieuwen sijn goetheyt, dien hij altijt sijn volck angedient ende verleent heeft, sonderling bij den kinderen van Israël, daer wij tegenwoerdelick gehoegenisse of hielden, dat hij in dien tijden wonderlick wuyt al te swaere tribulaciën verlost heeft, als sij onder den coninck van Egypten deerlick geperst leefden. O God <seyden wij>⁺ verheft u mogentheyt ende bedwinckt den rebelle. Gheeft dijnen oetmoedige belijders, dat sij toch eens wederom dese vrees ontcoemen mogen, dat sij open kennisse ontfangen, dat ghi haer niet geheelick en hebt verwerpen ende dat sij nu doer soe vervaerlicke turbatie ende beroerte geoefent sijnde ende wederom dijnen troost ontfanghen hebbende haer voerts reckelick voer dij in alle heylicheyt mogen draeghen tot glorie van dijne mogende goetheyt, tot confuys van alle verwerrede ende tot blijschap van allen, dien u gelieven sal dat met een subite ende haestige veranderinge verhoeget ende verblijdet werden sellen mogen. O minlicke Heer, gheeft toch gracie ende opent dijnen godlicken oeren tot ons kermen, claghen, suchten ende roupen, want wij dan sekerlick sonder genaede ons vinden sellen, soe wanneer ons sal blijcken ende openbaer werden, dat ghi ons gebeden niet en wilt ontfanghen, maer die veronwaerdicht. Ende sellen sijn in hemelsche vroechde als wij contrarie verstaen, dat ons roupen van dij o mogende God is ontfanghen. Och Heer, weest genaedich ende ontfermet u mijns, derghenen die mij bevoelen sijn ende van mijn geslachte bennen. Stuert ons altsaemen in dijne weghen ende in dijnen vreese, dat wij ons ymmers in gheenen dinghen voer dij en ontgaen, maer altijts doer dijn gracie sulx doen, dat dijn heylige naeme doer ons mach werden geëert, gepresen ende gelooft.

Op desen heylighen Paeschdach sijn binnen Amsterdam gesturven twee⁺ pastoren, daervan deen was van Memelick¹ ende dander van daer te naeste bij. Ende sijn dese tsamen oeck ballinghen geweest doer dese oproerte, genouch verghaen doer gebreck, alsoe haer besit hem heel onbruyck gemaeckt was ende van nieuwerts enighen ontfanck gebruyckteden. Die pastoer van Memelick en conde gheen herberch verwerven dan vercreech te laetsten een houck voer sijn logiis in een oerlochschip ende is in die coy doot gevonden, sonder dat men van sijn sieckt yet tevoeren wist dan dat men wel sach dat hij doer honger ende ander gebreck verdwijnde. Die leser kan hierwuyt genouch verstaen, wat bangicheyt den goeden menschen op dese tijt is overgecoemen, daerinne niet alleen last en is geweest van vernielinge alre goeden, den geestelicke persoenen toecoemende, ende oeck verdrivinghe van den priesteren, maer oeck van soe groeten swaeren dueren tijt als boven dickmaels geteykent // staet.⁺

Gheboerde voerts ontrent desen dach, dat des conincks volck sekere mijnen in den stadt van Haerlem gegraven hadde ende waenden al tot onder den kerck gecoemen te hebben om daerin sommige van hemluyden te brengen ende soe den stadt te overvallen, maer die van den stadt sijnt ontwaer geworden ende hebben ons volck voer dese tijt verhindert, dat sij haer concept tot gheen perfectie mochten brenghen, maer stopten ons volck die plaets, daer haer werck bevonden werde, met boschcruyt ende

+ Gebet.

+ Armoede van priesteren.

1 Medemblik. Wie van hen identiek was met heer Jan van Houwerden, pastoor, die op 23 Maart 1573 werd begraven in de Oude Kerk, valt niet uit te maken.

+ f. 116. r.

[p. 212]

doer ansteken van tselfde worpen sij vier ofte vijf huysen onder die voet ende is dese molitie hiermede berust. Onse lieve Heer, docht ons, als wij dit verhoerden, hiel hem van ons noch al achter. Hij toenden hem als die op ons roupen tot hem niet eens paste. Ende al en waeren wij van sijn volck niet, soe ghehelick scheen hij hem van ons of te keeren. Daer nochtans gestadelick sonder ophouden ons hart, ons oeghen ende ons handen tot sijn mogentheyt verheven werden, overmids dat wij den tegenwoerdighen bangicheyt ende cativige ellendicheyt soe swaer ende lastich saegen, dat ons gheensins van eenige weghen yet verlichtincks scheen te mogen coemen ende oeck niet coemen en mocht, dan alleen van boven wuyt die grondeloese ontfermherticheyt Goeds. Och die vervaernisse rees in ons soeseer, dat mij dat hier niet wuyt te drucken en staet. Wij leyden dickmaels over, hoe wijt maeken souden, werwerts wij ons wenden oft keeren souden ende en konden niet begripen ofte ten toechde altijts swaerder ijsinge ende lastiger bescromenisse. Ende en was tot deser stonde bij ons gheen troost altijts dan alleen daerinne, dat nu onse tribulacie in sulck wesen was, dat die niet wel lastiger oft deerlicker wesen mocht, verhoepende hierom dat die ontfermende Heer noch al bij ons sijn ingheboren natuerlickheyt, welck is dan sijn macht ende sijn werck te toenen als die last buyten den hope van menschen is, bewijsen soude. Wij riepen hierom al weder tot hem ende baden hem doer sijn bittere passie ende sijn gloriose verrisenisse, dat hij ymmers nu onse hartelicke gebeden tot hem wilde ansien, ontfangen ende verhoeren. Ende dat hy voerts sijn volck hem wilde vertoeghen haer God te sijn, haer bescermende van soe swaere bederfnisse als die boese haer mede dreyghen ende voerts den verkeerden te onderbrengen tot subjectie ende onderdanicheyt van de overicheyt, tot sijn glorie, haer ewige scande ende onser alre vertroestinge ende blijschap.

⁺ Op den XXIII Martii saeghen wij dat te verwonderen was. Der verrees een subitelicke miste ontrent half achten voer den middach ende werden die sonne <die recht tevoeren claer scheen> geheel gelijck bloet ende bleef soe ontrent een half quartier van een ure. Hiernae verduysterde se, sulx dat men die niet sien en mocht, ende terstont toende die sonne haer⁺ weder geheel bloedich. Ende // verghinck onderhant die mist, mids dat die sonne terstont weder seer claer scheen, blivende voerts soe schoen ende claer dat se lange tevoeren niet claerder geweest hadde. Wij ontfingen dese vertoeninge voer een waerschuwe ende teyken van wat sonderlings, welck God nu wilde over ons anrechten ende creghen hier hope met sorrich: hope van wat goets te ontfangen ende sorghe ofte die mogende Heer ons noch verder wilde pinichen ende slaen. Ende baden hartelick an Jhesum gebenedijt, dat hij nu toch wilde over ons versoent wesen ende verleenen versachtinghe nae vertoeninge van sijnen soe swaeren straffe.

Op desen dach ontfingen wij die kennisse, dat tegenwoerdelick binnen⁺ Amsterdam gesturven was heer Cornelis Boyensz, pastoor van Japswou, mede balling om die religie, wesende in groeter armoede. Ende worde ons medebroeder pater Thomas Hermansz gemoyt om assistentie van gelt, waermede hij begraven mocht werden, alsoe die goede knecht in swaere sculde stack ende gheen ghelt en had. Die goedertiere God gewaerdich desen genaedich te sijn ende tot den ewige leven te ontfangen.

+ Wonderlick teyken.

+ f. 116. v.

+ Heer Cornelis Boyensz van der Goude sijn sterven.

[p. 213]

Op den XXIIII Martii was die grave van Boshuy, ons stadthouder, wederom binnen Amsterdam gecoemen ende dede veel scepen wederom bereyen om daermede in den Meer te coemen. Men was alle den dach besich ende die smeden met die tymmerluyden wrochten alleleens oft werckendach gheweest hadde, maer was al om die scepen vaerdich te maeken. Ende verhoerden voer desen dach anders niet dan dat die tijt benaut was ende die menschen van benautheyt niet wisten werwerts sij haer wenden oft keeren souden.

Op den XXVen Martii werde ons voer seker vertelt, dat binnen Hoern⁺ nu weder sonderling verdriet geschiet was doer den oproerders, die wuyt oersaeck want haer volck voer Amsterdam den negentienste deser maent die nederlaech gehad hadden int verliesen van haer scepen ende seker volck daerbij, nu heel verbolgen geworden waeren. Sij toochden haer seer verbittert over allen goeden, die daer noch waeren, maer sonderling hadden sijt op dengheenen, dien sij wisten dat vrienden hadden die den coninck dienden, ende verdreven wuyt haer stadt met groeter verwoetheyt sulcke vrouwen ende oeck sommige mannen, roupende dat alsulcke moerdadigen aert onder haer niet gedoocht behoorde te werden om te bliven, want sij haer toch verraeden souden.

Wij hoerden oeck op desen dach van sommighe die seyden, dat sijt wel wisten, hoe dat mede geboert is, in de tijt als dese voirn. scepen overvallen werden, dat sekere, die nu overboert gewurpen waeren ende die doot⁺ voer haer oegen saegen alsoe sij toch verdrencken mosten, noch haer soe rebel ende verkeert hielden, dat sij haer wuyt het water verheffende bitterlick riepen tot des heylich kercks ende des conincks spijt: ‘papo, papo’.⁺ Twelck claerlick een sonderling teyken was van onbegripelicke verduystertheyt ende verkeertheyt, als die in sulcke tijden haer in opgesette rebellicheyt overghaven ende daer // in haer niet en ontsaegen voert te gaen, daerinne⁺ andere die redelick sijn niet meerder en doen dan dat sij haer in alle manier soucken gedweech te maeken ende te beclaegen allet gunt, waerinne sij konnen bedencken dat sij oyt yemant eenichsins forsch oft anders onwaerdich ende rebel mogen geweest hebben. Ende konde hierwuyt ygelick wel vermercken, dat God die Heer den werlt in een quade sinne overgegeven hadde ende nu die vijant macht over ons toegelaeten was tot een openbaer straffe ende plage van sulcke sonden van ons bedreven, die wraeck voer God riepen.

Van Alckmaer werde bij ons vertrocken, dat noch oeck hoe langer hoe⁺ rebelder werde, soedat men daer nu oeck die voerstadt, daer seer schoene huysen stonden, began of te breken. Ende was dit ons soe lastich om hoeren als yet wesen mach, angesien wij hierdoer wel verstonden dat ons hope seer cleyn was van wederom tot den onsen te mogen coemen.

Op den XXVIen Martij is geschiet, dat ons vertelt werde hoe daechs⁺ voer desen dach die soudaten voer Haerlem betaelt waeren van soudie van drie maenden ende waeren die knechten hierom seer wacker ende blijde gemaeckt, soedat die Duytsche principalick tot droncke drincken haer beghaven. Droncken sijnde, sijn die van Haerlem wuytgecomen ende hebben tot der Duytschen leger ingevallen, doende daeronder een groete moert wel van drie ofte vierhondert man ende genoemen hebbende met

+ Hoorne.

+ Nota.

+ Verbittertheyt.

+ f. 117. r.

+ Alckmer.

+ Haerlem.

[p. 214]

haer van den verslegen Duytschen seker vaendelen, sijn sij wederom in den stadt gekeert, draegende ende toenende dieselfde over die vesten, dat men se sien mocht over die stedemuer tot spijt van des conincks leger ende triumphe van haer.

⁺ Op denselfde dach geschiede mede, dat groeten brant was vant Leproeshuys voer Haerlem ende was bij ons volck haerselfs versuymelheyt gecoemen¹. Die wuyt Haerlem schoeten daer heel vinnich toe, maer vouchde onse lieve Heer dat sij daer niet veel quaets en bedreven.

Men seyde noch, dat die van Haerlem in de voirs. wuytloep der Duytschen leger heel gepilgeert hadden ende haer tenten met alle haer logiis in brant gestelt hadden.

Was oeck tijding, dat Nooirdtcarmis geheel sieck was doer oersaeck noch van dat hij int beghinne deses belegs geschoeten was ende dat mede die heer van Bilgy, cornel wuyt Vrieslant, hem sonderling gequetst hadde mids dat sommige mine over hem gevallen waere, gedwongen hierdoer die leger te laeten ende tot Utrecht te reysen om aldaer gemeestert te werden. Ende was seer te verwonderen dat in alle dese swaere dreigementen, waerwuyt claerlic gesien werde dat nae menschelick verstant ons onse bederfnisse⁺ voer // die doore stonde, die menschen nochtans noch haer al tevreden hielen ende hemselven diens maeckten van sekerlick verlost te werden ende een subite victorie te verwerven tegens den gosen. Ons docht dit claerlick te wesen een seker teyken, andere van Goods toornicheyt ofte van sijn besondere goetheyt over ons: toornicheyt, waerdoer hij gedreven werde om ons al heel te vernielen mids middelen van ons tot dyen eynde in dese swaericheyden te verblinden, dat wij sonder achterdacht sijnde van verder quaet ende hierom niet wijckende souden schielick overrast ende overvallen werden ende alsoe verghaen. Goetheyt, waermede hij ons socht in als te vordelen, eerst mids ons doer dese tribulacie te purgeren ende voerts mids ons te verstercken tot paciëntie, als die ons versekerde doer insprekinge van sulcken goede betrouwen, dat dieselfde verlossinge ons certeynlick doer sijn mogende bermherticheyt onlanx soude verleent werden. Ende bleven hierdoer in groete geperstheyt onser harten beducht ende bevreest wat ons noch overcoemen soude, alsoe wij gestadelick metterdaet wel ondervonden dat het laetste altijts talder swaerste viel. Alleen liep ons hart ende onse oeghen tot den almogenden God, hem anroupende dat hij ymmers onser gewaerdichde te ontfermen, verleenende dat die goede hope, welck in dese vreselicke tijt hadden die goede menschen, toch mocht tot volmaecktheyt coemen, verblidende hierdoer denselfden met een sonderlinge vrolickheyt ende oeck bescamende den verkeerde, die den doochtsaemen niet op en houden te bespotten ende te verguysen om haer vast betrouwen ende seker hoepen, welck sij van dese weghen aldus gestadelick in God houden.

Op den XXVII Martii hoorden wij, dat in de Paesch heylichdaegen verleden wuyt des conincks leger voer Haerlem optrocken sekere Waelen,⁺ Spaengers ende oeck een groet hoop van de swarte ruyters². Dese liepen

+ Haerlem.

1 Volgens anderen geschiedde dit 24 Maart 1573 (Wijn 109).

+ f. 117. v.

+ Leyden

2 Vergel. fol. 69ro.

[p. 215]

al het lant doer ende quaemen oeck seer nae Leyden bij de Haechse poert, maer sij en vernaemen nyemant die haer tegenstont ende sijn wederom nae het leger gereyst mids veel lantluyden haer beesten endere have berooft hebbende.

Gheboerde noch op desen dach, dat ick die knechten eensdeels te scheep saeghe ghaen, die in de Meer wesen souden. Ende saegen die scepen sonderling met grof geschut, sommige met treffelicke metale stucken, ygelick schip met ses stucken wel geforneert te sijn. Die faeme was ende scheen oeck nae insien van de apparaet waerachtich te sijn, dat met malcander in de Meer ofvaeren soude acht geleyen met over die vijftich andere schepen.

Was oeck op desen dach een jonghen binnen Amsterdam gecoemen, die⁺ lange tijt binnen Haerlem geweest was ende hadde sijn passagie genoemen met een provandeschip tot Leyden, coemende soe voerts. Dese vertelde, dat binnen Haerlem teghenwoerdelick wel sestien vaendelen knechten waeren. Dat die conventen daerbinnen veelal bedurven waeren, doerdien want al het houtwerck, oeck die balcken daerwuyt, tot brandeling vernielt was. Datter seer veel menschen doer het // schieten van buyten vermoort⁺ waeren. Ende datter gheen provande anders in en^a waer dan hem dachlix angevoert werde. Seggende hierbij, mocht men haer tgebruyck van de Meer beletten, datter groete hope soude sijn van Haerlem te mogen vercrachten. Hierwuyt saech men, dat wederom veel menschen die moet rees ende waenden dat sij nu schielick souden vertroest werden, sonder eens te dencken dat deesgelijcks tijdinge soe menich reys geweest was ende nochtans noyt eenich vervolgh vernoemen waer. Och die goede luyden viel haer benautheyt soe swaer, dat sij in als haer verstant schenen te missen, ende geboerde hierdoer dat sij openbaer wuytgesteken logens < als die slechs wat goets voertbrachten> voer suet ende waerachtich sulx ontfingen, dat niemant eenichsins contrarie most verhaelen, oeck hoe goede reden die bij brengen mocht. Ende was hierom die hope van ons, dat die mogende God noch al nedersien soude, alsoe hem nu openbaerlick hier bleeck dat wijluyden nae sijn vermaeninge waeren doende, waermede hij ons seer hartelick noot om in ons benautheyt hem vastelick te betrouwen. Jae men sach, dat, sulx Abraham gedaen heeft, oeck hier tegens den hope in den hope geloeft werde. Wij riepen in oetmoedich bidden tot onse lieve Heer ende seyden: Heer staet op ende en blijft niet slaepende, ontfermet u onser ende gebiedende den winden deser swaerer oproericheyt wilt verleenen datter stilte, vrede ende gerusticheyt coempt, opdat dijne dienaers niet al en verdwijnen nochte en verghaen.

Op den XXVIII Martii werde ons wederom geseyt, dat die van Haerlem weder tot den Duytschen leger ingevallen waren, dieselfde op die vlucht drivende ende was dit daechs tevoeren geschiet.

Men sach oeck op dese tijt, dat die schoene kerck van Sloeten^b stondt⁺ ende brande ende was die brant gesticht van den gosen. Der werde voerts vertelt, dat die gosen met sekere scepen ontrent het huys ter Hart lagen ende^c hengelden, als die waer wilde nemen op des conincks armey, die nu

+ Haerlem.

+ f. 118. r.

a Er staat ‘een’.

b Er stond aanvankelijk ‘Sloeterdijck’, maar dit is doorgehaald.

+ Sloten.

c Er staat ‘en’.

[p. 216]

op reys was om derwerts te coemen. Men seyde, dat onder die gosen drie schepen van der Goude waeren, daer ammirael of was die soon van Geerte Appels.

Van Leyden werde vertelt, dat daer wuyt die gevangenisse ontslaeghen⁺ waeren sekere gevangens wuyt Aelsmeer, in getaele wel XXVII ofte XXVIII, nieuwerts anders om gegrepen dan dat sij voer goet ende catholiick ghehouden waeren. Was oeck faeme, dat in deselfde stadt mede sommige goede borgers, die een deel tijts gevangen geweest waeren om logentael die haer valschelick opgeleyt waer, nu verlost ende ontslaegen waeren.

⁺ Op desen dach stichteden die gosen ontrent die Meer, daer sij herwerts ende derwerts met haer scepen mochten bij coemen, verscheyde branden-sulx dat hier binnen Amsterdam gesien werden op één stonde drie vert scheyde groete swaere branden¹ ende werden aldus seer deerlick bedrouf, ende bedurven die goede luyden. Och wij verhoepteden troost ende ons is //⁺ hoe langer hoe swaerder hartseer overcoemen. Ende en is oeck niet te bescriven, hoe banghe ofte hoe deerlick tot dese tijt haer die goede catholiike menschen wesende ballingen nu overal toochden doer ansien van sulcke tribulatie, daer sij haerselven tegenwoerdelick in vonden.

Op den XXIX Martii soe quaemen des conincks scepen, daer voerens⁺ of geteykent staet, doer den dijck bij thuys ter Hart in den Meer ende quame terstont fame, dat die pertiën an malcander quaemen ende tegen malcander in schoeten, maer en verhoerden niet wat datter geschiet was. Hier sach men wederom versceydenheyt van aeffctiën nae qualificatie van menschen; die goede die troerden ende sorrichden dat ons volck eenige nederlaege mochten crigen ende baeden daerom den mogende God om genaede, hulp ende bijstant tegen haer vijanden, die andere sach men verwerret ende heel verkeert te sijn, als die vermetel waeren ende niet eens en twivelden of sij souden die ghehele goede religie gans sonder eenich wederstoet van yemant wuytroeyen ende vernielen. Twelck oeck den goodsvruchtighen sonderling lastich ende swaer was, dat sij mosten ansien, hoewel sij mede haer hope hierdoer fundeerden, denckende dat die mogende Heer ymmers niet verhengen en soude maer keeren ende wederstaen den verkeerden in haeren vermetele opstellen.

Op den XXXen Martii quaeme noch binnen Amsterdam een vrou van Haerlem, daerwuyt gescheyden op den XXVIen deser maent. Dese vertelde seer swaere dingen, die binnen Haerlem te lijden stonden allen goede⁺ luyden, sulx dat veel van haer begheerte hadden dat sij doerschoten mochten werden. Igelick huys, seyde sij, dat wel tien soudaten te houden hadde. Der werde met swaere dreygementen dickmaels bij placaet ofgeroepen, dat ygelick wie kennisse hadde waer eenige geestelicke goederen mochten wesen dieselfde mosten anbrengen. Men socht overal naerstelick om ende men grouf soe waer sij enige suspicie hadden dat yet mocht sijn. Der prekerenconvent² hadden sij veel al doergraven ende vonden daer des bisschops clenetten. Sij seyde mede, dat in tconvent van Zijl met graven

+ Leyden.

+ Op de Meer.

1 O.a. Osdorp (Wijn 120).

+ f. 118. v.

+ Hier sijn ons volc in de Meer voer Haerlem gecomen.

+ Haerlem.

2 Dominicanen of Predikheren (M.B. II, 80).

[p. 217]

drie tonnen gevonden waren, maer en wist niet wat daerinne geweest hadde. Ende was die meeste bitterheyt tegen den priesteren, die daer binnen waeren, dattet tselfde niet genouch te bedencken en is. Men sach die soudaeten als hongerende leeuwen daertegens briisen. ‘O’, riepen sij, ‘wat noot waert, dat wij slechs ygelick voer sijn hooft twintich of dertich paepen doersteken ende vermoerden mochten.’ Ende mosten hierom Goods dienaeren haer in houcken ende holen versteken. Jae, die vrouwe vertrock, datter sekere priesters tusschen muyren gemetselt waeren ende soe van de goede menschen heymelick onderhouden ende gevoet werden. Die mogende God weet, wat geperst // heyt ons dese tijdinge overbrocht, maer en conden hier⁺ anders niet tegens doen dan denselfden groeten Heer hiertegens anroupen, hem vermaenende dat hij wilde haesten om ons te verleenen tgunt hij doer sijnen propheet ons lange tevoeren beloeft heeft, te weten, dat wij merckende souden sien dat den quaetdaeders soude haer boosheyt vergelt werden ende dat die, vernielt werdende gelijck wasch vant het vuer, die benaude ende bedruckte doechtsaeme haer souden in vertroestinge gekeert vinden.

Dieselfde vrou seyde noch, dat binnen die laetste acht daegen voerleden gebrocht waeren binnen Haerlem wel tachtich last tarwe¹. Ende dede dese tovaert van provande in Haerlem die gerevolteerde steden van Hollant tsaemen, niet sonder groete benautheyt van den armen gemeente, die gedwongen werden hiertoe te contribueren.

Op den laetsten Martii hoorden wij van der Goude, dat op Paeschen laetsleden die goede menschen haer hoechtijt gehouden hadden mids openbaerlick te communiceren ende was in de heylich weeck gheschiet, dat die gosen den catholiken overliepen in de Collaciebroederskerck, daer die⁺ priesters saeten om biecht te hoeren. Sij maeckteden veel rumoers mids bloete rappieren in de handen hebbende, maer versetten die goede catholike haer tegen denselfde ende verdreven se wuyt der kercke, sulx dat die van het hoochtijt niet meer oproerts en maeckten. Het avontmael, die passie ende die seven woerden werden gepredickt in de selve Collaciebroederskerck. Ende en hadde die gosepredicant² gheen anloepe mendallen, soedat hij op die heylige Paeschdach, eerst met twee ende naemaels met alle die clocken luyende om hoerders te crighen, nochtans boven seven ofte acht gheen en vernaeme. Ende bescreve den goesen hierom, dat sij voerts tot den Minrebroedersconvent coemen soude, alsoe hem docht dat daer meer anloeps was.

Van Utrecht werde ons geseyt, dat daer veel priesters, oeck die pastoeren waeren, opelick ghingen bedelen. Tot sulcke ellendicheyt sach men, dat die⁺ hoochwaerdige staet nu gecoemen was. Men hadde voerheenen met suppli-

+ f. 119. r.

1 Deze laatste proviandering van de stad had plaats gevonden op 22 Maart 1573 (Wijn 106).

+ Goude.

2 Uit de officiële opgaven van predikanten te Gouda (o.a. Walvis II, 110) zou men moeten opmaken, dat dit Joachim Adriaensz was, die in 1573 als eerste predikant in Gouda optrad. Hij behoorde tot de voornaamste stichters der Gereformeerde kerk in Zuid-Holland en stierf Gouda 1618 (handschr. Borger Un. Bibl. Amsterdam), uit de rekeningen blijkt echter, dat in 1573 en 1574 te Gouda naast hem nog een predikant werkte, genaamd Jan Hendricksz, over wie verder niets bekend is (rek. van Schawijck fol. 56 en rek. J. Dircksz fol. 76).

+ Utrecht.

[p. 218]

catie subsidie versocht an den bisschop¹ ende den canoniken, en werde tselfde van dien ontseyt met antwoert, dat haer pacht ende incoemst hem nu niet betaelt en werde ende daerom selver seer benaut saeten. Hiernae moyde men den vreemdelingen als die van dien Hove van Hollant ende andere, die tegen haer peregrimagie hem wat versien hadden. Wuyt desen worden eens vergadert ontrent XXVIII pond Vls., twelck dese benaude priesters ter weeke ygelick nae sijn qualificatie omgedeelt werde ende was nu wech. Ende angesien die oproerte lange duerde ende hierom die goede luyden thaer geheel dunde, geboerde hierdoer dat niemant meer over en hadde om te⁺ gheven. Dit bedwanck // den goeden heeren, dat sij haer tot broot bidden begeven mosten.

1 Frederik Schenk van Tautenburg, geb. 1503, 1561 aartsbisschop van Utrecht, st. Utrecht 1588 (N.N.B.W.).

+ f. 119. v.