Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 1

[Oktober]

Op den eersten Octobris sijn wij becommert geweest om te crijghen wuyt⁺ den gevangenisse den swaeger van Marritgen Egbers, religiose suster van Poel, man van Neeltgen Egberts wuyt Leyden, genomen sijnde doer dAmsterdamse geley met een scip vol souts.

Des anderen daechs van dese maent quaeme binnen Amsterdam scriven van Leyden, dat daer op Bamisavont¹ wederom groet oproerte gheweest was. Aldereerst int anderde overvallen van die Witte Nonnen², daer men wederom⁺ ghesmeten ende alsulck quaet regement bedreven hadde, dat daerom ghevanghen gheweest waeren danrechters van deselfde overdadicheyt. Soe quaemen andere ende deden die gevangenisse open, daerwuyt dieselfde quaetdaders verlossende. Ende sijn tsamen geloepen met groete verwoetheyt, vernielende ende an stucken smitende soe wat in sinte Pieters oft sint Pancraskerk was met groet verdriet, suchten ende weenen van allen goeden menschen die hier enich kennisse of creghen.

Tot Delft rees mede ten selfde tijde gheen cleyn rumoer doer oersaeck⁺ dat die graef Lymmee³, als hij in den Haech veel quaets gedaen, die kerck, tclooster⁴ ende den goede luyden huysen gepilgeert ende an sticken gesmeten hadde ende oeck tgeheele lant daer raeu gegeten hadde, hem scickte om met sijn volck binnen Delft te comen. Waertegen die van Delft haer versetteden, hem behelpende met die contracte, voerens tusschen haer ende die grave gemaeckt, maer waeren in de stadt die hem in hebben wilden, waerdoer oeck groete vrees rese van oploep te coemen onder den gemeente.⁺ Ende sijn wederom van dese vrese verlost doerdien dat dese voirn. grave hem vandaen geschickt heeft, reysende doer Leyden nae Alphen ende der Goude of Schoenhoven, soe men op die tijt seyde. O Heer waerom en wort // ghi niet gewreckt? Waerom blijft ghi slapende? Waerom en staet ghi niet⁺ op om ons te helpen? Wij verhopen stadelick op dijn vertroestinge. Groete dinghen worden ons sonder ophouden toegeseyt. Al haddet ghi ons al victorie gegeven ende wij nu ontboden waeren om met rust thuys te coemen, sulx maeckt men ons diens ende als wij alle dinck wel ansien, soe bevinden wij dat ons duyterste desolatie ende benautheyt altijts naerderbij coempt. O Heer behoet toch, dat ons niet te besoucken en valt tghunt die wijse man seyt: ‘Als sij waenen van alle vrees vrij te sijn ende hem te vermaken met

+ OCTOBER.

1 30 Sept.

2 Dominicanessen (M.B. II, 112). Op 29 Sept. 1572 werd dit convent overvallen door de soldaten van de prins (Leids Jaarboekje 1905, 1).

+ Die van Leyden tumultueren seer op een nieuwen.

+ Delft rumoert.

3 Willem van der Marck, heer van Lumey, geb. ± 1542, st. 1 Mei 1578, admiraal der geuzen, sedert 1572 luitenant-gouverneur van de prins, voorjaar 1573 afgezet (N.N.B.W., W.P. en B.N.B.).

4 Op 27 Aug. 1572 werd de kerk van de Predikheren in den Haag aan de Gereformeerden toegewezen, de grote kerk bleef aan de Katholieken (Smit 184 en 363).

+ Lymmee rey(set) nae der Goude.

+ f. 14. v.

[p. 22]

volcomen vrede, dan sal hem scielick overvallen die wuyterste bederfnisse’.⁺ O God siet neder ende ontfermt dijne onderdanige, die in u hopen. Toont u mogentheyt, toont u goetheyt. Ghedoocht niet, dat die godloose haer berommen vant ghewelt waermede sij dijn dienaren overvallen ende benauwen. Wij hebben soe dickmaels met u godlick woerdt menich ewich godlick mensch vertroest, vastelick wuytsprekende dat der boeser anstellen niet duerachtich mach sijn. Wij hebben oeck wuytgeropen dat onmogelick is, dat ghi dat volck niet soudet plaghen voer soe swaere ongodlicheyt ende verscheyde onnomelicke blasphemiën. Ende soude ghi nu, o Heere, gedooghen dat dese gestadige victorie gebruycken ende onverhindert van yemant u dienaers moghen verdrucken, beroeven, bedroeven ende vermoerden ende voert u sacramenten die heylich sijn met sonderheyt met dijn waerde outaren ende templen te niet maken, onwaerdelick vertreden ende geheelick bederven, soe souden die crancke onder ons gescandilizeert werden, sij souden waenen dat wij haer fabulen vertelt hadden ende souden voertan afgekeert werden van allet tgunt wij hem van dijnen weghen sellen moghen angheven. Dit soude ymmers, o liefste Heer, wesen een groete versterkinge van dijn vijanden, die niet anders en soucken dan ons allen te vernielen. Och Heer siet neder ende bewaert u schapen dat sij desen wolfen gheen aes ofte spijs en worden. Toent dat ghi selfs die waerachticheyt sijt ende dat u godlick woert niemant en bedrijcht, maer sulx altijts doet als ghi spreeckt ende ons doer dijn propheten voerheen hebt laeten weeten. Spreeckt maer een woert. Slaet u oeghen slechs neder. Siet op ons ende keert u aensicht tot dese die nu aldus raesen. Ende terstont hieran sal alle dinck wel met ons sijn. Onse droufheyt sal tot vertroestinge verandert werden. Onse vijanden sellen òf haer verdwaeltheyt verdriet van crijghen òf hem sal macht onbreken van ons verder te crencken.⁺ // Ende sellen wederom vrijdom ontfanghen om dijnen heyligen naem te eeren met sulcke lofsanghen, waermede wij u tot noch toe gelooft ende gedanckt hebben, ende oick gebruyck ontfanghen van dijnen hoochwaerdige sacramenten.

Op den vijfden Octobris is Amstelredam wederom van den gosen geporret⁺ met wel seven geleyen, waerwuyt wel stoutelick in den stadt geschoten werde met clooten, die men seyde dat woeghen seven ofte acht ponden. Der was een schorsteen neder geschoten. Oeck wasser een groot gat gemaeckt doer het geschut in een tegeldack. Onse lieve Heer bewaer den stadt, dat se niet en compt int gewelt ofte tyrannie van den boesen.

⁺ Op desen selfden dach quaemen wederom veel coyen op tstal, opghehaelt doer vrees dat se niet gerooft souden werden, alsoe der wederom gereets goosen int lant waeren. Die in de gheleyen waeren, daer voerens of is geseyt, dese naemen sommighe waterscepen¹ ende oeck ander scepen ende doorboerden⁺ die ende lieten se sincken int diep om den oorlochscepen te verhinderen dat sij tAmsterdam niet souden mogen comen.

⁺ Op den sevende van dese maent hebbe ick mijn nichtgen Appolonia Claesdr. wederom na huys gesonden tot Vlaerding met Neeltgen Egberts

+ Gebet.

+ f. 15. r.

+ Die guesen sijn met geleyen voer Amsterdam ende schieten daer starck inne.

+ Die beesten comen wederom opt stal.

1 Volgens anderen geschiedde het zinken der schepen op 6 Oct. (Ter Gouw VII, 64).

+ Die guesen sincken scepen.

+ Mijn nichte reyst wederom van mij.

[p. 23]

van Leyden, die haer schip voerens genomen sijnde geransoont was voer XXXV R. gl.

Heb oeck hier een briefken gescreven tot Machtel Jansdr. ende gesonden⁺ met die huysvrou van Pieter Meesz¹, rietdecker^a.

Item is nu wederom voer wat sonderlings onder die gemeent verspreet dat Machlen², Loven, Diest ende Tienen wederom an des conincks sijde soude sijn. O Heer gunt ons toch doer dijnen grondelose ontfermherticheyt,⁺ dat wij tgunt waerachtich is hiervan moegen hoeren ende niet gedwonghen werden doer contrarie tijding ons meerder te bedroeven dan wij ons hierinne verblijden. U glorie ende eere, onser naesten rechte kennisse ende onderwijs, haerder ende onsselfs rust, vrede ende salicheyt soucken wij alleen. Ende sal dit ghehelick ons gegeven sijn, als u mogentheyt dese groete beroerte sal hebben geslecht, sulx ghi met u wille alleen overmachtich sijt te bestellen. Geeft o goede God gracie ende verleent victorie, opdat wij doer soe lange vertoeven in dese uterste benautheyt niet en comen tot weemoedicheyt. Laet u genouch sijn dat wij u roode gesien hebben, want⁺ ons het ansien van dieselfde swaerder is dan dat wijt mogen verdragen. Wij sijn u wijngaert, al ist dat wij noch gheen vruchtberheyt betoent hebben ende niet voertbrengen dan dat suer is ende bitter. Wilt ons nochtans daerom al heel niet vernielen, maer verdraecht ons noch ende wederom laet ons tot ons eerste staet gerepareert werden, ende ghi salt doer u gracie voertan alle dinck verbetert vinden.//

Op desen dach worden ons voer seker geseyt, dat die graef Lymmee⁺ den derden dach van dese maent binnen der Goude gecomen ende sanderen daechs wederom daerwuyt nae Schoenhoven gereyst was ende heeft Schoonhoven⁺ met wel negen vaendelen belegen. Maer die van Schoonhoven en sijn van hem niet vervaert geweest, hem vromelick ter weer stellende.

Quam oeck die stadthouder Boshuy selver in persoon met drie vaendelen⁺ wuyt Wuytrecht om Schoonhoven te ontsetten. Die Heer God almachtich, die is die heer der heerschaeren, verleen dese benauden paciëntie ende victorie tot sijns naems glorie. Och Heer bescaempt die met open oeghen willens ende wetens dwalen ende boosheyt bedrijven ende bescermpt die uwe, die u godlicke naem gestadelick anroupen.

Daechs eer Lumee ter Goude quam, soe werden van haer gevangenisse⁺ ontslagen die goede guaerdiaen³ ende president van den Minrebroeders⁴ binnen der Goude, die soe lange opt casteel gevangen geseten hadde.

+ Missive tot den procuratrix van dAgnieten ter Goude.

1 In 1573/74 is Pieter Meeusz aan Oostzijde Haven twee jaar renten schuldig aan de Regulieren (rek. de Licht II fol. 5). Pieter Meesz rietdekker kocht 29 Nov. 1576 voor f 152. - de gastkamer der Minderbroeders (Walvis II, 118).

a Deze gehele zin is licht doorgehaald.

2 Op 1 Oct. 1572 verlieten 's prinsen troepen Mechelen, op 2 Oct. begon de plundering. Vlak daarna gaven Leuven, Diest en Tienen, verlaten door 's prinsen troepen, zich over (Van Haecht II, 217-219).

+ Guede tijding.

+ Gebet.

+ f. 15. v.

+ Schoonhoven wert belegen.

+ Die stadthouder compt om Schoonhoven ontset te doen.

+ Guaerdiaen ende die president der Minrebroeders ter Goude werden wuyt die gevangenis verlost.

3 Pater Antonius Musculus (Van Heel I, 44). De naam van de president is niet bekend. De president in een minderbroedersconvent was toen de plaatsvervanger van de gardiaan (mededeling van P. Daniel van Wely O.F M., ontleend aan P. Michael Bihi, Statuta provincialia provinciae Coloniae O.F.M. observ. annorum 1474 et 1524 in het Archivum Franciscanum Historicum VII, 1914, 727 en 735).

4 Minderbroeders Observanten (M.B. I, 78).

[p. 24]

Hier is sonderling te mercken gheweest des Heeren wonderlicke mogentheyt, waermede hij hier bevonden wert crachtelick te bescermen die sijne, oeck in wat tribulatie sij sijn. Op wien mochten enige goesen oyt bitterder gestelt sijn dan op dese goede heer? Men wilden hem hanghen ende men soude die executie van dach te dach doen. Oeck was al gheseyt dat hij in den Briel gevoert was om daer geëxpediert te werden, maer en is sulx niet gheschiet. Vanwaen ist gecomen dat die quade concepten tegen die goede man onderweechs sijn gebleven? Alleen doer des Heeren goetheyt, die den goosen haer macht benomen heeft, want hem noch niet en geliefde dat het uterste quaet over hem soude comen. Die Heere wilde dat alle goede menschen, wesende in tribulacie, int ansien van tghunt geschiet is bij desen guardiaen souden getroost werden, als opentlick siende dat hij, die God is, gheen tribulatie soe groet vint dien hij niet kan te niet maeken binnen een seer corte stonde sonder enige wuytwendicheyt daerinne te gebruyken. O wondere God hoe onbegripelick sijn dijn oerdelen ende hoe onwanberlick sijn u weghen. Doet oeck soe o soetste Jhesu met ons, die oeck den doot gehelick toegeseyt sijn van denghenen, die opentlick ghesproken hebben dat sij voerhebben te doersteken ende te vernielen alle papen of monicken,⁺ gloriërende daervan alsof sij u daerdoer sacrificie deden. Staet // dese tegen ende bescaemt haer, mids ons wonderlick verlossende ende tot haer keerende tquaet tgunt sij opgestelt hebben ons dijnen oetmoedige dienaeren mede te vernielen. Desesgelijck hebt ghi meerder gedaen. Ghi sijt wel machtich om noch ongelijck wonderlicker te doen. Wilt hierom ons hier verhoeren, ghevende u godlicke naem glorie ende hem godloosen confuys ende ewige scande.

Acht daghen voer heylich Cruys in September¹ hadde ick twee brieven ghesonden doer Sr. Maria Arents van Poel, een tot den pater² van die Margrieten ende dander tot die suppriorinne³ ten selfde convent, maer alsoe Mari Arents voirn. die doer een schuyte voerder sonde ende selver⁺ niet en bracht, soe sijn die brieven veronwaerdicht ende men heeft se niet willen ontfangen, sulx dat mijn scriven hier tevergeefs was, alsoe die brieven als doen gheschoert ende int water gheworpen werden.

Op den vierden Octobris hebbe ick wederom gescreven ende hebbe dien⁺ brief fratri nostro Cornelio⁴ gesonden doer den gastwaerder van den Minrebroeders ter Gou, die tot Amstelredam bij mij gecomen was.

Den achtsten Octobris was een bode van sonderling goede tijding, maer en scrijf die noch niet bij specificatie⁵, overmids dat se soe groet is, als genouch betoenende teynde van al dese beroerte. Twaer ongetwifelt een claere vertoeninge van des Heeren goetheyt, die hij belooft heeft dengheenen, die hem wuyt ganser harten anroupen ten tijde als sij in tribulaciën sijn. Ende wanneer is meer benautheyt gheweest? Wanneer sijn die goodsvruchtige meerder geperst gheweest? Wanneer is oeck van allen goede

+ f. 16. r.

1 14 Sept.

2 Cornelis Hermansz, broeder van Stein, reeds in 1568 pater van het St. Margrietenconvent, st. 1587, begr. Janskerk (Die Goude VI, 102 en 115, Walvis II, 137 en 174). In 1587 werd de alimentatie betaald aan zijn moeder Katryna Pieters (rek. de Lange fol. 38vo).

3 In 1573 stierf Cornelia Gerritsdr. als suppriorinne van dit convent (dagboek).

+ Men weygert mijn brieven te ontfangen.

+ Ick sende noch een brief.

4 De bovengenoemde pater van St. Margrietenconvent.

5 Vergel. fol. 17ro.

[p. 25]

christenen die almogende God vueriger ende hartelicker angeroepen? Nu op dese tijt aldermeest, waerinne die uterste desolatie over ons is gevallen. Och wij twivelen ende wij hoepen. Die menichvuldige logenen, voerheen als waerachtighe saeken wuytgestelt tot versceyde tijden, dese verhinderen dat wij tgunt nu hier ende daer vertelt wert niet kennen geloeven, maer al meenen dattet, sulx voerens dickmaels geschiet is, noch al loghenen sijn. Maer tansien van u mogentheyt ende sondere selsenheyt in anrechten van wercken dijnre ontfermherticheyt, die soe sijn dat men se niet begrijpen en mach, dit doet ons o Heer noch al in hope bliven, dat het gunt dus sonderling vertelt ende met blijschap gehoert wordt, oeck wel waerachtich mach sijn, alsoe ghi toch almachtich sijt ende van outs die manier gehad hebt, dat ghi dan sonderling ende meest dijn genade altijts betoent ende bewesen hebt, als ghi die uwe in haer swaerste verdriet saeghet gecomen te sijn, soe u wel bekent is dat wij nu dellendicheyden alderswaerste draegen. O mogende God, of Heer der heerscaren //, o scepper van hemelrijck⁺ ende aertrijck wilt toch nedersien ende u crachten toenen, dat alle menschen mogen opelick bevinden ende kennisse crijghen dat wij u waerachtelicke dienaers ende belijders sijn. Ende dat altijt moeten beschaempt bliven, soe wie hem vermeten tegens alsulcke ordinantie, leven ende leering, als u goetheyt gelieft heeft doer dijn gracie ons te verleenen, te versetten, te vervolchen ende te lasteren. Heylige moeder Goods nu biddet met ons.⁺ Waerde heylige engelen nu biddet met ons. Alle lieve Goods heyligen, sancten ende sanctinnen biddet nu met ons dat ons claerlick mach blijken, dat wij tghunt ons nu geseyt is vrijmoedich metter waerachticheyt hieronder mogen in specificatie wuytdrucken: O Heer verhoert ons toch nu ende laet ons nae menichvoudicheyt der bedrucktheyden die wij nu geleden hebben ende noch tegenwoerdelick draeghen, inwendich ende wuytwendich, wederom ontfangen menichte van vertroestinge in onse siele. Och Heer wij hopen in u ende betrouwen op u, en wilt ons ymmers niet beswijken. Ghebiet maer ende soe wat noch niet is sal terstont moeten wesen. Ontfermpt u onser ende siet dat wij nieuwerts toevlucht toe hebben dan alleen tot u. Ende bleven heel sonder hoep van ieuwerts troost te verwerven, waert dat ghi ons nu niet en ontsinckt. Ontfermet hierom onser doer die verdiensten van dijn bittere passie dien ghi om onse sonden geleden hebt.

Op den tiende van dese maent quaemen sekere scepen met coeren an⁺ geconveheert met den oorlochschepen, die daerom verbij Enchhuysen gereyst waeren ende gelegen hadden om denselfden te beschermen tegens den gosen. Men sach ter selver tijde tot Amstelredam groet geloop om dese schepen te sien comen want daernae groot verlanghen geweest was.

Des stadts geleyden met sommighe watersoepen vol volcks voeren den schepen tegemoet om die gosengeleyen, die oeck niet verde van den stadt gesien werden, te beletten dat sij in dese vloet niet quaets doen en souden. Ende wij sagen selfs an, dat twee goosengeleyen tegens dese voirn. scepen⁺ opquamen met gheen meerder vrees als ofder niemant geweest waer, ende hoerden seggen, dat sij een scipper wuyt die angecomen scepen, die nu al behouden scenen te wesen, met hem wechnamen ende gevanghen hielden. Twas te verwonderen datter geboerde, maer ontfingen wij <tghunt ons noch meerder dede verwonderen> ons liefs Heeren seker teyken, waerdoer

+ f. 16. v.

+ Anroupinge tot den heylige omvoerbidden.

+ Overcoemst van schepen met coere etc.

+ Merckt wel an.

[p. 26]

⁺ hij ons bewees, dat hij sonderling met ons was, te weten: confuys der goesen ende vernielinge van soeveel arbeyts als sij ghedaen hadden in die scepen, daer voerens of gescreven ende geroert is, te doorboren ende te sincken om die diept te stoppen tegen den oerlochscepen ende andere. Dese scepen⁺ hadden // sij met sant ende soeden gevolt, sulx dat sij niet minder dochten of alle dinck was nae haer sin wel. Ende siet, God heeft hem tegen haer geset. Hoe sij die scepen beswaert, hoe sij die ghesoncken hadden, soe en hebben sij nochtans die van Amstelredam daermede niet moghen crencken. Die schepen sijn opgecomen ende alsof sij los hadden gemaeckt gheweest, soe sijn sij verdreven, sulx dat die diepte onbescadicht is gebleven¹. Des Heeren wercken sijn wonderlick, wij behoeren die werken tot sijnder gloriën overal te vercondigen. De naem des Heeren sij hierom gebenedijt.

Op dese tijt worde mede geseyt, dat die van Schoonhoven seer benaut waeren, maer die stadthouder als hij daerontrent voerheen geweest was,⁺ isder wederom gereyst tot ontset van hemluyden, hebbende met hem sekere vaendel qnechten, bij hem nu versch gecomen, ende noch tweehondert hagelschuts, die hij wuyt Amstelredam als doen ontboden hadde².

Och goedertierenste Heer bescermpt toch u volck, dat sij in der leeuwen⁺ handen niet en vallen. Laet toch nu genouch sijn, dat die boose gedomineert hebben, opdat die uwe wederom in u haer aemtocht mogen halen.

⁺ Van Deldermont³ in Vlaenderen worde op dese tijt hier verspreyt, dat met gewelt ingenomen was ende dat ment al te keel of hadde ghesneden, die daerin gevonden worden. Die almogende God weet waerom hij alle dinck verhenget ende toelaet. Is dat sulx geseyt is, waerachtich is, soe bidden wij hem, den heer der heerschaeren, dat hij deser sielen genadich wil sijn ende hem wil laeten vernoughen tegens sulcke onwaerdicheyt als doer desen turbele sijn mogende mayesteyt is angedaen met die wraeck vant bloot, bij soeveel menschen in die voirn. stadt wuytgestordt, ende voirts gracelick handelen met ons, die ymmers sijn scepsel sijn ende dien hij met sijn preciose bloet verlost ende ghecost heeft. Ende is noch op desen dach voer seker openbaer gecomen doer ghemeen spreken van den borgers in den stadt ende verscheyde missiven dees angaende van gelijck inhouden, tgunt dat ick voerens geteykent hebbe, dat op den achtsten deser maent tijding quam die soe groot was, dat ick dien bij specificatie niet wuytdrucken en dorst overmids sorch dat het onwaerachtich mocht sijn, gelijck andere diergelijck goede tijdingen veeltijts gefalgeert hadden. Maer ontfanckt, o Heere, eer ick dit wuytdruck van ons uwe oetmoedige bedelaers lofsanck, dancksegginge,⁺ eere ende glorie, want u goetheyt ons hier overvloedelick ghebleken si. U Heer God prijsen wij. U Heer belijden wij. Alle het aertrijck⁺ eert u o God, die sijt die ewige vader. Tot u roupen alle die engelen, // die hemelen ende alle mogentheden, die cherubin ende seraphin met een stemme die nymmermeer stille en is: Heylich, heylich, heylich. etc. Och Heer gebenedijt moet sijn dijnen heyligen naem van nu tot alder tijt. Ghi hebt

+ Wonderlicke dingen wuyt Goods gracie.

+ f. 17. r.

1 Op 7 Oct. 1572 kwamen de schepen weer boven (Ter Gouw VII, 65).

+ Schoonhoven wert benaut.

2 Op 10 Oct. 1572 vertrok Bossu naar Schoonhoven (Brugmans 117).

+ Gebet.

+ Deldermont gesciet groete moert.

3 Dendermonde werd 4 Oct. 1572 door Waalse troepen aan Spaanse zijde gebracht (A. Erens, Kronyke van gebeurtenissen te Antwerpen vooral van 1572-1585, Bijdragen tot de geschiedenis XXV, 1934, 183 en M.A. I, 136/37).

+ Lof tot God.

+ f. 17. v.

[p. 27]

wonderlick met ons gedaen. Ghi hebt ons nae onse misdaet rechtvaerdelicken geslaghen, nu beghint ghi wederom om u oogen bermhertelick tot ons te keeren. Wij loven u, wij prijsen u van soe wonderlicken gratiën, als ghi in soe verscheyde tijden met ons gedaen hebt, maer nu sonderling nu ghi onsen vijant bescaempt hebt ende hem getoont hebt, dat hij maer gheweest is dijn roede tot castimente van ons ende daerom soe haest moet wijken tot sijn ewige scande, alst u belieft heeft ende ghi gesien hebt onse vercleyninge ende veroetmoedinge voer u genouch te sijn. Soe is dan in specificatie dese blijde mare, daer ick voerheen bloetelick niet of hebbe derven scriven, tgunt volcht.

Sonde op dese voirs. tienden dach tot ons, recht als wij gegeten hadden des middachs, die schoudt van Amstelredam sijn dienaer, ons ontbiedende doer denselfden dat wij weltevreden wesen souden, want wij nu niet dan alle goet en verwachteden, ende seyde dat sij seker brief ontfangen hadden van den stadhouder die inhielden, dat waerachtelick die leger van den prinsch⁺ wech, verstroyt ende teniet was. Ende dat hij die ruyteren met dandere soudaten hem quytgemaeckt hadde sonder betaling te doen, hemselven verduysterende met seer weynich volcks van sijn armey op den vijfden Octobris als hij op den eersten desselfs maent voerhenen tot Romundt¹ gecomen was, soedat hij heel wech was. Dit is alderliefste Heer, daer wij u goedertierenheyt menichwerfs om angeropen hebben, hierom hebben wij u dickmaels gebeden. O God nu hebt ghi ons verhoert. Weest hiervoer van ons gebenedijt. Ghi hebt ons nu besocht. U vertroestinge hebt ghi ons vertoent. Hiertegens prijsen wij u ende sellen u loven alle die daeghen onses levens. Maer hemelschen vader en laet ons hier niet bij bliven, want ons swaer valt ons ballinckscap. Ende souden wij niet verder comen, och twaer ons soe lastich om lijden. Wij weeten wel, dat ons boosheyden groot sijn, menichvoudich sijn ende lelick of afgrijselick sijn. Jae groete scaempte overvalt ons, soedat wij ons vreesen ons hooft voer u op te booren, als wij ons overtredinghen insien. Dese onse crancheyden is wel reden, dat se gestraft werden, wij behoeren daervoer veel te boeten, dit moghen wij niet ontkennen. Maer soetste Jhesu siet an u scepsel ende weest genaedich. Ontfermt onser, want wij cranck sijn. Siet an u natuere, welck is te ontfermen ende wilt toch dien bij ons niet veranderen. Ghi sijt rechtvaerdich ende bermhertich, dit is ons geloof van u. Laet // nu tghunt ghi in dese tijden over⁺ ons tot onse castiënge verhengt hebt, dat wij verjaecht ende in onse goederen gespolieert sijn, genouch wesen tot vertoeninge van dijn rechtvaerdicheyt ende wilt voert vertoenen, dat ghi oeck rijck sijt in bermherticheyden. Ghi hebt ons gevisiteert, versocht ende getoont dijn minlicke lieflickheyt; nu werckt voert - dit bidden wij u - doer u menschwordinghe ende oeck doer dijn bitter lijden, doot ende gloriose verrisenisse ende verlosset ons met die overvloedige verlossinge daer die heylige David of roert, sulx dat wij deses vervolgincks in dijnen heylige kerck een eynde van ontfanghen ende wij wederom ontbonden worden van den banden van groete vrees, sorch ende andere benautheyden, om thuys comende ons bequaem te vinden te vercondighen dijnen loven. O Heer, ghi die nu tot onse groete

+ De prinschen leger is heel verstroyt.

1 De prins was van 2-6 Oct. 1572 in Roermond (V.A. 434).

+ f. 18. r.

[p. 28]

vertroestinge wel begonnen hebt, wilt toch voert dat goet beghin tot u glorie ende onse salicheyt voleynden. Ghi sijt van als machtich. In hemel noch in aerde mach u niemant tegenstaen. U spreken is volmaken van tgunt ghi wilt. Och verhoert ende gunt ons dat wij u wonderheyden sulx vinden, dat wij daerwuyt altijt materie behouden om u te verheffen, groet te maeken ende dijn wercken overal met glorie ende machtige eer van u oeck met volle stemme wuyt te roupen.

⁺ Op den twalifsten warde mij een brief vertoent, die vermelde hoe dat die van Schoonhoven, al eer bij haer gecomen was ons stadthouder, selver met haer knechten tegen haer vijanden wuytgeweest waeren ende hadden haer vroom gehad, sulx dat behalven die sij doot geslagen hadden daer noch wel vandaen gevoert waeren seventien scuyten gewondichde, seven ter Goude in sint Catharynenconvent¹, dat sij voer haer gasthuys gebruyckteden, ende tien tot Gorcum.

Hiel oeck dieselfde missive inne van Romund², dat het sekerlick wederom an den coninck waer. Ende mede van ons Magdalenenconvent³ binnen der Goude, dat die goede vergaderinghe veelal van malcander gescheyden was. O Heer, wie en soude niet verscrickt werden van uwe wonderlicke verburgentheyden, die ghi toont dat wonderlick in u sijn, doerdien dat ghi dus lijdsamelick verdraecht dese swaere ende ellendige verstroyenge van uwe soe sonderlingen scaepkoye? Dese loepen nu als verdwaelde scaepen, verbaest, vervaert ende besorricht van den wolven vernielt ende verslonden te werden ende ghi swijcht stille, ghi hout u achter, mede en toent ghi niet anders dan of ghi dese verlaeten haddet, of ghi sliept ende of dese u niet ter harten en ghingen. Ende wat is toch dit? Ymmers sijt ghi die uwe getrou.//⁺ Ghi sijt die bewaerder van Israel. Ghi sijt die doetmoedige versterckt seggende: ‘En weest niet vervaert ghi cleyne ende oetmoedige vergaderinghe. Ick sij u beschermer. Ick sal u versien van een rijck. Ghi sijt die ons opelick belooft hebt, dat ghi ons niet salt laeten, maer dat ghi ons ten wuytende toe⁺ salt bij bliven. Wat is dan dit, dat ons nu hier overcompt in deser verstroyenge? Ymmers is u niet altoes verburgen. Doochde is tghunt ghi alleen van ons versouckt. Boosheyt haet ghi; sulx ons overal die heylige scriftuer vermelt. Ende waer vondt men meer wuytgaens, waer sach men meer gelaetenheyts, waer hoerde men vueriger gebeden, waer vernaem men te laetsten dieper oetmoedicheyt, gehoersaemheyt, ende geestelicke armoede, als in dese vergaderinge? Ende waer is wederom oyt diesgelijck boosheyt gevonden als in de anrechters van dese die alderswaerste oproericheyt, die niet genouch en is, dat sij alle boosheyt hemselven overgheven bij hemselven, maer hierenboven hem noch onderwinden te versetten tegens alle doochden, tegens u o mogende God ende dijn hoochwaerdige sacramenten ende templen, ende oeck tegens allen, die sij eenichsins u toegedaen ende doochtsaem meenen te wesen? Claerlick ist, dat sij niet minder verlanghen en hebben

+ Die van Schoonhoven houden haer vroom.

1 Tertiarissen, aangesloten bij het kapittel van Utrecht (M.B. I, 80, M.B.S. 57, V.H. 139). De kerk werd als gasthuis gebruikt (vr. boek 15vo).

2 Op 12 Oct. 1572 werd het door de Spaanse troepen bezet (Habets II, 75).

3 Inderdaad moeten de zusters gedeeltelijk het convent hebben verlaten. In 1573 blijken vrijwel alle zusters hun eigen lijfrenten te innen (rek. Houltman I fol. 48vo). Zij trokken voor een groot deel naar de Zuidelijke Nederlanden (Taal inv. 124).

+ f. 18. v.

+ Sprekinghe met ons lieve Heer vanwegen die verstroyenge der Magdalenensusteren ter Goude.

[p. 29]

om te niet te maeken tghunt, waerdoer ghi gheëert wert, ende om te verstroyen ende wuyt te roeyen dijn anroupers ende dienaers, dan begheerte hebben die leeuwen om te verslinden als sij groeten honger voelen. Ende alst aldus is, soe siin wij noch, dat dese groete boosheyt vordert, ende dese u overgeven kinderen, die niet anders voer u en sijn dan als scaepkens, tot u eere opgeoffert, die haestelick gedoot ende gebrant werden; dese sien wij, dat verjaecht, vervolcht, ende berooft werden, ende al heel om u te dienen verhindert. Die openbaer boosheyt hout het hooft boven ende die bekende doochtsaeme heylicheyt, och dese werdt vertreden. O wonder der wonderheyden het alderwonderlickste. Hadde dese vergaderinge als wesende die croon onder allen religiosen in wesen gebleven ende voert andere conventen tot deser boesen wille gecomen, men soude dese desolatie alleen ons sonden ende overtredinge toe // gescreven hebben, maer nu, Heer,⁺ dunckt ons, dat ghi dit niet aleen^a om boosheyt toelaet. Ghi prouft ons. Ghi wilt sien, of wij ons soe tot u keeren in tegenspoet als in welvaeren ende voerspoet. Het cruys, daer ghi ons soe hartelick toe hebt vermaent, dit wilt ghi ons doen draghen. Wel, Heer, is dit u begheeren, u wille geschie. Maer siet an die cranckheyt, die in ons is soe groet, dat wij toch doer onsselfs crachten niet en mogen bliven staen tegens die minste temptaciën. Gheeft ghi dan, dat wij lijden, gheeft oeck mede, dat wij verdraghen. Ende in dese groete desolaetheyt ende verstroytheyt werckt toch crachtelick, dat hem ygelick verscrickt soe wie hiervan ontwaer sal werden dijnen sonderlinghe wonderheyden. Bewaert toch den verstroyde dwaelende scaepkens alsulcks dat ymmers niemant van die op den doelwech en bliven, maer weerkeert die op den tijt, van u o God gestelt, tot haer verwooste convent om hierdoer alle menschen bekent te maken dijne onwuytsprekelicke besorchde becommertheyt tot dengheenen, die hem onder u juck begheven hebben. Siet an, o alderliefste Heer, wat oersaeck van dijne devotigen te lasteren wesen soude den boesen, waert dat ghi sulcke vergadering woost liet. Sij souden sonder twivel hem verboghen als die seker waren dat sij u sacrificie gedaen hadden, doerdien dat ghi ongewroken liet soe deerlicke overvallinge ende overdadicheyt, van hemluyden desen angedaen. Ende souden hierdoer menich, die noch soe vast in dijn liefte niet en sijn, hoer betrouwen van u keeren, nemende haer oersaeck dat ghi u toont als falgerende in dijn beloften, die sijn, dat ghi die uwe in der ewicheyt niet verlaeten en salt, soe ghi doen sout, waert saeck van u ons gheen verlossinge en quame. U goetheyt laet hierom dese te baten comen. Versterckt dese. Gheeft dese patiëncie. Heft haer hart tot u omhooch. Laeten dese gevoelen waerachtich te sijn, dat die propheet David seyt, dat groete vrede is ende gheen scandilazatie nochte oersaeck van enige val is denghenen die u wet beminnen, sulx dese toch doen. Haer simpelheyt behout in haer. Haer vuericheyt wilt niet gedooghen dat in haer geblust wert. Bewaert oeck in haer die reyne suyverheyt, waerinne sij hem met u verbonden ende u ondertrout hebben.

Toont, o almoghende God, dijn groete sonderlinge crachten an dese ende gheeft dat wij, als dese groete confuys over sal sijn, ons met blijschap

+ f. 19. r.

a Er staat ‘al een’.

[p. 30]

in u moghen verheffen, siende alle deese u gheconsecreerde ende geheylichde vaetkens - wesende u bruyts doer haer beloften an u gedaen - wederom in vuericheyt tot haerder verwoeste plaetse tsamen versaemt ende wedergecomen. O Heer verhoert ons ende geeft gracie. Toont ons,⁺ dat ghi waerachtelick over ons niet en slaept, maer dat ghi waeckt // ende soe waeckt, dat die uwe dij niet ofgetogen en mogen worden. Bewijst, dat ghi den<!> die haer onder u veroetmoedigen haer God sijt, ende dat ghi u roede niet en laet over dijn wuytvercoren altijt achter malcander, maer dat ghi nae lange paciëntie van denselfden wederom crachtelick verlost allen, die voerens soe getribuleert sijn geweest.

Och Heer, hoewel die boose dese swaericheyt ons angerecht hebben, soe weten wij nochtans wel, dat het maer is u vaderlicke correxie. Weest hierom goet, genaedich ende bermhertich, bidden wij u, doer dijn godlicke goetheyt ende verleent ons te laetsten, als ons voerheen genouch gebleken is dijn blinckende swaert ende harde toornicheyt, te bekennen die wonder manier die ghi over u hebt om te verlossen die bovenmaten geperst, benaut, ende lange tijt getribuleert sijn geweest.

O waerde heylige moeder Goods, Maria, vercrijcht, bidden wij u in alre oetmoedicheyt, van u lieve kint Christo Jhesu gracie van te bewaeren tegens alle onse vijanden, duyvelen ende quade menschen met dese dijne vuerige devote kinderen, nu deerlick verstroyt wuyt den voirn. mijne Magdalenenconvent, oeck alle geperste ende getribuleerde goodvruchtige, gheestelicke ende waerlicke menschen onder denwelcken wij ons oeck vinden mede deerlick als ballingen hier ende daer dwaelende. Roupt Jhesum u kint voer ons an ende wij twivelen niet of ghi salt verhoert werden. O moeder der genaden en veronwaerdicht ons niet en verandert u natuer bij ons niet, welck is ontfermen, maer doet goetlick ende beoersaeckt ons doer wonderlicke verlossinge wuyt dese bedrucktheyt sulx dat wij bedwonghen werden u doochdelicke behulpsaemheyt ende dijns lieve kints groete goedertierenheyt tot glorie ende eer voer alle menschen wuyt te roupen. O seer beminde van Christo Jhesu, heylige Maria Magdalena, ghi weet hoe dese, dijns geminde Jhesu sijn ghetroude bruyts, u bemint ende geëert hebben, hoe sij u met sekere manieren in devotie gedient hebben ende hoe dickmaels sij u angeropen hebben, dat ghi voer haer bidden sout. Doer den roeck van dijnen heylige leven sijn sij getrocken wuyt desen werlt om, sonder besmettinge vandien, God almachtich sijn dienstmaechden te wesen. Siet nu dese desolaetheyt dese overgecomen an, waerdoer sij niet alleen verhindert werden om haer met haeren brudegom te becommeren, maer oeck gequelt werden haer simpelheyt ende godlick leven te laeten ende voirts tot alle ijdelheyt haer te begheven.

Och sij steken in swaere periculen ende sijn ongetwivelt den dwalinge overgegeven, tenzij haer die mogende hant Goods een onderstant is. //⁺ Laet hierom, o Magdalena, dese nu voelen, dat hem gebaet heeft, dat sij haer doer dijnen naem ondert juck Christi gegeven hebben. Wilt haer doer u hartich gebet voer den Heer gracie verwerven, dat sij ymmers in haer goede propoost bliven ende daervan niet of en scheyden. Al sijn sij met den lichaemen van malcander op dese tijt verdwaelt, biddet, dat sij ymmers met haer harten ende sinnen versaempt moghen bliven in malcander.

+ f. 19 v.

+ f. 20. r.

[p. 31]

Biddet oeck tselfde voer dese bedroufde kinderen ende mede voer ons, die niet sonder groete benautheyt en sijn, o heylige Lazarus, heylige Martha ende heylige vader Augustinus. O lieve heyligen Goods al gelijck biddet toch hartelick, dat die bermhertighe Heer toch gracie verleent over alle bedruckte menschen, dat sij nu mogen ondervinden waerachtich te sijn twoert Goods, waerwuyt wij eertijts hem vercondicht hebben dat die almogende God seer goet, seer soet ende seer lieflick is denghenen die goet ende rechtop van harten sijn. Dit verwerft ons doer veranderinge van al dusdanige geperstheyt in vertroestinge ende versachtinge, twelck ghi wel vercrigen salt, ist dat ghi Jhesum onsen Heer voer ons anroupt, want hij toch goet is ende geneycht om te verhoeren den gebeden der rechtvaerdigen. Heere verhoert ons ende dijnen lieven heyligen sancten ende sanctinnen, alsoe ghi belooft hebt dat ghi die uwe, als sij in tribulacie sijn, verhoeren, verlossen ende groot maken salt.

Van andere conventen binnen der Goude, hoe dat het daer wesen mach,⁺ of sij noch bij malcander sijn dan of sij gescheyden sijn, en hebbe ick op dese tijt gheen tijding of kennen vernemen; sulx ick oeck voerens niet hebbe mogen crijghen, oeck wat naersticheyt ick daertoe hebbe gedaen. Die Heere ghewaerdich hem die ooghen sijns ontfermherticheyts tot dese altsaemen te keeren, dat sij onder al sulcke swaere benautheyt, daer sij dachlix doer geperst worden, ymmers niet en verdwinen nochte tot cleynmoedicht ofte verkeertheyt en comen, maer hierdoer hem meerder van dees werlts beslommertheyden keerende, haer glorie voer hem in der eewicheyt vergroeten ende vermeeren.

O Heere neempt sonderlinck voer, - bidde ick u doer u bitter lijden - te stercken ende te stiven in u vrese ende liefte die broederen ende susteren van die vergaderingen, die ghi mij te last geleyt hebt, dat ick bewaeren soude. Ghi siet wel, o God, mijn cranckheyt, die groeter is dan ick met al mijn naersticheyt die in mij doer mijnselven mach verwinnen; ende hoe sal ick andere mogen bewaren? Maer Heer ghi hebt het soe gewilt. Ghi moecht vervollen dat mijn onbreeckt. Nu mach ick niet altijts doen. Weest ghi hierom als die haer waer // achtich harder sijt, nu een beschermer, een verstercker,⁺ een bekeerder of sij mogelic crancklick gedwaelt hadden, een hoep ende een vertroester in alle haer benautheyden. Hebben dese ymmermeer doer eenige ongeregeltheyt ofte overtredinge dijnre godlicke geboden u vertoernt ende hierdoer dese tribulacie eenige oersaeck gegeven, dit wilt o aldergoedertierenste Jhesu doer u pijn vergheven. Ende laet dese toch in u toorne niet bliven, maer gedenckt dat sij cranck sijn. Weest haer genaedich ende gunt hem, dat sij na sulcke castijnge voer u als gesuyvert ende heel blinckende toegen, opdat dijn heylige naem, dijn wonderwercken ende dijn sonderlinge bermherticheyt doer dese den werlt noch mach werden vercondicht tot dijnen ewige glorie. Amen.

Op den dertienden van dese maent is int convent van sint Agnieten,⁺ daer ick lieflick onderhouden werde in mijn verstroytheyt, oflivich geworden ende soetelick in den Heer gerust een donatinnesuster, genoemt Sr. Cristina Ysbrantsdochter¹, wiens ziel God genadich sij. Desen is wonderlick wel

+ Gheen tijding van enige onse conventen.

+ f. 20. v.

+ Een suster sterft tot sint Agnieten.

1 Sterck 44.

[p. 32]

geschiet van den Heer, doerdien dat haer gegunt is in haer uterste dontfangenisse der hoochwaerdiger sacramenten van die heylige kerck ende begraven te werden met die heylige ceremoniën ende hartelicke gebeden, hiertoe geordineert bij den ouden verlichten vaderen. Och sij is soeveel verdriets ontgaen; die strick is haer nu gebroken ende als een mosch wuyt den strick der jagers soe is sij verlost. O Heer gheeft haer ewige blijschap ende stelt haer te wesen bij u voer ons een voerbidster, dat wij ymmers te laetsten crighen verlichtinge ende bermherticheyt van dese seer swaere benautheyt, daer wij nu in steken ende noch verder mede gedreycht werden.

Op dese tijt is mij wederom al te swaeren benautheyt in mijn hart gevallen, soedat ick mij scarpelick mocht tevreden stellen, malende oft fantasierende over nacht ende dach ende conde gheen slaep crijgen, oeck hoe ick mij⁺ daertoe vouchde. Mijn docht dickmaels mijn hart te borsten, ende sach niet waen ick eenich troost oft ontset soude mogen crighen. Die saeke was het lange vertoeven, dat ick bemerckte in mijn ballinckscap. Och mij quamen soe swaere dinghen voer. Tgunt al voerleden was, dit ontfinck ick in mijn hart soe versch alsoft noch tegenwoerdich geschiede. Dat verscheyden wuyt mijn broederen, wuyt mijn lieve vrienden, wuyt mijn kennisse, dat achterlaeten van mijn huysraetken, boucken ende ander scriften van mijn⁺ naersticheyt. Dit te bedencken, och wat weette mij // dat maeckte en is niet mogelick dat ick te vollen mach beschriven. Och Heere wilt niemant van die u beminnen dit doen besoucken. Ick wildet mij dickmael quijtmaken, ick wildet in God oversetten, maer twas mij altijts wederom voer het hooft. Dus quelde mij mede het insien van tgunt, daer ick tegenwoerdelick mede gepinicht werde, te weeten dat ick mij soe gelaeten vonde van al mijn volck.

Waen eenich tijdinck quaem, van de mijnen en quaem niet. Wie eenige bode ontfinck, mijn besocht nyemant. Nae wiens vernomen werde, men vondt niet dat yemant nae mijn taelde. Vernam ick yet, bij geval dat mij yemant gemoetede, dat was al tot vermeerderinge mijns bedrouftheyts, want mij noyt yet anders van mijn volck vercondicht is dan tgunt ick hebbe moeten bescreyen. Ende sach hierenboven, dat ick niet anders hier en was gecomen dan die in scheepbrekinge op een wack^a naeckt ende bloet an lant coempt. Ik verlangde seer om eenick kennisse te crigen van de mijnen, dat yemant hier gesonden soude werden, ende scrief hiertoe brieven ende sonde oeck boeden, maer wat ick dede ende hoeseer ick verlangde, twas even leens¹, want mij noyt yemant besocht ofte brieve screve sedert Aluydt Zandersd. mijn nicht, bij mij gecomen was. Wie en soude niet ten wuyterste toe, jae ter doot toe, banghe wesen, quamen sij in deser gelijck perket? Och Heer, ghi weet mijn suchten, ghi weet mijn claghen ist salich, vertroest mij toch met scielicke veranderinge, want ghijt wel doen moecht. Ende moet het oeck dus bliven, gheeft paciëntie, ende stelt het tegens mij ongebeterde sonden, ende doet voert u geliefte.

Mijn pijnichde voerts seer deerlick, dat ick soe menich tijding ontfing, die vol van consolacie was, ende veel altijts die bevonde wuytstel te wesen ende logental; ymmers dickwerfs daertegens vernamen, dat het lant hoe langer

+ Bedrouftheyt van mij.

+ f. 21. r.

a Waarschijnlijk verschrijving voor ‘wrack’.

1 Bedoeld moet zijn ‘al eens’.

[p. 33]

hoe swaerder geperst werde, ende dat die verkeerde meerder ende meerder prospereerden, sulx dat wij in dien tijden als men ons verlossing toegeseyt hadde meestendeel ons overvallen vonden van den quaden soeseer, dat wij scarp sagen, hoe wijt soude mogen ontcoemen. Ende boven al tgunt ick hier nu geteykent hebbe benaude mij aldermeest het insien van de desolaetheyt, dien ick vinden soude, waert saeck God die Heer nedersaech om onser te ontfermen ende weder thuyswert te keeren.

Het is ymmers daer al confuys. Oft een roof waer, soe is met ons goet⁺ geleeft. Men heeft ons convent gepilgeert. Daer en is niet gebleven. Potten, pannen, ketelen, ijserewerck, coperwerck ende tinnewerck, tis al wech. Linne, wolle, bedde ende bolster ende alle ander huysraet, dit is sulx verduystert, datter niet of te vinden en is. Ende behalven dit sijn ons sculden als verscenen renten onbetaelt gebleven ende tgunt men ons sculdich was is al opgenomen, // sulcks dat niet te begripen en is, hoe wijt sellen mogen⁺ hantdraeyen. Want ymmers gegheten, gedroncken, gewermpt, gecleet, ende gespreet moet sijn voer die teghen den couden winter bij malcander versaemen ende is wel kenlick, dat alle sulcks ick hier anteyken niet en mach gedaen werden sonder gelt, twelck wij dan niet hebben en sellen, noch raet vinden om cortelinck te crijghen. Voerts sijn die huysen mede ongeschickt, ondicht, verwoest, die glasen veel wuyt, sulcks ick wel vermoeye.

Nu hebbe ick noch niet geroert van die swaericheyt, die wij onder malcander vinden souden van weghen onse personen, die mogelick hem soe gedraghen hebben doer dese vervaerlicke oproerte om vreese wil, dat sij gevallen sijn in des conincks toorne. Men heeft groete familiaricheyt gehouden met dese cappiteyn¹; men heeft van sijnen weghen onse convents pachten ende renten ingemaent, onse goederen sijn hemluyden opgedragen. Wie weet hoe dat het verstaen sal willen worden?

Dit soude ons al te groete swaericheyt vallen om neder te crijghen ende om effen te maeken, ende nu wederom tot geschicktheyt den persoonen te brengen, die nu dus verstroyt loepen ende wuyt alle goede regemente gewent sijn. Wat benautheyt ende bangicheyt ons hiervan te wachten staet, weet die mogende God alleen. Dese dinghen quamen mij op dese tijt soe geweldelick voer, dat ick mij niet en wiste te bedaeren. Ick docht soe nu dit soe nu dat, maer ick en conde geen troost vinden. Ick sach an mijn verbaestheyt, waerdoer ick terstont verslegen sij, soe waer mij yet sonderlings bejegent. Mijn staet verstonde ick mede wel wat die eysghet. Stont mij noch voer mijn teerheyt, die niet toelaet, dat ick sonderlinge swaericheyt draeghe. Ende ontfing doer dese gepeynsen verscheyde opsetten, die welcke soedra van mij niet geconcipieert en waeren of mij reden seyde mij, dat ick se most verwerpen. In alle dese quellingen ende bedrucktheyden vonde ick mij dickmaels te dwaelen ende keerde mij, als ick tot mijselven quam, int laetste met suchten ende weenen tot onse lieve Heer, dien ick sach,

+ Deerlickheyt ons convent overgecomen.

+ f. 21. v.

1 Bedoeld moet zijn Jhr. Adriaen van Swieten, die twee personen had gecommitteerd tot de annotatie en het beheer van o.a. de goederen van de conventen (vergel. bijlage Inleiding). Jhr. Adriaen van Swieten, geb. Leiden 1532, sloot zich in 1566 aan bij het verbond der edelen, week uit en werd watergeus, bezette Gouda 21 Juni 1572, gouverneur en baljuw van Gouda 1572-1573, werd weer gouverneur 1575, st. als zodanig Gouda 1584 (N.N.B.W.).

[p. 34]

⁺ dat alleen was, die mijn helpen mocht. Dus sprack ick hem an: ‘Hoelang salt, o mogende Heer, dueren? Salt ghi op ons vergrampt bliven ten wuytersten toe? O God siet neder. Laeten die godloosen gheen oersaeck ontfanghen om haer te berommen van tquaet, twelck sij nu dus wredelicken bedreven hebben. Ghi sijt ymmers die waerachticheyt. Ghi hebt ons doer uselven belooft, dat ghi ons gebeth verhoren salt, soe wanneer wij bedruckt sijnde ons toevlucht met oetmoedich bidden tot u nemen. Nu sijn⁺ wij, o heer, meerder belast dan oyt // eenige menschen sijn geweest in ons goet, in ons religie, in ons bloet ende om met corten woerden veel tsevens wuyt te spreken in al, waer lijden yemant mach overcomen, in alle dit sijn wij sonderling gepinicht ende getribuleert. In dese bangicheyden, siet, coeme ick tot u ende versoucke door dijnen godlicken name hulp ende onderstant. Toont nu dijn rechtvaerdicheyt ende verhoort mij, die u doer dijns selfs vermaeninghe anroupe. Ontset ons van die ons voorgenomen hebben al heel te vernielen. Soe wij ons nu bedrouft vinden doer dese swaere verstroytheyt, soe wilt ons wederom verblijden doer ons schielicke ende haestige versaminge. Soe ghi wel weet dat ons benaut, dat wij u waerdighe diensten niet en mogen continueren, maar moeten die eylacie onderweechs laeten, hiertegens verghunt ons openinghe, dat wij vinden die ons oeck daertoe driven ende vermaenen om tghunt nu dus onderweechs gehouden ende verhindert is met wackerheyt ende groete vuericheyt wederom op te rechten ende te vervorderen. Desgelijcks toont u godlicke mogentheyt tot beschaemptheyt der quaden ende tot verlichtinge van dijn anhangers, maer sonderling tot openbaring van dijn glorie, in ons te versien tegens die vernielinge van ons besit van tgunt u goetheyt wel weet dat ons dijn arme dienaers ende gestadige anroupers int uterste van noode is, soe anghaende dijn heylich huys den kerck met den dienst aldaer als tgunt roert onses lichaems nootruft. Ghedenckt, o soete Jhesus, dat wij nu genouch overgegheven sijn om vermoort te werden, nieuwerts anders om dan dat wij ons u toegevoucht hebben. Ghi wert in ons vervolcht. Ghi wert in ons onteert. Siet hierom neder ende compt ons te baeten. Wederhout die boosheyt dat die tegens u niet en vermach. Ende of wij al misbruyckt hebben, voer ons voerleden cranckheyt gestraft te werden, doet heer dijn geliefte, maer en straft ons niet in dijne verwoetheyt ofte raesernie. Doet vaderlick met ons, soe wij toch u kinderen sijn, want ghi ons gescapen ende oeck verlost hebt. Ghedenckt, Heer, die minlicke roupinge, daer ghi ons mede noodt om tot u te coemen. Compt <hebt ghi gesproken>, al wie beladen sijt ende ick sal u hermaken. Nu coemen wij tot u, want wij toch seer verlaeden sijn. Ontfanckt ons nu ende verlicht ons, mids ons vertoenende dijn minlick aensicht. Gunt dat ick bevinden mach in den tijt, die ghi gestelt hebt om tot ons huys te wederkeeren, dijn gracie alsulcks ons bewesen te wesen, dat ick dan int generael mach seggen, tgunt ick int speciael van mijn gescienisse nu moet seggen: O Heer, ghi hebt wonderlic⁺ met mij gedaen’. // Met dese benautheyt sij ick dan op dese tijt sonderlinck gequelt geweest ende hebbe mij, doer sulx als ick nu geteykent hebbe ende desergelijck tot onse lieve Heer roupende, alleyncken vast terneer gehouden.

Och Heer, gheeft ons toch gracie dat wij ymmers der boesen bespotsel

+ Ansprekinge tot onse lieve Heer.

+ f. 22. r.

+ f. 22. v.

[p. 35]

niet en werden, maer op sijn tijt haer bescaemtheyt sien, ende ons wuyt haer wreetheyt verlost vinden. Verleent nu, bidde ick u seer oetmoedelick, nieuwe blijschap tegens alsulcke swaericheyt, als wij eilacie lange ghedraegen hebben. Heer ghebiet ende alle dinck sal heel wel sijn.

Op den veertienste deser maent quant bij ons een canonick van Leyden; sijn naem was heer Jan¹. Van geboorte was hij een Oudewaters man.⁺ Dese quam versch van Leyden niet sonder groete periculen ende seyde die oersaeck van sijn vertreck te wesen die afgriselickheyt die van den goosen binnen Leyden angerecht werde, onder welck tsonderlickste was, dat die spraeck ghinck van een commissie gecomen van Lymmee, inhoudende dat men den priesters ende monicken tot prijs gaef ende dat men se om hals helpen soude. Ende dat men tegenwoerdelicken daer gheen priesters opt straet wilden sien. Hij seyde ons mede, dat men den conventen al beghon te besoucken, onder pretext dat sij denselfden conventen van verraderie accuseerden, die sij opgestelt mochten hebben met den Spaengers. Och Heer verstarckt dengheenen, die om dijnen heyligen naem wil getribuleert werden. Gheeft haer toch of verduldicheyt of victorie van haer vijanden. Jhesu ontfermt ende doer het teyken vant waerde heylige cruys, daer ghi den bitteren doot an ghesmaeckt hebt, wilt toch ons vijanden haer crachten crencken, want ghijs overmachtich sijt.

Op desen dach is wederom swaer ophef gecomen van dreygementen.⁺ Veel quaets begont men weder te verspreyen. Die prinsch met graef Lodowijck², sijn broeder, waeren weer op die been. Die een lach voer Nijmwegen, die ander voer Venlo. Voer Schoonhoven lach Lymme soe starck⁺ ende was soe bescanst, dat ons stadthouder daertegens voert eerste met sulck volck als hij haddet niet doen en mocht. Der waeren oeck van ons stadthouders volck al sommige in een schermutsel terneder geleyt. Al dusdanige tijding is op desen dach bij ons gecomen. Oft sulx is dan niet, dat weet die almogende God. In alle geval wert ons genouch bekent gemaeckt, dat wij in groote vreese noch sijn. Alsoe hierwuyt notoerlick blijckt, dat dese quaden aert noch niet al ver // nielt en is. Want waeren die quade⁺ heel wech, dusdanige faem en soude bij ons niet verbreet werden. Maer neen. Sijn sij metterdaet niet int velt, sij sijn stilswighende onder die gemeent, twelck toch seer te beclaeghen is. Och Heer laet niet tevergeefs sijn, dat wij dijnen heyligen naem gestadelick anroupen. Wij comen tot u niet met lichtvaerdicheyt, och neen wij. Dese sware tribulacie, waerdoer wij met veel quaets gedreycht werden, bedwinckt ons dat wij tot u als tot ons enighe behulper, beschermer ende vertroester moeten roupen. Siet hierom tot ons neder met die ooghen dijns groete ontfermherticheyts ende slaet met u mogentheyt alle denghenen, die hem niet en ontsien te onderwinden dese verwoede ongodlickheyt. O Heer ontfermt ende streckt u moghende hant wuyt. Gheeft glorie u godlicke naem ende bescaemt dijn vijanden. Hier worde ons mede voer seker angegeven, dat die priorisse

1 Jan van Oudewater, st. Amsterdam 7 Aug. 1573 (dagboek), begr. 8 Aug. Oude Kerk aldaar.

+ Swaere tijding over priesters ende religiosen.

+ Tijding van de prinsche ende graef Lodewijck.

2 Lodewijk, graaf van Nassau, geb. 1537, sneuvelt Mokerheide 14 April 1574 (N.N.B.W., W.P. en Van Herwerden).

+ Voer Schoonhoven bliven sommige van ons volc in schermutsel.

+ f. 23. r.

[p. 36]

⁺ van Romen binnen Leyden¹, haer begevende in een scip om tot Antwerpen te vlieden, is onderweechs int scip dese werlt overleden rustende in den Heer. Verhoerde mede, dat die priorinne van de Witte Nonnitgis⁺ van Leyden, gevlucht sijnde tot Delft opt falyebeghijnhof, daer oeck in den Heer gerust is. Ach oproermaekers hoe qualick hebt ghi den landen versien met u overdadige rebelheyt. Alle welvaert is doer u teniet gecomen. Men weet voertan van geen policiën. Alle vrees ende ontsich is wech.⁺ Ygelick bedrijft boosheyt swaerder dan swaer, ende wie snoeder wie meerder eere ghehadt. Die vreede is soe sober, al waer die gebannen. Ende die vrucht, siet, is dat die doochtsaeme, die doer haer handen niet vermoert en werden met hangen ende andere tyrannie, tot sulcke benautheyden gedreven werden, dat sij deen voer ende dander nae allencken vast in henselven verdwijnen ende van hartseer sterven. Wilt toch, o lieve Heer, dese genadich sijn ende stellen in de plaets van martelaers, want sie toch om der doochden wil tot dit verdriet gedreven werden.

⁺ Ende stelt oeck mede dese voer u als voerbidsters van ons, want wij sonderling getribuleert werden, soe seer, dat wij sorghen <comt u genade ende verlossinghe ons niet te baeten> van wedemoedicheyt ende van verwonnen te werden. Och Heer en laet toch der booser roede niet gestadelick over den rechtvaerdighen, maer keert haer swaert tot vernielinc van haerselfs, ende dit doet om den doochtsaemen te verhoeden ende te verhinderen, dat sij haer hant niet wuyt en steken tot boosheyt. Vertroest toch met een sonderlinge troes <dien ghi subitelic machtich sijt te verleenen> alle, die aldus nu in ballissement sijn. //

⁺ Op desen dach voeren doerlochscepen met die geleyen van Amstelredam⁺ tegen die geleyen met den goosen, die niet verde van Amstelredam in Waterlant op den dijck bescanst laghen. Daer werde veel geschutgevaert gehouden teghen malcander ende het duerde seer lange, bijnae den heelen dach, maer werde niet veel bedreven. Der werden sekere scepen ende sommige huysen in brant gescoten ende quamen sommige doeden ende ghequetste an, die men seyde, dat wuyt onse geleye geschoten waeren. God, die Heer, sij alle sielen genadich. Wat volck van den gosen geschoten was en konnen wij niet vernemen.

⁺ Op den vijftienden van dese maent worde voer seker geseyt, dat grave Lodowijck doot ende begraven was ende dat men van den prinsch nu niet en wist waer hij gebleven mocht sijn.

Oeck worden op desen dach verscheyden menschen wuyt verscheyde steden bij den burgemeesters van Amstelredam ontboden ende seyde dees burgemeesters voirs., dat sij wuyt liefte van haer naegebuyren medogen hadden over die swaericheyt, die sij sagen dat haestelick wel overvallen⁺ mocht den refalteerde steden, ende dat daerom haer goet gedocht was van hem bij haer te ontbieden ende hem te raeden, dat ygelick in sijn steden brieven screve tot waerschuwe van tgunt haer over thooft hinck, mids raënde dat sij met malcander eens warden ende genaede voerens schicken te versoucken.

+ Fame van de priorinne van Roemen tot Leyden.

1 Reguliere Kanunnikessen van St. Augustinus van S. Hieronymus of Roma, aangesloten bij het kapittel van Windesheim (M.B. II, 111).

+ Die priorinne van de Witte Nonnen van Leyden sterft te Delft.

+ Merckt wel an.

+ Ghebet.

+ f. 23. v.

+ Doerlochscepen reysen tegen den guesen.

+ Tijdinge van grave Lodewijck.

+ Men sendet missiven in de revolteerde steden.

[p. 37]

Men seyde, dat die president van tHof van Hollant¹ gelijcke brieven tot allen die overgegaen steden gescreven hadde. Och Heere maeckt die harten gedweech, dat sij, wonderlic verlicht sijnde, toch soe doen dat uwe heylige naem, glorie ende sij altsaemen verlossing ende gracie vercrijghen.

Van Delft was hier mede spraeck dattet over soude sijn, maer en worden⁺ van veel menschen niet geloeft, overmids dat deesgelijcks tijding voerens dickmaels met logental verspreyt was. Twas evenwel wat troosts in soe groete benautheyt van deese oproerte ende dieren tijt, welcks gelijcks selden of gehoert is, sulx dat van nyemant genouch begrepen mach werden hoedat die menschen haer lijden mogen. Gheeft nochtans hiertoe die mogende Heer sijn gracie, die ons doer sommige vertroestingen, waermede wij onderwijlen getroost werden, den tijt alleyncken doet overbrengen, soedat wij doer veranderinck van swaricheyt tot blijschap ende wederom wuyt vroechde tot bedrouftheyt deen dach voer ende dander nae vast quijt werden. Verleent o soetste Jhesu eens, dat wij waerachtelick verblijt werden doer alsulcke tijdinghe, waerwuyt ons opentlick mach blijken, dat u toorn - die wij overmids onse sonden in dij wonderlick ontsteken hebben - bij u is beghinnen te dalen. Och ons valt soe swaer dat wijts niet wuytspreken en moghen, dat wij aldus dwalen ende die onse in soe groete dangier bliven, waerdoer sij verhindert sijn van haer goede oefeninge ende religie te exerceren. Hoort ons toch, o mo // gende God, want ons roupen⁺ is gestadelick tot u. Ghebiet dijn engelen ende wilt maer tgunt ons verlichten sal ende daermede sijn wij tevreden, want wij wel weeten dat ons dan wel geschien sal, alsoe toch alle uwe wille geschiede moet.

Den seventienste is omme gecomen ende sij ick in mij persoon alsoe van harten verslaegen geworden, dat icks niet scriven en mach. Mijn dochte,⁺ dat ick in de uterste ellendichheyt staeck ende overpeynsden verscheyde dingen, die mij al seer beswaerden. Ick saech inne die persinge van soeveel menschen, die op dese tijt haer huysen ofgebrant ende haer goederen benomen waeren. Mijn stont gestadelick voer oogen thuylen ende tscreyen van soo menich ellendich personen, die soe benaut waren, dat sij niet wisten waer sij haer wenden of keeren souden. Voert liepen mijn sinnen om te bedencken hoe dat het christelicke geloof wuyt soe verscheyde lantscappen verwerpen was ende aldaer niet weder en quaem. Dese gedachten dreven mij tot groete vrese, dat wij mede in dese sware confuys ende erroer altijts bliven souden als van God verworpen ende dat die moet genouch verloren was. Ende quame mij dese ondrachlicke benautheyt over, doer oersaeck dat ick insach die menichfuldige logens, die tot dese tijt toe als sekerheyt tot ons vertroestinge waeren wuytgeset, die ick meest al vonde te falgeren, ende voerts om tgunt mij soe hier soe daer altemets bleeck, dat die goosen soe veel tot haer wille quamen ende mede ons noch verder met harder quaet dreychden. Aldermogenste God starck mij ende geeft mij verduldicheyt om te dragen tgunt u goetheyt over mij verhenckt heeft. Siet ons toch an met die oogen dijns groete genadicheyts sulx ghi altijts nae scriftuers betuych angesien hebt u volck, soe wanneer sij in die

1 Mr. Cornelis Suys, heer van Rijswijk, geb. 1514, president van het Hof van Holland, vluchtte 1572 naar Utrecht, nam 1575 deel aan de vredesonderhandelingen te Breda, st. Den Haag 1580 (Van der Aa).

+ Tijding van Delft.

+ f. 24. r.

+ Benautheyt.

[p. 38]

alreswaertste verdrietlickheyden sijn geweest. Siet ons an, bidde ick u wuyt alre harten, ende en laet ons altijt niet verstroyt bliven. Ghedenckt, liefste Heer, hoe dickmaels ick tot verheffinge van u godlicke mogentheyt hebbe andere versterckt in tijden als wij met dusdanige verwoestheyt van den quaden gedreycht plechten te worden. Ick riep altijt ‘die mogende God sal die boese wel onder houden. Sij sellen hemselven doot loopen, sij sellen tegens den heylige kerck niet mogen ende toch sellen sij bescaempt bliven int laetste’. Item hebbe ick noch dickmaels wuytgeropen, dat ygelick hem behouwen soude in goede ordinantie, in onderlinge liefte van malcander ende voerts in de vrese Goods ende dat sij niet eens twivelen en souden of ghi Heer soudet haer wel bescermen, sulx dat hem niemant in haer staet crencken soude mogen. Dit hebbe ick dickmaels wuytgeropen. Historiën van de kinderen van Israel, inhoudende exemplen van u bescerminge voer dijn volck; als die in tribulacie geweest sijn, gelijck in de tijden als sij in Egipten waeren, als Judith ende Hester den Heer voer haer volc baden ende gracie verwurven, dese pleech ick tot confirmatie van u⁺ sorchvuldicheyt voer ons // oeck veeltijts te verhaelen. Brocht mede dickmaels voert dijne mynlicken woerden, daermede ghi ons soe hartelicken toegeseyt hebt, dat ghi ons niet laeten en salt ende ons selver biddet, dat wij ymmers ons toevlucht tot u souden maeken, wanneer wij benaut oft beswaert mochten werden. Dus hebbe ick, o lieve Heer, soe u wel bekent is, geleert, dus hebbe ick gepreeckt, dus hebbe ick altijts gelooft ende gelove als noch vastelicken. Want ick wel weet, dat ghi waerachtich, almachtich ende goet sijt. Ende waerom vertouft ghi dus lange? Och laet toch allen menschen blijken dijne waerachticheyt. Laet mij niet gerekent werden voer een vals leerder, opdat dijn goede volck niet en come tot twivelinge. Soudet ghi, o God, heel achterbliven, och het waer qualick met ons, want dat een seker teyken soude sijn, dat wij om ons swaere sonden in dijnen toorn stonden. Och Heer ghi hebt altijts dijnsselfs gelijck geweest; men heeft u noyt gevonden anders dan ghi voerens gesproken hebt. Ghi hebt die uwe belooft troost in haer tribulacie, tot noch toe hebt ghi nyemant ontseyt, die tot u gecomen sijn in haer verdriet. Wilt hierom noch voer ons niet veranderen, maer weest ons sulx ghi gheweest sijt ons voerouderen, die haer in dijnen vrese behouden hebben, ende verlost ons toch te laetsten van dese seer swaere tribulacie, opdat wij, ontbonden sijnde wuyt dit verdriet, ons moghen voughen tot vercondinge van dijne wonderlicke wercken overal in anhoeringhe van allen menschen. Jhesu ontfermet onser ende weest toch genadich: dit is ons grondelick claghen ende kermen tot u.

Op desen dach is tsavonts van den gosen geschoten die capiteyn van⁺ des stadts groete geley, Jacob Voppez¹, schout van Haerlem. Dese goede man heeft veel eertijts geleden van sijns officiën weghen, alsoe dat hij oeck lange tijt ten hove gehouden was. Hij was seer zeloos ende is te vermoeden, dat hij hemselven daerdoer seer odioes maecktede. Ons lieve Heer is alle

+ f. 24. v.

+ Jacob Voppen, schout van Haerlem, wert geschoten.

1 Jacob Voppez, schout van Haarlem, stond wegens moord en diefstal terecht voor het Hof van Holland, maar kwam vrij toen het Hof uitweek in 1572 (Ter Gouw VII, 52 en 65, die 16 Oct. als sterfdag geeft).

[p. 39]

dinck wel bekent. Altijts is ygelick bekent, dat hij in dese geley een vroom ende trouw capiteyn is geweest. Die Heer sij sijn ziele genadich.

Der was oick op desen selfden dach, sieck sijnde, op sijn bedde gesturven een cappiteyn¹ van een vaendel van die knechten, die bij den stadt angenomen waren. Dese werde gepresen als die geweest was vroom, goet ende trou in sijn dienst. Die Heer sij desen zijn ziel genadich.

Op den twintichsten van dese maent is mij weder mijn bedroufheyt vermeerdert doer spraeck, welck geseyt werde van Schoonhoven, als dat die goede stadt seer benaut gehouden werden doert beleg van den gosen, sulx dat sij scharp hoop hadden van ontset te mogen werden ende dat hem boscruyt ende victalie began te ontbreken. Die faem liep van drie legers, die daer waeren, een te Willigen, een te Cleyn Ammers ende een te Lyesvelt. Ende hadden die goosen haer sulx bescanst, dat het water, twelck // die⁺ van Schoonhoven wuyt die Leck int lant hadden laeten loopen, haer niet en mocht deeren. Hadde mede dieselfde den dijck met ofsteken soe gesmaelt, dat die niet breeder en was dan voer twee luyden daerop gelijck te mogen ghaen, sulx dat des conincks volck nae menschen verstant, daertoe gheen anghanck mochten crijgen, sonderling doer oersaeck van geleyen oft ander oerlochscepen, die die gosen daer oeck hadden ende vreeselick wuyt schoten soe op Schoonhoven soe oeck op tvolck, die den stadt tot onset mochten comen. Och dit te hoeren dede mij grotelick benaut werden, overmids dat mijn jammerden die goede onse medebroeders van den Hem², die doochtsaeme priesteren, item conventualen, susteren, ende andere goodsvruchtige catholiike menschen, die daer in waeren, want mij seker voerstonde, werden die gosen den stadt machtich, sij souden den goeden deerlick mishandelen. Mogende Heer verwackert ende staet op tot deser ende onsen hulpe en wilt niet versmaeden onse oetmoedige gebeden, maer verhoert ons, want ghi ons Heer ende ons God sijt. Vertroest dijn volck, mijn broederen, allen van ons collegie ende mijn lieve suster met alle mijn andere goede vrienden, die in desen bedroufden tijt seer verwoost, geperst ende benaut gaen om gheen andere reden, dan dat sij gerekent sijn te wesen van dijnen dienst.

Benaude mij voerts het lange vertreck van mijn ballissement, daerom want an ende an ons vercondicht werde van seker ontset ende hoe meerder geseyt werde hoe wij minder vernaemen.

Hoerde oeck op desen dach, dat ter Goude gevangen genomen was⁺ Heynrick Dirrixz³ met sijn gasten, dien hij tsijnen huyse op die bolingen genoot hadde, met accusatie dat sij tsamen verraders waeren. Men seyde dattet religiosen waeren, maer sij en worden ons niet genoemt. Heer gheeft dese paciëntie ende vergunt hem, dat sij tot haer onscult mogen comen.

Op dese tijt hadden ons volck een groot scip, dat wel veertien duysent⁺ R. gl. gecost hadde - soe men seyde - ende noyt in zee geweest hadde,

1 Dit was hopman Guiliamen, die 19 Oct. 1572 in de Oude Kerk werd begraven.

+ f. 25. r.

2 Reguliere Kanunniken van St. Augustinus van St. Michiel in den Hem bij Schoonhoven, aangesloten bij het kapittel van Syon (M.B. II, 171).

+ Tijdinghe van der Goude.

3 Misschien dezelfde als het lid van de vroedschap van vóór 1573, dat Walvis noemt, en als Henrik Dirksz, zoon van Dirck Cornelisz van Oudewater, die in 1562 en 1569 de stadsschool begiftigden (Walvis I, 214).

+ Een schoon, costelick schip wert verbrant.

[p. 40]

an brant gesteken. Tlach ter plaetse daer die goesen over Amstelredam vergadert lagen ende hadden die gosen des nachts tevoren naersticheyt gedaen mits een schuyt met riet ende teer daer beneven te ontsteken, tselfden te verbranden, maer en condens niet becomen. Die saeck waerom dattet die onse verbranden was, dat sijt selven niet en wisten te behouden ende waeren beducht, dat die gosen daerdoer veel quaets souden mogen doen.

⁺ Worde mede hier geseyt, dat die heer van Lockhorst¹ wuyt Leyden geruymt ende tot Utrecht gecomen was.

Soude ick voerts scriven die groete geperstheyt mijnre harten, die mij op desen dach oock overviel, twaer niet mogelick of die leser van tselfde soude hem geneycht vinden tot huylen ende screyen.

Mijn quamen voer verscheyde gepeynsen. Och mijn stont soe swaer voer het overdencken van ons convent, dat het soeseer geplondert was. Ick sach op des kercks goeden. Den huysraet van tconvent liep mij even stijf in mijn hooft ende voerts cruyste mij seer deerlick, dat ick mijnselven in clederen, huysraet, boucken ende andere mijne nootlicke dinghen soe wonderlick berooft vonde. Ick sach mijn broederen soe verstroyt te loepen, mijn Agnietenkinderen soe deerlick gesceyden te wesen ende anderen conventualen van die Magdalenen, Margrieten, ende op die Goude in soe⁺ desolaeten staet te sijn. Ick // sach te laetsten onder andere veel meere, mijn hartelicke vrienden, oeck mijn lieve suster met haer weeskinderkens in haer swaeren noot, als een die gelaeten is van alle vrienden ende geperst van veel quaden, die haer verdriet andeden om mijnen wil ende oeck om sake dat sij dondoochde haer niet ondervoughen en wilde. Alle dese dingen dreven mij gestadelick in mijn gedachten ende deden mij seer deerlicken dickmaels suchten. Och ik joeckte soe, ick verlangde soe ende begeerde soe hartelicken den tijt eens te crigen om dese altsaemen eens wederom te sien ende met desen noch te spreken om haer te verstercken ende te vertroesten, maer en beliefdet den Heer noch soe niet ende most paciëntie hebben. Almogende God laet toch noch genouch sijn dese verwoestheyt teghens dine geminde. Bedwinckt den boosen ende gebiet denselfden, dat sij ons tot vrede laeten comen, opdat wij ons te laetsten bequaem vinden voertan dij te dienen ende dijnen heyligen naem te loven, te eeren ende te prijsen. Neyget toch dijnen oeren tot onse oetmoedige gebeden ende gheeft ons, dat wij in u ooghen gracie vercrijghen ende van dese tribulacie ontsleghen werden, soe verde u dat goet dunckt.

⁺ Den een ende twintichsten dach was Muyen van den gosen weder besprongen ende werden met geleyen seer geforseert, sulx dat die van Muyen succurs sochten bij die van Amstelredam.

⁺ Bij den stadthouder ontrent Schoonhoven was oeck faem, dat noch toe gecomen waeren twee vaendelen knechten tot sijn hulp om die van Schoonhoven ontset te doen.

Van den Briel worden geseyt, dat daer sekere scepen voer waeren van ons coninck. Ende ghinck noch doude tijding, dat die hartoch Alva met

+ Lockhorst.

1 Hiermee moet bedoeld zijn Cornelis Jansz van Veen, geb. Leiden 1520, pensionaris en burg. aldaar, week uit na de overgang der stad, st. 1591. Hij was wel de eigenaar, echter geen heer van Lockhorst (N.N.B.W.).

+ f. 25. v.

+ Die guesen besetten Muyen met scepen.

+ Faem van veel crijchsvolck.

[p. 41]

groet volck nederquaem tot verlossing vant lant. Och Heer oft u eens geliefde ons dijn verlossinge neder te seynden, wij souden u ewelick daertegens dancken ende loven.

Op den avont van desen selfden dach quam noch wederom seer bedroufde⁺ tijding van Schoenhoven, dattet van den gosen ingenomen was¹. Men seyde, dat het met compositie overgegaen was, maer en conde gheen sekerheyt vernemen. Altijts sach men, dat groete bedrouftheyt rees onder den goeden ende andere waeren weltevreden soe ons genouch bleeck, want sij wel begeeren, dat overal dese verwoestheyt plaets hadde, hoewel sij nochtans weynich saeghen wat benautheyt den lande hierdoer noch overcomen sal. Jhesu gebenedijt, liefste heer, wat is dit? Wilt ghi ons altemael⁺ te niet doen loepen? Ende wat hebben die goeden bedreven? Salt ghi met den boesen oeck den doochtsamen vernielen?. Siet an die goede borgheren van dese nu versch overvallen stadt, hoe wel sij hem gehadt hebben, hoe gaern sij haeren erfheer² getrou gebleven waeren, hoe lief sij u hebben ende hoe sij tot noch toe bemint hebben dijne heylige diensten. O goede onse medebroederen, aldaer nu seer geperst, o doochtsaemige maechden in den conventen, aldaer jammerlick getribuleert, o goodsvruchtige priesteren ende voirts alle geestelicke oft catholiike menschen, altsamen in groete bangicheyt daer versaemt, och die bermhertige Heer // gewaerdich⁺ hem u te verstercken, te vertroosten ende te verlichten. Dijn vijanden moet hij bedwinghen, dat sij u niet verder en tribuleren dan u salicheyt uterlick van noede en is. Patiëntie moet hij u verleenen ende kennisse, dat dese u overvallinge uluyden sal sijn een suyveringe vant tgunt in u voertijts doer sondigen is besmet geweest ende dat gi mede nu hiernae verwacht wederom sonderlingen vertroestingen. O mogende God weest genadich⁺ ende wilt toch te laetsten eens dijn heylige aensicht toenen. Die prinschen tribuleren ons. Laeten sij toch ondervinden, dat sij tegen dij niet altijts en vermogen. Tgunt die heylige propheet seyt, dat men in den prinschen niet en behoert te betrouwen, alsoe bij dien gheen salicheyt en is, dit toont toch nu, lieve Heer, ende breket onse weerpartie haer forsheyt, dat hem die macht ontbreeckt van ons dijnen hoochwaerdige sacramenten te ontrecken. O Heer verhoert ende wilt in der ewicheyt dijn gramschap op ons niet laeten bliven. Hebt ghi ons tot u geroepen? Hebt ghi ons tot dijn dienaren vercoesen? Hebt ghi ons te laetsten met uselfs vleysch ende bloet mids menige andere graciën versien? Geeft ons hierbij te mogen bliven ende tgebruycken van u gaven te mogen behouwen. Gedoocht niet, dat wij van u verdwalen, dien ghi soe onwuytsprekelicke minne ende vrienscap bewesen hebt. Siet ons crancheyt an ende verhenget niet, dat wij soe swaerlicke verder getempteert werden, opdat wij doer groete persinge tot gheen weemoedicheyt en comen ende die verkeerde gheen oersaeck en vinden van dijnen heyligen naem te lasteren. Bidde mede, o liefste Heere, wesende in dese bedrucktheyt waerdoer mijn vernieuwet wert mijn memorie van mijn broederen nu oeck desolaet, dat ghi toch als u

+ Schoonhoven wert gues.

1 Op 20 Oct. 1572 kwam Schoonhoven met accoord aan 's prinsen zijde (Brugmans 119).

+ Wuytroup tot God voer die van Schoonhoven.

2 De heerlijkheid Schoonhoven was in 1397 aan de grafelijkheid van Holland vervallen.

+ f. 26. r.

+ Ghebet.

[p. 42]

sonderling bevolen <dien sij ymmers eygelick toehoeren> desen met alle mijn andere goede vrienden geestelick of waerlick^a, bloet ende kennisse, wilt behoeden ende beschermen, dat sij tot gheen verdwaeltheyt en comen, ofte in gheen cleynmoedicheyt en vallen. Gedenckt Heer, dat sij van dijn erfnisse sijn ende dat sij u altijts bemint ende gesocht hebben. Gunnet dat dese den werlt noch een onderwijs werden, dat ghi een wonderlick God sijt, ende dat ghi dan meest u mogentheyt altijts hebt wuytgegeven, als die menschen waenden dat sij in in de uterste noede waeren. Dit salt ghi dan claerlick bewijsen, ist dat ghi gewaerdicht desen, daer ick u hier met alle oetmoedicheyt voer bidde, doer dijn menschwordinge ende bittere passie wuyt dese benautheyt sulx te trecken, dat sij teynden dese oproerte dan wederom gevonden werden haer blijdelick te begeven tot dijnen dienste ende te vercondighen dijn eere. O alle lieve heyligen Goeds weest mij hier een onderstant ende helpt mij den almoghenden God bidden, dat ick voer dese genominerde verhoert werde ende voer mij ende haer tsamen verwerf tondervinden waerachtich te sijn, dat noyt yemant in God hoeptede, die bescaempt bleve. O Heer wij hoepen in u, en laet ons niet bescaemt.

⁺ // Op den XXII deser maent brochten des stadts geleyen innen negen⁺ scepen, cleyn of groet, meest met turf geladen, sommige met coeren of suyvel, sulx dat hierdoer veel menschen, dien dese scade roerde, overquaem groete bangicheyt, overmids dat hem dese roeverie heel arm maeckte ende soe benaude, dat sij niet conden sien waerwerts sij hem keeren souden om haer huysgesinne den cost te voeren te winnen. Och Heer vertroost toch alle bedruckte harten ende verleent te laetsten dat dese der menschen raesernie eens in gesaeticheyt gekeert werde. Men hoerden in dese tijt wederom gheen goet. Die naerstige wuytstel van tgroet ontset,⁺ dat op die hant was, verghinck ende slaptede al heel. Die moet ontviel ons van voer die winter eenich verlichtenisse te crijghen. Groetelick werde⁺ geseyt, dat die prinsch tot Enchuysen¹ gecomen was ende in sinne hadde alle die Hollantse steden te doerreysen.

Ghinck oeck faem, dat tot Alcmaer, Hoorn, Haerlem ende andere deser⁺ complicen steden den trommel geroert ende wuytgeropen werde, dat soe wie den coninck ende den prinsch dienen wilden mochten op die hant hebben twee daelders ende voerts Amstelredam tot een roof. Die tijt werde vast alle daechs swaerder ende men sach gheen hope van beteringe.

Die vaert tusschen Utrecht ende Amsterdam werde wederom seer onveylich⁺ doer die goosen, die daer bij scolen liepen. Men seyde oeck, dat in de revolteerde steden nieuwe eden gedaen werden om den hertoch van Alva te vervolgen ende die nieuwe seckt in te voeren. Een dinck was, waerwuyt wat goets noch gehoept mocht werden, te weten dat ons geseyt werde voer seker, dat hem veel volcks op een nieu verloer ende wuyt den revolteerden⁺ steden verscheyden ende vluchten. Die heere van Lockhorst was met sijn familie wuyt Leyden tot Utrecht gecomen. Ascendelft², swager

a Er staat ‘waelick’.

+ f. 26. v.

+ Prijsen ingebrocht.

+ Die moet ontvallet ons.

+ Fame van den prinsch.

1 De prins kwam hier op 21 Oct. 1572 (V.A. 434).

+ Vreemde der guesen attentaeten.

+ Die vaert tusschen Utrecht wert onveylich.

+ Veel volck verliest hem.

2 Heynrick van Assendelft, tr. Dieuwer van der Laen Gerritsdr., st. Amsterdam 10 Febr. 1573 (dagboek), begr. Oude Kerk 11 Febr. Zijn weduwe woonde later te Leiden. (Kok, Vaderlandsch Woordenboek IV, Ned. Leeuw 1948, 154 en Holleman 316). Met zwager wordt schoonzoon bedoeld.

[p. 43]

van Meester Gerrit Verlaen, was oick tUytrecht. Die pater van Roomen¹ was daer mede ende noch veel meerder.

Ende oick waeren der verscheyde op een nieuwen tot Amsterdam gecomen,⁺ maer viel veel te doen eer men voerts yemant in den stadt mocht crighen. Somma. Die groetmoedicheyt ende groete hoopen der gosen - soe ons genouch bleeck dat seker was - beoersaeckte ons groete sorrich van meerder oproerts. Ende wederom dede ons hoepen, dat wij verhoerden van alsulck vluchten, als nu gedaen werde. Wij waenden, dat sij wat sonderlings mosten gehoert hebben, waerdoer sij voer een swaerder beducht waeren ende dat sochten te ontloepen. Dese verscheyden dinghen hielen⁺ ons tusschen hope ende swaere vreese. Die Heer der heerschaeren maeckter sijn liefste wille of ende verleene ons salicheyt. Tviele ons hart ende swaer in alsulcke geperstheyt te steken ende noch hierenboven te derven die presentie van onse familie ende // andere lieve vrienden. Maer wat wilden⁺ wij doen? Tgunt die mogende God over ons verhengt mosten wij met paciëntie verdragen, met kennisse dat hij alle dinck wel doet ende goede reden heeft waarom hij dit of dat anrecht. Anriepen evenwel niettemin des Heeren bermherticheyt om gracie van verduldicheyt ende ontset, soeveel sijn goetheyt sach dat ons salicheyt tselfde toeliet. Och Heere siet neder ende verleene toch eens, dat tot mij yemant come doer wien ick kennisse crijge van mijn volck, hoe sijt maken, hoe sij tevreden sijn ende waer ygelick hem behout. Hier hebbe ick sonderling <Heer ghi weet dat> verlangen nae, hiermede sij ick becommert, hierom <want ick hier of niet altijts en verhoer> sij ick sonderlinck bedrouft. Gheeft toch dese mijn volc, die u dienaers sijn, een goede geest. Een sonderlingen geest wilt in haer storten, waerdoer sij gedwongen werden sterck te bliven in haer eerste goede vocatie. Och Heer laet toch dese dijn scaepken niet vernielt bliven. Verheft ende repareert wederom tgunt ter neder geworpen is, want ghijt machtich ende die Heer sijt. Vertoent u mogentheyt. Laeten die boesen doer ondervinden van dijn wonderheyden gedwonghen werden om dijn glorie te belijden ende laet haer in haer seer quaet opstel niet vordelen maer bescaemt bliven.

Op den XXIII deser maent began men doorlochscepen wederom toe te maeken om in zeede te tijden, maer der was gheen sekerheyt watter te doen was. Och goede Jhesu geeft toch gracie dat eens een middele compt, waerdoer deses turbels een remedie gevonden werdt^a.

1 De pater van dit Leidse convent, wiens naam ik niet kon vinden, was blijkbaar⁺ een bekende van de schrijver. Hij logeerde bij hem in het convent van de Nieuwe Nonnen en betaalde in Sept. 1573 daarvoor 11 gl. 4 st. kostgeld (N.N. fol. 13).

+ Missiven van mij an der Goude gesonden.

+ Men weygert den verloepers wuyt den guesensteden inganck.

+ Wij werden gehouden tusschen hope ende vrees.

+ f. 27. r.

a Hierachter zijn 18 regels doorgehaald:
‘Op desen dach ontfinck ick een brief wuyt Wuytrecht van onse suster Anna Zandersdr., religioes van sint Agnieten binnen der Goude, ende ontbodet mij, dat sij een seker bode hadde op der Goude; wilde ick daer yet seynden, dat sijt met die bode wel bescicken soude. Ende ick sonde haer terstont met dieselfde bode twee brieven, een an die moeder² ende die ander an die procuraetster van sint Agnieten voirn. Die mogende God gewaerdich hem dese brief sulx te driven ende te sturen {?}, dat sij toch ter rechterhant comen ende den bedruckten troost ende versterckinge doen. Heer hoert mijn gebet, want mijn roupen ende verlangen stadelick tot u is. Och mijn benautheyt is mij⁺ soe groet. Mijn valt soe swaer, dat ick in dusdanige vervaernisse sitte. Dickmaels sij ick beducht dat ick noch hier overvallen sal werden ende hierdoer come ick tot groet beclage mijnsselfs. Ick sie mijn gecomen te sijn tot mijn oude dagen. Ick bemercke mij ontset te wesen den troost der menschen, overmids dat ick voerts nyemant weet te profeteren, maer meer sorrich hebbe dat ick veel menschen sal moeten moelick wesen, alsoe ick gheen manier noch middel en sie om doer mijnselfs mijn noetrufticheyt te mogen verwerven, want het gunt ick nu geleert hebbe, twelck mij angenaem is, mij niet helpen en mach, alsoe tselfde {God betert} nu veracht, vertreden ende heel verseyt wert ende anders en kan ick gheen ambacht. Wat sal ick ghaen maeken? Mijn hoepe is o alremogenste God alleen in dij, dat ghi mij wuyt alle dese soe swaere persingen salt mogen helpen ende noch stellen in sulcken staet, daer ick mij selver of sal versorchen{?}. Ghi hebt mij in groete bangicheyt laeten coemen. Ghi hebt toegelaeten, dat ick voer oegen hebbe gesien, dat mij die swaerste periculen hebben besingelt, die oyt yemant mochten overcomen. Ende hebt mij tot noch toe altijt bescermpt.’

2 Eypgen Volpertsdr, reeds in 1560 moeder (rek. 1560 fol. 87), st. Gouda herfst 1576. Zij was toen nog moeder van het St. Agnieten convent (dagboek). Eypgen Folpert Aertszdr. had een lijfrente op de stad (rek. 1545 fol. 57, rek. 1572 fol. 81vo en rek. 1575 suppl. fol. 5vo). Haar moeder bezat als weduwe een huis te Gouda (kohier 1556 fol. 41).

+ Ghebet.

[p. 44]

⁺ // Ghi hebt mij in de plaats van swaericheyt, daertegen ick bevreest was, verleent u minlickheyt ende als ick waende onwaerdicheyt te sien, soe hebt ghi gedwongen doer dijn mogentheyt dien ick gelijc vijanden vreesde, dat se mij niet anders bewesen noch gedaen hebben dan of sij mij liefste vrienden geweest waeren. Ende als ick tot noch toe u aldus tot mij gevonden hebbe in dijn vaderlickheyt mij te bewijsen in allen, dit gheeft mij moet. Hierwuyt ontfange ick hope ende stae vastelick op u, dat ghi mijn voert niet laeten en salt, maer wonderlick onderhouden ende treffelicke oersaeck gheven om andere, die verkeert sijn, te trecken tot u als tot dengheen, die naerstelick besorricht ende bescermt ygelick, die in u betrouwen. Sulx wuyt mij, daer ghi tot noch toe soe wonderlick bij gedaen hebt, ygelick genouch blijken mach. O Heer doet wonderlick ende wert indachtich om gehoer te gheven het jammerlick suchten ende weenen van soe menich ewich benaut, beswaert ende geperst mensch. Laet toch die vijant overal gheen victorie gebruycken, toont u macht ende bewarende behout dengheenen, die ghi gescapen ende met dijn preciose bloet verlost ende gecoft hebt. Stort een vrees in de verkeerde, maeckt hem een twist onder malcander ende laeten sij, siende haer verkeertheyt ende groete boosheyt, scaempt ontfangen. Soe sal ons wel haestelick voerkoemen u wonderlicke mogentheyt, want wij ons dan schielick verlost ende verlicht sellen vinden. Jhesu Davids soone verhoert mij ende verleent, dat ick in der waerheyt ondervinde, dat nyemant u tevergeefs an en roupt, maer dat ghi bermhertelick verhoert soe wie geperst sijnde in tribulacie u versouckt met oetmoedicheyt.

⁺ Op Crispijn ende Crispiniaensdach¹ naemen die gosen een scip, dat nae oesten vaeren soude, ende geboerde recht voer Amsterdam, der ons oerlochscepen tegenwoerdich lagen. Ende werde oick een van ons oerlochscepen die mast ofgescoten ende tscip sonderling gequetst. Tscip hadde sout ende andere waere in.

⁺ Des daechs hieran volghende voer in der nacht verbij Amsterdam een roybaers, toehoerende die van Haerlem, ende werde niet bescadicht. Ende nam dieselfde roybaers alst dach werde wederom een schip van onse volck, dat gerantsoent werde.

+ f. 27. v.

+ Die guesen nemen een schip voer Amsterdam.

1 25 Oct.

+ Der guesen roybaers seylt verbij Amsterdam onbescadicht.

[p. 45]

Men hoerde in dese tijt wederom niet anders dan kermen ende clagen; der quame wel opheve van omtset, maer hadde noyt vervolch.

Die faeme, die van Schoonhoven verspreyt werde, was seer ijselick. Men⁺ seyde dattet eerste werck was, dat die goosen daer deden, tsmijten van de kercken aldaer ende te beroeven die huysen sonderling daer men laeken, linne, wolle, zie ende diergelijck te coepe hiel.

Oick was daer tijding datter sommighe gehanghen waeren¹, waerom wij ons seer hartelick bedroufden, maer hoopten altijts een beter.

Ende in alle dusdanige verscheyde faemen, soe en warde mij noyt yet sekers van den mijnen gebootscapt, dat mij seerder dede ende meerder pijne beoersaeckte dan ick ymmermeer wel scriven mach, want mij mijn swaericheyt meest was van mijn gelaetenheyt, waerwuyt mij dochte dat die mijne mijn al heel wuyt der harten gestelt ende vergeten hadden. Och die tijt viel mij soe lange; ik telde die daghen, die uren leyde ick over ende mijn docht, dat ygelick dach een jaer lanck was. Ick suchte soe menichwerf. Ick wentste soe dickmaels die mijne eens te moghen sien ofte met haer te spreken, maer ick most mij lijden ende en conde gheen vertroesting verwerven. Die daghen verliepen ende ick wachte vast, maer bleef altijts even nae. // Heer coempt toch te laetsten ende en blijft niet gestadelick⁺ op ons vergrampt. Ontfermet dijns volck, die desolaet sitten sonder dat yemant is, die hem dijn godlick woert vercondicht ofte dijnen heylige sacramenten anrecht. Al waeren sij in dijn bloet niet gewasschen, soe sitten sij van u verscheyden. Och Heer siet neder ende ontfermt. Ontfermet Heer, want ghi alleen van wiens ons hulp ofte vertroestinge coemen mach.

Op den negen ende twintichsten deser maent ontfinck ick een briefken wuyt Utrecht van Annitgen Zanders daerbij sij mij ontboedet, dat sij ontfangen hadde die brieven tot sint Agnieten ende dat sij die wel beschicken soude².

Op den dertichsten werden doorlochscepen wederom recht voer Amsterdam gebracht, twelck die gosen, die daer over in Waterlant laegen, gaerne⁺ verhindert hadden, sulx dat sij daer stijf op scoeten, maer en conden haer wille hier noch niet volbrengen. Wederom quam mij hier benautheyt over, soe groet dat mij mijn hart docht te ontsincken. Ende was soe bedrouft om reden dat mij voerstont, alsof al die moet verloren hadde geweest van wederom ymmermeer in onse possessie te mogen comen.

Men hadde lange geroepen ende ygelick sprack noch tegenwoerdelick, datter een grusaem volck³ voer de hant was, maer alsoe ick oeck tot noch toe dickmaels gemerckt hadde, dat goede tijding in swaericheyt int laetste verkeerde ende selden tgoet tot perfectie geeoemen was, soe en conde ick mij toch niet tevreden houden.

Oick vonde ick swaericheyt in waerachtich comen van tontset, want ick⁺ sorrich hadde an die een sijde, dat sij soe terstont niet versekert en waeren van victorie, alsoe die goosen veel in getale waeren ende stoute cloucke mannen hadden, die wel siende dat het hem haer lijf goet^a, haar toch in

+ Van Schoonhoven sware tijdinge.

1 Hierop komt de schrijver later terug (fol. 29ro).

+ f. 28. r.

2 Vergel. fol. 27ro.

+ Doerlochscepen comen wederom voer Amsterdam.

3 Bedoeld moet zijn het Spaanse leger, zoals later blijkt (fol. 28vo).

+ Wonderlicke fantasiën.

a Verschrijving voor ‘golt’.

[p. 46]

alle manieren souden weeren, ende an de andere sijde, bij gracie dat die onse boven flogen ende triumpheerden doer Goeds gracie, sach ick op die ellende daerinne alsdan haer vinden souden mijn broederen, susteren, vrienden ende andere goede catholiken in onsen stadt sijnde, wesende alle dese toch deses verkeertheyts ende oproers onsculdich. Hierwuyt quame mij groet verdriet, soedat ick mij bevonde in mijn crachten te verghaen. Ende wies in mij dese bedrucktheyt soeveel te meerder soe ick dieper insach tbitter sceyden wuyt mijn volck, magen ende lieve vrienden mids mijn besit, daer ick mij dachlix mede geneert hadde. Ick wrastelde hier tegens wel hartelicken; ick stelde mij voor, dat ick niet beters maer wel swaerder verdient hadde. Ick beloofde mijselven hiertegens wederom groete vertroestenisse, alsoe ick oeck ansach dat ick eertijts meenichmael gesien had sulx waervan ick vrees ontfinck van nymmermeer vertroestinge wederom te mogen crigen ende was nochtans noch al ten beste vergaen ende dochte oeck wel dat dit des Heeren beliefte was, dien ick behoer te prijsen. Maer wat ick peynsde, hoe ick mij tegen mijn quellinge versettede, ick vonde mij al even verslaegen ende conde mijn verbaestheyt niet quijt worden. Bleeve hierom bedrouft ende troerich ende keerde mij dickmaels tot onse lieve Heer, hem anroupende ende biddende dat hij toch eens sijn genade mij wilde vertoenen ende gunnen dat doer sijn gracie dese verwoestheyt ende swaere verkeertheyt toch eens ten eynde coemt ende ick⁺ met alle verjaechde ende dwalende menschen mij wederkeeren // mach tot mijn verlaete stede. Och Heer <sprack ick dickmaels> ontfermpt, weest genadich ende toont mijn dijn vaderlickheyt. Hebt mededogen met mij, die dus beladen gae, die dus gelaten sij, ende die aldus van de mijnen verdreven ben. Verblijt ons, o mogende God, met nieuwe blijschap, mij, dat ick met die mijne wederom u dienen mach, die mijnen, dat sij mij doer u mogentheyt ende goetheyt wederom met liefte ende godlicke blijschap sien mogen. O Heer verhoert ende en stopt dijn oeren niet tot mijn oetmoedige ende suchtende gebeden.

⁺ Op den laetsten deser maent verhief hem dese oproerte wederom seer. Men verspreide, dat van Enckhuysen quamen wel twintich oerlochscepen met sekere geleyen ende veel meer goosen om Amstelredam wederom te beleggen.

⁺ Die burgemeester met sijn convoy trock nae Utrecht ende voert nae den hartoch¹ - soe als men seyde - ende als dieselfde burgemeester gecoemen was tot Utrecht terstont screef hij ende ontboet bij hem eenen Willem Adamsz, die bescicker was van sulck apparaet van oorloch als binnen Amsterdam gehouden worde, ende reysde op die tijt staensvoet dieselfde nae Utrecht, maer die gemeente en wist niet wat datter doens mocht sijn².

+ f. 28. v.

+ Die guesen beginnen weder te rumoeren.

+ Burgemeester van Amsterdam reyset nae den hartoch.

1 Alva was toen in Nijmegen.

2 Dit waren de burgemeesteren Pieter Pieter Gerbrantsz Ruys en Sybrant Occo met de pensionaris Mr. Marten Blockland, drie dienaren en een convooi van soldaten, die van 30 Oct. tot 15 Nov. 1572 op reis waren. Van Willem Adamsz wordt niet gesproken. (rap. 1572 fol. 130).
Pieter Pieter Gerbrantsz Ruys, schepen 1555 etc., schout 1566-1572, burg. 1572 etc., laatste maal 1576, leider van de Spaansgezinden te Amsterdam, st. Leuven 2 Juli 1578 (Elias I, 43, Ter Gouw VI en VII en M.A. I, 279), in Mei 1579 werden zijn goederen te Amsterdam verkocht (R.H. 80 en 108).

[p. 47]

Angaende die knechten, daer voertijts veel of geseyt was dat ons tot ontset comen souden, jae nu al te Wijck ende te Reenen waeren, daer werden nu of geseyt dat sij wederom opgetogen waeren om Zutphen te beleggen, soedat ons genouch alle die hoepe ontviel van cortelinck⁺ eenich verlossinge te ontfangen oft most van boven wuyt ons liefs Heeren gracie, bermherticheyt ende groete moegentheyt comen bij wiens niet onmogelick en is, oeck hoe ongesien hem alle dinck anstellen mach.

Soe was dan dese geperstheyt, die hierwuyt rees ons bereydinge tot het waerdige hoochtijt van Alreheyligen in de plaetse van alsulcke inwendige blijschap als wij eertijts op dese hoochtijt plechten te hebben. O mogende God ontfermt u toch onser ende gunt doer u goetheyt ende doer het voerbidden van dijn lieve heyligen, dat dese beroerte eens bestelt wert ende dijn heylige diensten met soe waerdige feestdaegen wederom met alle behoerlicke waerdicheyt mogen geëxerceert werden.

+ Wij werden weemoedich.

+ Missiven van mij an der Goude gesonden.

2 Eypgen Volpertsdr, reeds in 1560 moeder (rek. 1560 fol. 87), st. Gouda herfst 1576. Zij was toen nog moeder van het St. Agnieten convent (dagboek). Eypgen Folpert Aertszdr. had een lijfrente op de stad (rek. 1545 fol. 57, rek. 1572 fol. 81vo en rek. 1575 suppl. fol. 5vo). Haar moeder bezat als weduwe een huis te Gouda (kohier 1556 fol. 41).

+ Ghebet.