Zuiderlingen

[p. 89]

De redder van het iconisme

Het meer van Bolsena, aan de Via Cassia naar Rome, is diep, ongenadig diep. Het is een volgelopen vulkaankrater, die de vorm heeft van een gigantische ouderwetse frietenzak van Reitz op de Markt als je dat beter snapt. Het meer van Bolsena is twee keer zo diep als de Sint-Janstoren hoog is. Hoeveel pleziergangers zijn niet met veel bombarie in een boot gestapt, naar het midden van il lago geroeid en nooit meer teruggekeerd? Het meer van Bolsena zuigt.

Het is aan dit Italiaanse meer dat de Maastrichtenaar Jeroen van Dongen in de zomervakantie van 1986 de geest heeft ontvangen. Zijn vader had uit zijn eigen kunsthandel in Wyck een pak aquarelpapier meegenomen, om zich op de camping te verzetten, want in de kantine van signore Amadeo is nooit veel loos. Maar het kwam er niet van, hoe gaan die dingen? Je drinkt een glaasje grappa in de voortent, je frituurt wat courgettenbloemen in een laag olijfolie, je drinkt nog een grappa...

Zodat zoon Jeroen het plankje ter hand nam, een stuk papier knipte en aan de gang ging. Het resultaat: het geheimzinnige meer van Bolsena zoals verbeeld door een

[p. 90]

nieuwgeboren kunstenaar. Zijn motto: ‘Door onkunde kundig.’ Zijn relativeringen: ‘Maar dat is mijn eigen benadering’, ‘Ik heb maar een variabele gedachtengang’ en ‘Ik werk net als Vincent van Gogh: volslagen psychotisch.’

Vanaf september 1997 volgt Jeroen van Dongen de avondopleiding van de Academie Beeldende Kunsten, aan het Herdenkingsplein. Eén vakdocent heeft al geconcludeerd: ‘Jij doet maar wat.’ Jeroens reactie: ‘Jij doet ook maar wat.’ De meerderheid van het docentenkorps echter is verpoepzakt: met stomheid geslagen door zijn natuurlijk talent. Wat moeten we die jongen eigenlijk nog leren?

Etsen is lekker kretsen, stelt Jeroen, wiens enige maatschappelijk erkende vakmanschap bestaat uit een ondernemersdiploma Aardappelen, Groente en Fruit.

Van al dat gekrets en gedabbel in het etslokaal raakt Jeroen soms buiten zijn zinnen: ‘Op een avond moest ik de spiritusvernis van de etsplaat afhalen. Met een grote fles thinner. Aan de gang! Ineens, door alles wat vrijkwam, flipte ik helemaal uit. Terwijl we nog een werkbespreking met Felix van de Beek hadden! Shit, gek! Dus ik kwam daar hartstikke dol binnen. Een of ander Pruisinnetje was juist haar project aan het verdedigen. We moesten voor Felix allemaal een project ontwerpen voor het Herdenkingsplein. Imaginair, maar dat snap je wel. En dat Pruisinnetje had van satéstokjes een carrousel gemaakt, op een stuk hardboard. Eromheen had ze rubberen bandjes van speelgoedautootjes geplakt, bij wijze van zitbankjes, maar daar kwam dan weer een kaars uit, of een schroevendraaier of ik weet het eigen-

[p. 91]

lijk niet meer. Ik zeg tegen Felix van de Beek: ‘Ik kan er niks mee,’ en tegen dat Pruisinnetje, dat mij staat te beloeren alsof ik de prins carnaval van Zimbabwe ben: ‘Jèh, ich finde es gewohn scheisse.’

Moet gezegd kunnen worden. Men is immers op de academie om van elkaar te léren. Aan gekuts hebben we niks. Dan zuigt Jeroen zich vol lucht en schudt vulkanisch zijn weerspannige haren. Een Romeinse hoofdman op de Via Cassia. Die moeten ze ook niet besiebelen met satéstokjes en dubbelgevouwen speelgoedautobandjes.

‘Leonardo da Vinci - die ging erop los! Michelangelo - ertegenaan! Vincent van Gogh - naar voren! Hoe dat die kerels aan de gang gingen! Niet nadenken - kwak het erop, hrets het erin! Lekker psychotisch bezig zijn! Er kan ons niets gebeuren!’

‘Je weet dat Pie Cobben ook altijd naar het meer van Bolsena ging. Hij zat niet op Amadeo's camping, maar op Il Lago. Ben ik een avond naar toe geweest. Dat was in de tijd van het sigarettenpeuken wegschieten. Schoot ik mijn peukje in de haren van Pie Cobben zijn vrouw! Bleef zo zitten! En Pie Cobben zich bescheuren! Maar dat is slechts terzijde, misschien niet zo interessant.’

Eveneens minder interessant, misschien, is dat Jeroen afgelopen carnaval een matras heeft meegesleept en bij café de Belzj voor de dames-wc heeft neergelegd, zodat alle dames eroverheen vielen. Of dat Jeroens neef, Servaas Tulkens, in 1993 in de Grote Optocht meeliep met een fruitladder onder de arm, die hij in geval van dorst tegen een gevel met een open raam zette zodat hij bij de lui binnen een flesje bier kon gaan opentrekken.

[p. 92]

Zijn thema's. In één woord: de Dood.

‘Wat meen jij dan? Hier, kijk deze ets: een vent heeft een verkeersongeluk gehad; zijn hart is al in een apart kader gezet, maar klopt nog; uit zijn strottenhoofd - zijn kop is naar de kloten - loopt een ladder naar de hemel, maar die beklimt hij niet. De vent heeft geluk gehad. Hij heeft het ongeluk overleefd.’

‘Zie je dit detail? Dat stelt een icoon voor. Op veel van mijn etsen bouw ik een icoon in. Het figuurtje in dat icoon is een dode die de doden staat op te wachten. Heeft deze keer pech, maar een volgende keer weet je niet.’

‘In 1993 ben ik met iconen begonnen. Als een nevenactiviteit. Ik ben gefascineerd door de ei-temparatechniek. Dinsdags overdag volg ik lessen van Dick Scholten, dat is een geweldige vent, maar geen Maastrichtenaar, maar een Kempenaar. Wat ik me afvraag: die Byzantijnen, wat waren dat voor lui? Die geven zich niet bloot op die iconen. Stille taferelen, doodstil, aleeuwig. Maar ik had een kameraad, die kwam opeens niet meer naar school: bleek gestorven bij een verkeersongeluk. De dood van een speelmakker en dan de begrafenis in Sint-Pieter-beneden waar iedereen gek van verdriet werd - ik weet niet, maar we mochten geloof ik niet mee naar het kerkhof. Waar ligt hij begraven? Daar pijnig ik nog altijd mijn hersens mee. Of hebben ze hem verbrand? Nee hè, dat doen wij niet?’

‘Had de verkeersborden niet gezien. Ik krets veel verkeersborden. Stop! Verboden in te rijden. U nadert een voorrangsweg. In 1994, toen ik nog met Chantal vrijde, sta ik op de Pieterstraat te bellen en ik kijk naar buiten

[p. 93]

en zie een lijkenwagen langsrijden en ik kijk weer op en ik zie weer een lijkenwagen langsrijden en dat tot drie keer toe. Dat zijn van die periodiek gekke dagen.’

‘Sterven - niet voor het een of ander, maar die speelkameraad, en dan word ik 's nachts wakker en kijk ik naar mijn iconen en mijn etsen waar dan weer iconen in zitten. Doden die wachten op nieuwe doden. En dan denk ik jèh waarom leef ík nog wel? Het zal zo zijn dat het dodenrijk heeft beslist: laat die Jeroen van Dongen maar lopen, laat die maar schuiven, want die moet het iconisme redden. Maar als ik in Italië langs een begrafeniswinhel loop en ik zie al die doodskisten, grote en kleine - weet je dat er vroeger ook zo'n winkel in Maastricht was waar nu de Take Five is?’

‘Al mijn vriendinnen vonden het leuk aan het meer van Bolsena. Ik heb er al de nodige meegenomen. En vorig jaar, toen ben ik weer eens met pa en ma gegaan, en met mijn huidige vriendin, en met de hele schilderrotzooi, en ik zou rijden en toen ben ik de avond ervóór tot half drie doorgezakt in de Oase. En 's morgens om zeven uur de autostrada op. Met een kater door Luik, met een kater door Metz, met een kater door Basel, met een kater door de Sint-Gotthardtunnel, met een kater door Bologna, met een kater door Orvieto. Maar we kwamen zonder schrammen aan. En 's nachts, toen we terugliepen van het stadje naar de camping van Amadeo, zeg ik tegen mijn liefste: “Ik heb een paar grappa's gedronken, dat weet ik, maar ik voel zo'n grote aanvechting om in het meer te springen.”

En ik spring, tussen twee boten door, whaaf, het meer van Bolsena in. Shit man! Kletsnat!’