Zuiderlingen

[p. 40]

Angst en vrees in 't Knijpke

Picture this: een uitzonderlijk heldere julinacht in Piemonte, de bergstreek ten noorden van Genua. Twee mannen - mannen van vrouwen, vaders van tieners - lopen driekwartdronken door het bos. In het gehucht Morbello hebben ze op de stoep voor het café gin-tonic gedronken. Nu zijn ze op weg naar het gehuurde landhuis, een halfuur gaans van de bewoonde wereld, waar hun naasten naar alle waarschijnlijkheid liggen te slapen.

Moore over Morbello... Het tafereel doet denken aan een schilderij van Enzo Cucchi, de ‘Jonge Italiaan’ die zoveel maan, bergen en mythologie in zijn werk doet. Maar zíjn dat wel bergen daarginds? Of zijn het wolken die achter de bergkam omhoogklimmen? Zijn het de spreekwoordelijke donkere wolken die zich samenpakken?

Op dit golvende bospad is twee dagen geleden aan hun vrouwen een everzwijn verschenen. Zijn bronstige lach had hen de schrik van hun leven bezorgd. ‘Maar dat was bij avondval,’ zegt de ene man tegen de andere, ‘midden in de nacht hoef je niet bang te zijn dat je zo'n

[p. 41]

beest tegenkomt.’ Toch is de andere man - en dat ben ik - er niet gerust op. Ik ben bevreesd. Mijn hart is naar mijn keel geklommen.

De eerste man is niet bang, maar wel angstig. Ha! Daar hebben we de klassieke tegenstelling uit de zielsleer weer: vrees versus angst. Vrees heeft een object, angst niet. Daarom wordt het laatste beschouwd als erger dan het eerste. Liever zenuwen dan zwaarmoedigheid, zegt de literatuur.

Een everzwijn komen we niet tegen. Alleen een stuk of vijftig glimwormpjes, wier zacht fosforescerend licht je zou willen liefkozen. De glimwormpjes blijken de voorboden van een eindeloze serie bliksemschichten, in de nanacht, die het landhuis en de bomen van het bos in lichterlaaie zet.

Lightning over Morbello... Mijn vrees is groot, maar ook meteen voorbij als de laatste roffelende donderslag is weggestorven.

Terug in Maastricht werd de angstige van de twee mannen, die Jules Dister heet, het middelpunt van een literaire matinee, geflankeerd door palmbomen en harmonicamuziek. Op uitnodiging van de Vereniging Literaire Activiteiten Maastricht - in één woord vlam - had Jules een boekje geschreven: het jaarlijkse boekje waarmee deze vlam lezend en schrijvend Maastricht verblijdt. Bij wijze van inleiding op de overhandiging van het eerste exemplaar werd de auteur geïnterviewd. Zo openhartig als hij in het Italiaanse glimwormenbos zijn levenssmart formuleerde, zo zwijgzaam reageerde hij op de vragen van de interviewster. Mijn vriend vertikte

[p. 42]

het om de rol te spelen van de gefêteerde kunstenaar.

Een boekje publiceren is hem duidelijk een gruwel. Moet dat nou? Iedereen publiceert boekjes. Iedereen probeert krampachtig het hoofd boven het maaiveld uit te steken. Met als gevolg, wilde Jules Dister dan nog wel kwijt, dat dat hele maaiveld een kop hoger komt te liggen, waarna de kermis weer opnieuw moet beginnen.

En inderdaad, wie om zich heen keek, in het zaaltje boven café 't Knijpke, moest constateren dat maar weinigen geen boekje hadden gepubliceerd of een tentoonstelling ingericht. Zo waren er alleen al vier auteurs van de eerdere vlam-boekjes, aan wie dan ook een extra woord van welkom werd gewijd, alsmede aan de vormgevers en illustratoren van deze boekjes.

Al deze mensen die minimaal één boekje hebben gepubliceerd of een tentoonstelling ingericht, wonen in het Jekerkwartier, het zuidelijk deel van de binnenstad waar de Jeker zich verliest in takken, maar zich ook weer hervindt, vlak voor haar einde in de Maas.

In de driehoek tussen Kakeberg, Helpoort en Stokstraat flaneren ze en promeneren ze en stappen hun café binnen. En het is precies op een slagader van deze buurt - de Lenculenstraat - dat Jules Dister in de jaren zeventig kwartier heeft gemaakt. Dáár scharrelt hij achter het raam, ogenschijnlijk ongeïnteresseerd, maar alert, zijn handen zijn zó bij het toetsenbord. Passanten met één of meerdere isbn's op hun rug gaan dit huis niet altijd ongestraft voorbij. Zij kunnen er rekening mee houden dat zij een paar dagen later op de divertissemente achterpagina van het universiteitsblad terechtkomen, ontleed tot op het bot van hun armzalige ambitie.

[p. 43]

In de polemische belletrie kent Dister zijn gelijke niet in het Zuiden. Hij is niet bang om vijanden te maken, op papier noch in het café, en dat is een uitzonderlijke gave als je in een middelgrote provinciestad woont.

Toch heeft het kleren-van-de-keizergenre niet zijn hart. Liever laat hij zich inspireren door oude zielen - in gespannen lichamen of afgeleefde lichamen, dat maakt niet uit - wier namen je tevergeefs in de Online Publieks Catalogus zoekt: de Pieles en Pauwes, de gekke Nettekes, de rooie Tina's, de laatsten der zoete nonnetjes aan de overkant van de straat, of de halsbrekende straatgoochelaars op het Onze-Lieve-Vrouweplein, die geen straatgoochelaars zijn maar cliënten van de zorgsector.

‘Ik hou van onbetekenende mensen,’ zei Dister tijdens het Knijpke-interview, waarna de meest welsprekende passage uit het gesprek volgde: ‘Van die anderen hou ik niet. Want wie belangrijk is, is dat vooral omdat hij zo graag belangrijk wíl zijn. Gelukkig worden deze belangrijke mensen toch ook gestraft door de maatschappij omdat zij uiteindelijk ergens terechtkomen waar zij niet terecht hadden willen komen.’

Maar bij de onbetekenende mensen voelt Dister zich op zijn gemak: ‘Zij zijn mijn broeders en zusters.’ Ontwapenende grijns.

Ja?

Ja. Grijns.

‘Toch,’ zei de interviewster, ‘als je nu de drie verhalen in je vlam-boekje leest en je kijkt telkens naar de laatste zin, dan zie je dat deze onbetekenende mensen

[p. 44]

die je beschrijft in het niets verdwijnen.’ En zij citeerde: ‘Ergens tussen Luik en Maastricht houden ook zij op te bestaan.’ Of, ander verhaal, de eenzame vrouw die, na een schimmig huwelijk met een obscure Duitser, in Aken is blijven hangen en die schrijft: ‘Schik mij ijlig bericht, volgende week geeft het het misschien niet meer.’

Dister leek de tegenwerping niet goed te begrijpen. Hij liet het gesprek doodbloeden, ging weliswaar mee naar een ander café waar zou worden nagepraat, maar vertrok tegen avondval.

Ik wierp me op als duider. Mocht ik als simpel bevreesde man ook wat zeggen? Wel dan, deze reactie zag je altijd als een schrijver wordt geconfronteerd met zijn tegenstrijdigheid of zijn ambivalentie. Hij snapt het niet. Wat anderen als eerste opvalt, heeft de schrijver niet gezien. Hij heeft miljoenen dingen overdacht tijdens het schrijven, maar niet dat.

Mocht ik ook iemand citeren? ‘Met bijna iedereen loopt het slecht af, en met niemand echt goed.’ Dat schrijft Karel van het Reve in zijn Geschiedenis van de Russische literatuur over de verhalen van Anton Tsjechov. Maar dan haalt Van het Reve de schrijver Georgi Adamovitsj aan, die stelt dat Tsjechov niet zijn ménsen doodmaakte maar hun illusies. ‘Daar zit veel waars in,’ geeft Van het Reve toe. En dan volgen deze twee zinnen, de laatste uit zijn geschiedenis: ‘Niemand is zo aardig voor zijn helden als Tsjechov. Niemand ontneemt ze zo meedogenloos alle mogelijkheden tot geluk.’

Ondertussen had Jules Dister de Sint-Pietersberg beklommen. Verboden gebied, tussen zonsondergang en

[p. 45]

zonsopgang. Op de Sint-Pietersberg moeten niet de mensen tegen everzwijnen worden beschermd, maar de dassen tegen mensen.

Hij had het hellingbosje bij de Duivelsgrot bereikt. In het dal rustte het dorp Kanne. Boven de daken tekenden zich de bogen van de brug over het Albertkanaal af: de poort naar de Latijnse wereld. Het was stil. Dassen schijnen rond te scharrelen, maar je hoort ze niet. Ik ga dood, concludeerde de schrijver van het laatste vlam-boekje. Over een tijd geeft het het niet meer. Ergens tussen nu en eerdaags houd ook ik op te bestaan.

Er waren geen glimwormpjes of bliksemschichten om deze gedachte te vergezellen.