Zuiderlingen

[p. 18]

Raki en leverworst

Maria is dood, om mee te beginnen.

Niet María, zoals ze in de rest van de wereld zouden zeggen, maar Mááária. Lieve Mááária uit de Kleine Looiersstraat is dood. We hebben het allemaal zien aankomen, al jaren, en toch schrikken we. Maria - schrijdende Maria met het licht wiebelende, porseleinbleke poppenhoofd - is uit het straatbeeld verdwenen. Dat doet pijn, dat went niet. Waarom zijn het altijd de charmante straatfiguren die verdwijnen, en de vervelende die overleven, de herriemakers en verongelijkten? Dat vragen wij ons af, in de cafés van het Jekerkwartier.

Maria was aan de raki. Huisgenoot Betje had alle slijters in de binnenstad gesmeekt Maria geen jonge klare, els, gin, martini of wodka meer te verkopen, maar had buiten de Turk gerekend. En de Turk verkocht in zijn argeloosheid elke ochtend een fles raki aan die aantrekkelijke vrouw van rond de vijfenvijftig.

‘Jong, doe mij een flesje van dat doorzichtige spul, wil je, jong?’

Maria stak haar arm uit alsof ze de man over de toonbank heen wilde aaien, waarop deze - even gevlijd als

[p. 19]

geschrokken - naar de plank met raki en retsina schoot.

Het is deze zwaaralcoholische anijsdrank van de Bosporus die Maria de das heeft omgedaan. Vijfenveertig procent, wat wil je? En met geen druppel aangelengd! Als je de volgende ochtend een glas water drinkt, word je vanzelf weer zat. En altijd weer doen alsof er niks aan de hand is, die Maria, altijd weer de fles verstoppen in de struiken bij de eendenvijver en altijd weer smoesjes en honderd is geen één.

‘En honderd is geen één’ is de standaarduitdrukking van Betje, die niet uit Maastricht maar uit Herkenbosch komt. Ze haalt een foto met gekartelde rand uit een gewatteerde envelop. Kijk! Een gezelschap achter een lange drinktafel in een gewelfde kelder met schuin opgehangen affiches, schuin naar links en schuin naar rechts. Mensen van verschillende leeftijden en in uiteenlopende stemmingen. De één schaterend, de ander peinzend met de hand aan de kin. Die daar, in het midden, met die bril - ja die bril met dat zwaar, zwart montuur! - dat is hem.

Op de tafel, tussen de lege flessen wijn, ligt een jonge vrouw, met een Cilla Blackkapsel, één punt van het haar in haar mondhoek, en in een strakke minirok, de mollige knieën tegen elkaar. Ochgot nee, dat is Maria niet! En ook niet Betje zelf. Zij stonden niet op de foto. Zij waren frieten halen bij Jean in de Kapoenstraat. Hij had daar opeens zin in gekregen. ‘Wie gaat frieten halen?’ had hij geschreeuwd en wie het had gehoord, was hem daarin bijgevallen: ‘Ja, iemand moet frieten halen! En een kroketje erbij!’

Betje staat op en wijst naar een schilderijtje à la ma-

[p. 20]

nière d'Utrillo, dat naast het raam hangt. Dat is van hem. ‘Gezicht op Maastricht’. Een van de eerste werken die hij haar heeft gegeven. In ruil voor wat te drinken, een paar boterhammen, haar warme bed.

Ze praat met haar linkerhand aan haar keel, terwijl ze haar rechterarm om de drie seconden uitslaat, alsof ze wil zeggen: ‘Dáár, dáár, daarachter is het gebeurd!’ Maar het is híér gebeurd, midden in de stad.

Zeis in '62 aangekomen. Op een zondagochtend is ze naar het station van Roermond gefietst en heeft de sneltrein naar Maastricht genomen. Daar kan je goed dansen, had ze gehoord.

Zijn naam? Nic Kruts. Nic Kruts, de kunstschilder. Die bekende kunstenaar, die ook op Trajecta heeft gehangen. Heb ik toch zeker van gehoord? Wacht, een krantenknipsel. Hij heeft in De Nieuwe Limburger gestaan, toen hij bij Dejong-Bergers exposeerde. Pas op met uitvouwen, het is links en rechts ingescheurd.

‘Betje? Heet jij Betje?’ lachte hij toen hij haar in 't Knijpke tegen het lijf liep. ‘Neenee, een muze kan niet Betje heten. Jij heet Liesbeth, net als Liesbeth List.’

Liesbeth was meteen verkocht. Ze had nog nooit een lieve man ontmoet en hij was nu een lieve man, nog liever dan ze had verwacht dat een lieve man zou zijn. Maar Nic had Maria. En omdat Maria voor Nic zorgde, kreeg Liesbeth een heel sterk gevoel om op háár beurt voor Maria te willen zorgen. Kon ik dat geloven, zo'n kronkel in je hoofd?

Binnen een maand woonden ze met z'n drieën op een verdieping Achter de Molens. Daar leefden ze de seizoenen. 's Zomers in badpak op het dak; 's winters met hun

[p. 21]

handen aan de zijkanten van de haard. Een week vóór Kerstmis 1967 besloten Maria en Liesbeth voor Nic een echte Maastrichtse kerstleverworst te maken. Maria, die wist hoe dat moest, was in alle vroegte bij de slager darmen gaan halen en had ze vervolgens in een zinken emmer met water gezet. 's Middags begon ze: de lever werd schoongemaakt, de zwoerdjes uit het spek gesneden, het wittebrood in de melk te weken gezet. Samen met de speciale kruiden werd het vlees in de grote ketel opgezet. Bij de overburen, naast Le Petit Tanneur, had ze een molen geleend, met zo'n speciale tuitel om de darmen overheen te trekken. De eenmaal dichtgebonden worsten kookte Maria nog even na en tot slot werd er het strikje omheen gedaan. Ach, hoe Maria dat rode lintje om de leverworst strikte! Zo voorzichtig! Gewoon mooi om te zien!

Na afloop van de nachtmis in de Onze-Lieve-Vrouwekerk zouden ze Nic de leverworst voorzetten. Koffie erbij, kachel lekker hoog. Maar Nic was in de vooravond plotseling verdwenen. Zoals later bleek: naar Luik.

Ik weet toch dat ze in Luik na de nachtmis de cafés intrekken, om tot aan de morgen wijn en pékèt te drinken? En ik weet toch ook dat ze in die ene kerk, de Sint-nog-wat, daar bij die grote boulevard waar in oktober altijd de foire is, dat ze achter in die kerk in de kerstnacht een tapkast hebben staan? In díé kerk zat Nic Kruts.

Toen hij thuiskwam, op de morgen van Eerste Kerstdag, het luidde al voor de hoogmis in de Sint-Servaas, is het gebeurd. Toen is het gebeurd. Toen is Maria aan de drank geraakt. Nic was zat en uitgelaten, want hij had

[p. 22]

met een herder uit een levende kerststal alle cafés van Outre-Meuse afgelopen. Hij, de herder en zijn schaap. Het schaap had ook gedronken. Maar toen legde Maria haar hand op zijn mond. En toen hij haar verwijt had aangehoord, over de leverworst die vergeefs op hem had gewacht, werd hij giftig.

Maria keele hem verbaasd aan. En daarop begon die gif zichzelf te vermenigvuldigen. Uit zijn gif bloeide nieuwe gif, alle kanten op, als laaiende koppen op een monster.

Op het eind was hij zó giftig dat hij ons beiden heeft gedwongen alles zelf op te eten, op onze nuchtere maag. En hij dreigde dat als we het niet deden, hij onze vingers in de vleesmolen zou stoppen en zou draaien en draaien en hij meende het. Kunstenaars ménen wat ze zeggen, die zeggen niet zómaar wat. Bij kunstenaars komt alles uit hun wil. En daarom hebben we het maar gedaan, puur uit angst, alle worsten, één voor één, anderhalve kilo in totaal, het geweekte wittebrood niet meegewogen.

En nu is Maria dood, na jaren van rondlopen en drinken en de manslui het hoofd op hol brengen door haar elegante hand uit de zak van haar bontjas te trekken. Maria is dood en ik blijf alleen over. Maar als Nic Kruts nú naar me zou willen terugkomen, vergist hij zich genadig. Nooit meer! Dat hij maar in zijn boerderij in Frankrijk blijft zitten, met zijn nieuwe vrouw en zijn ouwe beesten. Want terugkomen, nee, daar hoeft hij niet aan te denken. Dat zou ik Maria - en Betje wijst van dáár, dáár, daarboven - nooit kunnen áándoen.