|
| |
| |
| |
VII
De eerste dage ging het uitzette van de versies me bar slecht af, voelde ik het als bedelarij, als bedrog, dacht telkens bij het onder de deure schuive, dat Gantelhoven achter me stond om op me hande te kijke. Maar 'k wor immers, buite me schuld, gezocht; en als 'k niet eerlijk bij een baas kan wezen, magge ze van de Justitie nog blij zijn, dat 'k niet gap, niet op link naar me bikke schobber met Gniffie en Loek, die 'k intusse weer bij Stompie thuis ontmoet heb. Ze hadde een lefakkevietje, een soortement gewelletje, om er met èèn klap schatrijk an te worde; en ik mocht, vanweges de ouwe vrindschap, meedoen, om als vrijman naar Amerika te kome. 't Zat goed in mekaar; en 'k zou me op 't lest, god weet, hebbe late verleide, temeer waar Stompie er half en half in voerde, omdat hij vol porsie zou krijge zonder een vinger uit te steke. Maar Arentje, die natuurlijk nergens van wete mocht, overal buite werd gehoue, kwam onverwacht binne, toen 'k met de broeiers zo'n beetje zat te smoeze. Ze keek verschrikt, deed afwerend en postte nog dezelfde avond een brief an Gantelhoven, om 'm te zegge waar ik uithing en an toe was. Ook me moeder, die 'k geregeld ontmoette ergens op een plek effe buite de stad, bleek ineens van het bezoek op de hoogte en begon me te soebatte om het niet meer an te legge met de jongens van de vlakte: ‘Maak het me niet zwaarder, door helemaal je ongeluk in te gaan,’ begon ze, me beetpakkend. ‘Ik heb de schuld van alles, ja, 'k weet het wel: ik heb verzaakt en ben te kortgeschote; maar gun jij me nou een beetje lucht door een oppassend gedrag. Als het nog erger met je worde gaat, heb ik het te lije.... Dat mot je toch begrijpe, Rokus! Doe het nou maar, om mijn en je meisie, dat zo ziels van je houdt, alles voor jou wil offere en gistere uitgebroke is bij Riek om me te waarschuwe wat er gaande was.’
We wandelde een endje op, tot moeder weer bleef staan om me hande te grijpe: ‘Heb ik je woord, Rokus van me?’
‘Ja, als jij ook je woord geeft!’
‘Ik? Natuurlijk, jonge! Zeg maar op! 'k Wil alles belove en ook houe als 't helpe kan.’
‘Twee dinge, moeder: Eerstens, dat je niet meer drinke zal.
| |
| |
‘Goed, graag! Niet drinke, dat kan 'k je zegge, want dat doe ik immers al in geen maande meer! Sinds het bezoek an de organist, je weet wel, waar 'k je zien en zoene mocht, heb 'k geen drank meer angeraakt. Die twee daagies met jou! En dan te wete, dat het je zo goed ging! Heus, ik kan je bezwere, bij god bezwere, dat ik nadien niet gedronke heb, niet meer drinke zal, als jij me geen verdriet doet met de gevangenis. Toen 'k je weer zo effe bij me wist, was 't over en uit met me ellende en had 'k geen drank nodig om me gehunker weg te spoele. Ze hadde je nooit helemaal van me weg motte neme..’
‘Dat konde ze niet, moeder!’
‘Nee, nooit niet, hè?’ lachte ze door d'r trane heen. ‘Dat zal niet gaan! Ze kenne jou niet van me vervreemde, toen niet en straks niet!’
‘Nee!’
‘Wist ik wel!.... Wist ik wel!’ knuffelde ze dankbaar. ‘Maar dat begrepe ze an de rechtbank niet, kenne ze ook niet begrijpe: zomin als wij hullie. Moeders hadde ze daar neer motte zette om over me te oordele! Moeders hadde het genadiger met ons gemaakt.... Maar nou heb ik je terug en wil je houe....’
‘Terug? Daar mankeert nog al wat an! Hier, in een uithoek van de stad, opgejaagd en vogelvrij, mot ik me afspraak met je make....’
‘Hindert niet! Beter zo als niks! 'k Ben al overgelukkig met wat ik nog hebbe mag, als ie je maar zonder ongelukke overal doorheen slaat. Dat met Loek en zo, dat is afgelope, hè?’
‘Ja, je kan me gelove op me belofte.... 'k Zal me best doen om uit de greep van allemaal te blijve en probere, hoe dan ook, weer op poten te komen. Als ik slaag, ga jij uit dat leven, hè, moeder?’
‘Doe je best, Rokus, eerlijk en hard je best om te houe wat je me beloofd heb.’
‘Dat weet je.... Beloof nou ook maar....’
‘Ik zal niet en nooit meer drinke....’
‘Zeg, dat je uit dàt leve gaat....’
‘'k Zal het probere, Rokus’, fluisterde ze knikkend, liet plots m'n hand los en holde zonder om te kijke naar de tram....
| |
| |
Thuis, bij Rompel, zate Loek en Gniffie op me te wachte om antwoord te krijge op d'r voorstel tot meedoen.
‘Gaat de film door?’ vroeg Loek nog voor ik goed en wel me voeten over de drempel had. ‘Wat doe je?’
‘Niks!’ besliste ik, de overgebleve versies in de linnekast bergend. ‘Ik zie overal van af.’
‘Wat zeg je me daar van?!’ wenkte Gniffie naar Rompel. ‘De bekering vreet door!’
‘Ik zeg niks’, slijmde Stompie, ‘ik zou 't wel wete.... Zo'n kans....’
‘Plankekoors?’ hoonde Loek.
‘Ook al!’ gaf ik korzelig afwerend terug. ‘Ik doe niet mee....’
‘En waarom niet?’ wou Gniffie wete.
‘Om z'n eige niet!’ antwoordde Arentje, die van achter de deur de kamer in bonsde. ‘Omdat ie 't niet doet!’
‘Bobber nou effe!’ vloekte Loek, z'n minachting uitspuwend. ‘Heb jij er over geluld, Kriebel?’
‘Niet ik!’
‘Laat 'm met vree, jullie!’ kwam Arentje weer tussenbeie, liep op me toe, drukte me in de riete stoel achter tafel en ging met gekruiste arme op de leuning zitte.
‘Waar bemoei ie je mee!’ raasde Gniffie opstuivend. ‘Die wijve, dat zal de pest krijge.... De hele zaak is al versliegerd! Dondersteen nou gauw de kamer uit!’
Arentje bleef rustig zitte, keek van Stompie naar Loek en van Loek naar Gniffie, die zn kin liet hange van verbazing: ‘Dat heb ik nog niet meegemaakt, zo'n nieze!’
‘Zeg nou zelf is wat, Kriebel, als jij tenminste je bek nog ope mag doen van die boerehosklos’, voerde Loek, hitserig.
‘Zeg op, Rook!’ stompte ze. ‘Zeg het ze zelf nog is en duidelijker, dat het uit is.... Afgelope....’
‘Heb ik al gedaan!’ wenkte ik. ‘Jullie kenne het zonder mijn wel af. Ik nok met alles.’
‘Nou het verraaie is!’ schamperde Gniffie....‘Zeg nou zelf is, Rompel?’
‘Ik zeg niks!’ grinnikte Stompie, ‘ik mot neutraal blijve. Ik voor mijn, weet het wel.’
| |
| |
‘Ja, net! We hadde 'm er niet in motte hale, die zalf met z'n boeretante.... Heilsoldaat gaat ie worde!’ grinsde Loek en begon te zinge: ‘Hallèèluja!.... Hallééluja!!.... Broeder kom tot ons!’
‘Hi!.... Hi!.... Hi!’ lachte Stompie, de maat meeslaand met z'n haak op de tafel.
‘We hebbe het jou wille gunne’, probeerde Gniffie, ‘en uit dank heb jij het stuk gemaakt.... Jij en je Trien wete er van en dus zijn wij wel verplicht om er ook mee af te knappe. Mijn te link geworde, als jij niet meedoet....’
‘Bestig!’ vond Arentje, terwijl ze ging verzitte, om me het opstaan te belette. ‘Net waar 't opan mot!’
‘Krijg de krenk!’ vervloekte Loek. ‘Jij vreet er toch ook van mee met je rotstreke. Breek me bek niet ope, hottentot!’
‘Waarvan?’ tartte Arentje, d'r hand op me mond leggend. ‘Van de versies? Daar zie 'k geen zonde in. Als er kwaad in stak, was dàt ook niet doorgegaan, hè Rook?’
‘Zonde, hè Rook?’ grinnikte Gniffie nabauwend. ‘Ajakkes, Kriebel heeft een non geschaakt: eerwaarde zuster Agnieta, mag ik verrekke!!’
‘Verrek dan maar!’ ontplofte ik.
‘Niet zo'n grote muil, jij!’ dreigde Loek. ‘Ene kik en ze komme je hale....’
‘Dat 's rotgemeen!’ brieste Stompie opverend. ‘Dat is te vies om uit te spreke.... Loenenaar!!’
‘Nou ja....om er wijve in te hale’, verontschuldigde Loek zich, gaf een teken, dat ie 't niet uit meenens bedoeld had en liep naar buiten, gevolgd door Gniffie, die grinzend voor het achterraam bleef staan om clownerig z'n hoon te kwijle: ‘Dà! Dà! Wurmedrukker!’
Stompie zat woordloos op z'n pijp te kluive, pufte kringetjes naar het plafon, de rookslierte volgend met geknepe blik.
‘Tik-tak!.... Tik-tak!’ hielp me de klok in stilte en schemer, tot tante Riek terug kwam van het boodschappedoen in de stad: ‘Goeienavend allemaal! Ete klaar, meid?’
‘Ja!’ ijverde Arentje, de zakken en builtjes uitpakkend en bergend in de keukekast. ‘Er kan gedekt worde.’ ‘Poh!’ pufte Stompie: ‘Poh!.... Poh!’
| |
| |
‘Heb ie de pest in, Gerrit?’ polste tante Riek lacherig.
‘De jonges zijn geweest....’
‘O, Loek bedoel ie!’
‘Rook knapt af....’
‘Groot gelijk!’
‘Ik zeg niks....’
‘Maar goed ook!’ kaatste Riek bedisselend. ‘Laat hij maar zorge dat ie uit de lik blijft. Dat rijk worde kenne we! Vier jaar gelede woue ze jou ook miljoenair make, ook ineens, in ene klap. Nou, affijn, 'k heb veertien maande naar de bedeling magge sloffe, omdat me man z'n miljoene uitzat.’
‘Als het toen niet verraaie was geworde, ware we binne geweest’, verzekerde Stompie.
‘Je was toch binne!!’ spotte tante uiig. ‘We hadde op ons buitegoed kenne zitte.... Schei nou uit, Gerrit, je maakt me an 't lache. Al die weelde kope we niks voor. Het gaat goed, zo als het nou gaat. Elke dag brood op de plank; en jij drie maal in de week sjikker. Wat vrage we nog meer?’
‘Dekke?’ onderbrak Arentje, bang voor ruzie.
‘Ja, we hebbe karbenade, dat is klaar in een wip. 'k Mag maar lije, dat de visite niet terug komt voor we gedaan hebbe met het maal.’
‘Die komme niet terug!’ wist Arentje, de borde schikkend. ‘Ze wete, waar ze d'r eige an te houe hebbe.... Zoue ze Rook niks an kenne doen?’
‘Geen denke an!’ verzekerde Stompie. ‘Loek schrok er zelf van toen ie 't zei.’
‘Kim!’ ondersteunde ik, om Arentje gerust te stelle en deed kwasi gijnig: ‘Ik blijf in de kunst, in de poweezie, als Rompel teminste geen bezware heeft.’
‘Helpt me niks!’ hapte hij. ‘Maar de ouwe doordurver van vroeger ben je niet meer, dat wil ik je wel verteile. Die tomatekoning uit het Westland heeft je de kink gegeve....Schep maar ete op, Riek!’
‘Je ouwehoert te veel!’ bedilde ze. ‘Rook doet z'n best genoeg en heeft geen bajeslef nodig. Mot je daalijk maar is op lette: Er is een beter merk om 'm geweest.’
| |
| |
‘Om mijn?!’ schrok ik. ‘De politie soms?’
‘Bederf je prakkie niet met knijperijtjes!’ kalmeerde Riek. ‘Er is een heer om je geweest’
‘Mellaart?!’
‘Een boerse meheer met schaterogies!’
‘Gantelhoven!!’ riepen ik en Arentje, tegelijk opspringend om de kostvrouw uit te hore. ‘Heeft ie je z'n naam genoemd?’
‘Ja, Gantelhoven, of zo iets,’ meende zij. ‘Hij komt vanavond of anders morgenochend terug om jullie te spreke. Na zevene heb ik gezegd.’
Arentje begon te huppele of 't van de zenuwe was, jakkerde met borde en panne onderwijl ze me lachend toeknikte: ‘Komt van avond nog, welle Rokus!.... Me hart vlagt!!’
‘Hoe wist hij 't adres? Wat heeft ie gezegd?’ drong ik, Riek nalopend van de aanrecht naar de tafel.
‘Mot je mijn niet vrage! Weet ik veel!’ riep tante in het gesis van de karbenade. ‘'k Stond op punt om me boodschappen te gaan doen en heb 'm zo gauw mogelijk afgevoerd met de mededeling, dat jullie na zevene thuis zoue weze. Arentje had een kraamwas in de Proveniersbuurt.’
‘Het adres, hoe is hij daar an gekomme?’ hield ik vol.
‘Zeker van je moeder!’ gniffelde Arentje, me in 't voorbijgaan anstotend met de pieperschaal. ‘Je verraaiers slape niet, hi?’
‘Nou’, pufte Stompie bijdraaiend, ‘als hij cente meebrengt en wat af wil schuive. Hij zit er immers warmpies in.... Honderd gulde, zou ie dat geve, als jij 't an 'm vroeg?’
‘Ja.... en daarom vraag ik het niet!’ beet ik hees van de drift, die naar me strot schoot. ‘Hou je kop er maar over....’
‘Ete nou!’ suste tante Riek, het vlees verdelend. ‘Rook doet z'n best al meer dan genoeg. Kom, bijschuive en niet kinderachtig worde, jullie. Proef ze met aandacht!’
Arentje dipte treuzelend de brokke aardappel in de saus, kauwde kleverig, keek telkens naar de deur en dan weer naar mijn, omdat ze wel na kon gaan, dat ook ik zat te popele van spanning en ongeduld. 'k Wou telkens prate met er over de baas, de vrouw, Aai en Floor; maar 't was net of 't niet kon omdat er vreemde bij ware. De woorde bleve steke en bij het minste gerucht in het
| |
| |
slop of an het achterraam, kreeg ik de wipper en wou opspringe om ope te doen.
‘Ete nou!’ bemoederde tante Riek. ‘Je mot er genoeg voor tippele. Die meheer komt wel terug....’
‘'t Zal me is benieuwe, of die uit z'n eige een beetje scheutig is’, bromde Stompie. ‘We hebbe het toch ook maar motte rieziekere. En als 't nou zo'n goeierd is als Rokus zegt....’
‘Wie mot er nog knolletjes?’ offreerde tante Riek uit schaamte en seinde met d'r oge, dat we 't gedar van Gerrit maar niet kwalijk moste neme.
Eindelijk en nog onverwacht, vlak na het afruime, werd er gemorreld met de deurklink.
‘Baas!!.... Baas!’ juichte ik, liep de tafel zowat van de pote en stond stotterend voor Gantelhoven, die z'n arme om me heen sloeg: ‘Heb ik ie?.... Heb ik ie, dan?!.... Jong, toch!.... Jong, toch!!’ Hij woelde door m'n haar, stak z'n vinger op tege Arentje: ‘Wegloopster! Foei!.... Foei!.... 't Is al te bar!!’
‘Heb ik ook al gezegd!’ kwam tante Riek anschommele om Stompie voor te stelle. ‘Ben 'k met u eens, meheer! Maar ze zijn, goddank, onder behoue dak beland.... Rompel, me man!’
‘Goeiegoei!’ wuifde Gantelhoven in de ruimte, jolig om het weerzien: ‘Allebei welvarend heb ik al magge verneme. 't Had erger kenne weze. Duzendmaal bedankt, mense.... De groete van moeders, Rook.... Arentje!’
Rompel had intusse de beste stoel angehaakt voor Gantelhoven, die rondkijkend was gaan zitte: ‘Bel! Bel! Bel!’
‘U is toch zeker van plan, om de avond met ons vol te make?’ ijverde tante Riek theezettend. ‘'k Vrees, dat u en Rook in een nacht niet uitgepraat rake.’
‘De hele avond. Dat is te zegge,’ glunderde de baas, ‘ommerdebij tien uur begeve me luikies, hè Rook? Ja, hij kan het wete, juffrouw, hij heeft er vaak genoeg tegen an motte kijke als 'k met me oge begon te sukkele.... En hoe gaat het nou, jong?.... Moeders is zo bar benieuwd.... We hebbe nog zo'n boel te prate over alles.... en Arentje.’
‘Magge wij er bij blijve, meheer?’ vroeg Stompie beleefd.
‘Vanzelf!’ vond Gantelhoven. ‘Jullie hebbe er mee vandoen en
| |
| |
niet zo'n beetje, mense.... 'k Most eigelijk is van wal steke; maar 'k weet kop noch staart te vinde om an te vange. In elk geval ben 'k niet vanzins om te beruste in het onrecht, dat gepleegd wier. Van je onschuld ben 'k overtuigd, Rokus, daar hoeve we geen tijd en woorde meer an te verspille. Kwestie is om je vrij te krijge....’
‘Ze zoeke me niet!’ haastte ik. ‘En hoe is 't met de vrouw, met Wolf, Floor en allemaal?’
‘Bestig! Dat komt nog.... Ze zoeke je niet, zeg ie?’
‘Nee, op straat niet! 'k Loop op klaarlichte dag de dorpe af zonder narigheid.’
‘Doe je? Maar toch zeker niet in het Westland, wel? Ze zoeke je zat genoeg, Rokus! Blijf maar ver uit de buurt van Justitie zolang de zaak niet in het reine is. Je ben er nog niet, jong, nog belange niet....’
‘Juist, meheer!’ deed Stompie druk. ‘'k Ben blij, dat u het 'm ook nog is zegt! 't Kan 'm niet genoeg bijgebracht worde, hoe voorzichtig hij weze mot en geen gekke dinge mag doen. We remme wat we kenne, hè Riek?’
Tante knikte bevestigend, schonk thee in, terwijl ze Arentje snoep liet presentere.
‘Met jou, verschuilster, heb ik ook nog een appeltje te schille!’ fronste Gantelhoven, trok ze naar z'n knie, om ze lachend onder de kin te neme: ‘Jij mot met mijn mee terug naar je vader, om vergiffenis te vrage; daarna zulle we wel weer wijer zien....’
‘Hem?!’ weigerde Arentje hoofdschuddend. ‘Dat zal nog wel effe dure.... Ik heb geen vader: nooit gehad!’
‘Niet?!’
‘Nee, alleen maar een grommende hebberd, waar 'k me cente an af most drage, om er slaag voor in ontvangst te neme. Ik heb nergens geen vergiffenis voor nodig....Van hem niet....’
‘Meisie!’ berispte Gantelhoven. ‘Arentje, toch! Nee, dat kan 'k niet billijke.... Je ben me te ras met je oordeel, want je vader heit het niet verdobbeld of verdaan. 't Is een harde, harde werker, die 't uitsparend tot een eige tuin wou brenge.... En voor wiens? 't Lot heit 'm stroef maar niet harteloos gemaakt.... Er is zoveel gebeurd intusse.’
| |
| |
‘Voor mijn had ie geen vrindelijk woord!’ weersprak Arentje koppig.
‘Toch wel!’ wist de baas. ‘Laat me nou alles maar is, van haver tot gort, an jullie duidelijk make.’ Hij roerde peinzend in z'n thee, greep gedurig in z'n krulletjes en begon op 't lest te verteile:
‘'k Ben, om te beginne, niet alleen naar Rotterdam gekomme om jullie gedag te zegge en de compelemente over te brenge.... Eerst ene kwestie, Rokus. Heb jij bij Van Zwoele om een mes weze vrage?’
‘Ja, om er het touw, dat over m'n jas op het stuur in de knoop zat, mee door te snije....’
‘O, was dàt de bedoeling! 't Wordt moorddadiger voorgesteld door de ouderling en z'n vrouw. Dat komt in de loop van 't verhaal nog wel te berde. Nou luistere.... Jullie staan me wel toe, dat ik het woord neem, hè mense?’
‘Nog al wiedes!’ vond Stompie slurpend. ‘We zijn minstens zo nieuwsgierig als Rook en Arentje.... Ga je gang maar, meheer.’
Toen zette Gantelhoven in en vertelde achtermekaar door:
‘'t Zal een uur of nege geweest zijn.... Moeders was an 't voetbalbroekie doende en ik zocht me vertier in 't sterreboek, toen Hennekes, in pleister en verband, op de werf kwam, om naar jou te vrage. We stinge gek te kijke, dat is te verstaan. Moeders begon al direkt te beve en te slikke van de onrust, maar weigerde pertinent om binne te blijve en most de hele avegasie meemake. We wiste niet beter of jij was naar 't Poeleksepadje, om je vrijster te ontmoete en meende, dat je, zo tegen de klok van tiene, wel thuis zou komme. 't Had ons alleen effe bevreemd, dat de hond op eige gelegenheid an kwam zette, maar we dachte: die heit de vrijagie in de war gestuurd en is voor straf naar huis gejaagd....’
‘Heb je dan het geld niet in de halsband gevonde?’ onderbrak ik.
‘Jawel, later.. Nou niet meer in de rede valle, jong. 'k Heb er toch al zo'n kluif an, om 't allegaar goed over te brenge. Affijn, moeders vroeg de diender, of hij niet liever binne zou komme; waar ie al direct geen puf in had, omdat Wolf zo afgerazend te keer ging.... En dat zijn we niet van 'm gewoon, meheer Rompel.
Die hond, wees Hennekes, is met voorbedachte rade tege me
| |
| |
afgericht om me te verscheure. Maar 't zal je opbreke, Gantelhoven, jou en de boef, die voortvluchtig is.’
Welke boef? vroeg moeders naar vore komend. Wij kenne geen boeve!
Jij vraagt nog welke boef? bulderde Hennekes woedend. Dat hoerejong, waar jullie geen kwaad van wille hore. De patser, die op het mensdom losgelate wordt en een mes wou lene om me de gorgel af te steke!
Daar most ik in me verbauwereerdheid toch nog om lache, mense, omdat ik direkt begreep, dat dàt geloge was. Van wiens wou onze Rokus een mes lene, veldwachter?
Van van Zwoele, die 't me al is komme zegge, beweerde Hennekes. Hij en z'n vrouw kenne onder ede getuige, dat het om een moord te doen was. 'k Maak er werk van! Ik zal 'm naar Leeuwarde helpe....
Mens! schreeuwde moeders, me in d'r drift opzij dringend, wou jij zegge, dat onze Rook van ons met messe steekt?! Dat lieg ie door je schubbe heen. Ja, ik zeg, dat jij een leugenaar, een leugenaar en een schobbejak ben, als jij vol durft te houe, dat Rokus naar je gestoke heeft! Ze schoot op de diender toe als een leeuw, als een furie, mense: en nooit, in me hele leve niet, heb 'k ze zó gezien, geen vermoede gehad, dat ze zó weze kón. Jij, smeerlap, schuimde ze, jij ben de schuld van alles. Jij, en geen mens anders, heb wat op je gewete. Een jonge, nog schier een kind, heb jij het leve vergald en onmogelijk gemaakt toen hij goed wou. En jij durft nog hier te komme om boef te zegge, lafaard! Je most je oge uit je harsens schame!
Dat laat ik me van jou niet zegge! protesteerde Hennekes dreigend. Ik weet wat me te doen staat....
De andere motte d'r eige zo veel om jou late zegge, vond ik en beduidde moeders, dat ze bedaard zou blijve. Waar kom je nou eigelijk voor hier, veldwachter?
Om meheer de veldstudent te arrestere, antwoordde hij, rammelend met de boeie tussen z'n broek. Hèm kom ik hale; maar hij zal wel niet hier zijn....
Arrestere?! hijgde moeders. Als jij naar 'm durft te wijze, zal ik, ja ik, versta je, gerechtigheid an jou doen. 't Is nou welletjes
| |
| |
geweest. Jij genaakt 'm niet, dat bezweer ik jou bij me leve. 't is mijn jonge.... en jij komt de kwakel niet met 'm over, Hennekes!
Arrestere? begon ik weer, bedarend. Dat zal zo'n vaart niet lope.... Ik ben voogd en heb er tenslotte ook nog wat in te zegge, want de jonge is mijn toevertrouwd.
Jij weet geeneens wat er gebeurd is! verweet de diender. Jullie neme geboefte in je huis en doen de moeite niet om er ordentelijke wezens van te make. Moordenaars fokke jullie en niks anders....
Laat je je dat zegge, Wout? drong moeders weer naar vore. Neem ie dat?!
Beljaat, ik wel, vrouw. Hennekes mag alles zegge, want Hennekes heeft de strepe en daarmee recht en waarheid in pacht. Wis je dat niet? Rokus is een moordenaar.... omdat Hennekes het zegt en Van Zwoele, die niks buite God om doet, het onder ede bevestige kan....
Ben jij er bij geweest? blafte de veldwachter Jij daast of ie 't allegaar beter weet en trekt nog partij voor schoelje, omdat je nou eenmaal blind ben voor alles wat normale mense verfoeie. Je zogenaamde pleegzoon heeft me vlak in me smoel angevalle....
Heit ie? kwam moeders onder me arm door voor 'k de kans kreeg om het te belette. Angevalle heit ie je, sjongesjonge. Jij hem niet, hi? Nee, jij niet.... niet vlak in z'n smoel; daar ben je veels te laf voor, gluiperd! In 't geniep, achter z'n rug heb jij 'm kapot gemaakt, gestookt en gestiekumd.
Dat was me plicht! verdedigde Hennekes. Ik mocht het niet lijelijk anzien, niet zwijge. Daar hadde ongelukke van gekome voor de Pots, die fatsoendelijk zijn.
Dat was z'n plicht, moeders! hielp ik. Achterbaks het ziertje geluk van een hunkerende verschoppeling besluipe en vernietige, dat is de roeping van Hennekes, die moord gilt als ie mannelijk antwoord krijgt: vlak in z'n smoel. Een jonge anrekene en najage voor wat ie als kind misdreef, dat hiet plicht bij onze diender, die braaf blijft van traktementsdag tot traktementsdag. Ja, mense, ik weet, dat het hatelijk is om het zó te zegge, maar ik weet ook, dat misdaad met gebrek te make heeft. Ik steel geen druive....’
‘Dat is klontjes!’ gniffelde Stompie. ‘Als je er een tuin van vol heb. 'k Sta paf van je inzicht, meheer. We moste er zo een
| |
| |
stelletje achter de groenetaf el hebbe. Wete ze veel! Zo'n bolle hersens van 't lekker tettere; en maar vonnisse kakke, omdat de orde, die ze vertegenwoordige, geen vrete kan verschaffe!’
Gantelhoven ging er niet opin, nam bedaard een slok van z'n thee en vervolgde: ‘'k Wou er, om moeders, een end an make, maar de veldwachter had de aardigheid om: Kaas! te zegge, waar 'k nog effe op antwoorde most. Ja, Hennekes, ik weet wel: Kaas! Kaas!.. maar zo duur als Rokus heb jij ze nooit gegete. Als 't wel zo was, sting ie nou niet hier, uit schaamte voor je wonde. Late we 't daar maar op houe; en voor de rest: doe je plicht, man!
Dat heeft de hond.... stotterde hij, wijzend naar de grammige Wolf. Daar hoor jij ook meer van, van dat kreng!
En weer most ik lache, mense, wijl ik, in me verbeelding, de hond al met een muilband zag lope, omdat.... de veldwachter z'n smoel niet kon houe!!’
‘Godallejode!’ schaterde Stompie totaal uit de reels en beukte met z'n haak, dat de mokkies op het blad er van stonde te rinkele. ‘Sodemeknorhaan!.... U neemt me niet kwalijk, meheer? Maar dat is niet om te harde voor een jonge van mijn slag. 'k Lach me de stuipe....’
De baas dronk afwezig, knabbelde koekies en zette, na het gekroel door z'n hare, weer in: ‘'t Gezag is angerand en Rook zal er voor motte boete, als 'k niet weet te slage....'k Schoof moeders, die het weer met de diender an de stok kreeg, kort en goed achter me: Waar heb ie Rokus ontmoet, veldwachter? Dat had je direkt motte vrage! snauwde hij. Ik wou wete waar hij tege donker opaf ging. Ik ben angesteld voor de controlle, ook over hem.
Sjonge, most jij wete waar Rook opuit ging in het donker? kwam moeders over me schoer. En dat wou ie je niet zegge, denk! Geen eens an jou, die 't zo goed met 'm meent! Bel! Bel! Daar sta 'k nou toch echt van te kijke. Dat is toch onredelijk, uitlokke zou 'k haast zegge....
Hij was buite het dorp! onderbrak Hennekes, zich omdraaiend om vort te gaan.
Met mijn permissie! verklaarde ik.
Niks mee te make! dacht Hennekes. Hij kon het niet schriftelijk bewijze.
| |
| |
Dan had je 't bij mijn an de weet kennen kome, veldwachter.
Jij zal wel ja zegge! grinnikte hij.
Toen wier het me te ploertig, mense en 'k heb 'm de keus gelate tusse de kwakel en de hond. Moeders streek het vaantje in de gang; en als 'k ze te bed geholpe had, begon ik de tuin rond te gaan in de hoop, dat je je daar verstoke had, Rokus. De hele nacht heb 'k op je gewacht, met de deur los, in de veronderstelling, dat je thuis zou komme, om bij ons bescherming te zoeke. 'k Was aanvankelijk teleurgesteld door je uitblijve en ook moeders had het er zwaar om; maar je hebt wèl gedaan met niet te komme, jong; want we hadde je vertrouwe deerlijk motte beschame door onze machteloosheid. 'k Ben, nou achteraf, blij, dat me door je vlucht nog veel bespaard is gebleve en jij niet hoefde an te zien, hoe m'n huis gekeerd wier. Ja, mense, niet om te gelove hoe ze me behandeld hebbe, omdat ze meende, dat ik samespande, zoals ze dat noemde, meeheulde met de anrander, die'k niet goedschiks uit wou levere! Ook ik deugde niet en de behandeling was navenant. Drie man sterk stonde ze 's morgens in de tuin met bevel tot huiszoeking. Drie man, met sabel en revolvertas, kwamme me vertelle, dat ze me niet vertrouwde en ik de jonge voortrok. Toen heb 'k me waarlijk voogd gewete! Het halve dorp sting voor me deur om mee te geniete van de schone vertoning.... die niet doorging! God, jong, wat was ik blij, dat ze er naast grepe! 'k Mag het misschien niet zó zegge, maar ze hebbe het er naar gemaakt..... Ja, ik heb die morge als een kwajonge staan te ginnegappe om de ijver van een Justitie.... die het onder de bedstee zoekt! Recht en waarheid ligge hoger....’
‘Boterbiesie?’ offreerde tante Riek, meteen de thee nog is doorschuivend. ‘We hebbe met ope mond geluisterd, meheer Gantelhoven. Je zou zo zegge.... en dat op het boereland!’
‘Dáár!’ smokte Stompie. ‘Dat is geteisem: driemaal erger dan wij, die de naam hebbe.... Plattelanders, vertel me wat! Lope Onze Lieve Heer op z'n hiele te trappe, om de voorste te weze op Golgotha, zeit Multatuli. Ik deug niet, meheer, daar kom ik grif voor uit; maar er zijn er gemener dan ik, die 't volste recht heb om buite de pot te plense.... Een haak hebbe ze me gegeve, toen 'k me jat verspeelde, niks als een haak en de boodschap, dat
| |
| |
het Wetboek van Strafrecht voorziet ingevalle van heling en diefstal....’
‘Moeders is heiegaar veranderd,’ negeerde Gantelhoven; ‘je ken ze niet meer terug, Rokus. Heel d'r weze is in verzet..... Ze is ongedacht trotsig op je, omdat je 't, zo te zegge, niet poogde af te kope met een knoop in je ruggegraat. Alles heeft z'n grenze. Hoewel ze groot verdriet van je zwerve heeft, kan ze niet rouwig weze om wat je deed. Wout, zei ze, als je onze Rokus spreekt, zeg 'm dan, dat hij het antwoord gegeve heeft, dat ik in petto had. We neme je niks kwalijk: dat is een deel van de boodschap, die 'k voor je mee most brenge.’ Hij draaide zich om naar Arentje, die maar stilletjes, knagend op de muis van d'r hand, geluisterd had en schichtig de theepot verzorgde: ‘En voor jou, schandvlek nummer twee, voor jou heb ik ook nog wat in 't vet. 't Is maar deksels goed, dat je me zo ras geschreve hebt, want de tange wiere te Naaldwijk al gegloeid om je opelijk, in 't front van de verzamelde gemeente, zou Van Zwoele zegge, te brandmerken. Je brief heeft je gered van opsporing, te kaak stelle en uitblusse in 't doorgangshuis. De zaak was al an 't rolle; maar ik heb, tot je geluk, een andere kijk op je vader dan jij en 'k mocht slage om 'm, tege de stroom in, te overtuige. Je vader is lang niet zo bot als ie bijwijle andoet. De vroege dood van je moeder heeft 'm de knak gegeve; en nou je zelf wat bezit om lief te hebbe, zal 't vergeve je guller afgaan als je alles weet. Begrijp ie wat het zegge wil, om dwars tege alle gestook en vuilsmijterij in, je zelf te zijn en je kop op te heffe. Dat deed jouw vader, Arentje!! Toen 'k een kwartiertje met 'm gepraat had, is ie pardoes naar de veldwacht gelope om.... excuus te vrage voor de verkeerde aangifte.... Op de terugweg kwam ie nog effe bij me an: Gantelhoven, 'k heb te veel met me dooie vrouw geleefd, gewerkt, geploeterd en al het andere verwaarloosd om haar naam op 't eige huis te hebbe. Hij lamenteerde verders niet, liep de keuke in naar moeders: Ik heb gefoudeerd, vrouw Gantelhoven, mee geholpe om er twee in nood te jage.... Me dochter heb ik geslage en de anbrenger van me sigare late roke. Ik heb mee gescholde, gesard.... omdat 'k zo'n barre behoefte had an tekortkominge van andere.... Kan je 't me vergeve.... Jou wel! snokte moeders schatrijk. God zal het je
| |
| |
vergelde, Leen, wat je an onze Rokus weer goed wil make....
En nou, Arentje, wou 'k van je wete, of je morge mee gaat naar Monster om je vader vergiffenis te vrage?’
‘Graag Gantelhoven!’
‘Dat wist ik wel!’ lachte hij, haalde z'n horloge te voorschijn en hield het tege z'n oor: ‘Zelfs een horlogie heeft nog een hart, hoor ie wel? 'k Heb zo straks gejokt, want je vader heeft geen conditie gesteld, niet gerept van vergiffenis; maar ik wril het. Vergiffenis vrage en geve kan je nooit te jong lere. Hij draagt schuld en jij vraagt vergiffenis, dat is de manier om gerechtigheid te benadere en 't leve dragelijk te make.... 'k Wou, dat 'k ze dat morge an de rechtbank ook bij kon brenge....’
‘Ooi!’ schamperde Stompie, maar half begrijpend. ‘Lekkere jonges om mee an te pappe. Die hebbe alleen maar sjoege van knoet en cel. Toen 'k me hand most misse, ben 'k daar geweest om me uitkering te bekomme. En netjes ontvange, dat ze me deeje de bolleboffe, allemaal in 't zwart met graflintjes om d'r nek; en deftig prate van heel uit de verte en hoog op de zolder. Om eerbied voor te krijge! En maar zwengele met d'r floddermouwe: pro-anti-contra.. Allemaal om die ene jat, waar al twee vingers an mankeerde! Affijn, 't heeft een jaar, alles bij elkaar, geduurd, voor ze me naar huis stuurde met de verzekering, dat niet de kist, maar de ketting me klauw had afgeklemd.... En daar leve we nou van: ik en me vrouw!’
‘Tja!’ betreurde Gantelhoven, naar de haak kijkend, ‘'t Zijn toestande, hi? Waar leef u van, als 'k vrage mag?’
‘Late we daar maar niet over prate, meheer.... Dat hebbe ze in Hoogste Instantie geeneens gevraagd....’
‘Laat meheer nou z'n tijd besteeje an Rook en Arentje!’ kwam tante Riek er tussen. ‘Praat u maar door....’
‘Nou, goed!’ dankte de baas. ‘Arentje is geschrapt van de lijst der geboren boosdoeners en zal in betrekking gaan bij de mense, die ik haar, in overleg met d'r vader, an zal wijze. 'k Heb me dag goed besteed vandaag: alleen nog de bewilliging van vaders en jij gaat regelrecht naar je nieuwe dienst....’
‘Waar? In Rotterdam toch zeker!!’ dorst Arentje.
‘Dat is in kanne en kruike!’ wenkte Gantelhoven geruststellend.
| |
| |
‘Kriezel zou jou niet meer motte; en in 't hele Westland is nergens meer plaats voor je, zomin als voor Rokus. Jullie zalle het zonder dat stukkie wereld motte rooie....’
‘Als we maar same magge weze, he Rook?’ vrijde Arentje me leutig anstompend. ‘Achter Delft houdt voor ons de wereld op, als we dat maar te bove komme, jong?!’
‘We zijn er nog niet!’ beduidde Gantelhoven geheimzinnig. ‘Het een komt bij het andere; maar voor vanavond is het me welletjes geweest. Nou ga 'k zo zoetjes an naar 't hotel om een hortje te slape: dat 's ook dienst. Morgenochend meld ik me bij de officier van Justitie, om te zien of er recht te krijge is.’
‘Ka' je beter 'n bioscopie pikke!’ adviseerde Stompie grijnzend. ‘Wat doe je in de kou, meheer?!’
‘Ja, 't is misschien onnozel van me, om er nog wat van te verwachte, na al wat ik mee most make. Vergeet echter niet, dat we te doen hebbe met mensewerk, dat feilbaar is. Ik heb me kritiek, maar bene gekrege om de deur plat te lope daar. Van d'r onwil ben 'k niet te overtuige....’
‘Toen ik, in en door de dienst me hand verspeelde....’
‘Ach, zeur toch niet!’ stuitte tante Riek kregel. ‘Dat heb jij nou al tien keer verteld....’
‘Toen ik me hand verspeelde’, zette Stompie kiftig door, ‘heb ik ook me recht gezocht en een haak gekrege.... Ja, meheer, een haak.... waar 'k nog geeneens mee pikke mag! En nou schrijf ik versies met Rook als compejon! We toddere nog zo'n beetje door het ergste heen.’
‘Ook daaromtrent heeft uw vrouw me zo terloops nog ingelicht’, glimlachte Gantelhoven. ‘Alles maar effe late gaan: morge weet ik denkelijk meer.
‘Je zegt toch niet, waar 'k uithang?’ vroeg ik knijperig. ‘Ze zijn daar link genoeg om je uit te pompe als ze wat we te wille.
‘Heb geen vrees!’ gebaarde de baas. ‘Ik weet wat me te doen staat....’
‘Je zit hier best, jij en Arentje,’ smoezelde tante Riek. ‘Ze zijn ons niks in de weg, meheer; 't mag gerust nog wat anlope zo.’
Gantelhoven rees, nam z'n jas over van de dravende Stompie, bedankte tante Riek in 't bijzonder en knikte goedkeurend toen
| |
| |
'k me ankleedde om mee te gaan: ‘Krek, welle Rokus, breng me maar een endje gins, jij en Arentje. Nogmaals bedankt en tot morge, mense!’
Amper buite het slop ging Gantelhoven tussen ons in lope, greep de arm van Arentje: ‘Ziezo, als ze nou zegge, dat 'k met een meisie langs de waterkant liep, liege ze teminste niet. Ja voor wat, hoort wat! Jij ben al onder de panne, dat had 'k heel snel voormekaar, dank zij mevrouw Mellaart....’
‘Ben je dààr geweest?!’ verweet ik, of 'k me ergens voor te schame had.
‘Ja, jong, regelrecht van de trein ben 'k er heen gegaan en heb pardoes ope-kaart gespeeld.’
‘En als hij de telefoon had genome?!’
‘Dan had ie z'n plicht gedaan, net als Hennekes, en ik me vergist!’ lachte de baas. ‘Je begrijpt, dat ik je van dat alles binne niks verteile kon. Mellaart vertrouwt er op, dat er nooit geen ruchtbaarheid an gegeve zal worde. Hij zal het uiterste voor je doen, maar geeft weinig hoop. Ook mevrouw, die er spaans van ontdaan was, heb je mee, omdat ze wortelvast in je gelooft. Je kan er niet op visite komme, dat spreekt, hij is tenslotte ambtenaar; doch Arentje kan zo dikwels gaan als ze verkiest. Vandaar uit word ik op de hoogte gehoue; want, eh.. je onderdak bevalt me niet jong. Wat doe je nou, regelrecht gezeid, voor de kost?’
‘Met versies leure, uitzette en zo....’
‘En zo? Dat hiet?’
‘Nee, niks oneerlijks, voor mijn doen.... Ik kan immers niet anders en beter....’
‘Is 't toonbaar werk? Ik bedoel: kan 'k er mee voor de here komme, als 't weze mot?’
‘Ja.... 'k weet niet.... Er zijn er mee naar Veenhuize gegaan.’
‘Kandidaat voor de Ommerschans, daar kan 'k niet mee bij moeders komme, jong! Dat mot verandere.... Ben je voorlopig met geld geholpe, Rook?’
‘Nee, baas! 'k Dank de hemel, dat 'k het, hoe dan ook, zelf verdiene kan.... Zolang 'k wat te doen heb red ik het, als ze me met rust late....’
| |
| |
‘Laat het allegaar maar effetjes betije.... Voor 't moment ben 'k machteloos.... Komt tijd, komt raad.... En nou over 't alarm in je brief, Arentje?’
‘Alarm, zeg ie?’ trok ze. ‘Dat 's geen waar! 'k Wou alleen maar waarschouwe....’
‘Dat hiet alarm op z'n Frans,’ grapte de baas, die onder een lantaren bleef staan, om een brief op te diepe en er uit voor te leze:
‘....zat Rokus met z'n ouwe vrinde met een kop als vuur en keek of ie betrapt wier, toen ik onverwachts binnekwam om de zeep te hale. Hij is eerlijk genoeg, maar ze make 'm slecht. En dat is waarom ik jullie op de hoogte wil stelle en naar z'n moeder ga, die er ook an helpe kan....’
Wat is er gaande, Rook?’
‘Most ze dàt schrijve?!’ mokte ik, Arentje van me afduwend. ‘Dat is ommers over en voorbij. Kon er niks anders gezegd worde?’
‘Wat was er gaande, jong?’ herhaalde Gantelhoven en dwong me, om 'm an te kijke.
‘Ze woue me weer mee hebbe,’ bekende ik, ‘maar Rompel....’
‘Deugt ook niet!’ viel Arentje uit. ‘Ik ga niet naar me dienst voor jij an Gantelhoven beloofd hebt, dat je 't meteen ergens anders gaat zoeke.’
‘Ergens anders,’ mompelde Gantelhoven, ‘ergens anders.... De wereld is zo groot.... en voor jou geen plekkie.... Niet verder mee gaan, jong.... 't Begint hier al stad te worde..’
|
|
Auteursrecht onbekend