Gegist bestek

[p. 130]

Hoofdstuk XII

Door een behendige worp zwierde een trosje teertouw over de Lindengracht. De einden van de lijn werden aan weerskanten van het water vastgemaakt aan de gevels van de stukgewoonde huizen, wier beu-zijn troebel en gekneusd weerspiegelde in het vale grachtwater van de hoofdstad. Aan het touw werd een levende paling bevestigd en het opkron-kelen van het gemartelde dier met gejuich begroet door de aanzwellende drom toeschouwers op de walkanten. Beklemde ramen lieten zich geweld aandoen, in gillerige of stomme smart openwringen om spatie te laten aan rekkende halzen en hangende lijven van mannen en vrouwen, die hun op- en aanmerkingen joelden naar de buren of aanvurend gesticuleerden naar de schuitenvoerders, die zich in hun vaartuigen opstelden voor het palingtrekken, de wrede, gliddergladde sport, bij de wet verboden en door alle palingen als mensachtig verfoeid! De deelnemers voeren telkens met hun schuitje onder het touw door, waarbij de voorste man, op de plecht, probeerde de hevig spartelende paling te grijpen en met of zonder kop van het touw te trekken....

Een surveillerende politieagent verscheen, verbood het spel en gaf order de vletten te verwijderen of te meren. Men gehoorzaamde mopperend en trok zich terug. Toen de diender verdwenen was, scheerde het touw weer over de gracht. De vletten kwamen aandrijven naar de bungelende paling. Op het hoogtepunt van het festijn daagde nogmaals een diender, die zag wat er gaande was en assistentie ging halen.

Dra verschenen vier agenten, een kwartet van de Amsterdamse politie, die in haar geheel een ongehoorde bende vormde. Sommige dienders konden hun naam schrijven, anderen wisten wanneer zij jarig waren, door de stand van het veldgewas, maar geen dier gezagdragers had enig begrip van tact, beleid of opvoedkunde. Ze werden om hun grote knuisten, stompkracht en trapvaardig-

[p. 131]

heid geronseld en, na de jaarlijkse kinkelvangst, in groepjes aangevoerd in Amstels veste. De lonen der politiemannen waren schandelijk laag en het gehalte van hun inborst en uitsloven navenant. Brutaliteit verving karakter en de sabel het inzicht, terwijl het tekort aan rust en voedsel werd aangevuld door een onbeperkt ranselgenot. Vooral op de rooien waren de dienders gebeten! Want voor extra diensten kregen de agenten geen cent vergoeding en hun vrije dagen werden hun zonder meer afgenomen, zodra er van socialistische zijde een manifestatie op handen was. Bij dozijnen en legioenen werden de klabakken opgeroepen, uit gezin en bed gehaald, om de socialistische vergaderingen bij te wonen en daar dan, van de weeromstuit, kras aangesproken en uitgeveterd. De agenten op hun beurt sleepten den gevierden spreker en diens verkleefde lijfwacht naar het arrestantenlokaal, waar het verschil in opvatting nader werd uitgewerkt met laarshakken en sabelscheden. De gedurige vijandschap tussen het volk en de politie was een eindeloze bron van oproer en verzet, van een woeste, wederzijdse haat, die onafgebroken tot uiting kwam. Het losbarsten was louter een kwestie van gelegenheid.

De zoveelste gelegenheid kwam en werd waargenomen op Zondag 25 Juli 1886, toen een van de vier agenten zonder waarschuwing of nader overleg het touw, over de Lindengracht gespannen, doorsneed en het festijn vergalde. De paling viel in haar element en het touweinde op een persoon van het mannelijk geslacht, die, al dan niet met voorbedachten rade, den agent een mep gaf. De diender constateerde poging tot doodslag op een ambtenaar in functie, wilde overgaan tot het arresteren van den aterling. Maar de omstanders konden er niet mee accoord gaan, grepen den diender beet en smeten hem in een kelder! Na enige tijd kwam er versterking voor het gezag opdagen. De verse aanwinst begon op het volk in te hakken, maar stuitte op razende tegenstand. Straten werden opgebroken en klinkers suisden neer: eerst drupsgewijs en even later zo rijkelijk als bij het neerslaan van een hagelbui....

[p. 132]

De politie, deerlijk gehavend, moest de vlucht nemen in de omliggende huizen. Maar de huizen werden bestormd: geen hoofd bleef koel en geen ruit meer heel!

Inderhaast werden vijftig, zestig agenten bijeengetrommeld om het verzet te breken. Ze rukten de palingfuif tegemoet met blanke sabel, chargeerden en deelden rake klappen uit, maar moesten, ondanks hun aantal, het veld ruimen onder een lawine van keien, koolstronken, kluiten, bloem- en andere potten. Enige aanvallers bleven in de greep van het volk, dat handelde zoals het gewoon was behandeld te worden. De agenten, vreselijk toegetakeld, waren niet toonbaar meer. De leider van de stormcolonne, inspecteur Boas, werd met grote moeite gered uit de handen van een groep mannen, die hem wilden verdrinken. Tal van dienders raakten te water!

Geruime tijd verliep eer de politie zich weer wat hersteld had van de eerste nederlaag en haar troepen opstelde voor een nieuwe aanval. Tegen de avond was de gehele beschikbare politiemacht bijeen en rukte voorwaarts. Een paar honderd agenten werden tegen het volk losgelaten en hakten er onverbiddelijk op in. Het sabelstaal flikkerde onheilspellend, maar het flitsen en glinsteren van het blanke wapen had z'n magische uitwerking verloren: het volk deinsde niet, wist den aanvaller af te wijzen en naar honk te jagen. Het geslagen leger trok zich terug in het politiebureau aan de Noordermarkt!

Buiten zong een torenklok een liedje van zilver en vlootvoogden, sloeg daarna twaalf slagen.

Maar op de Zondag volgt de Maandag en op geweld niet altijd deemoed en aanbidding. Bij het krieken van de nieuwe dag stonden de meest verbeten tegenstanders van het klabakkenheir weer op de Noordermarkt, om de staart van de paling in beroering te houden!

Half negen arriveerde Heinrich Funkel, blakend van geestdrift en strijdlust: het uur der vrijheid had geslagen!

Tegen tien uur waren de markt en de omliggende straten gevuld met een grote, vijandig gestemde menigte. De politie hield zich weg van het terrein van het oproer, bewaakte angstvallig en met alle beschikbare manschappen

[p. 133]

de kleine steentjes voor het bureau. Tussen de Willemsstraat, de Lijnbaansgracht en de Westerstraat laaide het oproer in volle fleur. De burgemeester had het razend druk met de komende en gaande ordonnansen van en naar Den Haag, deed de macht waarover hij te beschikken had de klinkertjes bewaken en liet het volk tieren en aanzwellen tot een onoverzienbaar heir van wraak- en vernielzuchtigen.

In de middag was alles wat een hekel had aan de politie in de Jordaan verzameld. Rode en zwarte vlaggen werden ontplooid en uitgedragen, of geplant op de leuningen van de bruggen. Meer vlaggen stegen op uit de mensenzee: vanen van honger en bloed zwaaiden hun wapperslag over de ziedende opwinding.

Met mokerend hart stond Heinrich bij de Lijnbaansgracht, op de afdakking van een pothuis, als een bezetene te zwaaien en z'n voorraad rebels Frans te brullen:

‘Ça ira! Ça ira!
Tous les bourgeois ont les dura!
Hourra! Hourra!
Le jour de liberté est arrivé!’

Nee, zo geweldig had hij het nog niet meegemaakt! Duizenden en duizenden op de been, razend van woede en wraakzucht!

‘Donnerwetter!’

Zo'n spontane uitbarsting was zelfs in Berlijn of Han-nover niet vertoond! Nee, de Hollanders waren niet log en langzaam! Klets! Als die eenmaal loskwamen, liepen ze dienders en kozakken onder de voet! Ze weken geen streep!

‘Schitterend!’ bewonderde Funkel, haalde diep adem en zong uit volle borst:

‘Maar niet alleen de kamp aanvaard:
Broeders, op! Broeders, op! Sluit u aan,
Om met vereende krachten
De trotse macht te slaan!’

[p. 134]

Niemand uit de menigte nam het lied over!

Heinrich bleef steken, keek ontnuchterd, hijgde een vloek. Wat was er gaande? Niemand deed een smoel open?! Waren dat nou socialisten?! Een lied dat alle rooien kenden.... en geen sterveling die meezong?! Ze duwden en drongen, blerden en brulden haatkreten maar stonden verbluft te kijken als er een strijdlied werd ingezet! Die duizenden dringende, rellende mannen en vrouwen en jongens.... Nee, dat waren geen revolutionnairen. Het leek er niet op! Er was geen sprake van een opstand, maar van een roerige samenscholing van het wild geworden klootjesvolk, dat de kermis of een carnaval miste! Het rebelleerde niet tegen de uitbuiters en de hofkliek, maar tegen uniformknopen! En al dat gewaai met de rode vlaggen was ook naaperij, larie! Van de werkelijke revolutionnairen was er zowat niemand present. De garde van het proletariaat was nergens te vinden, constateerde Funkel misnoegd, schouwde sip naar het lawaaiig geroezemoes van groot en grut rondom.... Hij had het al bekeken, slikte de rest van z'n strijdlied in, uitte z'n minachting voor de halfslachtige ratelreppers en losgebroken zwiermeiden. Plompverloren sprong de ontgoochelde rebel van het afdak, baande zich met de brede schouders een uitweg door het gedrang.

Tegen vier uur in de middag rukte de politie uit en begon slag te leveren. Ze slaagde er in zich een ogenblik meester te maken van de Karnemelksbrug, maar kon haar positie niet handhaven en moest onder een hagel van projectielen de wijk nemen en weer dekking zoeken in het bureau aan de Noordermarkt. De aftocht gelukte maar ternauwernood! Een tweede politiemacht poogde door te breken in de Lindenstraat, maar werd eveneens verslagen en retireerde, smadelijk dravend, op haar aanvankelijke stelling. Verdere aanvallen werden niet ondernomen.

Het volk versterkte inmiddels z'n linies, bouwde barricades, sloeg keien en klinkers aan brokken om z'n weerbaarheid op te voeren. Het vermeed evenwel het bestormen en bleef op eigen terrein.

[p. 135]

De onderhandelingen tussen de autoriteiten schenen intussen tot een plan te hebben geleid. Tegen zes uur rukten een paar detachementen infanterie aan en bereikten bij de Boomstraat een barricade die uit stenen, stoelen en karren was saamgesteld. De verdedigers beschikten over straatkeien, de soldaten over vuurwapens. Beide partijen gaven een salvo. Twee personen vielen dood neer. De infanteristen stonden allen overeind!

Ook in de omliggende straten knalde salvo op salvo....

Het volk stoof in wilde verwarring uiteen. De Lindendwarsstraat werd leeggeschoten. De ruiten, ofschoon neutraal in het conflict, werden op de korrel genomen: een bejaarde man sneuvelde in z'n rietstoel achter de tafel. Hij was bij z'n dochter op visite.

Acht doden en twintig gewonden had het palingoproer bereids opgeleverd. Edoch, buiten de directe gevechts-zône stonden de dragondersknollen te trappelen en op het bit te bijten. De manschappen kregen opdracht de op-roerige wijk schoon te vegen. Het volk, razend geworden door het zien van bloed, deinsde niet....

De dragonders keerden!

Even na zevenen rukte weer een vers detachement infanterie aan en bezette het gebied van de opstand. In- of uitgaan werd aan de bewoners verboden.

Op het gerucht van de schoten was Heinrich Funkel weer naar de Jordaan gehold, zag de lijken en stond in het voorste gelid om de cavaleriecharge op te vangen. Het volk week geen streep voor klingen en knollen! Heinrich kreeg een houw in z'n schedeldak: een klap die alle twijfel aan de uiteindelijke revolutie in hem wegsloeg! Hij zag, door een floers van bloed, alles rood en vocht als een krankzinnige!

In de Prinsenstraat werden nieuwe barricades opgeworpen. De politie deed een aanval, maar slaagde niet in haar opzet. De infanterie nam de taak over, gaf drie salvo's, luk-raak in het duister. De dragonders kwamen nogmaals in actie, vuurden met karabijnen. Weer vielen er doden!

Op de Prinsengracht weerstond de menigte een aantal

[p. 136]

salvo's van een volledig detachement voetvolk, week langzaam voor de toenemende moordpartij en liet verscheidene doden en gewonden achter.

Nieuwe botsingen volgden in alle hoeken van de wijk, waar niemand in- of buitenshuis meer veilig was voor de kogels.

De volgende dag bleef het rustig, maar de verbittering in de Jordaan was beangstigend. De infanterie bezette de geteisterde straten en hield elke poging tot ordeverstoring in bedwang. Twee en twintig doden vielen te betreuren, terwijl meer dan honderd gewonden verzorging eisten.

De avond voor de begrafenis der slachtoffers stond de deerlijk toegetakelde Heinrich in de tapkast van café Apollo te oreren over het glorieuze voorhoedegevecht, dat de revolutie inluidde! Hij bracht hulde aan de gevallen helden, die sneefden in de strijd tegen de tyrannie, tot eer van de Vrijheid en tot heil van het nakroost!

Onder de twee en twintig doden was ook Bastiaan Lovendaal, die met een kruiwagen diaconieturf in het gedrang was geraakt en op de Karnemelksbrug een schot in het hart had gekregen. Met de verminkte hand op het bebloede hemd en de ogen wijd open lag hij thuis op een matras te staren in oneindige verbazing!