Kort begryp des levens ende der deughden vande weerdighe Joanna van Randenraedt

VII. Capittel.
Verstervinghe.

GHelijck sy vromelijck de wereldt verwonnen heeft: alsoo heeft sy oock sonder ophouden bevochten ende ghetracht t'overmeesteren alle gheneghentheden ende beweginghen, die ons tot ongheregelde Liefde van ons selven, ende tot sonde aen-locken. De Enghelen zijn, ende de menschen waeren, inden staedt der onnooselheyt vry van dierghelljcke gheneghentheden: maer niet de menschen in desen staedt der nature, die door d'Erf-sonde bedorven is. Ende midts dat dese gheneghentheden niet en sterven, als met den mensch: soo moeten sy verstorven worden door eenen gheduerighen strijdt, die niet en eyndight dan met dit Leven.

De verstervinghe van dese ongheregheltheden is tweederley. Door d'eene bedwinghtmen ende versterft-men den inwendighen mensch, door

[p. 213]

d'andere den uytwendighen: ende sy zijn beyde even noodtsaeckelijck. Want het luttel kan baeten dat d'uytwendighe sinnen verstorven worden, als den haet, de gramschap, ende andere inwendighe quaede beweginghen levendigh blijven: ende het inwendigh versterven, en baet oock niet veel, alsmen aen d'uytwendighe sinnen den toom gheeft. Dese verstervinghen moeten met malkanderen vervoeght worden, seght den Heylighen^(a) Basilius, is 't dat eene Maeght aen Godt oprechtelijck wilt behaeghen. Hy noemt hier de Maeghden: niet om dat dese dobbele verstervinghe oock aen andere niet noodigh en is; maer om dat hy aldaer besonderlijck schrijft tot de Maegden. Laet ons in dit Capittel sien, hoe kloeckelijck dat onse Maeght alle dese gheneghentheden verstorven heeft.

Aengaende d'inwendighe verstervinghe, die de principaelste ende edelste is, segghe ick alleenlijck van JOANNA, datse haer ghestadelijck gheoeffent heeft in 't overwinnen ende verdrucken, alle oock d'alder-minste ongheregheltheden van het leeghe deel der siele. D'eyghen liefde, die de moeder van alle quaede gheneghentheyt is: vervolghde sy sonder op-houden; was ghedurigh besorght, dat in haere memorie gheen gepeys en soude plaetse grijpen van groot-achtinghe haers selfs, geenen in-val om aen menschen te behaeghen, of van hun ghepresen te worden; geene vervremtheydt van vernederinghen, van beschaemtheyt of schande; geene vast-hechtinghe of liefde tot eenigh schepsel, tot eenigh ghemack, oft tot voldoeninghe des lichaems. Sy ontrock aen haer verstandt al, dat schaedelijck, of onprofijtigh, of

(a) De verâ Virginitate.

[p. 214]

Godt min behaeghelijck was; aen alle ongheregelde en lichtveerdighe oordeelen of ghepeysen aen alle eyghen goet-duncken: haer in alles voeghende naer eens anders oordeel. Sy bevocht ende brack alle inwendighe driften van blijschap, van droefheydt, van af-keer, van gramschap, van hope, van vreese, ende van andere bewegingen, onder de welcke wy daegelijckx suchten. Sy dede alle neerstigheydt om haeren wille te breken ende te vernietighen, soo in uytwendighe als inwendighe dinghen, soo in gheestelijcke als tijdelijcke: ende om den selven met Godts wille soo te vereenighen dat sy noyt van die Goddelijcke noord-sterre en soude af-wijcken. Ende om in dese verstervinghe beter te voorderen, stelde sy neerstelijck by gheschrift hoe sy beneffens het beringhelen van d'uytwendighe sinnen, haere memorie, verstandt, ende wille bedwinghen foude: ende over-las smorgens dit papier, om hier in door den dagh niet te ontbreken. Soo datse met den Heylighen^(a) Apostel Paulus konde segghen: Wy en beswijcken niet: maer al ist dat onsen mensch, die buyten is, verdorven wordt, nochtans die binden is, die vvordt vernieuwt van dagh tot dagh.

Van haer uytwendighe verstervinghe valt wat meer te segghen: want dese niet wel voor-gestelt en kan worden, sonder eenighe besondere gheschiedenissen te vertellen. Dit sullen wy doen; beginnende van haere verstervinghe in het nutten van spijse ende dranck, daer naer voorder komende tot andere.

Men vindt 'er weynighe, naementlijck onder de kinderen, die door den drift tot spyse ende dranck niet verwonnen en worden. VVie isser, Hee-

(a) 2. Corint. 4.16.

[p. 215]

re, vraeght den Heylighen^(a) Augustinus, die hier in buyten de maete der noodtsaeckelijckheyt niet vervoert en vvordt? Hy is groot die soodaenigh is: dat hy uvven Naem ghebenedyde. Soodaenige is Joanna oock in haere eerste kindtsheydt gheweest: want sy alsdan meer tot vasten ghenegen was, als andere kinderen tot eten: niet alleenelijck het smaeckelijck, maer oock het noodelijck aende natuere ontreckende. Haere Ouders dit bemerckende, hebben haer belast een sekere maete van spijse te nutten, op dat het lichaem bequaemelijck soude ghevoedt worden. Doch oock alsdan ontrock sy aen haeren lust, dat de kinderen het meest verleckert, ende gaf dat aen arme kinderkens, die daer op wisten te passen. Maer dit en konde soo heymelijck niet gheschieden, oft haeren Broedere, die oock jongh was, quam dat te mercken: die oversulcks begheerde, dat sijne suster in sijn by-wesen den onbijt nutten soude. Nochtans Joanna wist hem behendelijck te bedrieghen, oock in sijn teghenwoordigheydt: ende gonck voort in het leckerste sich t'ontrecken, ende dat aen den armen uyt te reycken als voren.

Desen jever der verstervinghe groeyde met de jaeren: soo datse altijdt nieuwe middelen socht, om de quaede gheneghentheydt te bedwinghen die onse eerste ouders in druck heeft ghebrocht.

Sy en verkoos niet alleenlijck het slechtste over tafel: maer maeckte oock onsmaeckelijck, dat andersins smaeckelijck was.

Sy oordeelde dat het voedtsel des lichaems een groot beletsel mede-brenght van het innigh leven: ende wenschte daer om niet anders dan broodt

(a) Confess. Lib. 10. Cap. 31.

[p. 216]

en water, jae oock gheene spijse te nutten. Doch over desen lesten wensch beschuldight sy sich van vermetentheydt: ghemerckt dat Christus self aen den noot-druft sich onder-worpen heeft. Maer om dit beletsel vanden gheest te verminderen, hadde sy altijdt eenighe bittere kruyden, die sy bedecktelijck met noodighe spijse wist te vermenghelen: dese aldus niet alleen onsmakelijck, maer oock walghelijck maeckende.

Sy hadde grooten afkeer van buyten huys ter maeltijdt te gaen: ende soght altijdt redenen om die t'ontvluchten, ende t'huys te blijven. Als dese redenen niet en luckten, vergheselschapte sy haer ouders uyt enckelen noodt, ende met groote verstervinghe: maer als haere redenen van t' huys te blijven verhoort wierden, hadde sy t'huys in haere eenigheydt volle vryheydt, om haer lichaem te voeden naer haeren wensch: ende gaf alsdan de spijsen, die voor haer bereydt ghemaeckt waeren, aen den Armen.

T'is eens ghebeurt, datse by sekere ghelegentheydt een peir of twee ghenut hadde: maer om dat sy in 't eten van dese vruchten eenighe voldoeninghe voelde, wierdt soo beswaert ende beanghst in haer gemoedt, dat, ghelijck sy schrijft, haere droefheydt hier over aen Godt alleen bekent is. Sy verweckte een seer groot leedt-wesen van haeren lust soo veel toe ghegeven te hebben; stondt beschaemt voor de Goddelijcke Majesteyt; maeckte een vast voor-nemen vande schaede, die sy door het in-volghen van desen lust gheleden hadde, met andere verstervinghen te vergelden; haer selven ende Godt aen-sprekende met dese woorden: ô arm aerdt-vvormken! vvat soude van u

[p. 217]

gheworden, vvaer 't saecken dat den Heere een luttel van u syne Handt aftrock? ô Godtheydt! dat ghy my ghevveerdight t' aensien, die soo vol van gebreken ben, ja de ghebreckelijckheyt self! och! mijnen Beminden doet my gheheel te niet, op dat' er niet in my en blijve, dat mijn is, maer ghy alleen in my.

Niet-teghen-staende dat sy dese sinnelijckheydt met soo groot leetwesen, ende daer-en-boven met een straffe discipline ghetracht hadde te boeten, nochtans bleef dit misdaet langhen tijdt in haer ghedachten, met belijdenisse dat sy quaetaerdigher was als den helschen vyandt, ende weerdigh om van hem eeuwelijck ghepijnight te worden.

Al-hoe-wel datmen met de waerheyt soude moghen segghen, dat gheheel haer leven anders niet als een gheduerigh vasten gheweest en is: sy was nochtans ghewoon besonderlijck te vasten op sommighe daeghen behalven de vasten-daeghen, die gheboden zijn. Te weten, op den woensdagh, Vrydagh, en Saterdagh; op den tijdt vanden Advent; op den avondt van eenighe Feest-daeghen, ende noch andere daeghen. Den goeden Vrydagh brocht sy over sonder 't minste te nutten: sich als dan, om dit vasten behendelijck te bedecken, vertreckende naer 't huys van een Vriendinne, die zy betrouwde, ende die soodaenighe verstervinghe oock beminde: laetende weten aen haer volck, datse dien dagh in dat huys soude verblyven. Aldaer in een kamer ghesloten zijnde, broght zy den heelen dagh over, met het lijden Christi t'overlegghen, ende haer lichaem te pynighen.

'T ghebeurde dat haer in de goede weke gheboden wierdt eenen roomer spaenschen wijn te drinc-

[p. 218]

ken. Sy nam terstont het glas, maer wist behendelijck, sonder dat 't jemandt bemerckte, den wijn met Aloë te verbitteren: ende ghedroncken hebbende, prees den wijn, soo dat-men niet anders en konde dencken, oft sy hadde hem met grooten smaeck ghedroncken. Sy was altijdt versien van dierghelijcke bitterheden, om by gheleghentheyt sich hier van te dienen, ter oorsaecke vanden grooten schroom die sy hadde, van haer selven in dranck oft spijse te voldoen, ende de groote gheneghentheyt tot dierghelijcke verstervinghe: die aen IOANNA soo ghemeyn ende soo aenghenaem was, dat de spijsen ende de drancken haer alsdan wel smaeckten, als de verstervinghe der sinnelijckheydt daer mede vervoeght was.

Men konde haer gheen meerder verdriet aendoen, als met het aendienen van leckere spijsen, Want haer lichaem vanden Geest soo ghetemt ende onder-ghebrocht was, datse walghe hadde van alle leckernyen. Maer indien 't gheviel datter jet onsmaeckelijck voor-ghestelt wierdt, daer op vielen haere ooghen, ende daer in vondt sy voldoeninghe. Verre van daer, datse oyt aen eenighe Dienstmaeght soude gheklaeght hebben, dat iedt qualijck ghekoockt was: want sy oock sieck wesende, voor het alderbeste hiel, dat niet wel gheeten, oft ghedroncken en konde worden. Men moest haer iedt onsmaeckelijcks voor-stellen, alsmen wilde dat sy voedtsel soude nemen: want dat onsmaeckelijck was, nam sy aen, ende prees dat; maer het smaeckelijck wierdt van haer verstooten.

Als sy woonachtigh was by haer Ouders, was

[p. 219]

haer meeste verstervinghe, gheene volle vryheyt te hebben van sich te versterven: want alle sinnelyckheden, tot de welcke sy somwijlen van haer Ouders aenghepraemt wierdt, dochten haer een gheduerighe doodt. Sy sprack alsdan tot haer selven met dese woorden, Wat ghelijckenisse is' er tusschen my, ende mijnen Verlasser? Ick en mach gheene verstervinghen doen: men doet my lieffelijcke spijsen eten, immers al te goet voor my: men doet my wijn drincken, die ick in mijnen mondt bitterder wensche als alsem. Och wanneer sal ick eens de gheleghentheydt hebben van in alle strengigheydt mijnen Bruydegom te volghen!

Op eenen anderen tijdt sprack sy aldus: ô liefde, wiens liefde ick niet weerdigh en ben! Och oft ick u op het alder-hooghste liefhadde! Laet my ten minsten my quijt maecken al, wat my niet noodtsaeckelijck en is, ende my in alles versterven, daer ick eenighe gheneghentheydt toe hebbe. Ick en kan dit nu niet doen naer mijnen wensche: maer ick bidde uwe Goddelijcke Majesteydt, dat ghy u gheweerdighen vvilt my daer voor eenighe pijnelijckheden over te senden. Ick vvete vvel, dat ick niet weerdigh en ben, die van u t'ontfanghen: nochtans betrouvvende op uvve goedtheydt, hope ick dat ghy uvve dienstmaert vvat sult verleenen, en my gheene sterckte en sult laeten ontbreken om te verdraghen.

'T is eens ghebeurt, datse 's nachts wacker wordende, niet terstont op en stondt tot het ghebedt: wanneer een duyvelken al dansende sich aen haer vertoonde als met haer spottende, al oft sy hier in haer ghemack sochte. Maer sy heeft haer lichaem dit soo kleyn ghemack wel dier doen betaelen: ende peysde, dat Godt dit toe-ghe-

[p. 220]

laeten hadde, op datse haer selven beter soude kennen, ende neerstelijcker versterven.

Wat klappernyen dat'er uytghestroyt wierden, en onstelde Joanna sich ten minste niet: ja en konde niet vatten, hoe dat andere daer door soo ghestoort wierden. Voor reden ghevende, dat wy veel erger souden zijn, als de menschen segghen dat wy zijn, ten ware dat Godt ons bewaerde.

Die ons quaet doen, of die ons vervolghen, worden gemeynelijck vyanden genoemt: maer JOANNA noemde die vrienden: want dese oorsake van verstervinghe waren, en dies volghens van groote verdiensten. Daerom was sy besorght, om danckbaer te wesen aen die haer min toe-ghedaen waren: voor soo veel als sy behulpigh waren tot hare verstervinghen.

Sy en was tot niemant meer gheneghen als tot haer Biecht-vaders, door de welcke sy vervoordert wierdt in de deught. Nochtans, als het ghebeurde dat dese stierven, of verhuysden, en maeckte IOANNA hier in geene swarigheydt, soo hier boven in't derde Capittel gheseyt is.

Nu kome ick tot eenighe wonderlijcke ende ongemeyne verstervinghen, die aen den Leser vremt sullen duncken, gelijck sy inder waerheydt zijn: de welcke hier verhaelt worden, tot ghetuygenisse van de uytnementheyt der verstervinghe die in IOANNA gheweest is.

Nauwelijcks en hadde zy de wereldt verlaeten, ende het gheestelijck kleedt aen-ghenomen, oft heeft sich ingebeelt datse alle hare genegentheden ten vollen moest overwinnen: want haer ooghwit was, geen sins te leven voor haer selven: maer voor Godt alleen. Oversulcks ondersocht sy ernste-

[p. 221]

lijck, waer van sy den alder-grootsten afkeer hadde, ende waer in sy haer selven alder-meest versterven konde. Ende bevindende dat dit was, de fluymen van andere menschen, den etter, ende diergelijcke dingen, inden mondt te nemen met de tanden te knauwen ende in te swelghen (waer van het gepeys alleen de nature doet walgen) heeft voorgenomen het selve te doen, ende met een vroom ghemoedt allen tegen-strijt t'overwinnen: ende heeft het seer dickwils ghedaen. Sich hier toe verkloeckende met de bedenckinghe, dat Christus in sijn lijden veel walghelijcker fluymen in sijn ghebenedijt aensicht, ja misschien in sijnen mondt, met inwendighe blijschap ontfanghen heeft. Hier van sal ick eenighe besondere gheschiedenissen by-brenghen, doch luttel, om den Leser niet te seer afkeerigh te maken.

Eens inde Octave vanden Heylighen Franciscus Xaverius overleggende hoe dien grooten Apostel den etter hadde uyt-ghesogen uyt de stinckende wonde van eenen siecken, wenschte sy oock dierghelijcke gelegentheyt t'ontmoeten, ende aen desen Heylighen, aen de Heylighe Maria Magdalena de Pazzis, ende andere, hier in gelijck te wesen: vastelijck vertrouwende, dat Godt hier toe de noodighe sterckte soude gheven.

Hier op quam haer te voren, dat een gheestelijcke Dochter, die met een groote sweringhe ghepijnight wierdt, haeren wensch wel soude toestaen. Sy versocht dan ootmoedelijck van haer, datse het uyt-suyghen van dit gheswere soude ghedooghen: maer IOANNA badt te vergeefs, want dese Dochter dat geensins en wilde inwillighen. Hier naer wierdt sy indachtigh dat hare beste vriendinne, die

[p. 222]

tot de verstervinghe even ghenegen was, een fistel droegh, ende verhopte dat sy dese soude konnen verwillighen, om den etter daer uyt te laeten suyghen, 'twelck sy daetelijck op haer versocht. Dese dochter sprack hier van met den Biech-vader: ende uyt hem verstaende dat Joanna hier toe oorlof van hem verkreghen hadde, wiert den tijdt bestemt, met besondere voldoeninghe van JOANNA. Als dit naer noen gheschieden soude, vertrock JOANNA voor noen naer haer kamer, heel dorstigh om met volle teughen desen etter te trecken: maer hier teghen insiende haer onweerdigheydt tot soo verheven werck, was eenigen tijdt als buyten haer selven. Waer naer sy vlammigher wierdt als te voren, om het voor-ghenomen werck te vol-brenghen. Over tafel liepen alle haere gedachten op het ghene sy soo uyterlijck wenschte: ende aensiende de persoonen die aende taefel waeren peysde in haer-selven: Och dat ghy lieden wist vvat bancket ick vervvachte! want haer alsdan niet en smaeckte, ten opsicht vande andere lavenisse, daer sy toe ghenoodt was. Den gewenschten tijdt gekomen sijnde, verstont JOANNA van dese dochter, dat den Biecht-vader den oorlof niet en hadde gegheven vande fistel uyt te suyghen, maer alleenlijck om die tot dry reysen met de tonghe te suyveren, want sy dit uyt den eyghen mondt vanden Biecht-vaeder verstaen hadde. Waer op JOANNA met versuchtingh seyde niet meer te willen doen, als den oorlof mede-brocht: ende, als onghedurigh, greep voor eerst de plaester, meynende dat den meesten etter daer soude aenghekleeft hebben: maer soo sy self schrijft: ten hadde niet veel te bedieden: want sy wenschte geheele mondts-

[p. 223]

vollen aldaer te vinden. Sy quam dan tot de fistel self: ende al roock sy den stanck, ende al smaeckte sy den etter, soo docht haer nochtans dat dit soo aenghenaeme saecke voor haer was, dat het met geene monden uyt-te-spreecken en is. Door d'overgroote begeerte vergat sy haer selven, meer doende als haer toe-ghelaten was: want eenen vollen teugh etters soude haer eenen lieffelijcken dranck gheweest hebben. Maer de dochter vermaende haer dat den oorlof volbrocht was, ende en wilde aen JOANNA niet ghedooghen van iet voorders te doen 't welck JOANNA oock niet en wilde. Soo dan, noch niet voldaen zijnde, versochten verkreegh sy noch eens den oorlof om dese fistel den tijdt van dry Ave Maria te lecken: want men haer den tijdt moest bepalen, op datse niet onmatigh en soude wesen.

Hier mede noch niet te vreden, viel sy voorts aen haeren Biecht-vaeder soo moeyelijck om dese fistel niet alleenlijck te lecken, maer oock te suyghen, dat hy ten lesten dit toe-stondt. Waer mede sy soo voldaen was, datse hem daer over schriftelijck bedanckte met dese woorden.

Eervv. Vader, och als ick bedencke dat V.E. my dese jonste ghedaen heeft, en vvete ick niet wat doen by mijnen Beminden, op dat syne Majesteydt dit vveldaet aen my verjont aen V.E. sonderlingh vergelde. Ick betrouvve hem toe, dat hy het oock doen sal. Ick bidde V.E. om de liefde Godts, dat V.E. my noch meer ghelieft te ghebruycken in dierghelijcke ghevallen, al vvaeren 't oock vvonden van melaetsche, jae verkanckerde borsten van alle soorten van versvvoren pockxkens, ende soo voort. Och Eerw. Vaeder ick bidde V.E. door de liefde vanden ghenen die ons soo

[p. 224]

seer heeft bemindt, dat V.E. my vryelijck in alles ghelieve te ghebruycken. Soo V.E. iet komt te hooren, daer ick iemandt soude konnen helpen, ick ben geheel ten besten in alle maniere: ende betrouvve vastelijck dat V.E. hier en hier naemaels daer voor sal gheloont vvorden.

Eens wesende inden hof, sagh sy een hoopken weeke Katte-vuyligheydt daer de wormen uytkropen: ende ghevoelde daer van soo stercke ende groote teghenheyt, datse rasselijck wegh-liep, uyt vreese van volghens haer ghewoonte oock hier in haer selven te moeten versterven. Doch sy keerde weder met alle haeste, ende wentelde haer aensicht daer in, met een onuytsprekelijcke kloeckmoedigheydt, ende leckte dese vuylicheydt met haere tonghe. Ja 'ten was haer niet ghenoegh dit eens ghedaen te hebben, en langh: maer, noch afkeeer ghevoelende, hernam daeghelijcks de selve verstervinghe den tijdt van een volle weke: daer-en-tusschen over-legghende dat dese soo onaenghenaeme ende walghelijcke saecke, die Godt noyt vergramt en hadde, soo verfoeyelijck niet en was voor Godts ooghen, als haere Siele.

Sagh sy eenighe maeyen, pieren, wormen, oft iet anders, daer sy schroom van hadde, sy nam die op, en lietse langhs haer aensicht cruypen: denckende hoe sy eens de spijse der wormen moest wesen. D'eerbaerheydt verbiedt hier alles uyt-te-drucken; dat my dies aengaende bekent is: segghende dan met een woordt, dat sy alles vlijtelijck onder-nam, daer sy teghenheydt ende schroom van hadde.

De begheerten ende de manieren, die sy verdacht om haer te versterven, waeren soo won-

[p. 225]

derlijck, dat de Biecht-vaeders verstelt stonden, ende moesten haer verbieden dies aengaende iet besonders te doen, sonder uytdruckelijcken oorlof, want haeren iever onmaetigh was: en door dit verbodt hadde JOANNA eenighsints dat sy wenschte: want haere pijnnelijckste verstervinghe was, sich niet te moghen versterven. Soo dat in haere laetste sieckte, als wanneer haer vanden Biecht-vaeder gheboden wiert krachtighe ende versterkende dinghen te nutten, om soo langh als het moghelijck was het leven te behouden, sy van hem versocht met 't saemen gevoeghde handen, ende d'ooghen vol traenen, dat hy haer geliefde de vrientschap te doen, van uyt haere schaprade wat galle aen te brenghen, om die te menghelen met het gene sy nutten moest, ende dat ter eeren van Christi bitteren kelck: Waer voor sy hem beloofde eeuwelijck danckbaer te wesen. Maer den Biecht-vader niet teghenstaende dat sy soo oodtmoedelijck ende hertelijck badt, vreesende dat dit in dese ghesteltenisse aen haer ghesontheydt soude naedeeligh gheweest zijn, niet teghenstaende dat het haer oude ghewoonte was, heeft dat gheweyghert, segghende: JOANNA, ghy hebt altijdt van my versocht dat ick u soude versterven, waer ick soude konnen: aenveerdt dan van my dese leste verstervinghe, dat ghy hier in uwen wille sult breken.

Waer naer sy haer ooghen opslaende naer den Hemel, seyde: Heere, ontfanght, bidde ick u, mijnen goeden vville, ende vergheeft my mijn onbedachtigheydt, waer mede ick mijnen Biecht-vaeder ben moeyelijck gheweest, in te versoecken 't vvelck hy oordeelde schaedelijck aen my te vvesen: ende vvilt hem, voor sijne voorsichtigheydt loonen.

[p. 226]

Sy hadde oock versocht; dat den Biecht-vaeder den Doctoor soude beweghen dat, hy niet en soude voorschrijven, dat smaekelijck is: want sy over al, tot het leste toe haere meerdere verstervinghe socht.

Iemandt, die dit leest, kan dencken dat het leven tusschen alle dese verstervinghen seer verdrietigh moet wesen: maer die dit leven beproeft, is van ander ghevoelen. Vele Heylighen syn onversaedelijck gheweest in dierghlijcke verstervinghen, als oock in lyf-kastydinghen vande welcke wy in't volghende Capittel sullen handelen: 'twelck niet gheschiedt en is sonder smaeck, sonder voldoeninghe, sonder vreught. Ick bekenne dat het beghinsel van soodaenigh leven niet en is sonder arbeyt: maer den voortganck is soeter, ende den uytganck teenemael soet. Hoort den seer godtvruchtighen ende wydt-beroemden^(a) Ioannes Climachus spreken. Het beghinsel der verstervinge, 'tsy van het lichaem, 'tsy vande siele, is arbeyt, het midde is somtijts arbeydt, somtyts ruste: maer het eynde en heeft gheen ghevoelen: want het de siele meer vervoordert in haer misdaeden te straffen: in't verdrucken van haer alder-grootste vyanden, de quaede gheneghentheden; in't vermeerderen der deughden, die alsdan gulsighlijck groeyen: hoe den arbeyt der verstervinghe minder wordt, ende oock geheelijck vergaet, naementlijck tusschen menichvuldige vreughden, die den Hemel aen soodanighe sielen mildelijck toeschiet.

Het aensicht ende uytwendigh ghelaet van Joanna gaf opentlijck dese waerheydt te kennen: want niet teghenstaende dat sy soo seer tot alle soorten der verstervinghe ghedreven wierdt, ende

(a) Gradu 4.

[p. 227]

de selve soo ghestaedelijck oeffende: men kost nochtans uyt haer aensicht klaerlijck bespeuren de bly-hertigheydt van haeren gheest. Alle die haer ghekent oft ghesien hebben, konnen ghetuyghenisse gheven, datmen weynighe menschen vindt, soo vriendelijck, soo soet-hertigh, soo vervremt van alle droefheydt ende swaermoedigheyt, als JOANNA in haer uytwendigh wesen, woorden, ende alle haeren handel gheweest is.