Baekeland, of De rooversbende van 't Vrybusch

[p. 311]

Zesde en laetste Legende.

I.
Beginsel van 't einde.

'T was in de eerste dagen van sprokkelmaend, 't jaer achttien honderd en dry. Straf koud en was het niet; immers 't en vroos noch 't en waeide; maer een kleen smokkelregentje, met hier en daer sneeuwvlokjes tusschen, liet genoeg voelen dat het winter was en men zich aen slecht weder mogte verwachten.

Rond den vieren van den achternoene, zat er, langst een binnewegelke van Rousselaere naer Gits, een man gefokt op eenen boom, tegen den natten boord van eenen nauwen gracht. Hy zag er moe uit van werken of van gaen: zyn voorhoofd lag rustende op zyn beide handen, en zyne ellebogen op de knien. Hy roerde niet, of ten zy van tyd tot tyd om regts en links te kyken, waerschynelyk of er niemand op en kwam. Aen zyne zyde lag er een gaenstok met een zweepken aen; zyn kleêren waren tamelyk net, en aen geheel zyn aentreksel zou men een van die gasten verkend hebben, gelyk er nog vele gevonden worden, die geheele dagen op de beenen en overal te vinden zyn, en nogthans met niemand noch ieverst zaken te verrigten hebben.

Het was Baekeland, de kapitein der rooversbende. Geen wonder was hy moê: dien dag kwam hy van Brugge al Rousselaere rond. Sedert lange had hy geerne by den schout geraekt, die opgesloten zat, of toch by een der gevangenen uit zyne bende; zyne zakken waren vol geld dat hy meêgedregen, of langst de bane gestolen had, om aen zyne makkers te geven; maer vruchteloos had hy gepoogd en gezocht. Na vele loopens rondde stad, na vele zoekens om te kunnen landen, zonder zyn eigen bloot te stellen, had hy 't moeten opgeven. Slechts, en verscheide mael, had hy 't mismaekte wezen der opgeslotene booswichten door de yzeren tralien gezien, hun van verre eenen moordenaersgroet toegezonden, en dan moeien vertrekken gelyk hy gekomen was, met het spyt nog en de wroeging in het herte. Nu zat hy daer te peizen en te herpeizen op hun

[p. 312]

lot en ook misschien op het lot dat hem eerlang te wachten stond.

Hoe zeere was hy toch veranderd! Diepe rimpels doornaeiden zyn voorhoofd en zyne wangen; zyne oogen die nog wel stralen schoten, waren ingetrokken en omwonden met blauwe ringen; zyne dikke lippen kwamen vooruit en toekenden, zelfs als hy zich bedwong, de onruste op zyn aenzigte. Aen geheel zyn houding, aen zyne opgetrokkene schouders, verkende men eenen man jong van jaren en oud geleefd, die de schoonste dagen van zyn leven misbruikt en zyne lichaemskrachten verspeeld had.

Wat yselyke gedachten moesten er in dat hoofd draeijen! Welke bytende knagingen dat herte verscheuren, met zoo vele misdaden bezoedeld! Hy was toch, hy Baekeland, van christelyke ouders geboren, en in zyne jongheid had men hem gesproken van God, van de helle, van zyne onsterfelyke ziele; en in Vlaenderen hier, overal waer hy zich vertoonde, de godsvrucht der menschen, de lang toegeslotene kerken, de vervolgingen en het jammeren der christenen om de verdrukking van den godsdienst, alles moest hem in 't geheugen brengen hetgeen hy nog geweten en zoo leelyk vergeten had. Ja, 't moeste alzoo zyn, hoe boosaerdig hy ook was; en 't gedacht van schavot en van 't geen er op volgde moest hem oppers liggen, want somwylen, toen hy alleene was, viel hy stille, boog het hoofd en treurde.

In die gedachten nu verslonden, was hy neêrgezeten tusschen Gits en Rousselaere.

Wat ongelukkig zitten gelyk die gasten daer te Brugge! - zoo sprak hy in zyn eigen. - Opgesloten tusschen vier muren, en zonder hope van nog in den klaren te komen, ten zy om het mes van den beul te kussen! En altyd, van 's nuchtens vroeg tot 's avonds late, peizen op hun leven van eertyds, op de vryheid, op hun verzet by de makkers en misschien ook, gelyk ik nu, op hetgeen nog gebeuren moet! Zou er dan geen middel zyn om ze te verlossen? Dat wy eens al te gaêre deden, die nog overblyven, en al onze krachten inspanden, gelyk wy ze zoodikwyls hebben ingespannen om elders in te breken en te rooven?... Neen, ik zou vele gevaer loopen van er mynen kraeg te laten, en elk voor zyn eigen is toch best... Ten anderen, die slimme en felle gendarms zyn daer altyd, en die moesten juiste nu uitkruipen om in onzen weg te loopen! De gendarms!... zy zullen wel eindigen met my ook te vinden, indien ik met voorzigtig genoeg on ben, en altyd vlugte en my verduike. En nog en zou 't niet helpen indien er een verrader in myn gevangene volk gevonden wierde, die, om zelve uit de klauwen te geraken, verklaerde waer ik my verberge!... Ware het niet beter van uit deze streke te vlugten, en elders te gaen leven, gelyk andere menschen, met werken en slaven; ik zou misschien de ruste wedervinden!... Ruste voor eenen moordenaer!... Neen; werken kan ik niet meer, en overal toch zou men op myne hielen zitten... Dat ik het anders deed, 't ware korter nog! - En de moordenaer regtte zich, haelde uit zynen binnenzak een geladene pistole, trok er den haen van over, en legde den loop tegen zynen mond: eenen oogenblik stond hy daer, 'lyk zinloos, voor hem te zien en bevende. Maer schielyk trok hy zyn hand weg en verdook zyn wapen: - Moet ik

[p. 313]

sterven, liever door de hand van de beulen, zei hy; myn volk mag ik niet verlaten in den nood, en heb ik met hun begonnen, ik zal met hun eindigen... En dat er moest achter dit leven...!

De roover gaf eenen wrong, nam zyne eerste houding op den boord van den dyk, en begon stillekens en binnen 's monds een liedje, 'lyk om onaangename gepeizen uit zyn hoofd te steken. Zoo verre was hy gekomen, dat alle gedachten van eeuwig ongeluk of zaligheid hem verveelden; toen zy voor zynen geest verschenen, trachtte hy ze weg te jagen en zocht verstrooidheden, alzoo mogelyks peizende te ontsnappen aen de wroeging en aen dien knagenden worm die 't herte van al de booswichten verscheurt.

Nauwelyks was hy nedergezeten of de takken van de hage, die langst het wegelke stond, hoorde hy ruttelen. Altyd in onruste gelyk hy was, rekte hy zyn hoofd om te luisteren, en wierd seffens gewaer dat het gedruis door meer dan eenen mensch veroorzaekt wierd. Hy sprong op, en was in eenen wenk tien stappen verder in dikke tronken die insgelyks langst de bane stonden. Daer, hield hy zich gesloten, en loerde tusschen de takskens om te zien wat er ging opkomen.

'T en duerde niet lange: hy zag een voor een zes mannen voorby stappen, aengedaen als borgers. Maer het vroede wezen van eenige en hun breede knevels gaven te kennen dat zy allen geen burgers waren. Baekeland trilde eerst als hy ze zag, maer toen hy ze weg meenende, het hoofd uitstak om ze met de oogen te vervolgen, stond er een grimlach op zyne lippen, en de woorden: Nog eens ontsnapt! kwamen uit zynen mond. Immers, hy was in 't gedacht dat hy te Rousselaere verkend en achtervolgd was geweest. Maer welhaest scheen het hein aerdig, dat zes mannen, in eene bende, achter een alleene zouden gaen; hy begon te twyfelen en te peizen of zy niet waerschynelyker op zoek en waren, langst eenen verkeerden en geveinsden weg, naer de moordenaers die op Hooghlede en Staden woonden. Met rap te zyn kon hy nog zyne makkers voorkomen en wederom de gendarms bedriegen. Hy kroop dan door de tronken tot den anderen kant van het stuk lands; van daer langst een bosselken liep hy regte naer Staden, zonder nog verder te kyken achter de kerels die hem uit zyne diepe gedachten hadden getrokken.

Hy was niet vele bedrogen, maer al gelyk te leur gesteld. In plaetse van naer Hooghlede, ging de bende van zes mannen naer Gits, inderdaed op zoek naer moordenaers. Het was uitgekomen, dat twee gebroeders, genaemd Verplancke, zagers van ambacht en roovers in het duikerke, tegenwoordig vrochten te Gits op de plaetse, en dat de gelegenheid schoone was om ze zonder moeite aen te houden. De gendarms, opgeleid door eenen politie-beambte van Rousselaere, gingen daer naer toe. Zy hadden het eenzaem binnenwegeltje genomen om zeker van niemand te worden gezien en zonder 't minste gedacht dat zy byna gebokt hadden tegen den kapitein der rooversbende, kwamen zy tot beneden den Gitsberg.

'T was vyve van den achternoene. Vrochten de zagers dien dag, ongetwyfeld moesten ze nog bezig zyn, maer toch niet lange meer, want

[p. 314]

het daglicht begon reeds te verflauwen en den avond te naderen. Ieverst, ter zyden de plaetse, regte voor eene wagenmakery, stond het zagerskraem, zoo was het gezeid geweest; maer het dorpken, zoo weinig gekend, van de burgers zelve uit de omstreken, was nog meer vreemde voor onze krygslieden. Niet durvende voortstappen in bende, uit vrees van gezien te zyn van verre, en vermoeden in te boezemen aen die gedurig met vermoeden ligt, stond de brigadier stille aen 't eerste huizeken van het dorp, op twee boogscheuten van de kerke, en trad binnen met zyn volk om inlichtingen te vragen. Een arm wyf zat voor de venster, te lappen aen oude versletene kleêren.

- Vrouwke, verschiet niet! zei de Rousselaernare die meê was tegen de moeder byna gereed om te vluchten - wy komen maer in om den weg te vragen.

- En die mannen met baerden ook? vroeg de vrouwe, al overzyds kykende naer de gendarms.

- Zeg eens waer dat Peene, de wagenmaker, woont?

- Wel Heere, 't is zoo een brave mensch! myne man werkt er vooren bykans het jaer deure.

- Wat doet hy?

- Zagen.

- Zagen! 't is juist gepast!

En zonder te luisteren naer het gene de vrouw hem verders vroeg, keerde de spreker zich omme naer de andere, en zei in 't fransch wat hy kwam te vernemen, verzekerd dat zy stonden in het huis van den moordenaer. De mannen met knevels vreven hunue handen en lachten van genoegen, binst dat de moeder niet wetende wat gemaekt, naer hunne gebaren keek en naer hun vreemde tale luisterde.

- Sa, vrouwtje, zeg, waer woont die Peene voor wien uwe man werkt?

- Maer, Mynheeren, wat gaet er gebeuren dan? gy hebt zulke aerdige manieren.

- Niet, vrouwtje, niet! gy moet ons schoone zeggen of uwe man nu op zyn werk is, en waer dat hy werkt? Een van ons zal hier blyven met u, tot dat wy weder keeren, en 't is om zeker te zyn of gy de waerheid zegt, hoort gy?

- Heere toch, dat gaet hier vreemde! wat hebt gy by mynen man te doen? En als gy maer dat en moet weten, ziet hier: daer over de kerke, regts op, 't einden de huizen heb ik hem van den achternoene nog zien zagen.

- Pas op dat het de waerheid zy!

- Ja maer 't is de waerheid, ik en hebbe nog nooit gelogen!

En seffens gingen vyf der mannen langs de aengeduide bane voorts, binst dat de moeder gevolgd door een gendarm in het huizeken wederkroop al zeggende: Moet ik nu zitten met dien aerdigen vent!

De vyf mannen stonden aen den hoek van den kerkemuer. Menige burger, nieuwsgierig om die vreemde lieden te zien, was aen zyne denre gekomen; meer nog keken door de venster van hun huizeken, en achter een gordyntjen, want de vreemdelingen klapten gedurig, en wezen met

[p. 315]

den vinger al den aengeduiden kant. Inderdaed, van verre zagen zy een zagerskraem staen, 't einden de straete, een man boven op, en een andere op den grond, neerstig aen het werk.

- Voorzigtig te zyn, zei de brigadier al zyn volk trekkende achter den gevel van een huis! Men heeft dikwyls genoeg de moordenaers gemist, nu toch moet het anders zyn. Gy daer, keert omme al dat wegeltje dat rond de huizen leidt en tracht uit te komen over de zagers, om ze te kunnen houden of volgen, indien zy kwamen weg te springen. Wy zullen hier eenen oogenblik wachten, en dan, met vieren, regte daer naer toe gaen. Vooruit!

Na twee minuten wachtens, slapten zy aen, door 't midden van de strate, en kwansuis 'lyk reizigers die klappen van hunne zaken, en op niet anders en letten. De zage ging altyd voorts op en neder, 't gedruis dat zy maekte al bytende door de planken, ruischte in de ooren van de gendarms, wier oogen gedurig van den grond naer de mannen gingen die zy grypen moesten. Zy naderden en naderden, in volle hope, tot op eenige stappen van de verdachte werklieden, en geen twyfel meer of het zou gemakkelyk zyn om beide zonder moeite aen te honden. Maer de zage was stille gevallen: de man, die boven op den boom stond, half gebogen op de twee arms van zyn alaem, en gekeerd naer den kant der opkomende viere, scheen sterlinge dezelve te bezien. Hy bleef in de zelfde houding, niet tegenstaende dat men klaer zynen maet hoorde roepen: trek voorts dan!

De gendarms draeiden reeds, geheel digte tegen de schrage; toen Verplancke van boven nederwaerts den boom sprong, en rap gelyk een schicht, verdween al een wegeltje langst de huizen. De tweede zager, die anders gekeerd, niemand zien opkomen had, en van niet en wiste, stond verwonderd te kyken op hetgeen zyne werkmaet deed, maer er wierd hem niet vele tyd gelaten: twee felle kerels grepen hem vast en eer de man hun aenzigte gezien had, koorden lagen al rond zyne arms, en, schreeuwen of niet, hy moeste zich laten binden.

Verplancke, in zyne haestigheid, was geloopen tegen den vyand die al achter toekwam. Kloek en fel gelyk hy was, ware hy zeker in eenen oogenblik uit de handen geraekt van den gene die hem vastgegrepen had; maer hy was achtervolgd, en alleene tegen dry worstelde hy niet. Hy liet geweerden, en sprak zelf geen enkel woord binst dat men hem boeide. Zyne oogen schoten vlammen en een benouwdelyk geloei kwam uit zynen mond; anders niet.

Zyne werkmaet, die zyn broeder niet en was, gaf zich ook over, maer niet zonder klagen en schreeuwen voor het geweld hem aengedaen. Hy hield niet op van zeggen dat hy nooit niemand geen kwaed had gedaen, dat er niemand geen regt en had van hem gevangen te nemen. Eenige van de stoutste inwooners hadden het gewaegd van te naderen, andere verstout, waren ook byeengekomen, en nu stond er een geheele hoop volk. De zager die niet gevlugt en had, riep gedurig al die hy kende tot getuige van zyn goed gedrag en van zyne onschuld, houdende staen dat zy gemist waren, en zekerlyk de hand op eenen anderen moesten leggen.

[p. 316]

Er wierd hem alleenlyk niet geantwoord, en niettegenstaende zyne wederspraek, moeste hy meê, tot by den Meyer van het dorp, die wat verder op de plaetse woonde.

In 't huis van dezen ambtenaer, die zich hoogst verwonderd toonde, wierd de schuldeloosheid van den eenen bekend. Hy was echtgenoot van de vrouwe, nu nog door eenen gendarm bewaekt; Verplancke werkte met hem, somtyds, en zoo veel het zyn moordenaersleven toeliet; maer de man was verre van het ware bedryf zyns werkmaets te kennen, en hy keerde niet weder van zyne verslagenheid als de waerheid uitkwam. 'T was de broeder van Verplancke ook als lid der rooversbende aengeklaegd, dien men hebben moest; hy was insgelyks zager en wel gekend op Gits; maer hoe dreigend men ook aen zynen broeder vroeg waer hy zat, kreeg men geen woord; hy zweeg als of hy stom ware geweest.

Intusschentyd was het donker avond geworden. Men wiste dat de twee beschuldigden hun verblyf hadden by een kortwooner op een halt uerken van Gits, niet verre van Hooghlede. Misschien ware het mogelyk geweest van den anderen, die van geheel den dag niet gevrocht en had, op zyn bedde te grypen, vooraleer hy kennisse kreeg van de gevangneming zyns broeders. Besluit wierd seffens genomen, van er achter te gaen, te midden den nacht. De gevangene, wel gekoord en wel gebonden, in een vastgeslotene kot gesteken, liet men over aen de zorge van een der kloekste uit de bende; en als de tyd daer was, de andere al te male, opgeleid door den Meijer van Gits, trokken op naer het huizeken waerin zy den anderen moordenaer vinden moesten. Tegen ten elven stonden zy niet verre van daer.

'T was een kleen hofsteedje met stallinge nevens. De inwooners leefden met het beploegen van wat land, en het melken eener koei, die haren kost moeste zoeken langst de gerskanten en in de busselkes van het ronde. Brave menschen toch, die uit medelyden ten deele, maer ook voor het profyt, aen de twee zagers een bedde gegeven hadden, in eenen hoek van den stal. Zy lieten hunne slapers inkomen en uitgaen als zy wilden, zonder zich ooit te bemoeijen met hetgene zy by nachte deden, en zonder het minste vermoeden op hun verfoeijelyk bedryf te hebben.

Rond middernacht, wierd er stille, stille genoeg geklopt op de deure van hun huizeken. 'T en hadde nog nooit gebeurd misschien. De man, Laemen in de wandelinge genoemd, na geluisterd en andermael te laten buischen hebben, ging voorzigtig tot by de klinke met den herteklop; geen gedruis hoorde hy, niet anders dan de stemme van menschen die vezelden, en het vryven van eenen vuist die nog eens op het hout der deure bokte.

- Wie is daer? vroeg hy.

- Zoetjens, Laemen, zei de Meijer van Gits; doet open dat het niemand en hoort.

- By nachte voor niemand!

- Laemen, 't is ik!

[p. 317]

- Wie is dat, ik?

- De Meijer van Gits.

De man overpeisde hem; hy scheen de stemme verstaen te hebben.

- Waerom komt gy hier, zoo late?

- Om u goed te doen.

- En wie is daer met u?

- Goed volk!

Hier volgde eenen oogenblik stilzwygendheid. Die buiten waren, durfden niet roeren uit vreeze van den moordenaer te ontwekken daer hy lag, en zy wisten niet waer. Die binnen was stond in beraê of hy ging open doen. Eindelyk eene grendel schoof langst de deure, en binst dat zy open ging, gaf de brigadier order aen een zyner mannen van achter het huis te gaen staen en aen eenen anderen, van langst den muer tegen de voordeure te blyven. De overige traden binnen, op de toppen van hunne voeten, binst dat de vrouwe des huizes al bevende licht ontstak.

- Laemen, zei de Meijer, en uw gezelschap, gy moet noch beven noch vreezen! Hier zyn gendarms die komen om u te bevryden van ongelukken!

De vrouwe stak haer lampe omhooge, en bezag de krygshaftige wezens der bezoekers, maer zy noch hare echtgenoot vonden een woord om te vragen of te antwoorden.

- 'T is hier niet waer, dat de gebroeders Verplancke slapen? vroeg de Meijer.

- Ja 't, Mynheer, om u dienst te doen.

- Zyn zy 't huis?

- Wel dat weet ik niet, zy gaen uit en komen in, volgens beliefte, en wy loopen er in 't geheele niet achter.

- Waer liggen zy?

- Daer langst het huis in den stal.

- Komt, er is haeste by, zei de Meijer in 't fransch tegen de brigadier.

- Mynheer, mag ik weten wat er gaet gebeuren? vroeg Laemen al trekkende aen den arm van den ambtenaer.

- Genoeg; maer noch te schreeuwen noch te verschieten! Die twee gasten die vernachten in uw huis, zyn twee moordenaers.

Laemen en zyn vrouwe verschoten fel, en sloegen hun handen te gaêre, maer zonder geruchte. Nu waren zy teenemael gerust op het inzigt der vreemdelingen, en de man bood aen van zynen lanteern te ontsteken en zelve mêe te gaen om de bedstede van de gebroeders aen te wyzen.

Aen den hoek van het stalleken vonden zy den gendarm staen, die naer den overkant van het huis was gezonden geweest. Hy keek met al zyne oogen en door de duisterheid naer den kant van Hooghlede, en wilde iets ontdekken en toonen aen de bygekomenen. Elk sloeg zyne oogen aldaer zonder spreken, maer niets en kwam te voorschyn. Hy vertelde halfluide dat, tegen den achtermuer van de wooninge geleund,

[p. 318]

hy stappen van eenen mensch rond den stal gehoord had; stillekens naderende, al kruipen onder het dak, was hy gekomen tot niet verre van eenen vent die, hem ziende, haestig 'lyk de weerlicht wegsprong al den kant van het dorp. Achter hem loopen had hy niet gedurfd, want het scheen zeker, dat de man uit het stal niet en kwam, maer trachtte er in te zyn.

- Een die op ons hielen zat, om ons te verraden, misschien! zei de Meijer.

- Aen 't werk, riep de brigadier, binnen gesprongen eer dat het te late is! Twee mannen buiten, een al vooren en een al achter! Hier de lanteern, en volgt my!

De deure van den stal wierd open gesteken door Laemen, die vooren inging, en het bedde toogde waerin de moordenaer gewend was te slapen. De brigadier naderde met 't wapen in de vuist, en zag inderdaed eenen man liggen die roerde. Waerschynelyk door den stamp op de deure ontwaekt, was hy uit zynen slaep gekomen maer nog in duizelinge: nu, verschietende door het verschynen van het lichtje, was hy halfregte op zynen strooizak, en bezig met vryven aen zyne oogen.

- Wie is er daer? vroeg hy al geweld doen om uit zyn bedde te springen.

De brigadier legde zyne wapen op de borst van den moordenaer, binst dat de Meijer aen Laemen vroeg:

- Is t' hy?

- Hy zelve!

- Verplancke, in den name van de wet, volg ons! zeide de Meijer met gezaghebbende sprake.

Nog was de kerel zeker niet bekend met zyne gesteltenisse, want hy trachtte weg te zyn, en klaegde, kermde en riep gedurig: Laet my gerust! Maer de pistole van den brigadier, de vuisten van eenen anderen gendarme, en de tale van den Meijer, deden hem al ligte verstaen wat er gebeurde. Hy viel stille, bezag al die rond hem stonden, en trok een verwonderd wezen aen.

- Wat is er, wat komt gy hier doen? zei hy, zich latende nedervallen op zyn bedde.

- Gy moet meê met ons.

- Waerom?

- Om dat gy een moordenaer zyt!

- Ik, moordenaer! wel Heere toch! vraegt het aen Laemen daer, of er iets van my te zeggen is? Mynheer, gy zyt zeker gemist?

- Dat zullen wy effen aen zien; intusschentyd kleed u, en komt meê.

- Mynheers, ik werk van 's nuchtens tot 's avonds om aen myn brood te geraken; vraegt het aen Laemen, en doet my toch die schande niet aen.

- Staet op, riep de brigadier in 't fransch, en op eenen toon die klonk in de ooren van de omstaenders.

- Laet my toch gerust, wel Mynheeren toch! gy moet wel bemerken dat ik er geen moordenaer uit en zie, en dat ik me noch en weere, noch verschrikt en ben of ten zy voor de schande!

[p. 319]

De schynheiligaerd zei dat zoo wel dat men inderdaed zou getwyfeld hebben aen zyne pligtigheid. Laemen die vreeze gekregen had, was bachten 't ander volk gekropen en hield zich verdoken; de Meijer sprak in 't fransch aen den brigadier, en Verplancke was halfregte op zyn bedde in de houding van eenen smeekende, en met eenen gendarme langst hem die hem vasthield by de schouder.

'T was ligte uitgeklapt; op een teeken van den overste, trokken de krygslieden eenige kleedingstukken aen het lyf van den moordenaer, en nepen hem de handen digte met koorden; hy klapte, kermde of zweeg, men sprak niet meer... Ondertusschen speelde hy zyn spel tot 't einde toe, wierd zelfs van langst om gewilliger, en als hy reeds het huizeken voorby was, daer hy zoo lange verbleven had, riep hy naer Laemen: Baes, gy zyt my altyd straf genegen geweest; ik zal opgesloten zyn, maer voor niet lange; dat gy morgen wildet wat tabak brengen!

Zonder ongeval noch tegenstand wierd hy tot op de dorpplaets van Gits geleid. Een man, zoo wel dan hy bekommerd met zyn lot, en die in de duisternissen van den nacht van niemand kon gezien worden, en getracht hadde by Verplancke te zyn om hem uit zyn bedde te halen en te redden, volgde nu de marcherende bende, voorzigtig genoeg en altyd op zyne hoede. Te Gits, wierden de twee moordenaers by malkander gebragt, en zyde aen zyde geketend; de laetstgevangene geboerde zyn broeder niet te kennen, en als hy sprak, 't was om het medelyden der gendarms op te wekken, zyn ongeluk te betreuren, en zyne schuldeloosheid te verklaren. Maer al zyn gebaer belettede niet dat hy voor den dageraed, te Rousselaere, achter de yzeren traillen gesteken, en korte uren daerna, met zynen broeder, overgevoerd werd naer de hoofdstad van West-Vlanderen.

Zoo minderde de bende, tot groot genoegen van al de inwooners der streke, die feest hielden, telkens dat er nieuwe aenhoudingen gedaen werden. De gendarms en de openbare ambtenaers uit de omliggende dorpen, zoo beproefd eertyds door de rooversbende, aengemoedigd door de eerste goede uitvallen, verdubbelden van iever, zochten en ondervroegen gedurig; en de inwooners ook, nu met zoo vele vreeze niet meer bevangen, begonnen in 't geheim aen te klagen die hun meest verdacht schenen, en wier name zy over tyd zelve niet durfden uitspreken.

Eenige dagen na de gevangzetting der gebroeders Verplancke, moest een onvoorziene voorval de gendarms der streke op nieuw hunne opzoekingen doen herbeginnen.

Op eenen maendag, te Staden, in een herberg het Stampkot, zuidwest de plaetse, zat er vele volk; immers daer had in 't gebuerte verkoopinge van hout geweest, en menige vreemdeling was er naer toe gekomen. In den hoek van de eenige kamer die de herberg uitmaekte, zat de bevoegde ambtenaer te schryven en aen te teekenen al dat gekocht en verkocht was geworden, beurtelings by hem roepende de koopers die hy niet al te wel en kende, en hunne borgen onderzoekende of zy goed en ter trouwe waren. Rond hem was er stilzwygendheid, maer verder op, zaten te

[p. 320]

klappen en te lachen onder malkander, vreemdelingen en gebuers, nieuwsgierigen en kooplieden.

In een hoekje zat de bakker van het gehuchte, neerstig te redekavelen en te tikken, met twee landbouwers, zyne kalanten. Hy was goed om kennen, aen zyn witte veste, en zyn hair, gepoeijerd door het stof van meel en bloeme, dat er in vloog op zyn werk en raer wierd uigekamd. Achter hun zaten dry vreemdelingen; men had ze uitgegeven voor welhebbende gasten, daer gekomen voor de verknoping, of ten minsten uit liefhebbery. Tusschen deze vreemdelingen en den bakker, was het achtjarig zoontje van dezen laetste, snelle jongen, die met zyn vader was mogen meêkomen, en in dat gewoel van volk zich langst hem hield, kykende en luisterde naer hetgeen hy hoorde en zag. Een van de dry vreemdelingen had een dier schoone stokken meê, in de busschen gegroeid, maer zoo regelmatig gedraeid, dat het schynt met passer en bank gedaen te zyn; hy had hem by 't snoerken aen de leune van zynen stoel vaste gemaekt en laten hangen. De oogen van het achtjarig kind waren er op gevallen; eerst had hy hem vastgegrepen zonder los te maken, en die schoone draeilingjes bewonderd, en zynen vinger van onder tot beneden, er doen rondloopen, en gezocht hoe 't kwam, dat die reven altyd voortliepen zonder staen, of tenzy aen het uiterste van den stok. Om het beter te kunnen zien, maekte hy het snoerken los, voorzigtig om niet belet te zyn, begon te spelen, en den stok op zyn hand te doen draeijen. Onder de tafel, waer zyn vader by zat, lag het hondje van een der landsmans, en de jongen, van het eene spel op het andere vallende, hield zich nu bezig met het dier te tergen, en het te doen byten, in den top van den stok die aen den vreemdeling toebehoorde. Niemand bemerkte dat, zoo lang het stille ging; maer welhaest, de hond te straf geplaegd, begon te grollen, dan te bassen, en eindelyk uit te springen, en in 't midden van den vloer zyne tanden te printen in 't gene dat hem toegesteken wierd. De vreemdeling had zich ommegekeerd, en ziende wat er gebeurde, met nydigheid zynen slok uit de handen van den jongen gesnakt, hem zeggende dat hy moeste stille laten hetgeen aen hem niet toebehoorde; hy toogde de plekken door de tanden van den hond in het hout gemaekt; de vader zag het ook, bekrachtigde zyne woorden, en deed het kind langst den anderen kant, geheel tegen den muer kruipen. Verders wierd er voor den oogenklik daer geen acht meer op gegeven, en met het vallen van den avond was de herberge geruimd, en de vreemdelingen, de bakker en zyne gebuers naer huis getrokken.

'S anderdags vroeg, stond de bakker op om zynen oven te heeten en aen het dagelyksch werk te vallen: als hy de achterdeure van zyn huis openstak, dacht het hem dat hy reeds menschen hoorde klappen, rond de kleine huizekens, niet verre van 't zynent. Door nieuwsgierigheid gedreven, naderde hy, en naderde nog, en hy hoorde van langst om beter. Niet konnende peizen wat het mogte zyn, alzoo voor den klaren, de stemme van vele menschen, waegde hy 't van by te gaen, en ziende dat het gebuers waren, ondervroeg by, en vernam dat baes Ariaen, een landsbeuwer uit het omliggende, binst den nacht vreedelyk was vermoord

[p. 321]

geweest. Zyn broeder, die late, zelfs na middernacht, t'huis was gekomen, had hem vinden hangen, met het hoofd nederwaerts, in de schouwe van de keuken. Byna zinneloos van verschot en van droefheid, had hy eerst rondgeloopen in het hof, dan zynen broeder van den hangel gedaen en op zyn bedde geleid, en eindelyk gesneld naer de naeste wooning om hulpe aen iemand te vragen die zou den Meijer en den priester van Staden gaen waerschuwen.

De bakker, op het vernemen dier misdaed, keerde naer zyn huis weder, vertelde aen zyne vrouwe al dat hy hooren zeggen had, schikte wat er in zynen winkel te schikken was, en vertrok om den vermoorden man, zynen vriend, ter plaetse te gaen zien. Zyn zoontje, met knyzen en smeeken genoeg, mogte meê, en byna ter zelfder tyde van den Meijer, kwamen beide toe op de hofstede.

'T was dag geworden, en al dat de moordenaers gedaen hadden, reeds bekend. Ariaen, dien zy zeker wisten alleene te zyn, moest uit zyn bedde zyn getrokken geweest, eerst mishandeld, en dan by zyne voeten opgehangen. De koffers en kassen waren opengebroken, en al 't geld dat er in lag meêgedragen, alsook de beste kleederen van den man, die op eenen stoel lagen nevens het ledekant.

Men jammerde, kermde en beweende het lot van den ongelukkigen gebuer, terwyl eenige zaten by 't bedde van Ariaen die waerlyk dood was, en anderen zochten of er nieverst geen andere teekens van moordenaers te vinden waren. Het zoontje van den bakker liep ook rond al snuisterende in het hof, zonder vele te peizen op het ongeluk dat de geest van de andere menschen bezig hield. Al draeijende rond het huis, vielen zyne oogen op eenen stok, die in een gote gevallen lag. Blyde genoeg raept hy hem op, onderzoekt hem, en aen den top ziet hy met verwondering de teekens door het byten van eenen hond daer in gelaten; seffens verkent hy dien stok voor den zelfsten waermede hy daegs te vooren in de herberge gespeeld had, en loopt in het huis, al roepende: Vader, de slok van gisteren avond!

Met der daed lettede niemand op den slok noch op den jongen; maer de vader, beter onderrigt, bezag het hout en de teekens, en legde uit aen den Meijer wat er 's avonds te vooren gebeurde in het Stampkot. Het vermoeden viel seffens op de vreemdelinge n voornoemd, en als men wat gesproken had en malkanders redens gehoord, bleef er geen twyfel meer over. Ongelukkiglyk, kende niemand de verdachten; daer waren er wel die ze nog gezien hadden, zelfs verscheide mael, maer zonder ze te kunnen t'huis wyzen. Men ging zien ter plaetse waer de jongen den vond had gedaen: stappen van menschen waren in den grond geprint en gemakkelyk om vervolgen, wel tien minuten verre. Daer verloor men het spoor aen den ingang van een busselken; de moordenaers moesten er door gekropen zyn, gaende in de rigting van Roosebeke en Passchendaele.

Op Staden was geheel het dorp in roere; men sprak er van niet anders dan van de moord en van de dry vreemdelingen. Tegen 's noens waren er reeds de gendarms van Rousselaere, vol moed en met vast

[p. 322]

betrouwen van op nieuw de rooversbende te doen minderen. En het sloeg al mêe van dezen keer: een Stadenaer, gelyk de anderen om te zien en te hooren naer het dorp gekomen, en die ook 's avonds te vooren in 't Stampkot zat, hadde, na vele peizens, 'lyk willen vinden dat hy een der dry verdachte van zyn leven nog moest gezien hebben. By den Meijer geroepen, was hy zoo stout niet meer om te spreken: hy verschoonde zich eerst, zeggende dat het slechts een vermoeden was en weigerde van verklaringen te doen; in den grond, de vreeze van de moordenaers alleene hield hem tegen, want hy dacht, gelyk velen, moet het uitkomen dat ik hun heb overgedragen, zy zullen 't my nooit vergeven! Nogthans de dreigementen van den Meijer en de harde woorden van den brigadier der gendarmery, dwongen hem en hy getuigde dat de persoon welken hy kende, zekere Danneel was, die over lange jaren Staden verlaten had, en nu te Passchendale woonde; maer hy herhaelde wel tien keers: ‘Mynheeren, 't en is maer een vermoeden om dat het zoo in myn gedacht ligt.’ Men stelde hem gerust, en schikkingen wierden genomen om den aengeduiden persoon te vinden.

Binst dat de wettige overheid beraedslaegde in het huis van den Meijer, trad er een ander persoon binnen. In zyn hand droeg hy een hoedje door den broeder van Ariaen verkend voor 't hoedje van den vermoorde. Hy vertelde dat hy, daegs te vooren, zich te lange in een herberge had bezig gehouden, en te middernacht dronke en zonder byna te weten alwaer, naer huis was getjoteld. Op een kwartier over de hofstede waer de moord gepleegd wierd, vielen er dry gasten op zyn lyf, sleepten en sloegen hem, al lachende en spottende, haelden uit zynen zak de weinige kluiten die er nog in zaten, plaetsten op zyn hoofd een hoedje dat zy droegen, en sloegen er op dat het tot beneden zyne oogen schoof en geheel zyn aenzigte overdekte. Bedwelmd door den drank en door de mishandelingen, hadde de man zich schaers kunnen voortslepen tot aen een stalleken, waerin hy 's anderdaegs nuchtens ontwaekte.

- Hebt gy niemand verkend? vroeg de Meijer.

- Niemand, het was donker.

- Niemand verstaen?

- Ook niet.

- Zy hebben toch iets gezeid, en gy waert zeker zoo verre niet gezet dat gy geen woord en kostet onthouden?

- Het ligt my te binnen, dat zy onder malkander sprekende, Sander zeiden tegen den eenen.

- Juiste, zei de Stadenaer die de eerste verklaringen had gedaen; Danneel, welken ik in myne jongheid kende, heette Sander.

De Meijer vreef zyne handen van genoegen; 't was al dat hy weten moest. Zonder eenen oogenblik te verliezen, wierd er een man ter trouwe naer Passchendaele gezonden, om te onderzoeken waer de wooning stond van den verdachten Sander Danneel. Nog wat voor avond was hy terug met goede inlichtingen, en verzekerde dat die Sander ten minsten een kerel was van slecht gedrag, sedert jaren en jaren landslooper, en in kennisse met alle soorten van onbefaemd volk uit het ronde.

[p. 323]

Meer had men niet noodig te weten. Tusschen zevenen en achten 's avonds, de gendarms van Rousselaere, vergezeld door den leidsman, stonden reeds in de nabyheid van het huizeken waer Sander Danneel in woonde. 'T was wat donker en slecht weder; de wind blies hevig en joeg fyne sneeuw in 't aenzigte onzer gasten die zich eerst verwarmd hadden met gaen en nu stille stonden, wachtende naer de bevelen van hunne overheid.

Het aengewezen hutteken stond op een stuk lands afstand van daer, geheel alleene: ware het klaer geweest, men zou in den Noordoosten den torre van Roosebeke hebben zien uitsteken, en zuidewaerts misschien de hoogste huizen van het dorp Passchendaele. Door de ruitjes van den muer zag men het licht schitteren; er was dan voorzeker iemand binnen.

Het volk stond rond den brigadier: de wapens wierden uitgehaeld, en ieder bereidde zich, uit voorzigtigbeid, aen wederstand.

- Mannen, zei de overste in 't fransch, wy gaen 't hier wel en rap doen: ik zal de deure opensteken; springt haestig binnen achter my, en grypt al vast dat gy vindt; zyn er die zich verdedigen of vlugten willen, spaert ze niet: levende of dood moeten zy meê!

Stillekens naderden zy tot tegen het huis, zonder dat men hunne stappen kon hooren op het sneeuwtapyt dat den grond bedekte, en zy schaerden zich met zessen rond de ingangdeure: de leidsman was achtergebleven. Op dien oogenblik hoorde men niets van binnen in 't hutteken, niet anders dan die grove stemme van eenen man die gedurig telde, een, twee, dry en zoo voorts. Als dat wat geduerd had, en dezelfde stem altyd geleld en herteld had, hoorde men op het hout eener tafel de reuteling van koper en zilver munte die versmeten wierd, en klinkende viel in borzen of in handen van verschillige menschen. - Het geld waerschynelyk gestolen op de hofstede van baes Ariaen!

De gendarms waren stille 'lyk dood; zy beefden, niet van de koude, want zy gevoelden ze niet meer, maer van het geklank dier geldstukken die zoo duidelyk de dieven en de moordenaers verraedden. Niemand en sprak en het geld ruttelde voorts; de krygslieden begonnen te roeren, de brigadier had met zyne vingers de klinke van de deure gezocht, toen een stemme al binnen opging en zei:

- Sander, gy hebt te vele genomen van mynen hoop daer!

- 'T en is geen waer, antwoordde de andere!

- 'T is waer, 'k heb het gezien!

- Gy mogt dat geen eenen keer meer zeggen?

- 'T en is voor u niet dat ik zon zwygen!

- Stille, stille, geen ruzie! zei een derde die scheen te willen middelen, laet ons hertellen!

- 'K en hertelle niet!

- Gy zult hertellen of ik hael het geld uit uwe borze.

- Voer het herte van te naderen!

- Wy hebben alle dry gelyk regt, en gy zult het geven, of ik grype u en zegge aen Baekeland dat gy een verrader zyt!

- Wat durft gy, duivel!... schreeuwde de moordenaer, en hy sprong

[p. 324]

op dat de stoel viel, en de tafel wankelde en zyne woorden vergingen in het geruchte. Geheel het kotje kwam in roere.

Maer zoo met een vloog de voordeure open, en eer de moordenaers handgemeen waren, vielen er zes gendarms hun op het lyf. Twee van de vechters hadden nog hun wapens niet getrokken, en onvoorziens wierden zy gemakkelyk op den grond gesmeten en vastgebonden. Eene dochter, in den hoek van den heerd nedergezeten, en die den twist van de roovers met onverschilligheid bezien had, mogelyks aen zulke tooneelen gewend, bood ook geen wederstand. Danneel alleene had zynen dolk kunnen trekken: regte, aen den overkant van het kamerken, en met de tafel en de mannen voor hem, zag hy den vyand binnenspringen en voelde seffens het gevaer. Weg en kon hy niet, maer hy weck achteruit, in den hoek van het hutteken, zonder schuiven wachtte hy twee gendarms af die naer hem toeschoten, en toonde zyn blinkende wapen al vloekende en al tierende. Twee krygsmannen schooten naer hem, maer niet te samen; de vorenste kreeg van den woedenden roover een diepe wonde in zyne schouder, en eenen zoo hevigen stoot in de borst, dat hy achterwaerts op den vloer rolde. De tweede zag zynen maet vallen, aerzelde een oogenblik, en dan zyne pistole overtrekkende, bleef hy staen en riep: Geef u over of ik schiete! - De moordenaer sprong overzyds, de scheute ging af zonder hem te kwetsen; maer gelukkiglyk, een van de andere gendarms had het gevaer belet, en langs den muer gekropen, trok hy met hevig geweld den worstelende roover op den vloer, binst dat de andere hem op het herte viel; beide beletten Danneel van nog te roeren, en eindigden het gevecht.

Negen moest het nu slaen op den toren van de naburige dorpen. De gendarms, 't einden hun werk en blyde van hunnen dag, sloegen den weg in naer Staden, maer geenen leidsman meer te zien; zy vonden het nogthans, en haefden gelukkiglyk rond den tien. De Meijer alleene was nog te bed niet op het dorp; men had schoone te zenden achter den man die eerst den verdachten Sander Danneel had aengeklaegd, om te vragen of hy hem verkende: geenen man meer te vinden. Hy was het opgesteken uit benouwdheid; zelfs had hy zyne wooning verlaten zonder te zeggen waer hy naertoe ging, en dat al uit vreeze dat by zou moeten verschynen in de tegenwoordigheid der moordenaers, er door verkend worden, en vroeg of late hun vrake gevoelen. Zoo groot was nog in die streke de schrik der menschen voor de oude rooversbende.

'S anderdags zaten de vier aengehoudenen in de gevangenisse te Rousselaere. Als de ambtenaers der stede er by gingen, toonden de moordenaers zich zoo gerust als de onnoozelste der menschen; maer op heeter daed betrapt, had men niet noodig hun te ondervragen ten zy naer hunnen name. De eerste antwoordde dat hy Pieter Cloedt heette, woonachtig te Passchendaele; de tweede Macharius Roose, van Aertrycke, en de derde en vierde Alexander Danneel en zyne nichte Godelieve Danneel, eigentlyk van Ichteghem, maer meest verblyvende by Cloedt, op Passchendaele.

Terwyl men de gevangenen naer Brugge vervoerde, wierd hun name

[p. 325]

overgeschreven naer de burgerlyke overheid hunner wederzydsche dorpen. Inderdaed zy waren er gekend; maer, dat beter was, hunne naestbestaende ook, en voor ten minsten zoo slecht als zy, schoon nooit iemand van te vooren gepeisd had op hun moordenaersleven. Danneel had een broeder op Staden, tegen het Vrybusch, Matteeuw, die wat schoenen lapte sedert dat hy rond de menschen woonde; Macken Roose had ook een die by den boer vrocht op Thourout; beide wierden van den volgenden nacht uit hun bedde gehaeld op enkel vermoeden.

'T was alzoo dat er een einde van moeste komen: op verklaringen uit den mond der reeds aengehoudene moordenaers, was er niet te peizen; geen een nog had een enkel woord willen spreken noch een van zyne makkers verraden. Achterdenken alleene, en ook bloedverwantschap, kon de wet op het spoor brengen, somtyds doen misgrepen begaen, maer nu en dan toch de hand leggen op pligtigen die anderzius ontsnapt hadden.