Baekeland, of De rooversbende van 't Vrybusch

[p. 278]

V.
Ontmoeting.

Binst dat Baekeland en gezelschap zongen en vertelden in hunnen rooverskroeg, was er niet verre van don Schouthoek, een Kootbrander die, gevaerlyk ziek, om de geestelykheid van Ledeghem gezonden had.

Geen tweemael en moest er aen den Herder der parochie gezeid worden dat een zyner schapen hulpe vroeg voor aleer over te gaen tot een ander en beter leven: hy was met er daed gereed en deed zynen koster verwittigen.

Zoo seffens ging de beêklokke. Dry mael reke gaf zy dry treurige kloppen om de menschen te doen hooren dat er een hunner broeders op sterven lag, en dat Ons Heere, verdoken onder de gedaente van brood, gesloten in een zyden beregting-beurze, en rustende in de handen van eenen priester, door de straten ging gedragen worden. Zoo met een kwam het volk uit de huizen: Het pardoent! het pardoent! zeiden de eene tegen de andere; en vele liepen ter kerke, om te hooren naer wien de goddelyke spyze ter eeuwigheid gedregen wierd, en een gebed voor den stervende te lezen.

De pastor was al in de kerke, in 't zwarte, met een witte stole aen; de koster met eenen lanteern in het eene, en een belle in het andere hand. Het tabernakel wordt opengedraeid, en de God van hemel en aerde, welken hemel en aerde te samen niet omvatten kunnen, en die nogtans sedert achttien eeuwen opgesloten blyft tusschen de muren des tempels in een arm doosken, komt hangen op de borst van zynen priester. De belle klinkt: de menschen buigen het hoofd om eerst den goddelyken zegen te ontvangen, en de dienaer Gods komt van den autaer, voorgegaen van den lichtdrager. Van achter in de kerke, daer de menschen vergaderd waren, stond hy stille, 't geklank zweeg eenen oogenblik en: - Een gebed, zei hy, voor Joannes Gasteele, liggende in doodsnood! - Dan wederom op weg, al over de plaetse, en de belle en hield niet meer op van klinken. In de huizen, en de herbergen zelfs, was iedereen aen de deure gekomen, en zat geknield met samengevouwden handen; alwie langst de bane was, schoof van kante, om den midden aen God en zynen

[p. 279]

dienaer te laten, en viel op zyne knien ten gronde, en bleef er zitten, tot dat, aen het laetste huis van de regte dorpstrate, de priester zich omkeerde, nog eens met het aller heiligste Sakrament het volk zegende en verdween naer den kant van Ste-Pietershoek.

De vogels schuifelden in de hagen en tronken; de leeuwerke schoot op in de lucht en lierlauwde boven het hoofd van den priester Gods; een warm windeken speelde in de boomen en deed de bladjes ruisschen; dat al, samen met het weg- en weêr rinkelen der belle, paerde zich en versmolt in iets dat welluidend scheen, en den Zaligmaker vergezelde op een deel zyner reize.

Als men dat aenschouwt en wel overweegt, hoe troostelyk vindt men het niet van eenen God te dienen en te aenbidden, die woont te midden van zyn volk! Hoe zoete van hem te vereeren en te bezoeken binst dat wy leven en gezond zyn, dien God, die ons zelve zal komen bezoeken als wy ziek liggen op ons sterf bedde, en ons versterken zal met zyn eigen vleesch en bloed! Hoe schoon en zielroerend van Hem te zien dragen, van hut tot hutteken, onder de strooijen daken, liever en eerder dan onder de prachtige kappen der paleizen, maer overal by ryken 'lyk by armen, de zelfde weldoende, minnelyke en bermhertige Zaligmaker!... Ongetwyfeld, Hy, die 't uitgepeisd heeft van tot het einde der wereld, overal waer een priester wil, by de menschen te komen verblyven; van zich bloot te stellen aen de eerbewyzingen der goede christenen, en ook aen de lasteringen en spotternyen der goddeloozen; van zyn eigen lichaem te laten dienen tot spyze en drank van alwie tot zyne tafel wil naderen, ja, van zelve te gaen naer die Hem roepen, om ze te troosten, en ze te bereiden tot den overgang naer de eeuwigheid; ongetwyfeld, Hy moet God zyn! de God dien wy, Vlamingen, aenbidden, en aen wiens dienst en Kerke wy trotsch zyn toe te behooren en altyd te zyn getrouwig gebleven.

De Pastor, een man die begon van jaren te zyn, ging zoo rap als het hem mogelyk was; hy wilde zynen koster volgen die voor op ging, met blooten hoofde, maer dat was lastig en moeijelyk; immers, deze, wat jonger, was meer gewend aen den gang. Nogthans, iever gaf krachten, en tusschen straten en binnenwegen, kwamen beide met den avond en ter zyden Sinte Pieter, aen een hofsteedje daer godvreezende lieden in woonden. De menschen zaten er voor de deure geknield, de kleene kinders die daer waren, maekten schoone hun kruisken geholpen door moeders hand, en bezagen met verwondering hetgene zy nog zoo weinig gezien hadden, en luisterden naer den klank der belle zoo vreemde voor hun; de oude man, de grootheere van het huisgezin, die niet meer gaen en kon, had zich op zynen oudewetschen zetel doen buiten dragen, en zat daer ook met zyn mutse in de handen, en zyn kael hoofd nedergebogen, den Heer aenbiddende en wachtende tot dat de God voorby was, welken hy tachentig jaer lang gediend had, en nu niet meer bezoeken kon in zynen gewyden tempel.

Daer was de priester, op den oogenblik dat Pé Bruneel, in gevechte met den ruiter, zyn pistole afschoot. 'T en was niet al te verre, en he

[p. 280]

buisschen deed den pastor verschieten. Hy was moê van gaen; en nieuwsgierig om te weten wat dat schieten beteekende, iets dat hy op zyn dorp niet veel hoorde, ging hy met den koster eenen oogenblik rusten in het hofstedeken. Die brave lieden waren zoo blyde van zonder nood, ons Heere in hun huis te mogen ontvangen; en met zoo veel zorgvuldigheid en liefde dekten zy in de kamer een tafelken met een witte dwale, om er de heilige beurze op te laten zetten, en ontstaken zy twee keersen om te branden, binst de korte stonden dat die ruste ging dueren.

De priester kwam in het keukentje zitten, en na gezeid te hebben wien hy beregten moest, was een zyner eerste vragen waerom er geschoten wierd.

- Zonder voorzeker te weten, Mynheer, antwoordde de vrouwe, zou ik wel durven zeggen waerom het is.

- Zeg maer!

- Ten tyde van de Franschen, als de kapitein van het leger zich ieverst vertoonde, er wierd altyd geschoten en gevierd.

- En wat betrek, wat betrek?

- De kapitein moet hier toegekomen zyn, in de bende; sedert eenigen tyd, schieten zy om verzinken, en van dage nog heb ik geheel den achternoene hooren buisschen in de verte.

- Van welke kapitein wilt gy spreken, moederke?

- Hoor, Mynheer, zei de koster, 't is om te lachen dat gy gebaert van niet te weten? 't is van Baekeland, onzen parochiaen sedert eenigen tyd.

- 'T is geen waer, zeker! Ik hadde er wel iets van gehoord, maer nooit gepeisd dat men zoo luide durfde moordenaer zyn, en by klaren dage. Hoe komt het dat er daer noch geklapt noch overgedregen van wordt?

- Ha, Mynheer, zei de vrouwe, hier en in het gebuerte zwygt men uit vreeze, en om dat men hem, noch zyne byzonderste en kent. Hem overdragen en zal er niemand doen. Het ware een kostelyk woord voor die 't zou uitspreken, en men heeft veel liever goed vriend, of ten minsten geen kwaed vriend te zyn, met dien schelm en al zyn volk, gekende of ongekende!

- 'T is een peste voor onze parochie! zei de pastor; weten dat er moordenaers op zyn, en er niet kunnen noch mogen aendoen.

- Ja, zei de koster, maer 't is nog een veel meerder voor de parochien waer zy gaen stelen en rooven. Ten minsten laten zy hunne medeburgers gerust, en 't gene zy begeren, halen zy naer andere streken.

Eenige minuten nog werd er voort geklapt van het zelfde: maer een zieke wachtte naer de hulpe van den godsdienst. Te midden der eerbewyzingen van de inwooners, wierd Ons Heere uit het hof gedragen, om een kwartier verder te gaen rusten, in den boezem van eenen stervende.

Men was aen het hutteken gekomen van den zieken Koolbrander, eenen armen mensch van jaren reeds, dunne van koorneerde en zeer weinig onderwezen zelfs in den godsdienst, wel is waer, maer eenvoudig en brave, en deugdzaem zelve van inborst. De weinige treffelyke

[p. 281]

menschen van daeromtrent, zagen hem geern, om dat hy geheel anders was dan zyne gebuers; ook op het hooren zeggen dat hy moest beregt zyn, waren er twee vrouwen toegeloopen, met al dat noodig was om behoorlyk Ons Heere te ontvangen, in zulk een arm kotje: sneeuwwitte doekskes bedekten het eenig tafelken van het huis, twee koperen kandelaers, mei brandende keersen stonden er op, en gewyd water en een glazene ruimerken.

De priester moeste stuipen om binnen te gaen! Och! Hoe arme was het toch! uit een enkele plaetse bestond geheel het gebouw, zonder andere meubels of ten zy vier stoelen, een kasken, en wat zintjes op den muer en tegen de deure geplakt. Moeder was daer, met twee redelyke groote kinders, en de gebuervrouwen, die nederknielden. In den eenen hoek, op strooi lag de man, uitgemergeld van wezen, maer lachend van genoegen toen hy den priester zag binnenkomen: men las, in zyne stale en wegvarende oogen, het geloof in het mysterie dat met hem geschieden ging, de hope van een beter leven, en de liefde tot Hem, die de arme zieken vindt, tot op hun strooijen bedde toe.

- Laet my alleene! zei de bedienaer van het H. Sakrament.

En al de omstaenders gingen buiten, en baden daer voor hunnen man of vader of gebuer.

Het geheim, eeuwig onbekend, uitgenomen aen den Schepper en aen het zondarig schepsel dat zich beschuldigde, duerde lange; want de avond was al verre gevorderd, eer de deure openging en de beregting beginnen moest.

De priester las traegzaem de voorgeschrevene gebeden, aen welke de koster antwoordde; de andere persoonen zaten geknield tegen den voet van de arme bedstede, te bidden of te weenen, en diepe getroffen door de schoonheid der plegtpleging en door de nabyheid van de dood. Welhaest ging het zilveren doosken open, en Jesus, verborgen onder de gedaente van een schoone witte Hostie, kwam tusschen de hand van zynen dienaer op de wereld: dat gezegend hand ging kruisgewyze op en neder, en de heilige Hostie meê, binst dat de mond des priesters de onweerdigheid te kennen gaf van den sterveling, in wiens horst Hy ging nederzinken. Ja, plegtig moest dat zyn en zielroerend: een Koning des Hemels, binnen gekomen in een leemen huisken! Een almagtige en alderzuiverste God, rustende op de tonge van eenen zondarigen mensch! Nieverst geene versiering, geene pracht weerdig van Hem; maer alles even arm en even luttel geschikt voor zulk een heerlyk bezoek. Ongetwyfeld, om de goddelyke majesteit te vereeren in dien oogenblik, legden de Engels uit het paradys by, 't gene dat te kort gedaen was van den kant der menschen; zy daelden uit het hoogste des Hemels, in hun hemelsch gewaed, om zich te scharen rond het ziekenbedde en in 't stof gebogen, beter den Alderhoogsten te aenbidden dan het de menschen kunnen: en hadden de oogen der omstaenders opengegaen, misschien hadden zy ze zien liggen op den grond, bevende in de tegenwoordigheid van den Almogende, zoo dikwyls door zyne schepsels verlaten, en op de aerde zoo veel te weinig vereerd:

[p. 282]

 

Geen een, geen een, die kyken dorst

 

Van de Engelen, maer zy lagen rond

 

Het sterfbedde, op den leêmen grond

 

Gebogen, ende klopten op

 

Hun goudene borst, met boetgeklop

 

En beefden!...^(*)

De arme zieke man had het grootste geluk genoten welke een stervende genieten kan. Hy lag op zyn bedde nog, maer hy voelde noch ziekte noch pyne meer: inwendig genoegen had hem alles doen vergeten. Hoe flauw ook, bood hy zyne handen aen, toen de priester dezelve bestryken moest met heilige Olie, en zyn oogen, die haest voor eeuwig gingen sluiten, volgden de bewegingen van 's priesters hand op de lidmaten. De tale was weg: slechts eenige zuchten hoorde men nog, tusschen de tranen en 't geween van vrouwen kinders, uit zyn afgeleefd lichaem komen; het dachte zelve de pastor, dat hy hem hoorde snikken en het laetste einde nakende wierd. Schoon het donker was, en zyne zorge en zyn ministerie niets meer vereischten in dat huisgezin, begon de pastor de gebeden der stervenden, en nog en had hy er niet meê gedaen als hy voelde en zag dat de mensch, daer onder zyne oogen, een lyk was geworden.

De man was zachtjes naer de andere wereld overgegaen, sterk van Gods sterkte, tegen de lichaemspynen en de zielvyanden, die gemeenelyk de laetste gezellen zyn van den mensch in zyn leven.

Er rustte nog een heilige Hostie in de pixis welke de priester uit de kerke had meêgebragt.

Na troostelyke woorden van hoop en van overgeving aen den wille Gods, uitgesproken tegen de bedrukte weduwe en de twee vaderlooze kinders, en aen 't arm huisgezin een milde aelmoes te hebben gelaten, zei de herder tegen zynen bediende:

- Koster, niet verre van hier is er een vrouwe die mogelyks zou blyde zyn van my te zien en te spreken; is zy verslecht, hare toestand zal de geregten van de H. Kerke noodzaken, en wy gaen er naer toe.

- Mynheer, zei de koster, weet gy niet dat het late wordt, en donker daer by?

- 'T is gelyk! Ons Heer is met ons!

- Niet dat ik het ontzien, Mynheer; maer uwe jaren misschien! En al moeten rusten hebben in het komen, en nu nog een geheel ende ommegaen eer gy t'huis komt!

- En nog een zieke getroost te hebben! Gy liet juiste het byzonderste achter: een werk van bermhertigheid is wel een ommeweg weerd.

De koster en sprak geen woord meer: zoo seffens nam hy zyn licht met zyne belle, en ging den priester vooren: de beregting en klonk niet, om dat het by nachte was en te lande.

De weg dien zy volgden, liep slinks den oosten in. Het was een regte strate, waer men versch uit de klaerte komende, geen hand voor zyn oogen zag; niet, of ten zy den weerschyn van het lanteernlichtje op het

(*) Uit de vlaemsche dichtoefeningen van M.G. Gezette.

[p. 283]

zand van den grond. Het weder was verdossemd en stille; geen bladje en roerde, 'lyk altyd op het naderen van dondergeweerte; en slechts hoorde men het gebas der honden van verre, en het ronken der klokke van Dadizeele, die lire sloeg.

Beide gingen eenen tyd stille zwygende: de priester was zyde en zyde met zynen gezel, sterlinge voor zich kykende, en zoetjens het Alderheiligste Sakrament aanbiddende, welk hy op de borst droeg.

Na vyf minuten gaens, zagen zy in de verte een kleen lichtjen, dat scheen over en weder te gaen, en nader ende nader te komen. Het was in de regte, op de zelfste bane, en onze twee vrienden hadden het in de ooge, maer spraken nog niet. Welhaest onderscheidden zy het maeksel van eenen mensch, die 't lichtje droeg waerschynelyk; en wat verder nog een anderen die langst den eersten ging. Overtuigd dat het lieden van daeromtrent waren, naer huis toe, gebaerde de pastor noch de koster van niets; alleenelyk deze laetste, op eenige stappen van de vreemdelingen gekomen, klonk zoo flauw hy kon met de belle, om te doen hooren dat Ons Heere daer was, en helle wat zynen lanteern op.

Hy was den heer Pastor eenen stap vooruit gegaen, en stond regte voor de twee gasten, al den zelfden kant van de strate. 'T was aerdig, zy schoven niet: de koster bleef stille staen by den voorensten en trok zynen lanteern van beneden tot boven langst het lyf van dien vent, om hem wel te bezien. Geen een die sprak of roeide. Nogtans de vreemde wezenstrekken van den kerel moesten induik gemaekt hebben, want de koster verschoot, gelukkiglyk niet straf. Met der daed raedde hy wat het was, en eenen stap doende naer 't midden van de strate, verlichtte hy het wezen van den priester en zei:

- Menschen! op uwe knien. Ons Heere is mêe!

Dwang of geen, de twee kerels vielen op hun knien, zonder een enkel vrage te doen, en bleven er zitten, tot dat het Hoogweerdig eenige stappen van hun was gedragen.

- Wat voor volk is dat, koster? vroeg de pastor als zy nog wat verder gekomen waren.

- Slecht volk, vrees ik, Mynheer! en waerschynelyk van uit de bende.

- Hebt gy redens om dat te peizen?

- Ja ik; die met zynen lanteern, had twee pistolen in zyn rieme zitten.

- Hoe hebt gy dan zoo stout durven spreken tegen zulke booswichten?

- 'T is alzoo dat men er meê handelen moet, Mynheer, en kwestie of ik van den avond nog, niet en zal gedwongen zyn van stouter te spreken. 'T en zou my niet verwonderen, dat die twee maer voorwachten waren, en dat de groote bende achterkwame.

- Peist gy dat regtzinnig? Wat gaen wy nu doen, inkeeren om Ons Heere niet bloot te stellen aen onteering?...

- Zy zullen niet doen, Mynheer, geloof my, en laet my gewerden. Luister!.. ik hoore stemmen van menschen, niet verre van ons!... 'T is 'lyk of ik gezeid heb, ongetwyfeld; en wy moeten er door.

[p. 284]

- Ter eere Gods! klinkt dan!

Gelukkiglyk was de koster, een van die oude Vlamingen, die van niet en van niemand benouwd te maken zyn. Hy had de Franschen aen 't werk gezien, en dan genoeg moeten beven; ten anderen, van kindsgebeente op Ledeghem en altyd rond van het eene naer het andere, hy of geen een kende den aerd van de Koolbranders, en wist hoe gehandeld, zelfs met de meest gevreesden.

De donder begon al te grollen in den westen, en van tyd tot tyd, een bliksemslag schoot zyne klaerte op den weg, op de boomen en op de vruchten; de belle rinkelde van tyd tot tyd en zweeg dan, en liet klaerder de stemme van God hooren uit de wolken.

Het volk dat geklapt had daer seffens, moest blyven staen, of ingekeerd zyn, want zy waren noch te hooren noch te zien meer. Er waren geen wegen op zyde nogthans, en zy hadden moeten in de vruchten gekropen zyn. De Pastor vreesde ongetwyfeld voor den schat welken hy op zich droeg, en voorde heiligschendery die kon bedreven worden; want hy sprak geen woord. De koster, hy, was altyd bezig met loeren of hy niemand geware wierd. In 't eerste niet; maer eenige schreden verder, dacht het hem, by de klaerte van eenen weêrlicht, de schaduwe gezien te hebben van eenen mensch, al den zelfsten kant van de strate. Zonder spreken of aerzelen, ging hy regte voorts, met zynen lanteern redelyk hooge op, en gedurig klinkende, tot dat hy tegen den man was, welken hy gezien had, en die langst den dyk stond, onbeweeglyk. Daer maekte hy plaetse, en ging het midden van de bane nemen; maer, met dat hy draeide, zag hy tien mannen reke staen, langst den dyk. Geen een die van iets gebaerde, maer al de oogen waren gerigt naer hem, die den lanteern droeg.

- Menschen, zei de koster voor den tweeden blyvende staen, knielt neder, Ons Heere is hier!

Zy spraken noch knielden, maer hunne hoofden draeiden, en zy keerden hun gezigte naer dengenen van hun, die vooren op was, waerschynlyk om te zien wat hy ging doen.

De koster haperde niet; hy keerde eenen voet weder tot by den priester, stak zyn licht omhooge tot by zyn hoofd en tegen het zyde beurzeken waer de H. Hostie in zat, en met gebiedenden toon zei hy andermael:

- Menschen, want gy zyt geen Franschen toch, knielt neder, zeg ik! Hier is Mynheer de pastor van Ledeghem, die Ons Heere naer uwen zieken gebuer draegt.

- Knielt! riep er een grove stemme: en die tien mannen bogen hunne knien op den grond; eenige van hun snakten hun mutse af, maer het meeste deel lieten ze staen waer zy stond, en gaven geen andere teekens van eerbewyzing.

De koster had bekomen dat hy bekomen wilde; en nu draeide hy zich gerust weder, en stapte aen. Toen hy aen den laetsten van de reke was, kon hy 't niet beerden en zei:

- Goê vaagste, menschen, maer gy zult slecht weder hebben, geloof ik!

[p. 285]

De moordenaers stonden op, en dezelfde stem die geroepen had: Knielt, riep nu ook, maer woedende:

- Wat heeft hy daer te zeggen van goê vangste! Kent hy ons of gaet hem dat aen? M...

Juiste een geweldige donderslag, die schielyk gegeven, den grond deed schokken en de lidmaten van al die daer stonden trillen, verdoofde het laetste woord van den kapitein der moordenaers. De wind kwam al met eenen keer ep en blies door de boomen, en ruischte door de vruchten; de eene bliksem- en donderslag en verbeidde den andere niet meer; de Hemel ging open en toe, en 't wierd haest klaer 'lyk den dag.

De moordenaers, zonder nog te spreken, vertrokken al den eenen kant; de Pastor met zynen koster, was haestig naer het huis gegaen daer hy geerne had gekomen, een stuk lands van daer; en tegen dat het weder leelyk begon te doen, trad hy binnen, om een zieke vrouwe te troosten, het slecht weder te laten overgaen, en menige overweging, en besluit ook misschien, te maken op al dat hy binst dien dag gehoord en gezien had.