Logo DBNL
Baekeland, of De rooversbende van 't Vrybusch (1874)

Baekeland, of De rooversbende van 't Vrybusch

(1874)–Victor Huys–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Vierde Legende.

I.
De Geuzenbusch.

Alwie West-Vlaenderen doorkruist, in zyn lengde en zyn breede, is verwonderd van er op zoo vele dorpen te komen, meestal schoone en groote, en als het goê tyden zyn, geestige en ryke. Zy staen 'lyk te midden van hovingen, waerin allerhande soorten van boomen en vruchten groeijen, tusschen water en grachtjes, hoogtjes en leegtjes, als t ware zuiveruit gemaekt voor het verzet en de schoonheid. Ook toen er alles op de velden in wasdom is, dat een groen kleed, met hier en daer een bloemperk tusschen, de aerde bedekt; dat er, by plaetsen, een bende kruijers op die groenigheid ligt te werken en te zingen dat het klinkt, of dat er schier op ieder stuk land een koppel peerden deftig en edel voortstapt. al trekkende aen den ploeg die de aerde opensplyt, 't is aengenaem van op eenen lentedag den stoomtrein te nemen, die van Brugge naer Kortryk en van Kortryk naer Poperinghe vliegt. Of aengenamer nog van Lichtervelde naer Veurne, eerst, tot aen Dixmude langst de schoonste dorpen die men vinden kan. Van daer voort, reist men door weiden, rykdom van de streke, waerin zoo veel grachten en vaerden 'lyk slangen krinkelen en draeijen, zonder ooit te moeten ommegaen voor huis, of boom of hage. In die weiden zyn er by duizende koeijen, ossen en veulens die loopen, van met dat zy den doom van het vierpeerd in de verte zien en het rollen van de wielen op de yzere bane hooren; dan steken zy den steert op, en met den kop in de lucht, loopen zy elk al eenen kant, de eene om weg te vlugten, de andere om te snellen van waer het geruchte en de dampen komen, en te kyken met vlammende oogen, als of zy wilden weten wat nieuws er ommegaet in hunne streke, eertyds aen zoo weinig veranderinge gewend. Of ook, langst de kalsyde van Oostende naer Nieuwpoort en Veurne: daer hoort men, al den eenen kant, het ronken van de golven der zee, en men ziet er, digte tegen zich, de hooge witte duinen, die van verre aenschouwd, blikken 'lyk

sneeuw, waernevens er nog al huttekens staen, met ieverst een oude geborstene toren die uitsteekt, en waer duivels en spoken in verkeeren, zegt het volk. Al den anderen kant, heeft men het bloote, zoo wel gekend in ons Vlaenderen.

In 't bloote, zoo verre als de oogen dragen kunnen, ziet men schier noch boom, noch perse, noch hage; geheel de streke, zoo lang en zoo wyd, is gelyk een weide, altyd even groene. In 't schoonste jaergetyde, geheele benden van hoornbeesten, en troepen van peerden en kachtels loopen er in, men zou zeggen in 't wilde; maer ieder vindt op tyd zyn hof en stal. Men ziet er niet vele gebouwen, buiten op de plaetsen van de dorpen, waer gemeenelyk eenige huizen by malkander staen; en nog zyn het meest al pachthoven, en van de grootste uit, waer landbouwers in woonen, die met hunne aenzienlyke fortuine, andersche menschen zouden kunnen zyn dan sommige waterheeren uit stad, die met vele pluimen aen en duizend franks 's jaers, getrokken uit de borze der lastenbetalers, van hunnen man scheeren, en eenen persoon van te lande bekyken van hoofde tot de voete, gelyk iets aerdigs dat de moeite weerd is om ziene, omdat zy geen nieuwe mode kleêren en dragen, en misschien, gelyk men zegt, maer slecht hunne wereld kennen! Neen! God zy gedankt: de vlaemsche landbouwer, op eenige naer, wil tot nu toe geen nieuwmode heere zyn: hy blyft liever in zyne eenvoudigheid, en zoekt zyn geluk t' huis, by zyne deugdzame vrouw en zyne welopgebragte kinders, omdat hy weet dat het daer alleene te vinden is.

Maer vindt men, in het bloote, niet vele huizen en niet vele staken; hetgeen den reiziger zoo met een in de oogen slaet, is het groot getal der kerketorens, welke, op die platte vlakte, langst alle kanten hun kruis in de lucht schieten, en schynen al tegen malkander te staen; en 't en zyn geen van de leelykste, noch geen van gisteren of eergisteren dat gy peist! Ofschoon het noorden van Vlaenderen overouds misschien min bewoond was dan nu, de brave menschen van dien tyd hielden er aen van eenen schoonen tempel Gods, niet verre van hunne wooning, te hebben, om er dikwyls te kunnen naer toe gaen, en er lange te mogen verblyven, zonder hunne tydelyke zaken te moeten verwaerloozen. Zegt wat gy wilt, onze voorouders hadden gelyk van het alzoo te doen, en hoe meer men op hun peist, hoe meer men zeggen moet dat zy 't waer geluk vonden in hun geloove en hunne godsdienstigheid. Hoe dikwyls hooren wy niet spreken van de goede oude tyden, en van de eenvoudigheid en de regtzinnigheid der menschen van over één en twee honderd jaer? De gelukkige oude tyden, zegt men. Ja, gelukkig, en wilt gy weten waerom?... Om dat het geloove by hun levendiger was dan by ons. Waer zal men hedendaegs de menschen, en byzonderlyk de jongelingen, zoeken die onder de ooge van allen durven hun geloove belyden, opstaen tegen het kwaed, en zich stellen als verdedigers van het goed? Eilaes! zy zyn zoo dunne gezaeid; byna geen één meer die durft; het menschelyk opzigt heeft zich meester gemaekt van 't meeste deel en 't geloove in hun vaste gelegd. Als er meê te doen valt in een goed werk dat uitwendige blyken van Godsdienst vraegt, hoe menige worden tegengehouden

door dat verfoeijelyk gedacht: wat gaen de menschen van my zeggen?... Alsof het aen de menschen ware dat een mensch moet rekeninge geven van zyne werken! Ach! als 't er op aen komt van kwaed te doen, of van zonde te bedryven, of van te spotten met ai dat goed en deugd is, men hoort nooit zeggen: indien ik meêklappe, wat ga men van my peizen? Neen! de duivel van het kwaed verjaegt dat gedacht, of ten minsten, door 't verflauwen van het geloove, doet die inwendige stemme zwygen, en maekt slechts den mensch beschaemd voor al dat hem zou moeten trotsch en hooveerdig maken. Hoe dikwyls ook ziet men, zelfs op landsche dorpen, honderde deugdzame menschen die inwendig het goed genegen zyn, vaste geleid en zwygende, om dat er, tusschen hun, vier of vyf gasten loopen zonder geloove, die spreken durven om het kwaed aen te pryzen, en beginnen te spotten als er iets gedaen wordt in de kerke of elders, dat strekt tot luister van Gods huis en van Gods name? Het menschelyk opzigt is daer nog eens: men zou willen het jok dier goddeloozen afschudden: men durft niet, om dat zy kunnen lachen. Ongelukkige menschen, die altyd moeten hooren en doen het gene zy liever anders zouden hebben! Ongelukkiger dan onze ouders die 't slecht volk van hunnen tyd durfden in de oogen bezien, en het menschelyk opzigt met de voeten trappelen!

En verders, is het ook niet waer dat de tydelyke belangen, de zorge en het leven van het grootste deel der menschen, hun de eeuwigheid en de onsterfelyke ziele doen vergeten, en om te zeggen 'lyk of het is, hun ongelukkig maken? Kan het zyn dat een mensch, die geheele dagen peist op het vergankelyke, op het vergrooten zyner fortuine, en op zyn ongeluk kwame hy iets te verliezen; die altyd ongerust is op hetgene er kan vooren vallen, en van dage al zich bezig houdt met zyn winste of zyn verlies van morgen, kan het zyn, zeg ik, dat zulk een mensch in ruste en vrede leve? Gelukt hy, 't is om nog meer te zoeken; verliest hy, 't is om in wanhope te vallen. Ach! hoe verschillende is hy, van die menschen uit den goeden ouden tyd, gelyk er nu nog eenige te vinden zyn, die altyd in alles te vreden zyn, die overal den vinger Gods in zien, die niet en stampvoeten van ongeduld als er een druppelke regen te vele of te weinig valt op de aerde! Zy vertrouwen zy in de Voorzienigheid; zy weten dat God kan straffen en beloonen, kruissen en zegeningen overzenden naer beliefte, en dat de mensch, willen of niet, beide moet aenveerden 't zy met 't zy tegen zynen dank. Zy weten dat er eenen God is, die de vogelkes uit de lucht hunne spyze dagelyks vooren legt, en die ook de menschen niet en vergeet, die in Hem gelooven, en hun geloove durven belyden. Daerom stellen zy in dien God hunne hope, en leven zy geruster dan andere, omdat zy leven in dat zalig gedacht: of het al verloren en kwalyk ging op de wereld, indien ik wil, het zal te beter gaen in de eeuwigheid.

Is het geestig in Vlaenderen met den yzeren weg door de groene velden te vliegen, of op een rytuig gezeten, langst eenen steenweg de landen in al hunne schoonheid te bewonderen, het is veel geestiger nog van, te voete, door stukken en dreven en weiden te gaen, of langst

straten en voetwegeltjes uit het eene dorp te komen en regte naer een ander, al rustende en kykende naer beliefte. Men moet toch de vruchten op hun eigen aenschouwen om er de schoonheid van te zien, en ieder heeft zyn eigene schoonheid; men moet ze zien in hun opkomen, in hun groeijen en hun bloeijen, en telkens wel en lange, ten minsten die liefhebber is; en wie in Vlaenderen is het niet? Men moet ze zien veranderen, en ze veranderen zoo dikwyls!

In den voorzomer ziet men nog maer hier en daer groene topjes uitkomen, die aerdig doen te midden van dat plat en bruine land; later in 't saizoen, als het vlas zyn bleekgroen tapyt maekt, ieverst langst een koolzaedstuk dat in volle bloemen en schoon geel staet, en zoo wel riekende is, wie kan er voorby gaen zonder zeggen: Dat is schoone?... Schooner nog is het in den oogst, als de aerde haer kleedsel verandert en het koleur van goud aengetrokken heeft: waerachtig goud dat in de koornaren zit en den landbouwer weeldig maekt! Overal, en schier ter zelfder tyde, vallen de schoven, de pikke klettert in de verte, gevreven op den wetsteen; duizende menschen loopen over en weer om te binden, te stuiken of te laden; de landbouwer wakkert zyn volk aen, altyd bevreesd voor regen, en kykt gedurig rond of er geen dondertorens in den grond van de lucht zitten. Eindelyk het is gedaen; het koorn is af en drooge; men haelt het in; de peerden en de wagens ryden snel van de schure naer het land en van het land naer de schure; de schouw rookt in de hofsteê; men is aen 't laetste vuer gekomen. 'S avonds, en 't moet avond zyn daer vooren, laedt men op don wagen eenen mei, met bloemen gepint, en geheel versierd met linten; de laetste schooven van den oogst worden op dien wagen geladen, en de mei er boven opgesteken. Al 't volk, dat meê gevrocht heeft, kruipt op het voer, een aental van kinders uit het gebuerte mag er by gaen; men klopt op ketels, men slaet op riesters, men klakt op al dat klakken kan en de peerden ryden stillekens voorts. Van tyd tot tyd een vreugde-geschreeuw, dat in de stilte van den avond in 't omliggende weêrgalmt, komt op een gegeven teeken uit de felle kele van al het volk dat op het voer zit, en zy schreeuwen dat zy de oogstwafels gewonnen hebben!... 'T is waerlyk een van de schoonste tafereelen uit het leven van te lande.

Vlaenderen, nu zoo schoone, was over tyd van jaren zeker nog schooner dan nu. De bosschen en de hagen gaen te zeere weg; het land wordt er geefachtiger door misschien, maer het wordt al te eentoonig, en het verliest van zyne aengenaemheid. Niet voor eene streke waer van plaetse tot plaetse bosselkens staen, 't einden eenen hof van groenigheid, waer men in de verte boomen ziet die met hunnen top in de wolken hangen; en als het waeit, dat men het ruisschen van den wind tusschen de bladeren hoort; boomen en wouden waerin vogels woonen van alle soorten, die er in nestelen en schuifelen, en uitjongen en vermenigvuldigen! Zoo was het voortyds overal in Vlaenderen, en nu niet meer. De bosschen verdwynen en veranderen in zaeiland; de pachthoeven vermenigvuldigen, en de dorpen van zelfs niet verre verscheen, schynen aen malkander te houden.

Overal toch niet in West-Vlaenderen, en staen de dorpen zoo digte by een niet. Slaet eens uwe oogen op de kaerte, gy zult er wel vele rondekens zien, een gemeente aenduidende; maer een dingen zult gy beletten, 't is dat er een plaetse is waer er weinig staen, op wyden afstand, en vele wyder dan elders, te weten van Ruddervoorde, al boven Thourout voort, naer Aertrycke, Iehleghem, Couckelaere en Bovekerke, het eenigste dorp van Vlaenderen, dat de fransche brigands op het einde der verledene eeuwe niet gevonden hebben; van daer weder al Wercken, Handzaeme, Cortemarck tot aen Lichtervelde, is het niet anders dan eene groote vlakte, voortyds al busch, en waerschynelyk houdende aen het Vrybusch, dat van oosten liep tot aen de Muinke, al over Sinte-Pieters-veld weg. Zoo teekenen het de oude kaerten.

Thourout stond te midden van dat hout, nu ten deele verdwenen; de scherpe toren van zyn oude kerke stak uit boven de kroone der eiken en de toppen der sperren, in die wildernissen waer de oude graven van Vlaenderen zoo geern woonden en rustten. Niet verre van daer staet Wynendaele.

Aen den Vlaming die nu nog den schoonen steenweg langst Wynendaele bewandelt, is er 'lyk eene stemme die zegt: Is het waerlyk daer, dat onze oude meesters woonden?... Oh! hoe moet dat veranderd zyn! In plaets van wallen en muren, en groote wouden, en gewoel van knechten en van heeren en juffers met hunne jagthonden of valken, en vindt men niets meer, of 't en zy vernieuwde gebouwen met hier en daer een torenstuk in, of eene opgemetste schouw die uitsteekt boven die hooge daken, en aenwyst dat een ryk man van de hoofdstad er de zomersche lucht komt scheppen in afwachtinge van den winter. De bosschen zyn in hof en lochting veranderd; slechts in de verte nog ziet men sperren staen; geen gedruis, geen geloop, geen leven, 't is er stille als of niet een mensch onder die breede daken woonde. Het kasteel staet langst een breede kalsyde, op een heuveltje; men heeft er herbergen by gebouwd, en hofsteden en huizen en al dat gy wilt, maer geen gedenkteekens overgelaten van oudere tyden. Over ruim eene halve eeuw, was het daer nog een geheele wildernisse, en nu is 't 'lyk overal elders. Hoe zeere gaet toch de wereld, sedert korten tyd van hier!

De Wynendaele-bosschen liepen van westen tot aen Ichteghem, Couckelaere en verre daerover, hooger op tot aen Aertrycke en Eerneghem; er waren groote dreven door en eenige voetwegeltjes, maer geene steenwegen. Sperren, eiken, beuken, abeelen, het groeide er al, tusschen tronken van alle slach en soorten, en het maekte er een donkere en eenige verblyfplaets van; voegt er by dat verscheidene moerassige plaetsen, waer niet anders uitschoot dan riet of lis, hier en daer lagen, en 't en zal u niet verwonderen of woonde er schier niemand in.

Het deel van den busch, dat gelegen was op den grond der vier bovengenoemde dorpen, draegt den naem van Geuzenbusch. Zonder twyfel komt dat voorts van den tyd der Geuzen, uit de zestiende eeuw en het begin der zeventienste; misschien zelf heeft een aerdige voorval of een groot ongeluk dien gegeven toename nu nog behouden, en die zeker

nooit meer veranderen zal. De Geuzen moeten toch schrikkelyk vele kwaed gedaen hebben in hunnen tyd; hun name moest verfoeid zyn door onze katholyke voorouders, en de vreeze welke zy injoegen groot wezen, dewyl hedendaegs nog, alwie te lande voor slecht gekend is, geus wordt genaemd. In 't opkomen was het alzoo niet: de Geuzen kunnen wel altyd, bedekt of opentlyk, vyanden geweest zyn van Kerk en godsdienst, maer hun name kan maer zoo hatelyk geworden zyn, toen de deugenieten, van alle slach en soorten, met hun gedaen hebben, en onder hunne bescherming of in hunnen name, de schrikkelykste misdaden en de schandelykste heiligschenderyen bedreven hebben. 'T was toen zeker 'lyk nu: alwie bedorven van zeden was, of geld noodig had, en niets te verliezen maer alles te winnen, deed met de vyanden van de ware Kerk en van den katholyken godsdienst, om dan ongestraft te kunnen leven gelyk zy wilden. Dat is natuerlyk en 't is altyd zoo: beziet eens, in stad of in buitengemeenten, wie de menschen zyn, die door hunne woorden en werken ondersteunen al dat gedaen wordt om het gezag der roomsche Kerk te verminderen en te vernietigen, en zegt dan of het degenen zyn die, door hunne deugden en schoone hoedanigheden, de anderen stichten en zich beminnelyk maken? Geen één en zoudt gy vinden, wiens leven zou mogen beschreven zyn om tot voorbeeld te dienen aen het nakomelingschap; en 't is zelfs een klaer bewys dat de poogingen dier mannen, vyanden van den godsdienst, niet en strekken tot het geluk van het menschdom, ingezien al de kerels die, door hunne onregtveerdigheden en vele andere dingen welke hier niet moeten beschreven staen, al de kwasten gelyk van waer, die 't ongeluk maken van de familien en van de samenleving, hunne vrienden zyn en met hun doen. Hoe zou een mensch die zyn eigen ongeluk uitmaekt, 't ongeluk van zyn huisgezin en van al die met hem handel dryven, voor doelwit kunnen hebben van het menschdom gelukkig te maken!

Om op den Geuzenbusch te komen, waerin wy haest een van Baekelands gasten zullen vinden, ware het onze lezers uit die omstreken en van elders ook, misschien aengenaem vaa te hooren welke gebeurtenis hem dien name doen geven heeft; 't is inderdaed nog al belangryk, en schoon het niet vele betrek hebbe met Baekeland, en misschien tegen de regels is, zullen wy 't al gelyk vertellen, en dan verschooning vragen aen degenen die vele aen de regels houden.

In 't jaer 1600, waren de ketters, of anders gezeid de Geuzen, meestal Hollanders, nog meester van Oostende, zeehave en sterkte: al 't overige van Vlaenderen was aen Spanje, of beter aen Prins Albert wedergekeerd en katholyk gebleven. Het gespuis uit geheel Belgie, al dat godsdienst vyandig bleef, was geloopen naer die stad (welke de prins ging belegeren), om er den Hollander te ondersteunen, of beter, om de kettery in ons land te voeren, en een slecht leven, ongehinderd en ongestraft, te mogen voortleiden. Eenige waren binnen de verschansingen gelaten, anderen bleven buiten en hielden zich op in de bosschen, zuid-oost van Oostende gelegen en met welke onze lezer al kennis gemaekt heeft. Onder den name van vrybuiters of Geuzen, plunderden en roofden zy

alles; zy verwoestten geheel de streke, en maekten het volk zoo benouwd, dat men boden naer den Landheer zond, omdat hy toch zyne onderdanen zou komen helpen en verlossen. Niemand nogthans en had juiste kunnen achterhalen waer de buiters zich ophielden; men wist dat zy in bosschen zaten, maer geenszins wat zy er deden, toen eindelyk, by 't naderen van het spaensch leger naer Oostende gezonden, een voorval alles bekend maekte,

Tusschen Couckelaere en Eerneghem, aen 't hoekje van den bosch, woonde er een eenvoudige man, redelyk jong nog, die met het melken van twee dry koeijen en het beploegen van wat land, moeijelyk aen zyn bestaen geraekte. Die landbouwer, natuerlyk op geld uit, was blyde op het hooren dat de Spanjaerds naderden: deels om dat z'hem van de vrybuiters gingen verlossen, deels om dat hy gelegenheid zou vinden van eetwaren diere te verkoopen. Ook van zoo haest hy vernam dat het spaensch leger naderde, en tot Ghistel gekomen was, hy daer naer toe, met eijers, kaes, melk en boter, en hy verkocht zoo wel en zoo vele, dat hy munte genoeg ontving om een geheel jaer van zynen pacht en van zyne lasten te betalen.

Blyde genoeg, keerde hy haestig weder naer huis, en, om te vroeger met zynen schat aen te komen, in plaetse van de breede strate, nam hy den binnenweg, dweersch door den grooten busch. Misschien was het den eersten keer van zyn leven dat die man zoo vele geld t' hoope in zyne beurze zitten had, en gelyk het altyd gaet met buitenmenschen in diergelyke omstandigheid, kon hy niet laten van op zyne fortuin te peizen; van tyd tot tyd ging zyn hand, zonder weten, naer zyn vestezak, en het tastte aen die klinkende en zoo gemakkelyk gewonnene guldens.

Als hy een uerken lang gegaen had, was de zonne onder; en daer in dat uitgestrekt woud, tusschen die hooge boomen die zoo dikke stonden, was het uitnemende eenig en stille. De avond kwam schielyk aen, en na korte oogenblikken, was er 'lyk een zwart kleed dat gespannen werd boven de toppen van de hoogste boomen. De eerste vreugde van onzen Couckelaernare was weg; hy begon te peizen dat hy daer alleene was, met zoo vele geld in zynen zak, by nachte, en dat er juiste in dien busch zoo dikwils Geuzen zaten. Geuzen! goede Schepper toch! hy wenschte van nooit op dat woord gepeisd te hebben, en hy kreeg het uit zyn gedacht niet meer; zyn herte begon te kloppen; in den donkeren keek hy voor hem, langst hem, achter hem, of er niemand en stond of en kwam, al snakkende naer zynen asem. Op zynen rugge droeg hy twee ydele manden gebonden, waerin zyne koopwaren gezeten hadden; en met dat de benauwde reiziger altyd zich links en regts ommedraeide, de drooge wissen dier manden vreven tegen malkander en piepten. Dat geruchte kon hy niet uitleggen, en hy meende dat er volk hem op de hielen zat. Zyne vreeze groeide aen: hy keerde zich van langst om meer omme, altyd al voortsgaende, en het gepiep vermeerderde ook. Eindelyk verliest hy al zynen moed; met het eene hand grypt hy den zak zyner vest waerin zyn geld zat, met het andere houdt hy zynen gaenstok, en zet het aen het loopen.

Hy was nog wel eene sterke ure van zyn huis. De mane was een weinig uitgekomen; zy begon al te blikken door de leegste takken, en na korte stonden ging het in die wildernisse en langst dat wegeltje klaer zyn, ten minste klaer genoeg om eenige stappen vooruit te zien.

De man bleef altyd loopen; hoe meer hy liep, hoe zekerder hy meende te zyn dat men hem achtervolgde; want het daveren zyner voeten op den grond, het piepen der manden, en het ruisschen van de bladeren en takken, door zyne vlugt in dit smal wegeltje in beweging gebragt, kon hy niet anders uitleggen. De benouwdheid en de vermoeidheid grepen hem meer aen den asem en aen de beenen vertraegde hy gedurig; aen den hoek van de breê strate gekomen, na vyf minuten loopens, viel hy geheel stille, en zette zich neder op den gerskant, langst den boord van eenen gracht.

Juiste gelyk hy nederzat, zeven wreede manskerels, met geweren en springstokken gewapend, kwamen al den anderen kant van de strate uit den busch, regte voor hem.

De mane keek al uit boven de sperren, en in dien broeden weg, door geene takken weêrhouden, gaf zy effen hare eerste stralen op 't aengezigte van die zeven Geuzen. De landbouwer, van met dat hy die mannen geware wierd, sprong op en vloog weder den bosch in. Maer zy achter hem, en 't en duerde maer eenen oogenblik of hy was vast, en wederom op strate gesleept.

- Wie zyt gy, en van waer is de komste? - vroeg er al hem schuddende een sture vent, met lang verbusteld hair, en eenen rosten baerd, die verre op zyne borst hing.

- Hoor! - zei een andere, vooraleer nog de gevangene een woord kunnen spreken had - hoor dan! er klinkt iets; die gast heeft geld in zynen zak; dat moet 't onze zyn.

En men sloeg op al de beurzen van den ongelukkige, en vyf of zes handen schoten te gader in zyne kleêren en trokken er al uit dat er in zat. Het geld was in een kleine lynwadene beurze, waerin ook een roozenhoeiken was met een zware lootene medailje aen; als men 't eene uithaelde, het andere kwam meê, en bleef hangen aen den vinger van een der geuzen.

- Pape, met paepsche dingen; 't is een spaenschgezinde! schreeuwde de Geus die 't roozenhoeiken hield, en hy sloeg er meê op het lyf van den man dat de beijers stooven.

- Waertoe dient dat, schynheiligaerd? vroeg een andere.

De landsman, die van de beste kristenen uit was, en alhoewel met vreeze bevangen, kon toch niet lyden dat de spot gedreven wierd met heilige zaken; hy antwoordde koelmoediglyk:

- Dat dient om God te dienen, en Onze-Lieve-Vrouw te vereeren.

- Wat zegt gy van God en Onze-Lieve-Vrouwe? Er is noch God noch Lieve-Vrouwe, zeg ik, hoort gy dat, boer? En hy greep den godvreezenden man by de kele, al de schrikkelykste vloeken uitbrakende, en zou hem ongetwyfeld verworgd hebben, ware 't niet geweest dat een andere Geus er tusschen kwam al zeggende: dat zy dien kerel moesten

houden om hem al hunne schoone dingen te toogen. Hy wierd dan losgelaten.

Men spotte eenigen tyd nog met Maria en baren Goddelyken Zoon, en met den landsman die beide zoo teederlyk beminde. 'T lange laetsten wierd een doek hem voor de oogen gebonden, en men trok hem in den busch; zyne handen waren te samen genepen in de houding van eenen mensch die bidt, en spotgewyze had men aen zyne vingers de overgeblevene stukken van het roozenhoeiken gehangen. Hy wierd altyd voortgestuikt wel een ure verre, door bramen en distels die hem de voeten kwetsten, tot dat men eindelyk, in een bloot moerassig plein, bleef stille staen.

- Wy zyn op het kerkhof van de Geuzen; verwekt een akte van berouw, paperul! uw einde nadert en hier is uw graf! - zei een der vrybuiters tegen den armen man, die deerlyk gekwetst van de doorns, en over van angst en benouwdheid, nog schaers kon regte staen; dat zeggende, gaf hy hem eenen stuik op het herte, dat hy achterwaerts over vloog. En dan, spyts zyne schoone woorden, moest hy op zyne knien zitten, met samengevouwen handen en 't roozenhoeiken tusschen de vingers gelyk iemand die biddende is, en daer in 't slyk blyven, terwyl de roovers eenen kring rond hem maekten, vloekten en tierden, al dansende en springende, en nu hem eenen schup, dan eenen slag gaven, dat er de arme bloed van duizelde en zonder gevoelen scheen. Hy bleef nogthans nedergeknield; geen woord en sprak hy meer, geene enkele pooging en deed hy om los of weg te zyn. Misschien, als ware christen, dacht hy: Sterve ik, 't is aks martelaer voor geloove en voor godsdienst.

De vreedste der bende deed de andere stille staen en zwygen. Met een zware stemme die weêrgalmde in de stilte van den nacht, ging hy een gezang op dat niet kwalyk en geleek aen het kerkgezang, en waerin er wat half-latynsche woorden kwamen, tusschen de vuilste dingen en de yselykste blasphemien. Als hy gedaen had, geheel de bende juichte toe, en lachtte dat het kletterde. Dan schreeuwden zy al te samen iets anders dat begon met het woord requiem, 'lyk in een uitvaert, maer verders onverstaenbaer was; en al dat zingende, zwierden zy wederom rondden ongelukkige en mishandelden hem.

Deze twyfelde niet of zyne laetste uer was gekomen, en hy bereidde zich inwendiglyk tot de dood.

De Geuzen, moe van springen en schreeuwen, hielden op; zy deden den geknielde regt staen, en namen zynen blinddoek van voor zyne oogen.

'T was byna zoo klaer als by dage, in dat bloote plein, nu door het schoonste maneschyn verlicht. De zeven roovers stonden voor den man, en zwegen wat; een oogenblik later, zei er een van hun, al wyzende met zynen vinger naer de kroone van de naeste boomen:

- Ziet eens daer, bezyds u! heft uwe oogen op dan! de papen begraven de dooden op den grond, maer de geuzen begraven ze op de boomen, is dat niet schooner?

De brave landbouwer was bezig met vryven aen zyne oogen in 't eerste blind door het spannen van den doek, en die nu nog schemerden. Hy stond daer zoo aerdig, niet wetende wat hy er aen had, noch waer hy zich bevond. En dan, met die vreede gewapende moordenaers voor hem, die grynsden 'lyk spoken, en blikten 'lyk duivels. Hy sloeg zyn oogen naer den kant door den spreker aengewezen, en zag een reessem menschengeraemten, die slingerden aen de takken en ruttelden van den wind. Onvrywilliglyk gaf hy eenen schreeuw van schrik, en sloeg zyne handen te gader.

De vrybuiters schoten in eenen lach; en een die by hen stond zei: - Hy gaet bidden, geloof ik! - en dat gezeid hebbende, hy gaf hem eenen stuik op de borst; de man moest achteruit wyken; zyne hielen haperden aen iets, en hy vloog achterwaerts over, zoo lang hy was.

- Proficiat, myn man! zei de Geus die hem ommegestoken had; gy ligt daer in goed gezelschap: uitgestrekt op dry papen... leest nu maer uwen paternoster!

Inderdaed de Couckelaersche landbouwer had met zynen voet gebotst tegen een dood lichaem, waerover er nog twee reke lagen, en hy was in geheel zyne lengde op alle dry nedergevallen. Hy wilde opspringen, en om beter te kunnen, duwde hy zyne vuisten op den grond, meende hy: maer hy voelde niet dan koud gebeente, en snakte zyn arms op; hy berging en zocht de aerde, maer 't was al nattigheid dat hy vond; in eene krampachtige beweging, draeide hy zich omme, en sloeg zyne oogen nederwaerts... 'T was al menschenbloed dat hy zag!

- Om de liefde Gods, helpt my opstaen! om de liefde Gods, menschen! riep hy uit.

- Dat is een stoute kerel, zei de Geus met den rosten baerd! en kermen dat hy kan!

- Benouwd van wat gesteven bloed, zei een andere. Rold hem eens schoone daer in!

- En roepen doet hy om opgeregt te worden, hy, die zes voeten lang is, en wel veertig jaer oud!

- Wy gaen hem al gelyk moeten ophelpen; 't en is daer inderdaed geen aengenaem liggen.

En hy greep hem by den arm, en sleepte hem van de lyken. Oordeelt hoe hy gesteld was! met zyn aenzigte bleek van verschot, en zyne handen en zyne kleederen geheel in bloed! En hadden zy hem dan nog gerust gelaten of weggezonden! maer neen: hy moest, spyts zynen dank en afkeer, alles bezien dat in 't ronde was, en luisteren naer al hetgene de moordenaers vertelden; en ieder van hun deed zyn beste om gruwelen te verhalen, en zyne eigene wreedheid en onmenschelykheid op te helderen.

- Ziet gy dat boven uw hoofd daer? - zei de eene, al twaelf geraemten toogende die half verslonden van de roofvogels aen de takken van eenen boom slingerden, 't is ik die ze geheel alleene daer aengehangen heb. Het zyn papen gelyk gy, en gy verdient het zelve.

- En ik dan! zei een tweede; er is niemand gelyk ik! Kom hier -

en hy sleepte den landsman by den kraeg voort, - ziet gy die dry zwarte daer liggen! Het zyn pastors door myn hand hier dood gesteken. Neen, in geheel Nederland en is er geen Geus die er zoo vele naer de andere wereld gezonden heeft.

- Wat hebt gy gedaen al te male? - schreeuwde de vent met zynen rosten baerd - laet my spreken van de vier-en-dertig hoofden die ik alleene doen vallen heb, en van die twee felle Spanjaerds die ik hier ingebragt heb! Ik had eens geern geweten in welke plaetse van 't lichaem een mensch moet getroffen zyn om meest te lyden; en daer, daer aen dien eike, heb ik een ure lang gezocht op het lyf dier twee vreemde lafaerds, om het te vinden. Gy hadt ze moeten zien krullen en hooren schruwelen, als ik met mynen dolk rond hun herte taste? Ik weet het nu, waer dat de papen gevoeligst zyn! Wacht maer tot dat ons leger uit Oostende zal gebroken zyn, en 't overige van 't spaensche leger vernietigd hebben; het zal er schuw gaen met uws gelyken. Dan sparen wy niemand meer, noch laten ons door geene smeekingen noch geene redens meer tot medelyden overhalen, gelyk het eertyds my gebeurd is; ik stampvoete nog van spyt al er op peizende. Twee jongelingen uit Engeland waren tusschen myne handen geraekt, op den oogenblik dat zy gingen inschepen; tusschen die felle vuisten hier, en konden zy niet meer roeren. Ik maekte my al veerdig om ze te binden en te hangen. Maer... ik bezag ze te lange, myn handen begonden te beven. Zy waren toch zoo jong; hun wezen was smeekend; hunne tranen blonken 'lyk perels in hunne bruine oogen, en hun lang hair viel als geschilderd langst hunnen witten hals! Voor den eersten keer in myn leven voelde ik myn bloed naer myn herte gaen, en voor den laetsten keer van myn leven kreeg ik medelyden met iemand. Byna zonder te weten wat ik deed, ontknoopte ik de koorde, en zei tegen die jongelingen: - Gaet voorts, gy hebt my bewogen; en maekt dat ik u niet meer en zie!

Nog geen twee dagen nadien, verzekerde men my dat het twee jonge jesuiten waren van Douaei uit Frankryk. Ik wierd toch met den oogenblik zoo spytig en zoo gram op myn zelven, dat ik al de jesuiten van de wereld naer den afgrond wenschte, en wel tien keeren zwoer van ze allen te doodigen, en nooit niemand meer te sparen!

De gevangene zweeg en beefde, hy had nooit kunnen peizen dat er zulke wanschepsels, met zulke redens op de lippen en van zulk een bloeddorstigen aerd, door de zonne verlicht waren.

De vier andere vertelden beurtelings ook, met vloeken en verwenschingen er tusschen, hunne euveldaden aen den armen landbouwer, die ze ten meerderen deele niet meer hoorde. Hy bezag nooit de sprekers, maer beefde van vreeze; en ieder keere dat er een van die schrikkelyke woorden uit hunnen mond kwam, waeraen hy niet gewend en was, steef zyn bloed in zyne aders. Alleenelyk wierp hy van tyd tot tyd eenen oogslag op de lyken, rond hem gehangen of uitgestrekt in geheele plasschen bloed, maer spreken kon hy niet.

- Het gaet dag worden, zei de roste geus die eenig gezag op de

anderen scheen te hebben, als de laetste gedaen had met vertellen. - Wat gaen wy doen met dien vent? ik ben hem moê!

- Laet hem loopen, gy ziet wel dat hy nooit geen kwaed en zal doen.

- En dat meer is, hy zal in de wereld onze vrome daden verkondigen, en men zal weten en onthouden wat de Geuzen kunnen en durven.

- En komt hy ons te verraden!

- Wat geeft dat? Morgen trekken wy Oostende binnen, om het te helpen verdedigen en er misschien dood te blyven. Die man is de eerste mensch die levende uit onze handen geraekt, en by gevolge die kennis heeft van onze daden. Doodigt gy hem, zy zullen nooit meer gekend zyn in de wyde wereld; laet hem dan maer loopen!

- Grypt hem vast, als 't alzoo is, en geleidt hem tot aen het voetwegeltje in den busch, opdat, hy niet en verdole. Maer vooraf bind zyne handen met koorden op zynen rugge, op dat men geloove in zyn dorp dat hy tusschen de vuisten der Geuzen gezeten heeft.

Dat bevel wierd uitgevoerd. De landsman tot in den busch voortgestoken, en dan aen zyn eigen overgelaten, ging altyd regte en zeere, zonder te weten waer hy ging uitkomen. Blyde genoeg van ontsnapt te zyn aen de dood, waeraen hy zich tot den laetsten oogenblik verwacht had, dankte hy God en zyne Heilige Moeder uit der herten. Het gedacht van de onmenschelykheden der vrybuiters en kon uit zyn hoofd niet; de doode lichamen en de bloedplekken zag hy nog voor zyne oogen, en verslonden in die gedachten, doolde hy voorts en geraekte uit den busch niet.

De dageraed kwam aen: de roode schemer van de opstaende zonne blikte al boven de kroone der boomen, en de vogels schuifelden dat het klonk. Als hy klaer en verre zag, bleef de dolende Couckelaernare stille staen, om te onderzoeken waer hy mogte zyn en of er nievers geen strate en was, of een breede voetweg om uit den busch te geraken. Maer niet! Binst dat hy stond te peizen al welken kant zyn dorp zou gelegen zyn, hoorde hy in de verte het geroeffel van trommels. In alle andere omstandigheid had hy verschoten, en nu sprong hy op van blydschap. Zonder aerzelen, sloeg hy den westen in, van waer het geruchte scheen te komen, en liep dweers door den busch, over tronken en grachten, hoe lastig het ook was. De takken, welke hy met zyne gebondene handen niet kon afweeren, sloegen in zyn aenzigte dat het bloed er langsten liep: zyne voeten waren geheel in stukken van gaen en van springen, maer de vreugde van aen de vreedheid der Geuzen ontsnapt te zyn, maekte dat hy de pyne schaers gevoelde, en altyd voorts kon. De trommels hoorde hy van langs om beter, en het dacht hem zelfs dat hy 't getier van soldaten hoorde, en niet verre van het spaensche kamp was.

Eindelyk geraekte hy uit den busch. Op eenige boogscheuten van hem, stonden de eerste schildwachten van de Spanjaerds, en in de verte stak de schoone hooge toren van Ghistel zyne scherpe naelde in de wolken. De landsman verkende zich seffens; 's avonds te vooren was hy daer geweest, en wiste dat het van zyne vrienden waren. Ook liep hy haestig naer den eersten soldaet dien hy zag, en bad hem van de koorden los te

doen, die in zyne handen zoo schrikkelyk nepen, en hy vertelde zeere, zeere al zyne ongelukken. Het duerde niet lange of een aental soldaten waren rond hem getroppeld, om te luisteren naer al dat hem was voorgevallen, en vol nog van aendoening, en geheel aen bloed, kon hy 't zoo wel uit een doen, dat de steenen zouden geweend hebben. Elk had medelyden met hem; men gaf hem eten en drinken, en menigeen hoorende dat hy was geplunderd geweest door de Geuzen, duwde hem een stuk geld in de vuist. Toen alles verteld en alles afgeluisterd was, keerde de landsman huiswaerts, maer langst een zekerder bane om aen geen rampe meer te komen.(*)

Hy kwam gelukkiglyk t'huis, maer gy kunt denken of zyne vrouw en kinders verschooten, en of het geruchte zyner ongelukken rond de streke liep! Al de inwooners van Couckelaere, Ichteghem, Aertryke en andere dorpen spraken eenen tyd van niet anders; en 't was natuerlyk. Zy wisten wel, van te vooren, dat er Geuzen in hunne bosschen verkeerden, misschien waren er die ze van by, aen hunne deure en aen hunne kasse, gezien hadden; maer nu kenden zy hunne schuilplaets en al hunne wreedheden. Zy hadden eenen mensch gezien, door die vyanden van hunnen godsdienst mishandeld, en hunne vingers geleid op de bloedplekken waermeê zyne kleederen besmeurd waren, en zulke dingen gaen uit het geheugeu niet.

Is het te verwonderen dat de name van Geuzen gekend en aen dien zelfden busch gegeven zy? Moet het zonderling voorkomen dat zelfs na de vernieling van Oostende, en na dat geheel het land door Prins Albert gekuischt was, er niemand nog en durfde door den busch gaen, en elk er de nabyheid van schuwde? Later vertelden de ouders aen hunne kinders, wat er de inwooner van Couckelaere al in gehoord en gezien had, en als zy van verre het woud zagen, toonden zy het met den vinger aen de jongheden al zeggende: - 'T is daer dat de geuzen woonden, dat was hunnen busch? - De geschiedenis ging van de eene naer de andere, van vader naer zoon, en kan slechts met den franschen tyd verloren zyn gegaen.

Maer de Geuzenbusch bestaet nog, merkelyk verminderd, wel is waer, maer toch redelyk groot. Hy ligt tusschen Aertrycke en Ichteghem. In 't eerste van dees eeuwe was hy veel meer uitgestrekt, en er bleef iets van zynen slechten naem over; men schuwde hem meer of min. Daerom

juist wierd hy gezocht van roovers en baenstroopers; daerom ook, ten tyde van de conscriptie, menige refractaire of jongeling die, in 't lot gevallen zynde, ten oorloge niet wilde trekken, verdook er zich in, en leefde er maenden lang, in holle boomen of putten onder de aerde, altyd achtervolgd of met vreeze van achtervolgd en gevangen te zyn.

Niet verre van daer, had Baekeland, uit het Vrybusch verjaegd, een van zyne mannen doen woonen, in eene herberg, welker uithangberd voor opschrift droeg: De Nachtegale. By 't huis was er wat stallinge, geheel onderkelderd, en daer verborg men het gestolene goed. De doorslepene hoofdman kwam zelden te voorschyn sedert eenigen tyd; hy wiste wel dat hy op zyne hoede moest zyn, met die gendarms die altyd gedurig op reize waren, verkleed en anders, toch nooit zonder wapens, om de refractairen op te zoeken, tot in de kassen, de kelders en de bosschen toe. Maer dat zelve verschafte hem, by gevalle, de gelegenheid van eene diefte te begaen.


Vorige Volgende