|
| |
| |
| |
Eerste Legende.
I.
De Vrybuschkanters.
Indien gy nog gewandeld of gereden hebt langst de nieuwe kalsyde, die van Rousselaere naer Dixmude loopt, moet gy belet hebben dat er, een half uerken boven Staden, op uw slinker hand, een uitgestrekt woud ligt. Zoo ver als uwe oogen dragen kosten, hebt gy niet anders gezien dan toppen van sparren, die t'enden uit naer de wolken schynen te gaen, om dat zy langs eenen heuvel nederkomen en stille zinken tot tegen u. Aen de kalsyde en is dat woud maer eenige minuten breed; maer men ziet het wyds en zyds uitloopen en altyd verbreeden, zoodanig dat het, by plaetsen, misschien nog wel een ure kan zyn in de langde, en van twee tot drie in de breede. Een enkele dreve ziet gy er door loopen en uitkomen aen de kalsyde; de sperren staen zoo dikke, dat er niemand en zou door kruipen, en 't is klaer om bekennen, aen de nature van den grond, dat hy sedert ontelbare jaren niet dan sperren gedragen heeft en moeijelyk wil dienen tot hel kweeken van ander gewas.
Zyt gy al daer nog gegaen, dan hebt gy den Vrybusch gezien, ongetwyfeld den grootsten en den vermaerdsten van Vlaenderen. Maer is hy hedendaegsch zoo uitgestrekt, nu zoo vele gekocht en verkocht, ommegeworpen en uitgerot, wat moest het zyn over tyd? De oude landkaerten van op het laetste der verledene eeuw, doen hem komen, van den eenen kant, tot digte tegen Staden, Roosebeke, Poelcapelle en Langemarck; en van den anderen, aen Merckhem, Woumen, Clercken en Zarren. Misschien dat het niet al ééne vlakte busch en was; eenige uitsprongen konden voortschieten en zaeiland tusschen het hout laten. Wat er van zy, 't moest altyd een aldergrootste donker woud zyn.
Uitgenomen al den kant van Clercken, was het niet vele bewoond.
| |
| |
En waer zoude men vele huizen gezet hebben? Hier en daer nogthans, op bloote plekken, daer slechts kleen hout en geen lange boomen stonden, waren er huttekes gemaekt, en somtyds redelyk vele by malkander. Dat was meest op de hoeken van den busch, en tegen de plaetsen waer bezemgoed groeide; want dit maekte het bestaen der inwooners van die streke: zy sneden het hout, vervrochten het in bezems, en gingen dan te landwaerts op met hunnen vrecht, hunnen kost bedelende en zorgelyk het geld bewarende dat van hunnen arbeid kwam.
Die aldaer geweest is over eenige jaren, en die buschkanters gezien en gehoord heeft, kan er van spreken, en oordeelen wat er moeste van zyn over een eeuw en nog min. Op eenen grooten afstand van de naeste dorpen, zonder schole in 't omliggende, waer de kinders mogten onderwezen worden, zonder burgery omtrent, om ze te vermanen of het voorbeeld te toogen; niet anders dan menschen van denzelfden aerd, van dezelfde onwetendheid, die er aen hielden om hunne kinders op te kweeken, gelyk zy van hunne ouders waren opgekweekt geweest! Voegt er by, dat die lieden geen gemeenzaemheid en maekten met volk van elders, ten zy om bezems te verkoopen. Om hun vriend te zyn, was 't noodig van aen een familie van buschkanters toe te behooren, en de jongelingen en zouden voor niet ter wereld naer den vreemde een vrouwe gaen zoeken hebben; 't moeste al uit den busch komen. Men zou gezeid hebben dat er, voor hun, niet anders en bestond dan het woud, welk zy als hun eigendom aenzagen; daer eindigde hunne wereld, daerin vonden zy het geluk en het grootste vermaek dat zy kenden.
Maekt u daer uit een gedacht, hoe onbeschaefd en onwetende de menschen leven moesten in dergelyke gesteltenisse!
'T en is niet, dat zy nogthans buitengewoone boos of kwaeddoende waren; 't is waer, lange vingers hadden zy, en moeijelyk viel het hun iets te laten liggen, als het schoone meê kon. Maer iedereen wist het en nam zyne voorzorgen. 'T en was ook geheim voor niemand uit het omliggende, dat er in twist met eenen buschkanter geen gelyk te krygen was; zyn eenigste en zyn zekere rede of betoog was de vuist; ook zwichtte men zich wel van eenig ongelyk hem op te leggen, als het paste dat er in de naburige parochien kwamen of in het voorbygaen rustten. De vreemdelingen, dooreen, aenveerdden zy wel, en de overheid, zoo wel geestelyke als wereldlyke, deden zy alle cere aen, zelfs somwylen te vele. De reizigers lieten zy gerust door hunne bezittingen trekken, niet zonder ze van hoofde tot den voete te bezien, en zonder uit te komen geloopen uit hun huttekes, om ze met de oogen te achtervolgen, zelfs ook om somtyds een weinig tabak, of diergelyke kleenigheid, te vragen. Maer mishandelen of plunderen, nooit!
Wel te verstaen, dat er hier sprake is van de faem der vrybuschkanters in de andere eeuw. Met den overgang van zeventien naer achttien honderd, kwamen er vreemde lieden in de streke woonen, en gebeurden er daden die alleene geheel den slechten name aen de inwooners van den busch gegeven hebben. Weinige menschen kenden
| |
| |
de ware buschkanters van naby en wisten dat zy tot groote misdaden niet bekwaem en waren; ondertusschen hoorde men gedurig spreken van euveldaden gɘpleegd door volk in 't Vrybusch verdoken; niemand vermoedde dat het nieuw gekomene en vreemdelingen waren die ze bedreven, en in 't omliggende, byzonderlyk op eenige uren van daer, viel al de schuld op de oude onpligtige inwooners van het woud. Zy alleene wierden uitgegeven voor baenstroopers of moordenaers, en daeruit kwam zulk een schrik voor den busch daer zy in woonden, dat er geen vreemdeling meer durfde omtrent gaen. Ik herinner my geheel wel, zelfs over niet meer dan vyftien tot twintig jaren, dat een mensch, na 't Vrybusch gedweerst te hebben, te lande aenzien wierd als een held, en volgens het klappen der menschen, der kinders byzonderlyk, aen wien het de ouders gezeid hadden, zulk een mensch had alles gezien, alles getrotseerd dat schrik kon inboezemen; en een dingen alleene bleef te verwonderen: hoe hy levende daeruit was geraekt.
'T is dat een slechte name niet ligte wordt veranderd, vergeten of uitgevaegd.
Somtyds wordt hy uitgevaegd nogthans, en 't is wel hier het geval. Niemand van die 't Vrybusch kende over eenige jaren, kan zich een gedacht maken van 't gene daer is ommegegaen sedert korten tyd, niet alleenlyk voor wat den grond, maer wel byzonderlyk voor wat den aerd van de menschen betreft.
Gaet nu eens van Dixmude, al Clercken, naer het somber woud, dat gy in de verte onder uwe oogen ziet! Eene schoone breede kalsyde tot daer toe en verder op nog. Eerst van beide kanten welbebouwde hofsteden en weeldige landen; dan, eenige kortwoonsten tot op kleenen afstand van het doel uwer reize. Daer verandert het schielyk: honderde huttekes, mag ik zeggen, staen er, zoo onregelmatig mogelyk, digte tegen malkander, zonder dat er twee aen een houden: gelykig van maeksel, vele wit geschilderd, en allen met een perceelken bevrocht land van vooren, en kleene, zoo kleene dat een talryk huisgezin er schaersch een schuilplaetse in vindt. En dan, als er een van die oudewetsche mannen uit den busch voor zyn deure te voorschyn komt, magtig van lyve en ruw van opzigt, die u wel hertelyk beziet, maer ook geheel vriendeiyk, met de mutse in de hand, goeden dag zegt, waerlyk gy zoudt blyven staen en blyven kyken.
Maer 't gene er niet meer, gelyk eertyds, te zien is, 't zyn jongens van alle slach, half gekleed als zy 't nog waren, en wentelende in 't zand, en loopende en roepende achter de voorbygangers. De hand der Voorzienigheid heeft ze vastgegrepen, en geleid waer zy moeten zyn, onder de ooge van iemand die hun leert al wat een kind aen God en aen de menschen kan aengenaem maken. Gy zult ze nog wel gewaer zyn, die kinders, indien gy 't begeert: maer 't is op zekere uren van den dag, en als gy een klokske van verre hebt hooren weêrgalmen door de boomen; dan komen zy op, elk regte naer zyn huis, spelende, huppelende en blozende van genot en van tevredenheid; en als zy aen uwe zyde voorbygaen, in den appel van uwe oogen zullen zy kyken, en, met een hand
| |
| |
aen hun lippen, u eenen schoonen groet toezenden. Iets dat ruw en elders ongewoon is, blykt nog altyd in hun voorkomen en hun wezen, maer dat zelve, gepaerd met betere manieren, behaegt en verwekt uwe aendacht en uwe verwondering.
Gy zyt aen 't hoogkwartier, een der grootste en der vermaerdste gehuchten van den Vrybuschkant; wat verder, op eene hoogte, en boven de toppen der boomen, ziet gy een molen draeijen, Ter rest Molen, die staet op een gehuchte niet min groot en niet min gekend in 't ronde. Maer gy hebt nog niets gezien van het tegenwoordige Houthulst.
Zet uwe stappen voort, een endeken verder, en langst nieuwgebouwde herbergen, die gemeenelyk de eerste huizen zyn van een opkomende dorp; op den oogenblik dat gy meent in het hout te dringen, en niet anders meer dan sparren te vinden, staet gy voor twee groote nieuwe gebouwen, daer alleen geplaetst, op eenigen afstand van malkander en van de kalsyde: zy zyn van een vreemden bouwstyl, die inderdaed wel past op de vreemde ligging en 't aerdig voorkomen dier hergotene streke. Wat hooger ziet gy de kappe uitsteken van eene nieuwe kerke, en regts op in de diepte, tusschen tronken en boomen, blinken de geschilderde muren van een alderaengenaemste buitengoed.
Een pastory, een nonneschole, een kerke en een kasteel, daer een heere in woont, liefdadig en christelyk, en 't is al dat er staet: 't is al dat er noodig was om zoo eene groote verandering in den aerd en in 't leven dier menschen te wege te brengen. Met tyd van jaren, als er een schoon dorp, daer aen den hoek van het woud, zal pronken, en de hedendaegsche inwooners zullen plaetse gemaekt hebben voor hunne nakomelingen, zal men nog spreken misschien van het Houthulst van eertyds; men zal de onwetendheid en de onbeschaefdheid der voorvaderen ophalen en beklagen, maer, kwestie?... en zal men niet vergeten door wien en hoe dat al geschied is? De tyd dien wy beleven, loochent zoo geern het goed door godsdienst en godsdienstige menschen gedaen, en hy aenziet het als eene fabel, dat de Kerke, hare leering en hare medewerkers, iets zouden kunnen doen voor tydelyk welzyn en volksbeschaving. Maer alwie Houthulst nu en eertyds gekend heeft, zal toch zyn leven lang den name onthouden van den liefdadigen heer, die 't weldadig werk zoo stille en zoo wel heeft aengeleid en uitgevoerd; hy zal getuigen hoe elk- ende een eertyds zei dat er niet aen te doen was, noch te peizen op herschepping dier streke, zonder eenen priester ter plaetse en een schole door nonnen bestierd. Beide zyn er gekomen, hand is aen 't werk geslagen, en reeds zyn de eerste vruchten van den zuren arbeid geplukt. Ja, 't gene de Kerke nu nog kan, heeft zy eertyds gekunnen; en, niet tegenstaende de leugens der goddeloozen, alwie zyne oogen open doet, moet bekennen aen wien Vlaenderen, aen wien geheel de wereld verschuldigd is hetgeen zy bezit, van waer de beschavinge komt, die nu nog, in de negentienste eeuwe, zonder inplantinge van godsdienstige gevoelens, zonder zelfsopofferinge van godvreezende lieden en van onvermoeibare religieuzen, niet en kan bekomen worden.
Houthulst is waerlyk een schoone aenblik, van de kalsyde beschouwd!
| |
| |
De reiziger, na lange door kleene huttekes gewandeld te hebben, waer hy stropte aen elke dak, is verslagen van daer al met eens die groote gebouwen te zien staen. Het ware hem onmogelyk van niet stille te blyven. En dan, in de kalmte van het woud, als de stemmen tot hem komen van de schoolkinders die, op hun werk zittende, een litanie of een godvruchtig liedeken zingen, hy wordt 'lyk voortsgetrokken naer de plaetse waer hy de melodie mag hooren. Hoe meer hy nadert, hoe schooner het wordt. Er is iets zoo zuiver in de stemme der kinders van de streke; zy gelykt die der nachtegaels in 't wilde opgekweekt, en niet bedorven door vreemde klanken of oneigene mengeling. De stemvallen zyn zoo wel geteekend, de toontjes zoo zoete, en 't gezang komt zoodanig uit der herten, dat het in de ziele dringt van al die 't hooren mag. Treedt hy dan binnen in de schole, welke blydschap op het wezen der meesteressen en der kinders, vereerd met een bezoek; geen een die blyft zitten, geen een die zyne oogen afkeert van den binnentredende, ten zy om te lezen, in de oogen van hunne meesteresse, wat zy meer moeten doen om hem te vereeren. Ah! met het eerste opzigt voelt men wat verduldigheid er noodig is geweest, om in zoo korten tyd van de kinders te bekomen hetgene men al bekomen heeft; men voelt dat hier geen werk en is afgeleid geweest daer baetzucht of tydelyke belangen tusschen kwamen, maer enkel iever voor het goed door eene christelyke opvoeding gegeven. Men voelt dat een edele hand meêgevrocht heeft aen al dat daer gedaen wierd, een hand die met zoo vele bevalligheid de kleene arme kinders streelen kan; de hand van die maer en leeft om weldaden te spreiden, van die met reden zeggen mag: Die arme kinders, het zyn de myne; ik ben hunne moeder!
'T is te hopen dat, na verloop van korte jaren, al het goed, zoo ieverig betracht, zal bekomen zyn; en dat er niets meer en zal over blyven, noch van den ouden name, noch van de oude daden der Vrybuschkanters.
|
|
Auteursrechtvrij