Journaal van 21 october 1688 tot 2 september 1696. Tweede deel
(1877)–Constantijn Huygens jr.– AuteursrechtvrijAugustus.1 Maend.Weder was het weer als gisteren. Men sprack van een attacque, die savonts soude wesen, en̅ de Gruyter seyde, dat de Keurvorst daerom naer̅ Con., die niet thuys en att, hadde sien rijden, maer gebeurde niet. Den Abt van Floref att midd. met ons, met noch een Monnick van 't Clooster. Gisteren quam een man te peerd voor mijn tent, en seyde dat daer quam met een wagen voll fouragie, die hij | |
[pagina 514]
| |
ordre had van eenen mr Bernard te brengen aen̅ Secretaire du Roy, en vraegde of ick die was. Seyde: ja, maer dat van geen fouragie wist. Hij seyde elcke reys weder dat het was voor de Secretaire du Roy, die logeerde dans le Jardin, en̅ begon ick eyndel. te begrijpen dat sij mosten wesen bij de clercken, die haer Secretaires du Roy lieten noemen. Antwoorde aen mijn vr., dat goedt vond de portie v. broer Chr. in 't Monnickelt te eysschen; dat sij daerover wilde spreken aen geinteressden en̅ aen de Hertogh, om het met vrientschap te laten geschieden. | |
2 Dynsd.De Con. att niet thuys. Naermidd. sat lang en keeck met de verrekijcker. Men sprack van smergens af van een attacque, maer begon niet voor ½ achten. Ging hevigh aen, en̅ ons volck tot 3 mael toe een werck ingenomen hebbende, dat dicht aen̅ stadt lagh, wierden daer eyndel. uyt geslagen, met verlies van veel volck, onder andere Capn de Gateliere. Een oudt Officr, van Amelisweerdt, die mij smerg. een brief van hem bracht, seyde, dat beyde sijne sonen gequetst waeren, en den eenen uyt het Leger wegh gegaen. Des avonts wierd droogh en goed weder. | |
3 Woensd.Aen 't Hoff sagh men langhe aensichten, en schenen de luy swaerhoofdigh te werden. De Con. voorgaende nacht eerst ten ½ thuys gekomen zijnde, stondt eerst ten 11 ueren op. Was droogh weder. Men sprack seer qual. van̅ conduite van̅ .......Ga naar voetnoot1) Eillenburg; die Dixmuyden had laten nemen, en wierd geseght dat mr de Villeroy voor de poorte komende, met hem Eylenburg had willen spreken, en̅ dat hij daerop uytkomende en̅ de poorten open zijnde, Villeroy had geseght, dat 't garnisoen alle de wapenen mosten nederlegghen, en | |
[pagina 515]
| |
prisonniers de guerre wezen, treckende hij, Villeroy, met eenen in̅ stadt, sonder eenighe resistentie, daeruyt men vermoede dat daer verraedt onder liep, en wierdt dit verlies op omtrendt de 10000 man geschat, werdende dit garnisoen een seer langhe ....Ga naar voetnoot1). Smerg. was de Lt Cor. Bachman bij mij, doende de saken van̅ jonghe Graven van Benthem. Smidd. over tafel quam Capn Hitzelaer in̅ tent en seyde, dat men van het Casteel menschen hadde sien komen, draegende twee witte vlaggen, daeruyt men meende dat de Franschen wilden capituleren, gelijck dan oock het schieten uyt de stadt ophield. De Con. gingh naer̅ eten te peerdt uyt, en̅ quam niet weder voor savonts ten 11 ueren, eerst geseght werdende dat snachts niet thuys soude komen, daerop oock aen sijn tafel gegeten wierd. Snachts wierd niet geschoten, als somtijts een schot uyt het Casteel. At savonts in mijn camer wat fruyt, omdat het weder veel geregent had en seer glad te gaen was. | |
4 Dond.Smerg. was de Gruyter bij mij. Seyde, dat de Keurvorst bij de Con. was, en dat apparent over de capitulatie handelden. Was smergens seer los en regenachtig weer. Joff. Tondi was naermidd. bij mij, seggende overmergen te willen vertrecken; oock de Gruyter en de Fiscael v. Wouw. Men seyde, dat men van goeder handt was komen te weten, dat de Gn̅ael Majr Ellenburgh 16000 pistolen voor sijn schelmstuck van Vranckrijck gehadt hadde. Was soo glibberigh te gaen, dat gisteren en desen dagh niet dorst in̅ tent gaen eten. Isac liet vragen om tsamen naer Namen te gaen, maer liet het om 't quaedt weder. | |
[pagina 516]
| |
Omtrent 3 ueren wierdt aen̅ onse volgens capitulatie de poort, genaemt Porte de Fer, ingeruymt, en̅ voorts een stilstandt van wapenen besloten tot vrijdach smidd. toe, met die van 't Casteel. | |
5 Vrijd.Omtrent 3 ueren in de nacht hadde een kramp in mijn linker been, maer wacker werdende, gingh over. Was gisteren avondt seer koudt en oock dese morgen, soo dat al mijn winter-onderkleeren aendeed. Regende dese mergen met stercke vlagen, en̅ was de wegh weder soo glad, dat, gaen̅ smidd. naer̅ tent om te gaen eten, viel, maer sonder mij seer te doen. Portland, seyde men, dat oock gevallen had. Men seyde aen tafel, dat lichtelijck mergen op een andere plaets souden gaen camperen, geduerende de belegering van 't Casteel. | |
6 Saterd.Geldermalsem quam mij seggen, dat de Con. belast had dat een brief aen̅ Groeningen en̅ een aen Piccard soude schrijven, over consenten bij die Provintie op Con. recommie gedragen. Bracht die brieven boven, en̅ liet se door Kien teeckenen. Was wat drooger weder dan te voren. Men seyde, dat de Coningh lichtel. decamperen soude, en elders gaen logeren geduerende de rest van̅ belegeringh van 't Casteel. Was extraords glad om te gaen. Ten 5 ueren reed met mijn cales, nemende de langen Ittersum mede, naer de stadt van Namen, inkomende door de Porte de Fer. Reden de stadt door, die niet besonder geruineert was, als wanneer dicht bij de Porte de St Nicolas quam, daer eenige huysen door bomben schenen omverre te zijn geworpen. Niet ver van die poort, gaende langs de stadts gracht, sagh daer een doode naeckte Fransman in leggen, drijvende op sijn rugh, en sijn heele blaes uyt sijn lijff hangende. De stadt was seer vol van alderhande soort van volck. Den stilstandt met die van 't Casteel | |
[pagina 517]
| |
was des middaghs uyt geweest; maer wierd nochthans niet geschoten. Buyten de tweede gracht (van̅ contrescarp geloove) seyde men, dat meer andere doode lichamen lagen. | |
7 Sond.Geresolveert zijnde dat de Coningh van Rougemaison (soo men het noemde) gaen logeren soude in de Abdije van Maloigne, een half uer in rechte van Rougemaison, en volgde, om daer te komen, een van de Con. coetsen, die bij gevall voor reedt. Passeerde de Sambre in dat dorpje, dat men van Rouge-maison altijdt sagh leggen, en was wel ¼ van een uer onder wegen. Had een goede camer in̅ voorz. Abdije, die een vremde situatie heeft tusschen hooge rotsachtige bergen, en nergens geen uytsicht. De clercken hadden de beste van̅ twee camers, die voor haerluyden en mij gegeven waeren, ingenomen, maer gingen daer weder uyt. Regende van smergens ten 3 ueren tot den 4 ueren naermidd. Mijn tent liet staen tot sanderen daeghs, om reden van dien regen. | |
8 Maend.Was goedt en̅ warm weder. Naermidd. was in Isax camer, die hij hadde laeten behangen, en droncken thé. Smidd. att den Abt van Floref, dat een half uer van ons was, met ons, een langh man, in 't wit gekleedt, met een .....Ga naar voetnoot1); compareerde in̅ Staten van Henegouwen. Was smergens eenigh gesegh als of de Coninck wel mocht eens uyt het Leger gaen naer de kant van Brussel, daer de Mareschal de Villeroy scheen eenigh spul te willen maecken; maer tegen den avondt seyde men weder dat daer niet te vreesen was, in allen gevalle niet voor ons, in̅ post daer wij lagen. All dese tijt wierd bijnaer niet geschoten op of uyt de stadt. | |
[pagina 518]
| |
9 Dynsd.Den ganschen dagh wierd van̅ Con. reys niet gesproken. Wandelde naer den eten met den voorz. Abt van Floref in̅ thuyn van̅ Abdije, daer Portland sijn tent hadde. De Con. reedt achter de Abdije te peerd uyt. Deed mijn car maken, die van 't ander quartier komende, omgevallen en gebroken was. Dronck weder thé tot Isac. | |
10 Woensd.Smergens vroegh wierdt van 't geraes wacker, dat boven mijn hooft was, en̅ mijn jongen gefluyt hebbende, riep mij toe, niet konnende inkomen, dat de Coning naer 't andere leger gingh. Hulst daernae inkomende seyde, dat dat soo was, en hoorde dat de vijandt tusschen Enghien en̅ Hall stont. Hulst seyde, dat sij ordre hadden om te volgen, en̅ dat men haer een wagen doen geven had, de haere in 't ander quartier noch blijven staen zijnde. De Prins van Vaudemont hoorde men dat aen̅ jicht lagh. De Con. gingh smerg. ten 6 of daeromtrent wegh. Naermidd. was Menard bij mij. Aen tafel smidd. discoureerde men, of mergen het canonneren en bombren van 't Casteel wel soude mogen aengaen. | |
11 Dond.Smergens was Féron bij mij en seyde mij, dat een post, uyt Brussel gekomen, tijdinghe hadde gebracht dat 9 a 10 luyden aldaer geattrappeert waeren, die de Franschen omgekocht hadden, om de stadt in verscheiden plaetsen in brandt te steken. Naermiddagh reed met Féron de halve wegh van Maloigne naer Rouge-maison ons oude quartier, om wat omtrent Namen te observeren; maer wij, een canon-schoot over ons hooft gaende, reden naer huys. | |
[pagina 519]
| |
Omtr. 5 ueren reed met Féron naer een hoochte, daer meenende de stadt te konnen sien, maer een voetknecht van̅ Con. daer van daen komende, seyde ons, dat de stadt en Casteel van daer niet te sien en waeren. In 't rijden daer henen sagen de wagens van̅ Con. en sijn volck wederom komen, en volgde de Con. niet langh daernae. Hulst seyde mij, dat de wagen, die Ireton haer gegeven had, niet voort konnende, onder wegen was blijven staen, met al de papieren en geldt van̅ ontfangh deser weke. Maer daer nae seyde dat die behouden was. | |
13 Saterd.De Coningh, vermoeyt wesende van sijn reys van daeghs te voren van Waterloo tot Maloigne, was den heelen dagh niet uyt. Men seyde, dat wij de voorgaende nacht met de approches wel 600 passen geavanceert waeren, maer dat die wat te engh gemaeckt waeren. Was smergens met Feron op een hooghte voorbij den thuyn van 't Clooster, daer een fraey gesicht was, en̅ daer men de Sambre drie mael konde sien serpenteren, maer daer was geen gesicht naer de kant van Naemen. Dit was hoogh te klimmen en̅ deed mij sweeten. Savonts, soo men seyde, had de Con. van̅ Brigadier Lindeboom tijdingh gehadt, dat in 't werck van Coehorne, of in de Cachotte daer aen volgende, eenigh magazijn gesprongen was. Was niet met allen. Men seyde, dat Coehorne geseght hadde dat, als die twee wercken souden over wesen, men voor het Casteel niet een man meer soude hoeven te verliesen. | |
[pagina 520]
| |
De loopgraven voor̅ stadt avanceerden dagelijcks. Naemidd. wandelde wat met Feron in̅ thuyn, en saten bij de fonteyn. Kreegh brieven van mijn vrouw van̅ 10en en̅ 13en deser. In die van̅ 10en schrijft, dat sij en suster van Nieuwerkerck maend. naer Amsterdam stonden te gaen. Dat naer die reys men het goedt van br. Christiaen soude beginnen te verdeelen. Sij sondt mij met dese brieven twee paer ijs-sporen, die laten maken had. | |
16 Dynsd.Weck seyde sav. aen tafel, dat de Franschen van Brussel weder af waeren; dat 4000 huysen verbrandt hadden midden in̅ stadt. Daer waeren smidd. 3 Gedepden van̅ stadt van Namen bij de Con., hem versoeckende sorg daervoor te draegen. Weck seyde, dat men met onse Trencheen niet op het werck van Coehorn aenliep, maer het ter zijden liet leggen. Hoorde dat de Bruyn, de garde-meubles, van een heete koorts in 3 dagen gestorven was. | |
18 Dond.Sam. Hulst quam mij seggen, dat met Geldermalsem gesproken hebbende, hem die geseght hadde, dat hij niet en meende dat hij sijn vingeren soude blaeuw tellen aen 't geldt, dat van̅ acten van̅ Gr. Hasfelts Regemt soude komen, en dat hij meende de Con. die voor niet soude gaen geven, gelijck die Cor. oock om de actes geschreven hadde, sonder van geldt te spreken. Geldermalsem had hem oock geseght, dat hij meende, dat de Con. soude konnen een pensioen geven aen̅ clercken (apparent daer mij bij rekenende) en doen all de depesches voor niet uytgeven. Seyde oock, dat Slingelandt ordre gehadt hadde om de Commissien van̅ Raedt van State aen dat Regiment voor niet te geven. Schreef aen mijn vrouw en oock aen de Hartogh aen- | |
[pagina 521]
| |
gaende mijne pretentie op br. Chr. sijn portie in 't Monnickelt, en̅ dat die bij faute van octroy aen mij was vervallen. Had een brief van mevr. de Gruyter, daerin seght dat men seyde, dat haer man in de approches geweest was maendagh verleden, en daer deerlijck gequetst geworden, en dat hij mogelijck soude doot zijn, sonder dat men het haer hadde willen seggen; dat sij mij versocht aen̅ jagher van der Stichel, in 't quartier van̅ Keurvorst (sij noemt hem den Hertogh) wilde senden om te vernemen. Sond desen dagh aen mijn vrouw een assignatie van Myl. Portland van 1000 gl. te betalen bij Schuylenburg, en gaff ick het geldt voor M. Portland aen Hennin, sijn Secretaris. Van de Gruyters quetsuer hadde hier niet hooren spreken, noch eenige tijdingh van hem gehadt, zedert hij den 22en Jul. van Besselaer vertrocken was. Schreef aen mijn vr. oock, dat haer noch 1000 gl. senden soude door een assignatie van Capol op̅ solliciteur Haseur. | |
19 Vrijd.Gaff de voorz. 1000 gl. aen een Officier van Capol, die mij sijne assignatie bracht. Hij hadde eergisteren een quetsuer in sijn arm gekregen. Was niet uyt en suff daer over dat de Con. niet meer naer mij en taelde, hebbende ick hem in sijn camer niet gesproken zedert den 11en Jul. verleden, 't ghene ten deele geloofde bij gekomen te wesen, door dat werck van br. Chrs prebende. | |
20 Saterd.Smergens was Feron bij mij, en spraecken van naermidd. naer̅ zijde van Namen te gaen. Men seyde voor vast, dat mergen de batterijen uyt de stadt op het Casteel souden schieten. Naermidd. was Feron weder bij mij; om de quade wegen resolveerden niet naer Namen te gaen, en̅ oock omdat men seyde, dat de batterijen heel gereedt zijnde, het | |
[pagina 522]
| |
niet geheel seker was of men op 't Casteel niet schieten soude. Feron seyde mij, dat drie of vier dagen geleden de Gruyter in de tent van van der Stichel, in 't quartier van̅ Keurvorst van Beyeren, van een paralysie gestorven was. Dit confirmeerde van der Stichel, die Feron in mijn camer deed komen, en die seyde dat hij maend. verleden hebbende met de Keurvorst naer Brussel geweest, en wederom gekomen zijnde in sijn tent, in 't quartier van̅ Keurvorst hier voor Namen, de Gruyter, aen wien hij die in sijne absentie geleent hadde, daer in vondt, hebbende die een attacque van paralysie gehadt, maer dat die genoeghsaem over wesende, hij hem geseght hadde, dat sanderen daeghs naer Brussel wilde gaen. Dat van der Stichel daerop vertrocken wesende, weynich daernae de Gruyter weder een overval kreegh, en̅ tot savonts toe buyten kennis en verstandt gebleven zijnde, soo gestorven was, en̅ dat sijn knecht hem in 't Clooster hadde doen begraven. Smidd. hebbende broodt, daer korst aen was, willen doorslicken, was daervan seer benaeut en gelijck in peryckel van te sticken. | |
21 Sond.Smergens met den dagh hoorde seer sterck schieten, gelijck savonts te voren in den doncker oock hadde gehoort. De Prins van Vaudemont en̅ de Heer van Ouwerkerck waeren bij de Coningh en̅ aten daer, zijnde het Leger, door Vaudemt gecommandeert, nu maer een paer ueren van ons. Naer̅ middach wierdt schoon en̅ warm weder. Smergens Baersenburgh bij mij. | |
[pagina 523]
| |
dat die meydt, genoemt Mary Pray, die elcke reys voorbij ons heen liep, van Montpouillans volck was. De Con. naermiddagh was in 't Leger van̅ Prins van Vaudemont tot savonts toe. Sondt savonts met de post aen mijn vrouw noch een assignatie van Cor. Capol van 1000 gl., in den Haegh te betalen bij de solliciteur Haseur. Savonts aen tafel seyde men mij, dat de Graef Hasfelt, aen wien S. Hulst mij des morgens geseght had dat hij al de actens van sijn Regimt gesonden had, sonder daervan het geldt ontfangen te hebben, van de quetsuer, die hij in̅ stadt van Namen ontfangen hadde van een esclat van een bombe aen 't hooft, apparent niet wederom soude komen, zijnde alreets buyten spraeck. Savonts seyde men voor vast, dat de Con. (lichtelijck sanderen daeghs) in 't huys van̅ Hertogh van Pleun, aen̅ Sambre, soude gaen quartier nemen. Eergisteren was Isac, om het accident van een negenoogh, dat hij aen sijn been hadde, naer Aecken gegaen, en de Conte Mariani, die bij de Pr. van Soissons was, en volontaire nevens D. Juan, met hem. | |
24 Woensd.Des naemidd. was met mr Rapin voor de stadt, omtrent daer de steene galgh staet. De Con. een tijdt langh daernae quam daer mede, en komende daer wij stonden en keken met de verrekijcker, vraeghde mij hoe wijdt de bres wel was, dat ick seyde van soo verre niet wel te konnen segghen, maer dat giste omtrent 60 voet. Wij bleven daer tot den avondt, maer de Con. reed eer wegh. Was seer schoon weder. | |
[pagina 524]
| |
Schoon en warm weder. Schreef aen mijn vrouw. | |
27 Saterd.Men seyde, dat de Prins van Vaudemont veel beter was. Men seyde, dat Coehorn de Con. versekert had, dat sondach al de saecken gereedt souden zijn, om op de stadt eene attacque te konnen doen. Praete in onsen thuyn met den Abt en Prior van 't Clooster, de Penss v. Namen en sijn vrouw. Liet mijn beddetje wat vermaecken. | |
28 Sond.Men seyde aen Isax tafel, dat de Franschen onder Villeroy gemarcheert waeren. De Con. was noch bij 't Leger, onder den Prins van Vaudemont. De knecht van Expalude wierd geattrappeert met 2 flesschen Rijnsche wijn, die gestolen hadde. Smergens was Feron bij mij, en̅ noch eens weder komende seyde, dat op morgen de attacque op 't Casteel stondt te geschieden. Naermidd. was Expalude bij mij, en̅ reden tsamen om het Casteel van Namen en de bresche noch eens te sien voor de attacque. Savonts met mij gaende eten seyde, dat verstaen hadde die smergens met het lumieren van̅ dagh soude wesen, daer tegens dan mijn kales liet gereedt maecken. | |
29 Maend.Smergens vroegh wacker werdende en̅ resolverende op hetghene den Ingenieur Harcourt savonts had gepraet, dat de Franschen onder de Mareschal de Harcourt ons soude mogen komen attaqueeren, dewijl wij met de attacque van Namen souden besigh zijn, liet smergens het gereedt maken van mijn cales afseggen, en̅ aen Feron, dat niet met hem soude naer die attacque gaen. Ten 7 uren liet hij mij seggen, dat hij Myl. Cutts gesproken hebbende, die hem geseght hadde dat deselve eerst ten 9 | |
[pagina 525]
| |
ueren soude wesen, soo reed met hem op dat uer daer nae toe, en wachteden wel tot ½ twaelf, eer die aenging. Ick sagh het heel wel met mijn geleende verrekijcker, en̅ bleven het aensien tot half 12. Die attacque geschiedende meest op het werck van Coehorn; maer doe wij wechreden kost niet wel sien of de onse meester van̅ palissaden van dat werck waeren. Dewijl daer stonden, quam daer een brief van Mellin aen Feron, daerin hem schrijft, dat de Con. schielijck geresolveert had, met het Leger daer bij was van̅ Pr. v. Vaudemont te marcheren; dat hij daertoe hem de noodige wagens soude senden; dat hij niet en geloofde die tocht langh soude dueren, en̅ hij hem raede in 't camp te blijven; dat hij S. Hulst dit nieuws mede soude seggen. Daerop reden naer Malone, en quamen onderwegen vele gequetsten tegen. Was smergens regenachtigh, maer naemiddach schoon weder. Men meende Villeroy dessein soude mogen hebben op Brussel of Leuven. In de voorz. attaque bleef de .....Ga naar voetnoot1) Marsilly, de .....Ga naar voetnoot1) Hekeren. Onder de Engelsche de .....Ga naar voetnoot1) Coltkrup, die van haer seer beklaeght wierd. Winsor, Capn van̅ Engelsche Gardes, wierd dangereuselijck gequets aen̅ hersenpan. Stannop, een groot praeter maer veel verstandt hebbende, oock gequetst. Ons volck hielden aen 't werck van Koehorn eenige posten van̅ palissaden in, ende de Brandenburgsche het retrenchement, genaemt de Cachotte, dat sijluyden braef geemportt hadden. | |
[pagina 526]
| |
De Keurvorst van Beyeren bleef in̅ Abbaye de Saltines, dicht bij de stadt. Men seyde, de vijandt desen dagh met 12 esquadrons over de Mahaigne geweest was, maer met verlies weder had moeten retireren. Had brieven van mijn vr. en̅ van̅ Advt de Hartoch. | |
31 Woensd.De Con. bleef noch bij 't andere Leger. Naermidd. gingh met Expalude in mijn cales tot voor de stadt, maer door̅ roock van 't canon konden niet veel sien. Savonts seyde men, dat sanderen daeghs weder een attacque soude wesen. Daer quamen noch 9 a 10 Regimten, die de Con. van 't andere Leger gesonden hadde, tot secours van 't onse voor̅ stadt, daer nu Castaires mij seyde, dat 2 Regimenten 2 mael 24 ueren in̅ trencheen hadden moeten blijven, bij gebreck van afgelost te werden. |
|