Oeuvres complètes. Tome XIII. Dioptrique

[p. 591]

Appendice III¹⁾
À la troisième Partie de la Dioptrique ‘De Telescopiis et Microscopiis.’
1682.

Copia copiae exhibitae ab Hadr. Van der Wal 1682. unde patet Jacobum Metium non esse primum inventorem telescopij. sed potius Lippershemium Middelburgensem.

Aen de Ed.^le Mog. heeren de heeren Staten Generael der Verenighde Nederlanden.

Verthoont met behoorlijcke Eerbiedinge ende reverentie Jacob Adriaenssoon, zoone van M.^r Adriaen Anthonissoon oudt borghemeester der Stadt Alkmaer, Uw Ed. Mog. onderdanigen dienaer, hoe dat hij Supp.^t omtrent die tijdt van 2 jaeren besigh geweest zijnde, om den tijdt die hem van sijn handwerck ende principaele beroepinghe mochte overigh sijn te emploieren in 't nae soucken van eenige verborgen konsten, die met het gebruijck ende appropieeren van 't glas, bij eenighe ouden te weghe²⁾ gebracht sijn geweest, gekomen is in ondervindinghe dat bij middel van seecker instrument, 't welck hij Supp.^t tot een ander eijnde ofte intentie onder handen was hebbende, 't gesichte van de gheene die 't selve was gebruyckende konde uytstrecken in sulcker voegen dat men daer mede seer

1) La pièce, écrite entièrement de la main de Huygens, occupe les p. 119-120 du Manuscrit F. Elle a été publiée pour la première fois par G. Moll dans le mémoire: ‘Geschiedkundig onderzoek naar de eerste uitvinders der verrekijkers uit de aanteekeningen van wijle den hoogleeraar Van Swinden zamengesteld’; voir les p. 129-131 du T.III des ‘Nieuwe verhandelingen der eerste klasse van het Kon. Ned. Instituut van Wet., Letterk. en Schoone Kunsten’, 1831.

2) Moll donne ‘by enige andre zo moght’; mais cette leçon est fautive.

[p. 592]

bescheydelijck dinghen konde sien, die men anders mids de distantie ende verheijdt van de plaetse, niet of gansch duysterlijck ende sonder kennisse ofte bescheydt soude konnen sien. 'T welck hij Supp.^t vermerckende, heeft hem principaelijck naer dien tijdt geoeffent omme 't selve noch te verbeteren, ende eyntelijck soo verre gebracht, dat men met sijn Instrument een dingh soo verre kan sien ende klaer bekennen als met het Instrument U. Ed. Mog. onlanghs verthoont bij een borgher en Brillemaecker van Middelburgh, volgende het oordeel selve van sijne Exc.^tie en andere die de respective Instrumenten tegens malkander hebben geproeft¹⁾. Niet tegenstaende sijns Supp.^ts Instrument maer en is gemaeckt van seer flechte stoffe, ende alleen tot een proeve. 't welck hij Supp.^t niet en twijffelt of en soude met verbeteren van de materie²⁾ oock in't gebruijck seer gebetert werden, behalve dat hij mede gelooft ende verhoopt metter tijdt de voorschreven inventie in sich selfs soo te verbeteren dat daer noch meerder dienst en vruchten te verwachten sullen sijn. dan alsoo hij Supp.^t beducht is dat middelertijdt iemandt hem soude moghen onderwinden de voorschreven sijne instrumenten nae te maecken ofte te imiteren, bouwende op de fondamenten die den Supp.^t met sijn vernuft, grooten arbeijdt en hooftbrekinghe (door Gods zegeninge) geleijdt heeft, ende hem Supp.^t daer mede soude frustreren ende beroven van de vruchten die hij met recht en goede apparentie³⁾ daer van te verwachten heeft. Soo keert hij Supp.^t hem tot U. Ed. Mog. ootmoedelijck versoeckende dat deselve gelieve hem Supp.^t te vergunnen Octroy, daer bij eenen iegelijck, de voorschreven inventie voor desen niet gehadt ofte in't werck gestelt hebbende, verboden werde de voorschreven instrumenten in't geheel ofte deel nae te maecken, of die bij soodanighe onvrije personen gemaeckt soude moghen sijn, te koopen of te verkoopen, sonder expres consent van hem Supp.^t op de verbeurte van deselve instrumenten, en daer en boven noch van eene somma van hondert car. guld. van 4^o grooten 't stuck op elck instrumente contrarie diens gemaeckt, gecoft ofte vercoft, ende dat voor den tijdt van 20 jaeren⁴⁾, of andersins hem Supp.^t ten aensiene van de nutheijdt, ende dienste van de voorschreven inventie voor't gemeene Vaderlandt, toe te leggen alsulcke vereeringhe als U. Ed. Mog. nae haere gewoonlijcke goedertierenheijdt en discretie bevinden sullen te be-

1) Les mots en italiques ont été soulignés par Huygens. Voici la traduction du passage en question ‘que lui, suppliant, a réussi enfin si bien qu'on peut voir un objet d'aussi loin et aussi distinctement avec son instrument qu'avec celui qui a été montré à Vos Hautes Puissances par un citoyen et lunettier de Middelburgh, suivant le jugement de Son Altesse’ [le prince Maurice d'Orange] ‘et d'autres personnes qui ont éprouvé l'un contre l'autre les instruments respectifs’.

2) Leçon fautive de Moll: ‘machine’.

3) Leçon fautive ‘assurantie’.

4) Leçon fautive ‘22 jaren’.

[p. 593]

horen, 't welck doende &c. In margine stondt den Supp.^t werdt vermaendt voorder te ondersoecken, omme sijne inventie te brenghen totte meeste⁵⁾ perfectie, Ende sal alsdan op sijn versochte octroy gedisponeert worden naer behoren. Actum den 17ⁿ Oct. 1608. Onder stondt get.^t

Aersen.

1608.

Naer gedaene Collatie is dese beneffens de originele requeste met sijn apostille geteeckent als boven, van woorde tot woorde accordeerende bevonden. In Alckmaer den 8 Nov. 1677.

Quod attestor

Joh. H. Metius⁶⁾ Not.^s

1677

5) Leçon fautive ‘tot meerdere’.

6) Moll a lu ‘Milius’; mais ceux qui



connaissent l'écriture de Huygens n'hésiteront pas de lire comme nous les mots que nous reproduisons à côté.