Oeuvres complètes. Tome XI. Travaux mathématiques 1645-1651
(1908)–Christiaan Huygens– Auteursrecht onbekend
[pagina 68]
| |
XIV.Ga naar voetnoot1)
| |
[pagina 69]
| |
tamen subtilissima est et Mathematicis quodammodo principiis innititur, suam veram asserit, quae nullo tamen fundamento superstructa est, sed tantum experientiae,Ga naar voetnoot5) quam ut saepe, et hic deceptricem fuisse puto. Nemo autem satis abstracté motum consideravit, dum considerat motum lapidis aut sphaerae metallicae per aerem ex alto cadentis; maximè enim cum experientia conveniret sententia Galilaei nisi aeris resistentia id impediret. Sic ergo motum acceleratum melius considerabimus. Supponatur valde aequalis et laevis superficies alicujus plani AB, iique imposita
sphaera A, seorsim relictâ omni gravitate et resistentia aeris; ventus praeterea supponatur aequaliter spirare à parte Q ad partem B; Sphaera igitur promota à vento hoc, usque in C, etiam si ventus tunc subito cessaret, nihilominus eadem celeritate, quam in Chabet pergeret moveri secundum lineam AB, percurreretque temporibus aequalibus spatia aequalia CD, DB; sed quum ventus semper aequali impetu ipsi instare supponatur, semper adhuc addit ipsi aliquid celeritatis, alioqui enim tantundem efficeret quiescens quam spirans. Minori ergo tempore percurret spatium CD quam spatium AC, et minori adhuc spatium DB quam CD, et sic porro in infinitum diminuentur tempora quibus aequalia spatia percurret. Cum ergo in aequalia spatia inaequalia tempora impendat, manifestum etiam est aequalibus temporibus inaequalia spatia percursurum; sic si unâ horâ percurrat AC, altera hora plus percurret spatio CD, et sic porro. Totius autem operis scopus est, nimirum ut sciatur, si pondus aliquod unâ aliquâ temporis quantitate ex alto decidens transeat per certum aliquod spatium mensurae, per quot ejusmodi mensurae spatia transiturum sit sequenti temporis quantitate si motus continuetur: ut si pondus P primo momento lapsus sui ex P transeat spatium PS, quantum spatium transiturum sit secundo momento, quantum 3tio, et sic deinceps. Comparo autem attractionem quâ centrum terrae omnia gravia attrahit ad se, (ut hic pondus P versus T), vento, quem spirantem à parte Q supposui promovere sphaeram A versus B; ut autem illic omnia impedimenta seposui, sic et hic aerem illiusque impediendi vim sepono. Hoc autem concedi postulo;Ga naar voetnoot6) | |
[pagina 70]
| |
nempe si pondus P primo momento lapsus transeat spatium PS, secundo autem momento spatium SR; idem vero pondus P etiam dimidio momento primo, transeat spatium PV, secundo autem dimidio momento spatium VM; fore ut PV proportionem habeat ad VM, quam PS ad SR. Hoc concesso sequitur primò, Spatium quod aliquot momentis pondus e loco quietis cadens transiit, proportionem habere ad spatium quod totidem insequentibus momentis transiit, quam spatium
quod primo momento transiit ad spatium quod transiit secundo momento. Transierit pondus D primo momento spatium DV, secundo VN, tertio NB, quarto BZ; dico DN esse ad NZ ut DV ad VN. Quia enim duobus primis transiit spatium DN, et duobus secundis spatium NZ; uno autem primo transiit DV, et uno secundo transiit VN, apparet ex antecedenti postulato DN esse ad NZ ut DV ad VN quod erat demonstrandum. Probabo nunc Spatia quae pondus cadens è quiete, aequalibus temporibus praeterlabitur non esse in proportione Geometrica.Ga naar voetnoot7) Pondus N primo momento transeat spatium NO, secundo OP, tertio PQ, quarto QR; dico ut NO est ad OP, sic non esse OP ad PQ, nec PQ ad QR. Sit enim NO ∞ a, OP ∞ b, ergo deberet PQ esse bb/a, QR b3/aa, debet autem ex praecedenti propositione PR esse ad PN ut PO ad ON, hic vero additis PQ, QR fit PR bb/a + b3/aa hoc ergo ad NP a + b, debet habere proportionem quam OP ad NO, id est b ad a. Itaque et rectangulum ex extremis Ga naar voetnoot8 aequale rectangulo ex mediis. Quia vero patet ex analysiGa naar voetnoot9) b esse aequalem a, deberet secundo momento non plus spatii peregisse quam primo, quod ut ante dictum est esse non potest, non ergo cadet in ulla proportione geometrica. Sed animi causa fingamus decidere in aliquo geometrico processu nempe ut primo momento transierit spatium NO, 1, secundo momento duplum | |
[pagina 71]
| |
spatii NO ut OP, 2, tertio PQ, 4, duplum ipsius OP, quarto QR, 8, duplum ipsius QP, spatium ergo PR quod tertio et quarto momento transiit est 12, sed si primo transiit NO, 1, secundo OP, 2, duobus autem primis NP, 3; ergo et duobus secundis PR, 6, debuit transiisse; sed et spatium PR fuit 12 ergo idem essent 12 et 6 quod est absurdum. Quia itaque non potest esse ulla geometrica proportio, perquiramus processus arithmeticos, et primo momento transierit NO ∞ a, secundo OP ∞ a + xa, tertio PQ a + 2xa, quarto QR a + 3xa; oportet ergo PQ + QR esse ad NO + OP, ut OP ad NO. Patet ex hac analysiGa naar voetnoot10) NO esse a, OP esse 3a (quod idem estquod a + xa, cum x sit 2) PQ esse 5a, et QR 7a; nullumque processum arithmeticum praeter hunc reperiri qui locum habere possit;Ga naar voetnoot11) Caram. Lobkowitz tamen hunc repudiat,Ga naar voetnoot12) suumque qui falsissimus est reponit;Ga naar voetnoot13) ait enim NO esse 1, OP2, PQ 3, QR 4 et sic porro; sed conemur demonstrare quam manifestè Audax mathematicusGa naar voetnoot14) sibi ipsi contradicat. Ponatur vera esse ipsius sen- | |
[pagina 72]
| |
tentia et primo scrupulo pondus T praeterlabatur spatium TD, 1; secundo scrupulo DP, 2; tertio PC, 3; quarto CW, 4, ergo PC + CW quae praeterlabitur tertio et quarto
scrupulo una erunt 7; sed sit nunc primum temporis spatium
duo scrupuli, his duobus ergo praeterlabetur spatium TP, 3, et alteris duobus tertio nempe et quarto juxta ipsius sententiam duplum tantum nempe 6, sed tertio et quarto scrupulo praeterlabebatur PW 7, ergo 7 et 6 deberent esse aequalia, quod absurdum est. Restat nunc ut meam pari modo examinem, (quanquam analysis aeque certa sit ac demonstratio,) postea vero indicem quare et quomodo erravit Lobkowitz. Dixi autem aequalibus temporibus pondus A praeterlabi spatia AB 1, BC 3, CD 5, DE 7, et sic porro, ut semper duplum primi spatii accrescat: singulis autem scrupulis singula haec spatia transierit; ponantur autem nunc duo scrupuli pro primo tempore; ergo si duobus his primis scrupulis transierit AC 4, debet alteris duobus insequentibus transire ter tantum, id est 12, secundum meam hypothesin; sed et CD + DE sunt 12 ergo conveniunt ut oportebat, habetque EC proportionem ad CA quam CB ad BA; sic quoque GD 27 ad DA 9 quam CB ad BA. Lobkowitz in errorem incidit quia non consideravit resistentiam aeris, quam alio exemplo declarare conabor. Nemo est qui non viderit navem, quam primum vela attracta sunt sensim incipere promoveri, principio quidem valde lente post aliquod tempus vero satis velociter prout ventus aspirarit, tamen cum jam ad certam velocitatem pervenit, eâdem illam deinceps pergere; quod si semper ejus velocitas augeretur (ponamus tantum secundum ordinem Lobkowitz) tunc si primo horae quadrante quartam partem milliaris provecta esset, post sex horas quibus eodem vento usa esset conficisset milliaria 75, sed experientia longe contrarium docet, cum videamus navem non multum post quam solvit eodem deinceps tenore ferri. Eodem modo se res habet in iis quae deorsum per aerem moventur; quamobrem quia et haec similiter tandem ad punctum aliquod perveniunt unde deinceps aequaliter pergunt moveri manifestum est celeritatem non accrescere eo ordine quo voluit Lobkowitz, sed variè prout media per quae decidunt minus vel magis resistunt; Concludo igitur nihil certi de cadentibus per aerem affirmari posse, nisi ex experimentis petatur. | |
II.Probare institueram, projecta pondera sursum vel in latus, parabolam describere, sed interea temporis in manus incidit libellus Galilei de motu accelerato | |
[pagina 73]
| |
naturaliter et violento;Ga naar voetnoot15) quem cum videam haecGa naar voetnoot16) et plura alia jam demonstraffe, nolui Iliada post Homerum scribere. Galilaeus in eodem libello Dialogo primo credit se probasseGa naar voetnoot17) gravia ejusdem materiae per idem medium aequali velocitate ferri; non assentior; sed audiamus ejus rationes: Si gravia duo, inquit, unum altero citius moventur, manifestum est, si jungamus tardius velociori, motum velocioris ex parte retardatum, tardioris vero ex parte acceleratum iri: At si hoc ita se habet, et porro verum est lapidem magnum moveri ex. gr. cum octo gradibus velicitatis, et minorem cum quatuor, ergo conjungendo eos, compositum ex iis movebitur cum paucioribus gradibus velocitatis quam octo: sed duo lapides simul majorem constituunt lapidem, eo qui movebatur cum octo gradibus velocitatis, ergo hic major tardius movetur, minori, quod est contra hypothesin. hactenus ille. Contrarium ergo probabo prius, post autem indicabo quare non procedat ipsius demonstratio. Sic itaque demonstro Gravia similia, ejusdem materiae, sive quorum magnitudines proportionem habent quam gravitates inter sese, quanto majora sunt tanto citius descendere per medium resistens, si similia sint figurâ. Pono planum AB medio in aere expers gravitatis et soliditatis horizonti parallelum; si ergo illud certa quadam velocitate deprimi velim, opus habebo certo aliquo pondere quod ei appendam; sit hoc C cui aer nihil resistere concipiatur; (si ergo minus ponderis appendam quam est C non tam cito deprimetur ob aeris resistentiam); pono praeterea quatuor ejusmodi plana quale AB prope invicem sita, singulisque appensum pondus quale C; haec ergo, quia in descensu contigua manerent et singula aeque cito ac planum AB descenderent, composita intelligantur efficere planum DE, cui pro quatuor ponderibus unum appendatur F | |
[pagina 74]
| |
quod aequivaleat omnibus quatuor: Itaque planum DE appenso pondere F aequali velocitate deprimetur ac planum AB appenso pondere C. Jam plano AB cubus superimpositus intelligatur, qui aequalis sit gravitate ponderi C, ab hoc
ergo planum AB aeque cito deprimetur ac a pondere C appenso; et similiter planum DE a parallelepipedo DI quod constat ex quatuor talibus cubis, aeque cito deprimetur ac a pondere F appenso ergo cubus AB aeque velociter descendet ac parallelep.m DI: sed cubus DH constat ex duobus talibus parallelepipedis, quorum alterum GH, inferiori DI incumbit, et cum nullam resistentiam patiatur ab aere, idem efficit ac si plano DE bis pondus F appensum esset; ergo quia bis pondus F citius deprimit planum DE quam idem semel sumptum manifestum quoque est cubum DH velocius descensurum cubo AB, quod probandum erat. Breviter autem sic ratio reddi potest, nimirum quia pondera cadunt aequali velocitate si nullum medium resistat, medium autem resistit secundum superficiem; similium vero corporum solidum ad solidum in triplâ, superficies ad superficiem in duplâ proportione est laterum horum. Sint sphaerae ejusdem materiae A 1 et B 27, dico B citius descensuram A. Aer cuique sphaerae secundum inferiorem dimidiam superficiem resistit, vel quod idem est secundum maximum in ea circulum; quia vero maximus circulus sphaerae B, 9 circulis sphaerae A aequalis est, proculdubio si novem talibus ponderibus maximus circulus B deprimeretur quali uno deprimitur circulus A, aequali celeritate descenderent; sed circulus B 27 talibus deprimitur, quali A uno; itaque sphaera B quoque velocius descendet sphaera A. Et hic quidem causa est quare granulum arenae non tanta velocitate descendat quam saxum: quam Galilaeus procedere ait a scabrositate.Ga naar voetnoot18) Ratio autem ejusmodi Galilei quam modo audivimus dupliciter intelligi potest, quia duobus modis pondera componi possunt; Sit enim ex. gr. pondus A minus multo pondere B ejusdem materiae, quod ideo per aerem lentius descendet quoque pondere B; manifestum est si jungantur fune CD, motum ponderis B partim retardatum, ponderis A vero partim acceleratum iri, quia aer utrique superficiei resistit: At si componantur in unam sphaeram, tunc pondus A longe plus gravitatis addet ponderi B, quam superficiei, et ideo compositum citius movebitur solâ sphaerâ B. | |
[pagina 75]
| |
Corollarium.Sequitur ex paulo ante demonstratis duo similia corpora fieri posse sed inaequalia magnitudine, ex diversa materia, quae tamen per medium resistens aequali velocitate descendant.Ga naar voetnoot19) |
|