Oeuvres complètes. Tome IX. Correspondance 1685-1690

[p. 292]

N^o 2520.
Christiaan Huygens à Thomas Helder¹⁾.
1686.
Appendice III au N^o. 2517.

La minute se trouve à Leiden, colt. Huygens.

1) Cette pièce forme une feuille séparée. Quoique le chiffre XXXVI, par lequel elle commence, semble indiquer qu'elle a été destinée à former le dernier paragraphe de l'Instruction donnée à Thomas Helder (notre N^o. 2423), il nous paraît douteux qu'elle ait réellement fait partie du document envoyé à Helder. En effet, l'original du N^o. 2423 forme une pièce de 30 pages qui paraît complète, en ce que les feuilles sont reliées ensemble et que la dernière page et la moitié de l'avant-dernière sont laissées en blanc. Il nous semble possible que, par quelque oubli, l'instruction sur la manière de déterminer la longueur du pendule à secondes au Cap de Bonne Espérance ne soit pas parvenue aux mains de Helder. Voir la pièce N^o. 2519, page 276.

Observatie aengaende de Lenghde van een simpel Pendulum.

XXXVI. Aen de Caep de Bonne Esperance aen Landt wesende of in het schip Heel stil leggende als mede insonderheijt tot Batavia, indien de reijs soo verre



valt, sal men observeren door middel van de horologien, hoe langh dat een enkel Pendulum moet wesen om ieder slagh een seconde te doen, dat is van het bovenste eijndt van den draet, tot aen het center van den bol, want ick noem hier een enckel Pendulum een kopere of loode bolletie van ontrent een duijm diameters, dat aen een dunnen draet is hangende. Aen dese Experentie is veel gelegen ten opsicht van de gangh der horologien; alsoo seecker Fransman²⁾ sustineert gevonden te hebben op een plaets gelegen ontrent 5 graden benoorden de Linie, dat sulck een Pendulum aldaer ietwes korter was als tot Parijs, in Engelandt, en in Hollandt. Om dit dan perfect te observeren soo

2) Richer; voir la Lettre N^o. 2455, note 6.

[p. 293]

hanght het pendulum op als in dese figuer alwaer EF is de kant van een hooghe tafel of vensterbanck, DH een plat stuckjen hout daer op vast gespijckert en maer ½ duijm oversteeckende, den draet AB, tusschen een kloof van dat houtien ingevat, En hebbende de lenghde, tot aen den bol C van ontrent 3 voet 1½ duijm Rhijnlands.

dese slinger sal men heel sachjens doen gaen, ontrent maer 2 of 3 duijm breedt, wel lettende dat den bol niet meer rondom en draeije, gelijck dat in't eerste altijdt geschiet, door dien den draet sich selfs ontwindt en langer werdt. men kan hem met was bestrijcken, behalven boven aen bij A. Voorts sal men tegen een der horologien de ganghen van dit pendulum observeren, maeckende dat een gangh overeen kome met twee ganghen van de slinger der horologie, en dat ontrent een half ure langh. want men het Pendulum AB kan verkorten of verlangen, tot dat de slaghen als geseght is, perfect accorderen. 't welck dan gedaen sijnde, soo sal men de rechte lenghde AB van het boven eijnde des draets tot aen het bovenste van den bol, net afmeten, met een recht stockje, op dese maet afgekort, soo dat het effen passe tusschen het houtie DH en den bol C. de lengde van dit stockje kan men daer nae op een correcte voetmaet nemen; waer bij gedaen den halven diameter van den bol, soo komt de geheele lengde van een pendulum dat seconden slaet indien het horologie juijst op de middelmaet der daghen gestelt is.

Maer gelijck doorgaens het horologie eenighe seconden te ras of te langhsaem gaet in 24 uren, soo sullen de ganghen van dit enkele pendulum wat korter of wat langher sijn als van een seconde; laet ons nemen dat het horologie 1 minut in 24 uren te langhsaem gaet, maeckt dan de 24 uren tot minuten, komen 1440 waer af de voorz. 1 minut getrocken, komen 1439. nu gelyck het quadraet van 1439 tot het quadraet van 1440, alsoo de gevonden lengde des pendulums, tot de rechte lenghde van een Pendulum dat ieder slagh een seconde doet. Bij Exempel, indien de lenghde van het stockje, met den halven diameter van den bol, gevonden is 37 duym, 11⅔ linien, soo seght, gelyck het quadraet van 1439 tot het quadraet van 1440, alsoo 37 duijm 11⅔ tot een andere lengde; komt seer nae 38 duijm en ⅓ van een linie. Welcke is de lenghde van een pendulum tot seconden, alhier in Holland als mede in Vranckrijck en Engelandt. maer gemelten Franschen observateur seght in Cajana dese lenghde 5/4 van een linie minder gevonden te hebben. Bij groote stilte sal het goet sijn dit in 't schip, niet alleen onder de Linie maer oock op andere verscheijde breedten te observeren, en de gevonden maeten aen te teyckenen.