Oeuvres complètes. Tome VIII. Correspondance 1676-1684

N^o 2173.
A. Leeuwenhoek à Constantyn Huygens, père.
21 mai 1679.

La lettre se trouve à Leiden, coil. Huygens.
Elle fait suite au No. 2168.

Delft den 21^e Meij 1679.

d'Hr. Constantijn Huijgens van Zuijlichem.

Mijn Heer

Hiernevens gaet mijn calculatie die gansch onperfect is, nademael die alleenlijck uijt het oogh is afgemeten.

Ick heb dickmaels mijn gedachten laten gaen op de seer kleijne vaten en senuwen waermede de seer kleijne dierkens versien zijn, en wel voornamentlijck als mij gevraecht wierd, of ick de deelen van het water kan sien, waer op ick veeltijds antwoorden, datter dierkens in 't water zijn, die veel milioenen kleijnder zijn dan een sant, en dat dese dierkens waer aen ick geen poten en kan bekennen, echter, met wercktuijgen van bewegingen moeten versien zijn, en dat dese wercktuijgen noch ten deele bestaen uijt aderen om het voedsel toe te dragen, en senuwen om te bewegen, en dat door dese vaten het water noch moet deurgaen: en dit dan soo zijnde moeten wij de deelen van het water soo kleijn stellen, dat het voor ons onbegrijpelijck is, en ick vertrouw noijt mensch in konst soo ver sal avanceren, omme de deelen van het water te konnen aenschouwen¹⁾.

1) L'opinion contraire, antérieurement émise par Leeuwenhoek, avait excité quelque défiance chez Christiaan Huygens, au sujet des premières recherches du camérier des échevins de Delft. Voir la Lettre N^o. 2003.

[p. 169]

Ick sal hier eerst stellen de proportie van de dierkens tegen een sant groote, voor soo veel mijn gesicht de proportie daer van kan toedragen, alsmede het getal der dierkens tegens de groote van een cubicq duijm.

Ick oordeel doorgaens dat bij aldien 3 a 400 van de kleijnste dierkens nevens den anderen lagen gestreckt de lenghte souden bereijcken van de axe van een gemeen sant, en neme hier maer het minste getal te weten 300.

comt dan 27000000 dierkens te samen zijn soo groot als een sant. laten wij stellen dat sodanigen sant soo groot, dat 80 sanden in lenghte nevens een anderen lagen, de lenghte van een duijm souden uijtmaken als BC²⁾.

comt 13824000000000. dierkens in een lichamelijcke duijm als ABCDEF.

Dit getal van dierkens is soo groot dat bij aldien men soo veel sanden hadde van sodanige groote als hier vooren is geseijt, soo soude men daer mede konnen laden meer dan hondert en acht van onse gemene sant schuijten, te weten, als men een schacht sant, dat is 144. cubiq voeten voor een santschuijt rekent.

Ick heb mijn gedachten oock wel laten gaen, op de seer kleijne vaten die in onse lichamen zijn, en geoordeelt dat de selve meer dan duijsent mael dunder zijn dan een hair van ons hooft, en daerom hier de proportie van de seer kleijne vaten tegen de dickte van ons lichaem gestelt, omme hier na de proportie van de

2) Voir la figure de la page suivante.

[p. 170]

vaten in de kleijne dieren daer na te stellen. Ick heb dus eerst getracht te weten hoeveel hairbreeten de lenghte van een duijm uijt maken. Hebbende dan een kopere liniael, daer op de duijmen verdeelt waren in drij deelen en ijder weder in 10 delen, in somma een duijm in 30 verdeelt. op deze verdelingh heb ick geleijt het haer van mijn paruijck, en dat door een microscope geobserveert, en geoordeelt dat 20 hair breeten 1/30 van een duijm uijtmaken comt dan 600 hairbreeten, in de lenghte van een duijm. ick heb verders in 't rouwe gemeten de dickte van mijn lichaem boven de heupen en geoordeelt het eene door het ander genomen dat de diameter van mijn lichaem 8 duijmen was. Archimedes bewijst. gelijck als 14 tot 11 alsoo het quadraet getal van den diameter tot den inhoud des circuls, 14-11-8 diameter was mijn lichaem

600. hairbreeten in de lengte van een duijm.

33. diameters van de seer kleijne vaten in ons lichaem voor een hairbreed gereeckent, dat is de kleijne vaten in ons lichaem 1089. mael dunder dan een hair.

comt 19800 kleijne vaten dickte in de lenghte van een duijm

[p. 171]

comt 19602000000. vaten in de dickte van een lichaem dat 50 quadraet duijm dick is. Soo wij ons nu inbeelden dat de kleijne vaten in de kleijne dierkens, in sodanige proportie tegen haer lichaem staen, als deselve tegen de dickte van ons lichaem zijn, en om dan de seer kleijne vaten van de dierkens bij de dickte van een sant te vergelijcken moet het bovenstaende getal noch vermenichvuldicht worden door 300. nademael hier boven is geseijt dat een sant drij hondert mael dicker is dan een dierken.

comt dus als een sants dickte is een, de vaten in de

kleijne dierkens zijn

En omdat dit getal soo uijtnemende groot is, en onmogelijck is bij onse gedachtes een proportie daer van te begrijpen, heb ick goed gedacht de grooten circul van den aerdkloot in hair-breeten te verdeelen.

comt 933120000000. hairbreeten voor den grooten circul van den aerdkloot.

Dit getal van de hairbreeten, die den grooten circul van den aerdkloot langh is, noch met 6 gemultipliceert, en sal het bovenstaende noch niet uijtbrengen, dat de vaten in de kleijne dieren (als wij stellen als boven geseijt is) hebben, tegen de dickte van een sant. In somma dus

Gelijck de lenghte van ⅙ van een hairbreed, staet.

Tot de lenghte van 5400 mijlen.

Alsoo staet, een van de kleijnste vaten, die in de kleijnste dieren zijn.

Tot de dickte van een sant (waer van de 80 sanden nevens den anderen leggende, de lenghte van een duijm uijtmaken).

[p. 172]

Mijnheer, hier hebt ghij dus de wonderheden van proportien, die ick mij inde verborgentheden van de natuijr voorstel; en hier uijt blijckt oock, dat al het ghene wij ontdeckt hebben noch seer geringh is. bij het gheen in dien grooten schat der natuer noch verborgen leijt, en hoe kleijn de deelen van het water moeten zijn, die na alle apparentie noch in menichte te gelijck, soodanige kleijne vaten passeren. Ick wil hoopen dat ick UEds versoeck hier mede sal hebben voldaen. afbrekende blijve na presentatie van mijn geringen dienst,

Mijn Heer

UEd. onderdanige dienaer was get. Antonij Leeuwenhoeck.