Oeuvres complètes. Tome VII. Correspondance 1670-1675
(1897)–Christiaan Huygens–
Auteursrecht onbekend
[pagina 60]
| ||||||||||||||||
No 1829.
| ||||||||||||||||
Verbael gemaeckt by Johan Hudde, ende Christiaen Huygens van Zuilichem, Gecommitteerden van de Hoogh Mog. Heeren Staten Generael der Vereenigde Nederlanden, op de inspectie van de Neder-Rhijn en IJssel.Achtervolgende haer Hoogh Mog. Resolutie Commissoriael van date den achthienden Martii laetstleden, reflectif op die van den seventhienden December | ||||||||||||||||
[pagina 61]
| ||||||||||||||||
des voorleden Jaers, bij welcke wy versocht werden, de moeyte te willen nemen, om ons met de eerste gelegentheyt, te vervoegen ter bequaemster plaetsen, ende aldaer te nemen soodanige kennisse als wy souden van nooden hebben, om haer Hoogh Mog. nopende 't verdiepen van de Rivieren de Neder-Rhijn en IJssel, met den gevolge ende aenkleven van dien, te konnen dienen van onse nadere consideratien en advis. Soo hebben wy ons reysvaerdich gemaeckt op den seven-en-twintichsten Maert, ons oordeels de eerste bequame tijdt die wy met vrucht konden besteden, gemerckt de Kribben in gemelte Rivieren sich doen eerst begonden te ontdecken; Ende is dien-volgende op dien selven dagh de Heer Huygens vertrocken uyt den Haege op Amstelredam, van waer wy des anderen daeghs gesaementlijck over Utrecht onse reyse op Aernem namen, daer wy den negen-en-twintighsten 's avonts aenquamen, ende aldaer tot ons hebbende geassumeert den Landmeeter Geelkercke, en sijn Soon, om ons in de te doene peylingen en meetingen te assisteren, vertrocken wy weder op den een-en-dertighsten (hebbende de voorgaende dagh op de wederkomste van gemelte Landtmeter, die tot Zutphen was, genootsaeckt geweest te moeten wachten) ende nemende onsen wegh over Emmericq, dewijl die op Schenkenschans noch niet wel te gebruycken was, sijn wy op den eersten April op de middagh aen gemelte Schans aenghekomen, ende aldaer verbleven tot den sevenden dito, in welcken tijdt wy de volgende observatien, metingen, ende peylingen in onse tegenwoordigheyt hebben doen doen, ofte selfs gedaen hebben, zijnde, geduyrende die ses dagen de supersicie van 't Rijn-water 27 voeten 8 duym (twee duym alleen minder of meerder) onder de bovenkant van de Lijst boven het Wapen van sijn Hoogheyt de Prince van Orange, staende aen de Water-poort tot Schenkeschans, ende volghens rapporten ende eygen ondervindingh, zijnde op de grootste ondieptens in den Neder-Rhijn noch 3½ voet, en in den IJssel 3 voeten Waters, alles gelijck ook het volgende, gereeckent nae Rhijn-landsche maet. Voor eerst dan ondersochten en bevonden wy dat de superficie van 't Rhijn-water aen de Boterdijck omtrent de Tolkamer 2 duym hooger was, als de superficie van de Wael, ende verstonden alhier uyt verscheyde Persoonen, dat by het hooghste Water van voorleden Winter de superficies van den Neder-Rhijn aldaer aen de Tolkamer ontrent een span lengte hooger geweest was als die van de Wael; Ende uyt den mont van den Commandeur van Schenkenschans, als mede noch andere, dat dit verschil dicht aen de Schans, namentlijck inde Grachten, daer het Rhijn-water invloeyde, niet veel minder was geweest als een gantsche voet, seggende dit selfs alsoo te hebben gesien ende bevonden; Wy peylden aldaer oock op ontrent twee roeden van 't Landt de diepte van de Wael ende Rhijn, beginnende daer de Boterdijck op zijn smalst is, ende eyndigende wat beneden de Tolkamer, makende een lenghte van omtrent 100 roeden, en bevonden in de Wael 3½, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 11½, 11, 13, 8, 7, 6, 6, 7, 8, 9, 10, 9, 8, 10, 10½; Ende daartegens over in de Neder-Rhijn 7½, 7½, 8, 8, 9, 9, 9, 9, 9, 9½, 9, 8, 8, 9, 11, 12, 11, 8, 9, 7, 11, | ||||||||||||||||
[pagina 62]
| ||||||||||||||||
11, 8, 8, 7. voeten Waters: bevonden oock aldaer in de breedte van de Rivier 9, 8, 7, 6, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1. voet Waters, alles als op de nevensgaende groote PaskaerteGa naar voetnoot2) bij de Letters F.E. noch distincter gesien kan worden. Daer naer ondersochten wy 't verschil van de superficies van den Boven-Rhijn 175 roeden onder de Luysbos, ende die van den Neder-Rhijn bij 't Sluysken, ende bevonden met moy ende stil weer, dat aldaer de superficies van den Boven-Rhijn 2 voet en 9 duym hooger was als die van den Neder-Rhijn, dat dese twee plaetsen in de rechte linie 559 roeden, ende door 't midden van de Rivieren metende, ontrent van den anderen laegen 1500 roeden: ende dat derhalven aldaer op 1500 roeden doen ter tijdt 2 voet en 9 duym vervals was; Voorts sagen wy, dat daer de Luysbos gestaen heeft, door 't hooge Water van den voorleden Winter een groot gat ingebroocken was, langh 90 roeden, en breet ontrent voor in de Mondt 45, en binnenwaerts 22 roeden, diep ontrent voor in de Mondt 7 binnenwaerts 11, 12, en 13, voeten. Dat den Dijck niet alleen hier, maer oock wederzijdts nevens het gat op veel plaetsen wegh-gespoelt was: dat het Landt wel 150 roeden seer deerlijck, en soo gelooft wiert irreparabel met Sant overstort was; Bevonden oock door metinge, dat alhier de hooghte van de Gront boven de superficies van de Neder-Rhijn by 't Sluysken was ontrent 10½ voeten, tusschen de letters C. en B. en ontrent 11½ voet tusschen de letters D. en B. op de geseyde Pas-kaerte. Voorts dat het Water in de leeghte, beginnende van B. en eyndigende in A, hooger was als de superficies van 't Neder-Rhijn Water, bij A. 5 voeten 4 duym, 3 voeten 6 duym en 3 voeten: namentlijck ter plaetse als de selve getallen op de gemelte Kaerte geteeckent staen. Dat dit ingebroocken gat op 't dichste noch afgelegen was van de gemelte leeghte 117 roeden, zijnde de lenghte tusschen D. en B. Ende de gantsche leeghte tot in den Neder-Rhijn toe, namentlijck van B. tot A. langh was 398 roeden; Dat vorders in den Rhijn by d'uytwateringh van 't Sluysken op twee roeden van 't Landt nae boven was 7 en 8, en na onderen 8 voeten Waters, op een veel grooter lenghte als den Rhijn daer breet was. Dat van daer recht nae overen was tot op de helft van de Rivier 8 a 7 voeten, en dan voorts 6, 5, 4, 3, en 2. voeten Waters. Dat de Boven-Rhijn ontrent dit gemelte gat op 2 roeden van 't Landt had 17, 18, 19, en 20. voet Waters. Daer na maten wy de wijtte van den Boven-Rhijn, ontrent 120 roeden, beneden 't voorschreve ingebroocken gat beginnende, ende winckelhakigh op de Wal, ende bevonden de selve aldaer tot op het Middel-sant wijt 95 roeden, ende diep 20, 18, 19, 20, 18, 20, 18, 20, 18, 16, 16, 16, 14, 13, 9, 8, 8, 7, 7, 3½, voeten. Voeren oock tusschen de vervallen Staten Kribbe op Salm-oort ende 't Middelsant deur, maer vonden daer seer weynigh Waters, namentlijck 3, 2½, 2, en minder voeten, sulcks dat wel haest dese deurtocht staet geheel te verlanden. | ||||||||||||||||
[pagina 63]
| ||||||||||||||||
Van gelijcken peylden wy de wijtte van de Mondt van de Wael, omtrent rechthoekigh van 't nieuwe Schep-hooft na overen, ende bevonden aldaer 24, 30, 26, 22, 22, 22, 22, 20, 18, 18, 18, 16, 16, 12, 11, 11, 11, 8, 7, 6, 5, 4, 3. voeten Waters. Insgelijcks maten wy de kortste distantie tusschen 't oude Schep-hooft ende d'over-zijde, bevindende de selve wijt 73½ roeden, ende diep 17, 13, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 20, 12, 4. voeten. Peylden ook van 't gemelte ingebroocken gat by de Luysbos, tot aen de Mont van 't nieuwe Canael langhs 't af-breeckende Schoor, ende bevonden omtrent 3 roeden van de Wal, 17, 20, 18, 20, 18, 20, 14, 12, 16, 20, 16, 18, 9, 10, 12, 14, 16, 18, 16, 20, 17, 19, 18, 18, 20, 20, 18, 16, 16, 15, 14, 14. voeten waters. Maten oock de minste breette van de Mont van 't nieuwe Canael, beginnende van 't uytterste en naeste punt van't Hooft, ende bevonden deselve 43½ roede, ende by de Veerhut vonden wy 't selve Canael wijt 31 roeden, gelijck dit oock omtrent de eenparige wijtte van 't geseyde Canael is, maer de Mont van 't oude Canael daerse op 't naeuwste was, vonden wij niet wijder als ontrent 4½ roeden. Vorders aengaende de peylingen van 't nieuwe en oude Canael, als mede die tusschen het nieuwe en oude Schep-hooft, gelijck oock die voor het Tolhuys, en tusschen het Tolhuys en 't Canael gedaen zijn, sullen ons refereren tot de Pas-kaerte, alwaer de ghevonden dieptens op haer plaetsen aengheteeckent, ende alderbest ghesien sullen konnen werden. Maer staet hier te noteren, dat van 't eynde van 't nieuwe Schep-hoost tot op de lenghte van ontrent de veertigh roeden langhs het selfde Hooft aen de zijde van 't nieuwe Canael gevonden is, op 't minste 42 voeten, ende aen d'andere zijde alleen 24, 22, 18, 13, 11, 9, 7, 4. voeten waters, waerdoor 't gemelde Schep-hooft dan niet weynigh onderstut en gestijft wordt. Wy observeerden ook dat in de Mont van 't nieuwe Canael, voor aen by 't punt van 't Schep-hooft het water met wel een half voet vervals weder te rugge en in de Waal quam vallen. Doch dat dit gedetermineert was in een spatium van ontrent 3 roeden in 't vierkant, soodanigh dat 't geen buyten dit spatium was, het nieuwe Canael in ende niet weder daer uyt quam dryven. Ende onse observatien vergelijckende met die van den Jaere sesthien-hondert acht-en-tsestigh, gedaen bij de Lantmeeter Joannes DouGa naar voetnoot3), op ordre van de Gecommitteerden van haer Edele Groot Mog. in de Maenden van Junij en Julij, | ||||||||||||||||
[pagina 64]
| ||||||||||||||||
zijnde alsdoen 't water 3½ Rhijnlandtsche voet hooger; Soo vinden wy dat 't zedert dien tijdt, het aen de Spijkse zijde, even boven de Luysbos, beginnende tot aen het nieuwe Canael afgenomen is 6, 7, 8, 9, 10. ende op 't meest by de Letter C. ontrent de 12 roeden, en langs 't nieuw Canael tot den uyteynde toe van de Mondt af beginnende 7, 6, 5, en 4. roeden. Dat in tegendeel het oude Canael meer als de helft inde Mondt verenght is, namentlijck daerse op 't naeuwste doemaels noch wijt was 10 roeden, isse nu niet meer als 4½ bevonden. Dat aende Duffelwaertse zijde in de bocht, beginnende even boven 't Vossegat, oock wel drie ende meer roeden door malkanderen afgenomen zijn; ende de Sanden daer tegensover in tegendeel seer aengegroeyt, sulcks dat de Mondt van de Waal, daerse op 't naeuwste is, namentlijck tegen over 't oude Schep-hooft 't zedert wel 3 roeden is verwijt, hoewel de dieptens aldaer niet seer en sijn verandert, maer ontrent in staet gebleven. Doch dat het nieuwe Canael 't zedert veel dieper, ende insonderheyt aende zijde van 't Schep-hooft geworden was: namentlijck, van 20 tot 20 roeden Canaelswaert in, tot op de distantie van 220 roeden, als volght, aende zijde van 't Schephooft 4, 11, 16, 15, 14, 9, 10, 5, 3 1, 5, 3. voeten in 't midden 4, 3, 4, 6, 2, 5, 1, 1, 1, 0, 1, 1. voeten. Aen de Spijkse-zijde 4, 5, 2, 2, 4, 1, 0, 2, 0. 2, 1, 1. voeten. Doch op 240 roeden tot het begin van 't Canael bij de Veerhut, zijnde ontrent noch 30 roeden, alleen 1 voet (door een geslagen) ondieper, ende oversulcks dat door een gerekent 't gansche Canael 't zedert den Jare sesthien hondert acht-entsestigh ontrent 3½ voet verdiept is. Voorts dat een weynigh beneden de Canalen tusschen d'eerste Kribbe, daer al 't water van beyde de Canalen passeren moet, zijnde aldaer de Rivier wijt in de kortste distantie ontrent 42 roeden, weynigh verandering t'zedert den Jaere sestien hondert acht-en-tsestigh is voorgevallen, als alleenlijck dat het in 't midden wat ondieper en nae de Kribbe wat dieper is geworden. Voorts staet hier oock te noteren, dat so men onse observatien met die van den Jaere sesthien hondert twee-en-veertigh, gedaen, bij Gecommitteerden van de Staten van Hollandt confereert, men bevinden sal, dat de Neder-Rhijn in dien tijdt ten aensien van de ondiepste plaetsen is verhooght 2½ voet, ende de Wael gebleven in een en de selve staet: want in 't Verbael van gemelte Gecommitteerden blijckt, dat haer peylingen zijn gedaen op den twaelfden October, zijnde de bovenkant van de Lijst, staende boven 't Waepen van Sijn Hoogheyt aen de Rhijn-Poort van Schenckenschans, uyt het water 31 voet 2 duym Rhijnlandtsche maet, ende is derhalven 't water doenmaels lager geweest als by ons 3½ voet, even soo veel alsser ten tijde van onse observatien water was op de ondiepste plaetsen vanden Neder-Rhijn, sulcks dat de Neder-Rhijn dan even soo veel ten aensien van d'ondiepste plaetsen t'zedert verhooght is, alsser op den twaelfden October des | ||||||||||||||||
[pagina 65]
| ||||||||||||||||
Jaers sesthien hondert twee-en-veertigh waters op d'ondiepste plaetsen van den Neder-Rhijn gevonden wierdt, nu blijckt uyt d'Attestatien by 't gemelte Verbael, datter doenmaels noch 2½ voet waters is geweest; 't blijckt oock uyt die Attestatien dat de Waal doen ter tijdt 2 voet waters meer hadde als den Neder-Rhijn, ende uyt onse informatien, datse nu ontrent 4½; voet waters meer heeft, waer uyt dan oock volght dat de Wael t'zedert den jare sesthien hondert twee-en-veertigh, ten aensien van de ondiepste plaetsen gebleven is in een en de selve stant. Ende uyt een Verbael d'Anno sesthien hondert acht en dertigh by Gecommitteerden van Dordrecht, Amstelredam, Rotterdam, Goude en Alckmaer gehouden, blijckt dat doen ter tijdt op d'ondiepste plaetsen den IJssel soo veel waters hadde, als de Neder-Rhijn; Ende uyt onse informatien en experimenten, datse nu ten aensien van de ondiepste plaetsen ontrent een half voet ondieper is als den Neder-Rhijn; Ende dien-volgende dat t'zedert den Jare sesthien hondert acht en dertich, den IJssel is verhooght ten aensien van d'ondiepste plaetsen ontrent drie voeten. Op den sevenden April vertrocken wy weder van Schenckenschans, den Neder-Rhyn af. op Aernem, van waer wy des anderen ende volgende dagen IJsseloort ende den IJssel tot Wye toe besichtichden: komende op den derthienden wederom tot Aernem, alwaer wy bleven tot den vyfthienden, om met de Landtmeter onse observatien in Pas-kaerten te helpen brenghen, 't welck gedaen zijnde, meter onse observatien in Pas-kaerten te helpen brenghen, 't welck gedaen zijnde, vertrocken's namiddaghs van Aernem den Rhyn af, en sliepen dien nacht te Reenen, van waer wy den sesthienden vertrocken, ende noch 'savondts laet in de Voor-Stadt van Utrecht quamen. Wy sullen dan beginnen met onse observatien op den Neder-Rhyn, en voor af segghen, dat dewyl het water niet ghebleven is op een selve diepte, maer geduyrende dese ses dagen nu wat gevallen, dan weder wat gewassen is, wy 't best hebben geoordeelt de peylinghe alsoo te reduceren, gelijck of 't water in die tijdt niet gewassen of gevallen ware, maer gebleven ghelijck 't was als wy onse observatien ontrent Schenckenschans deden, als wanneer het water aen de peyl-pael van Aernem stont aen de 4¼ voeten. Voor eerst dan aengaende d'ondieptens die de voornaemste, voorleden Jaers geweest zijn, ontrent het Tolhuys aen den Kool-heuvel op den Bessem, aen den Doornwaert, by Reenen tot Wiel inde veertich garden, tot Wijck te Duyrstede, tot Beusecum, tot Kuylenburgh, tot Eversteyn, ende even boven de Vaert zijnder sommige van verbetert, ende sommige verslimmert. Ende soo d'observatien van eenighe Schippers in Augusto des voorleden Jaers gedaen, goedt zijn, soo soude de grondt van sommighe deser ondieptens, t'zedert wel een halve voet verhooght moeten zijn, want die observatien brengen mede, dat de Drempel in de Vaertse Sluys, (na een middelmatich water ten aensien van de ebbe en vloet) doemaels lager was, als de gront van de grootste ondieptens | ||||||||||||||||
[pagina 66]
| ||||||||||||||||
omtrent 2 voeten, ende wy hebbense nu bevonden omtrent 2½ voet lager; Dit wordt oock bekrachticht door het seggen van de Schippers die ons voerden, welcke seeckerlick seyden te weten, datter voor twee jaren vry meer waters op stroom was, als de mercken aen de peyl-pael voor Aernem aenwesen, en datter nu wel ontrent een span minder was; Wy hebben oock bevonden, doen 't water aende gheseyde peyl-pael stont op 4¼ voet, zijnde yeder van dese voeten, omtrent 11⅕ Rijnlandtsche duymen, datter doen maer 3½ voet Rijnlandts op stroom, of op de grootste ondieptens was, ende dienvolgende omtrent 6 duymen minder alsser aen de peyl-pael aengewesen wierdt. Voorts zijn dese ondieptens selden langer als een steen worp, ende de grondt zandich, uytghenomen die bij 't Tolhuys, die verre de slimste is, soo ten aensien van sijn lenghte, als van sijn grondt, die grind is, men vindt d'ondieptens meest, daer de Rivier 't wijtste en onbekript is. Aengaende de enghtens van de Neder-Rhijn, de considerabelste hebben wy ghevonden aen de Kerssendijck, aen des Landtschaps grooten Gelderswaart, alwaer tusschen twee kribben maer onghevaer 22 roeden, ende tusschen een andere kribbe en het hooge zant 19 roeden wijtte is. Ende even onder den mondt van den IJssel legghender twee, daer maer 13½ roeden distantie tusschen beyde is gelaten, zijnde niet het ⅓ van de wijtte, die de Rivier aldaer heeft. Beneden het Varrese-gat leydt oock een Krib van de Graaf van Kuylenburgh, wel ontrent halver wegh den Rhyn, recht in 't Vaerwater, blyvende alleen tusschen dese, en noch een ander de distantie van veerthien roeden. En even boven 't Veer van de Wiel leggender verscheyden, ons oordeels seer qualick ende schadelick, onder anderen een die de ¾ van de Rivier beslaet, latende alleenlick 13½ roede openinghs. Tegen over Hekeren vinden wy oock een lange Kribbe, noch geheel onder, uyt-ghenomen in de Neck, en lagh recht in 't Vaerwater. Wy hebben oock twee seer schadelijcke Zantbergen in den Neder-Rhyn gevonden, namentlick d'een even onder Aernem, ende d'ander even boven Reenen, maer d'Aernemse is verre de slimste. De Schippers wisten ons by dese occasie te segghen, dat de Reense Zantbergh, namentlick die even onder Reenen leydt, nu ontrent naer haer gissing acht jaren geleden bekribt, en tusschen beyde met Rijshout besteken was, zijnde doen ter tijdt daer groote ondiepteGa naar voetnoot4), ende nu in tegendeel op 't minste 7 voeten waters. Voorts hebben wy den Neder-Rhyn beneden Aernem vry beter, ende in 't generael daer men de Rivieren, soo wel Neder-Rhyn, als IJssel, niet diep genoegh zijnde, wederzydts met matige Kribben heeft voorsien, het best bevonden. Overgaende tot den IJssel, soo sullen we onsen aenvangh nemen met IJssel- | ||||||||||||||||
[pagina 67]
| ||||||||||||||||
Oort, doch kort ende klaerheyts-halven, ons desen aengaende refereren aen het Paskaertje daer van gemaeckt ende hier nevens-gaende onder Num. 1. De considerabelste ondieptens hebben wy ghevonden bij de Kribbe van Vrouw van Wetten, by de Mont van den IJssel, alwaer harde grindige gront en maer ontrent drie voeten waters was. Even beneden Deventer, als mede bij 't Dorp Welzem, insgelijcks by Veessen, als noch op verscheyde andere plaetsen was ontrent drie en een half voet waters, ende hebben niet minder in den IJssel als drie voeten waters bevonden, op die tijdt alsser ontrent 3¼ voet in den Neder-Rhyn was, sulcks dat den IJssel t'zedert het verleden Jaer doen het een voet scheelde, of is verbetert, of soo veel niet verslimmert als den Neder-Rhyn, welck laetste licht is te gelooven, insonderheydt soo men herinnert, t' geen hier boven van de verhoogingh van de grondt van den Rhyn geseyt is. Vorder aengaende dese ondieptens van den IJssel, die vallen meest alle seer kort, en dickwils geen steen worp langh, haer grondt is meest welzant, ende daerom verloopense ook gedurigh, die in de Mondt van den IJssel, is wel de slimste, soo ten aensien van de meeste ondiepte, als ten aensien van haer grondt die grindich is. Belangende de Kribben die zijn op den IJssel in veel grooter getal, en noch onsatsoenlijcker, als op den Neder-Rhyn, van IJssel-oort tot Doesburgh zijnder ontrent 150, van Doesburgh tot Zutphen 140, ende van Zutphen tot Deventer niet verre van de hondert, laten voor de stroom op verscheyde plaetsen niet meer als negen of thien roeden, onder anderen zijnder twee ontrent een quartier-uyrs boven 't Huys te Nieuwerbeeck, Eescheder ende Zinderse Kribbe ghenaemt, daer de Rivier 33 roeden wijt is, ende alleen een openingh gelaten is van ses roeden, waer van de gelegentheyt vertoont werdt in het Kaertjen onder Num: 2; En staet te noteren dat in een Verbael d'Anno sesthien hondert acht en dertich al geklaecht wordt, dat men hier ontrent de Rivier soodanigh met Kribben hadt benaeuwt, datter niet boven de ses roeden distantie tusschen beyde gelaten was. Daer worden oock al mede ghevonden eenige schadelijcke Zantbergen en hooge Zantschoren, die de Rivier noodtsaeckelijck met Zant bestorten, en alsoo de grondt verhoogen moeten. Wy hebben ook gemeten met seer stil water 't verval van de Rivier in de bocht boven Doesburgh, waer van het Kaertjen hier nevens gaet onder Num: 3. ende bevonden dat de superficies van 't Rivier-water by A. alleen ses duym hooger was als de superficies bij B. dat van A. tot B. in de rechte lijn was 232 roeden, en dat de grondt aldaer door een gereeckent, wel ontrent thien voeten boven de superficies van 't water in B. was, dat van A. tot B. de Rivier langhs ontrent was 1800 roeden, sulcks dat alhier op 1800 roeden niet meer als ses duym vervals op dit jegenwoordighe water ghevonden is. | ||||||||||||||||
[pagina 68]
| ||||||||||||||||
Eyntelick hebben wy oock ondersocht, wat vervals den IJssel in Zee toe wel mochte hebben. Voor eerst dan van IJsseloort af tot aen de Zuyder-zee, de Rivier langs is ontrent 31600 Rhynlandtsche roeden; Op 1800 Rhynlandtsche roeden is gevonden ses duym vervals inde bocht even boven Doesburgh, als hier vooren is gesecht; Soo men dan supponeert dat dit het middelmatich verval is van den geheelen IJssel, soo soude het gheheele verval van IJssel-oort tot de Zee toe een weynich minder zijn als negen Rhynlandtsche voeten, te weten op een selvige hooghte van water, 't welck nu op d'ondiepste plaetsen van den IJssel noch was drie voeten, ende aen de peyl tot Aernem en Schenckenschans, als hier vooren geseydt is; maer staet te noteren, dat daer wy de snelte van de kours van den IJssel gemeten hebben, nerghens de Rivier soo traegh liep, gelijck wy op noch twee andere plaetsen in den IJssel d'een hooger d'ander laeger als dese gedaen hebben, zulcks dat het wel waerschynelick is, dat dit verval wat meerder sal zijn, als negen Rhynlandtsche voeten. Ten anderen, soo blijckt by de nevens-gaende Attestatien dat in den Jare sesthien hondert negen en tsestigh, doen het water op het laeghste was, ende het Neder-Rhyn-water wel een gantsche voet wassen moest, eer 't de mondt van den IJssel in kost komen; Ende op welcken tijdt geen water in den IJssel quam geduyrende den tijdt van drie a vier maenden als alleen uyt Beecken, ende tusschen de Wye, Deventer ende Zutphen, by het laeghste water op de ondiepste plaetsen niet meer ghevonden wierdt als een halve voet waters, als doen door een harde storm uyt den Noordt-Westen (by welck noodt Weer, Mastenbroeck oock quam door te breecken) het water voor Deventer opgestouwt wierdt ses voeten hooger als 't even voor dien storm gheweest was, ende dattet doemaels voor de Stadt Kampen vloeyde wel thien a elf voeten hooger als ordinaris, zijnde aldaer 't verschil van 't hooghste en laeghste water bij stil Weder buyten springh, en by kleyn water van de Rivier ontrent een half voet, gelijck 't oock is voor de Mondt van den IJssel. Maer dewyle 't nu seecker is, dat het water niet hooger opghestouwt kan werden als dat water is 't welk de opstouwingh veroorsaeckt, soo volght uyt dese voorgaende observatien, dat het verval tusschen Deventer en Kampen niet grooter kan zijn boven d'ordinaris vloedt voor Kampen als vyf voeten, ofte liever boven het middel van het ordinaris hooghste en laeghste water 5¼ voet, te weten de Rivier zijnde als op dien tijdt, ende hebbende niet meer als een ½ voet op stroom. Soo men nu supponeert dat de grootste ondiepte ontrent Deventer, van die en dese tijdt over-een-komt, soo soude 't verval (namentlick de Rivier in die staet ghebracht zijnde, als op welcke de voorgaende calculatie is ghemaeckt, namentlick hebbende noch drie voet strooms diepte) van Deventer tot Kampen toe, bedragen op 't meest 7¾ voeten, aenghesien het verval van Deventer tot | ||||||||||||||||
[pagina 69]
| ||||||||||||||||
hier toe te vooren was 5¼ voet, waer by nu komen noch 2¼ voet voor het verschil van de voorsz drie voet ende de halve voet; waer nae 't verval van de gantsche Rivier berekent zijnde, soude voor het geheel verval komen ontrent de 15½ voet. Maer gemerckt het seecker ende gewis is gelijck het voor Wijck te Duyrstede op dien selven tijdt oock is ghebeurt daer 't water vier voet op stoude, dat de vloedt het Rivier-water voor de Stadt Deventer sijn loop heeft doen veranderen, namentlick opwaerts aen, soo moeter op die tijdt doen het water voor Deventer ses voeten opgestouwt wierdt, contrarie verval geweest zijn, namentlick nae de Zee-kant toe het hoochste water, ende dien-volghende moet dit bovenstaende verval van vijfthien en een half voet te veel zijn. Gemerckt nu 15½ voet te veel is, ende na alle apparentie de voorgaende ghevonden 9 voeten te weynich, soo sal de helft van de som van dese twee, namentlick 12¼ voet niet veel van de waerheydt afdwalen konnen, te meer dewyl ons mondelingh van verscheyde geseydt is, dat doen ter tijdt voor Zutphen het water oock 4 voeten hoogher, als te vooren was, door dien storm opgeset wierdt, ende acht voeten voor Wye, drie uyren beneden Deventer, waer uyt de calculatie oock ghemaeckt zijnde, het vry wel met de voorgaende komt te accorderen. Dit wordt ook bekrachticht met verscheyde over-een-stemmende metingen gedaen by diversche Landtmeters en andere Persoonen, haer dies verstaende in den Jare sesthien hondert een en tsestich door ordre van de Regieringe van Utrecht, by welcke ondervonden ende gebleecken is, dat de superficies van 't Peyl-water binnen Utrecht doenmaels drie voeten vervals hadde, op ofte boven een ordinaris Somer-vloedt, in de Rivier de Eem, ten eynde de Pynborger-Grift, zijnde 't verschil van 't hooghste en laeghste water aldaer ontrent een a een en een half voet. Vorders dat in den Jare sesthien hondert negen en tsestich doen de Lecq boven de Vaert maer ontrent ¾ voet strooms diepte hadde, doenmaels het selve Stadts water, 't welck door de Vaertse Sluysen by ebbe in de Leck liep, vervallen was tot een en een half voet beneden de voorsz Stadts-Peyl, alles volgens de Stichtse Maet. Waer uyt dan blyckt dat de superficies van 't water van de Lecq by de Vaert doemaels hooger was, als die van een ordinaris vloedt op d'Eem een en een half voet, ofte liever boven het midden van een ordinarie hooghste en laeghste water
| ||||||||||||||||
[pagina 70]
| ||||||||||||||||
Die de superficies van de Lecq, by de Vaert tegenwoordieh hooger soude zijn, als de superficies van de Eem genomen op het middel, tusschen het ordinarie hooghste en laeghste water. Dewyl nu van IJssel-oort tot aen de Zuyder-Zee voor Kampen, even veel vervals moet zijn, als van IJssel-oort tot voor de Eem in de Zuyder-Zee, ende hebbende voor 't eerste verval gevonden 12¼ voeten, soo men dan hier af-treckt dese 5 voet een duym voor 't verval van de Lecq bij de Vaert tot in of voor d'Eem, soo souder noch blyven 7 voeten twee duym voor 't verval tusschen de Vaert en IJssel-oort. Ende ghemerckt nu van de Vaert tot IJssel-oort ontrent is 9 Duytsche mylen, ende van IJssel-oort tot de Zuyder-Zee ontrent 15, soo blijckt dat volghens dese Reeckeningh op den Neder-Rhyn van IJssel-oort tot de Vaert toe, op gelijcke spacien wat minder verval soude zijn als op den IJssel, want als 15 mylen geven 12¼ voeten vervals, soo geven negen mijlen 7⅓ voet, 't geen oock vry wel accordeert. Want dat den IJssel van IJssel-oort af tot de Zuyder-Zee toe, niet veel meer vervals kan hebben als den Neder-Rhyn van IJssel-oort af tot Rotterdam toe, is hier uyt af te meten, namentlick, dat IJssel-oort van de Zuyder-Zee af gelegen is ruym 15 Duytsche mijlen, ende van 't eynde van de Maes ontrent achthien mylen, de Riviere langhs te meten, doch dat van Rotterdam at tot aen Zee, zijnde ontrent drie mylen, maer weynich vervals kan wesen van wegen de groote wijtte van de Rivier, zijnde voorts seecker, dat het water even hoogh moet wesen aen de Mondt van de Maes, en aen die van den IJssel in de Zuyder-Zee. Oock werdt dit bekrachticht met een experientie ghenomen in den Jare sesthien hondert negen en tsestich, doen door een geweldige harde storm uyt den NoordWest negen en tsestich, doen door een geweldige harde storm uyt den NoordWest ten Westen (die 't hooghste water soo wel voor Rotterdam en gevolghlick in den Neder-Rhyn als op den IJssel veroorsaeckt) en op welcken tijdt Mastenbroek inbrack, ende de Rivieren de Neder-Rhyn ende den IJssel geen een voet strooms diepte en hadden, want doenmaels is geobserveert, dat voor Wijck te Duyrstede, als mede voor Zutphen, elck van IJssel-oort ontrent ses mylen af gelegen, 't water oock even veel, namentlick 4 voeten hooger opgestouwt is geworden. Daer zijn oock noch andere observatien hier nevens-gaende, van de middelmatige en hooghste vloeden voor Kampen en Rotterdam geobserveert, waer uyt 't selsde oock bevesticht soude konnen werden, maer die wy kortheyts-halve onaengeroert sullen laten. Hebbende aldus aengewesen het seer apparente verval van den IJssel ende Neder-Rhyn; Soo sullen wy 'er noch alleen met een woordt bydoen 't verval van den Waal, en seggen, dat het selve verval, metGa naar voetnoot5) het verval van den Neder-Rhyn, ten | ||||||||||||||||
[pagina 71]
| ||||||||||||||||
aensien van haer begin en eynde noodtsakelijk een-selvich moet zijn, ghemerckt sij een begin ende eynde hebben; En oock in haer lichaem niet veel verschillen konnen, dewylse ontrent van een lenghte zijn: doch dat hier ontrent wel eenigh verschil kan vallen, ten aensien dat de grondt op d'een dat plaets wat hooger na proportie kan zijn als op een ander, maer dat dit eyndelick weer over 't geheel ghecompenseert moet werden, dat is daer 't verval op d'eene plaets wat grooter is, daer sal 't op een ander weer wat kleynder zijn, ende eyndelick over 't geheel op een uytkomen moeten. Den sesthienden April 'savondt laet in de Voor-stadt van Utrecht (ghelijck hier vooren geseyt is) gekomen zijnde, scheyden wy des anderen daeghs ende vertrocken yeder sijns weeghs nae Huys, blyvende vorder afwachten de Kaertjens, die de Landtmeter hadt aengenomen op 't spoedichste gereet te maecken, ende ons dan toe te senden, onderwylen beleyden t' Amsterdam eenige noodige verklaringen van verscheyde Schippers op den IJssel, Neder-Rhyn, als elders varende; Ende den ses en twintichsten dito de ghemelte Kaertjens hebbende ontfanghen, ons Verbael ende Advis op 't Papier ghebracht, zijn wy op den dertichsten in den Hage weder bij malkanderen gekomen, ende alles geconfereert en oversien hebbende op den...May 1671 tot het rapport bij haer Ho. Mog. geadmitteert.
Was onderteeckent,
J. Hudde, Chr. Huijgens. |
|