Oeuvres complètes. Tome III. Correspondance 1660-1661

N^o 767.
A. Tacquet à Christiaan Huygens.
7 août 1660.

La lettre se trouve à Leiden, coll. Huygens.
Elle est la réponse au No. 766.

Nobilissime Hugeni

Accepi tuas sub meridiem 6 huius vnà cum libro¹⁾ Wallisij, pro quo munere plurimas tibi gratias habeo: caepi ilico percurrere, et accuratius etiam id praestabo

1) Tractatus II De Cycloide. Voir la Lettre N^o. 690, note 3.

[p. 106]

postea. Tibi vicissim non displicuisse munusculum nostrum, libellum²⁾ videlicet Cornelij Hazaert³⁾, eumque a te perlectum gauisus sum. Hoc author spectauit praecipuè, vt ritus et cerimonias quibus Sancta Ecclesia vtitur, quas vestri superstitionis ac idololatriae condemnant, cum ritibus et cerimonijs eius Ecclesiae, quae primis a Christo 400 annis stetit, quamque vestri incorruptam et veram Christi ecclesiam fuisse agnoscunt, demonstret conuenire. Quod quidem egregiè praestitit ex omnium Patrum, qui primis annis 400 vixere, testimonijs. Neque aliter facti quaestio probari potest. Jnde verò haec duo consequi necesse est; primum, ritus illos esse omnis idololatriae ac superstitionis expertes; alterum, ecclesiam vestram a primitiua illa, hoc est a verâ, esse diuersam; cum vestra tanquam idololatriae plena reijciat, quae illa vt pia ac sancta adhibuit. Quod in Missae sacrificio astruendo laborare scribas authoris ratiocinia, cum loca de quibus dubites non adnotaueris, non est quo satisfacere tibi possim. Tandem si rationibus agendum est, times vt satis validae reperiri possint, ac longè ais ea omnia a demonstrationum geometricarum, quibus assueuisti, certitudine abesse. An igitur ea secta, quam hactenus tenuisti, eiusmodi demonstrationibus innixa est? Examina illas, si placet, expende et cum nostris confer: reperies eiusmodi esse, quae non modò ad assensum non cogant, sed ne probabiles quidem viro prudenti possint videri: atque illud, quod tibi saepius coram asseueraui, esse verissimum intelliges, cum vna tantum vera Ecclesia sit, extra quam saluus esse nemo possit, te, si in tua secta vitam siniueris, in aeternum absque dubio periturum. Sed hìc ego te oro, mi Hugeni, ne tibi hoc dictum asperius videatur, quod certa veritas, et amor tui syncerus atque ingens desiderium tuae salutis expressit. Ego quidem id iam non ago, vt pluribus tecum de Religione contendam; verum istud vehementer opto, vt tu, quae multò suauior est via, Diuinâ adiutus gratiâ, veritatem per te ipse assequaris. Quod quidem aliquando futurum confido si opem Diuinam ardenter et seriò imploraueris. Qui porro exaudiri a Deo suas preces desiderat, ita animo comparatus sit oportet, vt de suis peccatis, quibus infinitam illam Maiestatem offendit saepissimè, cum vero emendationis proposito, syncerè doleat; vtque se propter illa reputet prorsus indignum, cui fauorem vllum Deus exhibeat, ac nihilo minùs de immensâ eius bonitate et clementia confidat. Ad quem enim inquit Deus ipse apud Jsaiam, respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu, et trementem sermones meos? Sic instructus ad Numen orandum, si constan-

2) Vytwendighen handel ofte Ceremonien van de H. Roomsche Kercke aengaende den H. dienst van de Misse, het eeren van de Reliquien der H.H., de Processien, de Pelgrimagien, het wijwater, het begraven der dooden. Alles bethoont uyt de H. Schrifture en de H.H. Oud-Vaders van de eerste 400 jaeren. Door den Eerw. P. Cornelius Hazart, Priester der Societeyt Jesu. T'Antwerpen, Bij Jan Cnobbaert, 1659. in 8^o.
De cet ouvrage la quatrième édition parut en 1661.

3) Cornelius Hazart, fils de l'huissier Simon Hazart et de Jeanne van Renterghem, naquit le 26 octobre 1617 à Oudenaerde et mourut le 25 décembre 1690 à Anvers. Il entra chez les Jésuites en 1635, et fut controversiste zélé, témoin nombre d'ouvrages.

[p. 107]

ter et crebro accesseris, minimè dubito, quin sis obortâ de caelo luce ex istis errorum aliquando tenebris emersurus. Juuabit hanc spem libellus⁴⁾, quem hisce ad te mitto, quem per salutem tuam te oro, vt accuratè perlegas et totum, nec graueris (si Parisios cogitas) viae comitem asciscere. Tum, si videbitur, scriptorem aliquem controuersiarum catholicum lege: Suaserim ego vt manuale controuersiarum⁵⁾ Martini Becani⁶⁾ e Societate nostra adhibeas; est enim perspicuus, accuratus et minime susus: est liber in quarto. Quod si etiam subinde cum viro aliquo erudito contuleris, plurimum inde fructus existet. Parisiis reperies tum ex alijs hominum generibus, tum ex Societate nostra viros pietate ac litteris praestantes, cum quibus consuetudinem si iniueris, minimè te, arbitror paenitebit. Haec sunt, Hugeni clarissime, quae tui syncerissimo amore ac studio impulsus tibi a me pro te scribenda putaui. Videbor fortasse tibi in toto hoc negotio aliquantò importunior fuisse, quàm oporteret. Sed, quamuis existimem potius alio te iudicio esse, si tamen ita est, malo nunc quidem de me ita sentias, quàm vt in supremo iudicij die coram aeterno iudice me accuses, qui de Geometria et studijs tam multa contuli, amico in aeternitatis negotio defuisse. Jnterim non amare solum te pergam, sed etiam precibus assiduis tuam a Deo salutem exposcam. Vale.

Tuus in Christo seruus And. Tacquet e Societate Jesv.

Antuerpiae 7. Julii⁷⁾ 1660.

4) Peut-être l'ouvrage suivant:
Victorie van Roomen over Geneve in 't stuck van 't aen-roepen en eeren der Heylighen. Behaelt door het sweert des gheests 't welck is het woort Godts. Ephes. Cap. 6. vers 17. Door den Eerw. P. Cornelius Hazart, Priester der Societeyt Jesu. T'Antwerpen by Jan Cnobbaert. 1660. in 8^o.

5) R.P. Martini Becani Societatis Jesu Theologi Manuale Controversiarum huius Temporis in quinque libros distributum ad invictissimum et sacratissimum Imperatorem Ferdinandum II. Austriacum Catholicae fidei Desensorem. Herbipoli. Typis ac sumptibus Joannis Tolmari ac Michaelis Dolli. Anno mdcxxii. in-4^o.

6) Martinus van der Beeck (Becanus) naquit en 1561 à Hilvarenbeek et mourut à Vienne, le 24 janvier 1624. Entré chez les Jésuites en 1583, il enseigna la théologie à Wurtzbourg, à Mayence, et, depuis 1602, à Vienne. Il était docteur ès arts et en théologie et publia beaucoup d'ouvrages de controverse.

7) Quoique Tacquet date sa lettre du 7 juillet, il est clair qu'elle est la réponse à celle de Huygens du 3 août (la Lettre N^o. 766); Tacquet se sera trompé de mois.