|
| |
| |
| |
| |
2[regelnummer]
Eens moet het Hofwijck zijn. Wie kent den draed van 'tleuen, Ga naar voetnoot2
| 2 |
(1658) Vita quàm sit brevis, simul
cogita, Plaut. Most. 3.2 (= Mostell. 726) Vert.: Bedenk
tevens hoe kort ons leven is.
Omnia quae ventura sunt,
in incerto jacent: protinus viue. Sen. de breu. (Seneca, de
brevit. IX, 1 sub finem) Vert.: Al wat komen zal ligt in 't
onzekere, begin maar dadelijk te leven.
(1658) Οὐκ ἐπίστασθε τὸ τῆς ἀύριον·
ποία ἡ ζωὴ ὑμῶν; Ἀτμἰς γάρ ἐστιν ἡ πρὸς ὀλίγον
φαινομίνη, ἔπειτα δὲ ἀφανιζομἑνη. Jac. 4.14.
gij die niet weet wat morgen geschieden zal; want hoedanig
is uw leven? Want het is een damp, die voor een weinig tijds
gezien wordt en daarna verdwijnt. |
| |
| |
| |
| |
Wie weet of 'tschielicke verhuijsen deser ziel
| 9 |
Hoc quod senectus vocatur, pauci sunt circuitus annorum.
Sen. Cons. ad Marc. (Seneca, Consolatio ad Marcum, XI, 5;
Huygens wijkt enigszins af van het oorspronkelijk: Et hoc enz., paucissimorum
est circuitus annorum. Vert.: En dat wat oude dag
genoemd wordt, is de omloop van zeer weinige jaren. Cum
celeritate temporis, utendi velocitate certandum est. Ib.
(moet zijn: Sen. de Brev. vitae IX, 2., waar itaque voorafgaat. Vert.: dus moet men met 'stijds
snelheid wedijveren door snel van de geboden gelegenheid
gebruik te maken. |
| 11 |
Quis est tam stultus, quamuis sit adolescens, cui
exploratum se ad vesperam esse victurum? Cic. Cat. maj.
(Cicero, Cato Major 67) Vert.: (Hoewel,) wie is zo dwaas,
ook al is hij jong, dat hij door onderzoeking er zeker van
is dat hij 'savonds nog zal leven?
Quis scit an
adjicient hodiernae crastina summae Tempora Dij Superi? Hor.
(Carm. 4, 7, 17) Vert.: Wie weet of de Goden in den hemel
tijden van morgen zullen toevoegen aan de som van
vandaag? |
| |
| |
20[regelnummer]
Sijn eighen maeckseltjen te cieren met een lied.
25[regelnummer]
'Kwill Hofwijck, als het is, 'kwill Hofwijck, als 't sal wesen,
| 24 |
Velut ex torrente rapido, nec semper casuro, citò
hauriendum est Sen. de breu. (Seneca, de brevit. vitae 9, 2)
Vert.: (en) dat men a.h.w. snel moet gaan putten uit een
snelstromende bergbeek, die niet altijd zijn loop zal
blijven voortzetten. |
| |
| |
30[regelnummer]
En dan sal Hofwijck noch stean bloeijen in sijn' waerde: Ga naar voetnoot30
| 27 |
Tabida consumit ferrum lapidemque vetustas; Scripta ferunt
annos. Ouid. de Pont. El. 8. (Ovid. Epist. ex Ponto IV, 8,
49 evv.) Vert. Wheeler (ed. Trist. e. Epist. ex Ponto, Loeb,
London 1959, pp. 451-452): Wasting time consumes both steel
and stone; (nothing has a strength greater than that of
time.) But writing endures the years.
Caetera fragilia
et caduca, non minus quam ipsi homines, occidunt
desinuntque. Plin. 11. ep. 10. (Plinius Minor, Epist. II,
10, 4) Vert. Mej. Betty Radice, ed. Plinius' brieven, Loeb
1972, p. 105-106: (Bear in mind that you are bound by man's
mortality, but that this one memorial of yourself can set
you free; ) everything else is fragile and fleeting like man
himself, who dies and is no more.
Quidquid est hoc
temporis futilis et caduci, studijs proferamus; et quatenus
nobis denegatur diu viuere, relinquamus aliquid quo nos
vixisse testemur. ld. 3 ep. 7. (Plinius Minor, Epist. III, 7, 14) Vert. Radice l. c., p. 187:
(All the more reason then why) we should prolong all our
passing moments, (uncertain though they are, not perhaps by
action, since here the opportunity no longer rests with us,
but) at any rate by literary work. Since we are denied a
long life, let us leave something to bear witness that at
least we have lived. |
| 31 |
Si qua fides arti, quam longo fecimus usu. Ouid. (Ovid.,
Ars Amatoria III, 791 -792, aan slot
van het werk) Vert. H. Bornecque, ed. Budé, Parijs 1967, p.
88: si quelque chose mérite confiance, suivez les conseils
de ce traité, fruit d'une longue expérience; (nos vers ne
tromperont pas votre confiance.) |
| |
| |
In Delfland, wat een' Kleij; in Voorburgh, wat een Sandje!
| 33 |
(1658) Praedium, si poteris, in meridiem
spectet, loco salubri: et oppidum validum propè siet, et
amnis quà naves ambulent, aut via bona celebrisque. Cat. de
Re Rust. (Cato, de Agricultura, 1, 3)
Vert. W.D. Hooper and H. Boyd Ash, Loeb-ed. 1960, p. 5: If
possible, it [nl. Praediuin = landgoed] should (lie at the
foot of a mountain and) face south; the situation should be
healthful, (there should be a good supply of labourers, it
should be well watered,) and near it should be a flourishing
town, (or the sea) or a navigable stream, or a good and much
travelled road (Begrijpelijkerwijze laat Huygens de bergvoet
en de zee weg). |
| |
| |
Ten Zuijden lagh de Weij: op 'tNoorderlick verand'ren
| |
| |
De Kroft en eischte niet als vruchteloose Boomen,
| |
Transliteratie: |
| 55 |
mogelijk getucht: |
| |
| |
| 56 |
Ψυχῆ βίαιον οὐδὲν ἔμμενον μίθημα. Plat
7. de Rep. (Plato, de Re Publica, 3 lib.
7, 536E). Vert.: een voor de ziel gewelddadige en niet
beklijvende lering. Illud in primis testandum est, nihil
praecepta atque artes valere, nisi adjuvante naturâ:
quapropter ei cui defecerit ingenium, non magis haec scripta
sunt, quam de agrorum cultura sterilibus terris. Quint.
prooem. 1. 5. Inst. (Quint. Institutio Oratoria, Proöem.
Lib. I, 26) (Na illud in de tekst tamen; niet defecerit
doch deerit; niet cultura doch cultu.) Vert.: Eines
möchte ich indessen gleich zu Beginn nachdrücklich
hervorheben: alle Vorschriften und Leitfäden haben keinen
Wert, wenn die Natur nicht mithilft. Deshalb bedeutet die
folgende Schrift für jemanden, dem die Begabung fehlt, nicht
mehr als eine Schrift über den Ackerbau für unfruchtbare
Ländereien (Helmut Rahn, ed. Quint. + vert., Darmstadt 1972,
T. I, pp. 12 en 13).
Malè respondent coacta ingenia:
reluctante naturâ irritus conatus est. Sen. de Tranq.
(Seneca, de Tranquillitate Animi, VII, 7,
2) (male enim; i.p.v. conatus: labor) Vert.: For inborn tendencies
answer ill to compulsion and where Nature opposes labour is
vain (Basore, ed. Loeb).
Διὰ τὸ μήτε προαιρέσεις ἅπαντας ὁμοίας ἔχειν,
μήτε φύσεις. Dion. Ital. l. 2.
(niet gevonden; Dion. Ital. l. 2. zal wel
wezen: Dionysius van Halicanassus, Romanae
Antiquitates) Vert.: vanwege het feit dat alle
mensen noch soortgelijke gedragspatronen hebben, noch
soortgelijke geaardheden.
Οὕτως ἰσχυρόν τι καὶ ἀκίνητον ἡ φύσις ἡ
ἁνθρωπίνη. Epict.
(Epict. Diatrib. 2, 10, 18
pg. 1988-9 Schenkl (ed. Teubner)), Men
corrigere i.p.v. ἀκίνητον: ἀνίκητον
(onbewegelijk-onweerstaanbaar) Vert.: zo onoverwinnelijk
krachtig is de menselijke natuur.
(1672) In hoc potissimum sita est hominum felicitas ut
quisque ad hoc applicetur, ad quod naturâ compositus est.
Erasm. lib. 24. Epist. 5. (ed. Clericus, brief nr. 442; ed.
Allen, brief nr. 447)
Vert.: Daarin bij uitstek is het
menselijk geluk gelegen dat een iegelijk zich kan toeleggen
op datgene waarvoor hij van nature geknipt is. |
| |
| |
En zijn 't geluckelick, en zijn 't ter eer en baet
Quamt op de spaden aen: mijn eerste sorgh was, deluen.
| 60 |
Potest ingenium fortissimum ac beatissimum sub qualibet
cute latere. Potest ex casa vir magnus exire: potest et ex
deformi humilique corpusculo formosus ac magnus animus. Sen.
ep. 66. (Sen. Epist. 66 §1 en §3)
Vert.
Préchac-Noblot: §1 (Mais peut-être voulait elle nous montrer
précisément) que l'esprit le plus ferme, le plus richement
doué se cache à l'occasion sous n'importe quelle peau. §3 De
la chaumière il peut sortir un grand homme. Il peut de la
créature disgraciée et chétive se dégager une âme grande
(ed. brieven Senec. Budé 1958, p. 115). |
| |
| |
| 68 |
Μελέτη τὸ πᾶν.
(Ausonius, Ludus
Septem Sapientium 214 evv.) Vert.: Oefening is alles. |
| 72 |
Hoc ipsum maximum artificium est, in arte sua posse
alienis exemplis uti. Nam rerum omnium imperiti, qui
uniuscuiusque rei de rebus ante gestis exempla petere non
possunt, hi per imprudentiam facillime deducuntur in
fraudem. At hi qui sciunt quid alijs accident, facile ex
rerum euentibus suis rationibus possunt prouidere. Cic.
Rhet. nou. 1.4.
(Cic. Rhet. nov. liber 4. d.i. Auctor ad Herennium) In feite zijn twee
citaten uit bovengenoemd werk gecombineerd: a) ad Herenn. IV, 2, 3 ed. Marx, p. 29018-19; vert. H. Caplan (ed. Loeb, 1954, pp.
234-235): This, then, is the height of technical skill - in
one's own treatise to succeed also in using borrowed
examples. b) IV, 9, 13 ed. Marx, p. 3016-10; vert. Caplan: For inexperienced peoples, unable
to find in history a precedent for every circumstance, are
through imprudence easily led into error; whilst those who
know what has befallen others can easily from the fortunes
of these others draw profit for their own policies. |
| |
Transliteratie: |
| 68 |
mogelijk weldoen |
| 71 |
mogelijk hing. |
| |
| |
Gelijck een' schoone vrouw lijdt van' verbrodde kleeren;
75[regelnummer]
'Ksagh 'tschoonste geld in 'tslijck geworpen bij geuall, Ga naar voetnoot75
'Kvond allom niewen druck van kostelicker mall.
| 79 |
Desperatissimum perfugium est, se imprudentem fecisse.
Cic. in Verr. 2.
(Cic. Act. in C. Verrem Sec. II, 101
(41)) Het begin bij Cicero iets anders: postremo illo
desperatissimo perfugio uti posset, enz. Vert.Manfred
Fuhrmann van Cicero's Oraties (Zürich-Stuttgart,
Artemis-Verlag,Bd III, p. 238): Schlieszlich könnte er auf
den ganz verzweifelten Ausweg fallen, er habe es aus
Unwissenheit getan, (er habe gegalaubt, es sei
gestattet). |
| 80 |
Φιλόνεικοι, καὶ μέγιστον εῖναι νομίζοντες
κακὸν, τὸ μετατίθεσθαι προς τὰ βελτίω. Gal. de opt.
doc. gen.
In het bedoelde werk van Galenus Περὶ τῆς ἀρίστης διδασκαλίας, uitgegeven
door J. Marquardt (Galeni Scr. Min. I, 80-92, Teubner) was
de zinsnede niet te vinden. Van dit werk verscheen een
Engelse editie (London 1640) Van Theodorus Goulston, die
Huygens misschien gekend heeft. Vert.: Koppig aan een
verkeerd standpunt vasthoudend, en van mening dat het de
allergrootste ramp is zich tot het betere te laten
bekeren. |
| |
Transliteratie: |
| 79 |
mogelijk papier. |
| |
| |
85[regelnummer]
Stoff als de mijne was, te hebben helpen keuren,
| |
| |
Bleef ijet lichamelijx in 't swart en 't witte staen,
| |
| |
| 99 |
Ne incognita pro cognitis habeamus, hisque temerè
assentiamur; quod vitium effugere qui volet (omnes autem
velle debent) adhibebit ad considerandas res et tempus et
diligentiam. Cic. 1. off. (De Officiis, I, VI, 18)
Vooraf ging: In hoc genere et naturali et honesto duo vitia
vitanda sunt; unum, en dan volgt ons citaat.
Vert.
Maurice Testard (ed. Budé 1965, p. 113): (En ce genre
d'activité, à la fois naturelle et moralement belle, deux
défauts sont à éviter: l'un), de prendre l'inconnu pour le
connu et d'y donner à la légère son assentiment. Celui qui
voudra échapper à ce défaut - et tous doivent le vouloir -
apportera à l'examen des questions, du temps et de
l'attention.
(1658) Agere volentem
semper meditari decet. Auson. (Ludus Sept. Sap. vs 223, vgl.
de noot op citaat bij vs 68) Vert.: Als men handelend
optreden wil, dient men (eerst) een ‘plan de campagne’ op te
maken. |
| |
Transliteratie: |
| 99 |
mogelijk menschen macht |
| |
| |
105[regelnummer]
Ons oogh verdrinckt in 'twerck daer 't moed in is geswommen, Ga naar voetnoot105
| 103 |
(1658) Appelles dixit, omnia sibi cum
Protogene paria esse, aut illi meliora. Sed uno se
praestare, quod manum de tabula nesciret tollere: memorabili
praecepto: nocere saepe nimiam diligentiam. Plin. 35.10.
(moet zijn Plin. N.H. 35 §80; de tekst aldaar luidt aldus:
dixit enim (sc. Apelles, de beroemde schilder) omnia sibi
cum illo (sc. Protogene, eveneens schilder) paria esse. Sed
uno se praestare, quod manum de tabula sciret tollere,
memorabili praecepto nocere saepe nimiam diligentiam.
Vert.: For he said that in all respects his achievements and
those of Protegenes were on a level, or those of Protegenes
were superior, but that in one respect he stood higher, that
he knew when to take his hand away from a picture - a
noteworthy warning of the frequently evil effects of
excessive diligence (H. Rackham, ed. Pl. N.H., Tome 9
(1968), pp. 320-321). (Wil men nescire
handhaven, dan dient men met Erasmus in diens Adagium:
‘Manum de Tabula’ (ed. Clericus Tome II kolom 120) na
‘manum’ het subject ille voor de
duidelijkheid te suppleren). |
| |
| |
115[regelnummer]
Dan 't ijemand lusten moght; en van die eerste jeught
| 110 |
Μὴ γὰρ οἰὡμεθα τἑλος ἡμῶν εῖναι τῶν νῦν, τὴν
πάντων ἡμῶν ἀπορίαν. Plat. in Phileb. (20a).
Vertalingen: 1. Budé-tekst: Car n'imaginons pas que cette
discussion doive être close pour nous quand nous serons tout
à bout. 2. Hackforth: We ought not to imagine that the
object of our present endeavours is to set ourselves all
into difficulties 3. Taylor: (alleen laatste stuk) the
common counfounding of us all (Men delge de komma na τῶν νῦν). |
| |
Transliteratie: |
| 112 |
mogelijk schaeltongesken |
| |
| |
120[regelnummer]
Daervan ick (ick beken't) mijn kindsch gedeelte draegh.
puerile Ga naar voetnoot120
Nu, 'tkind is jong geweest, en 'tis gebracht aen
'tgroeijen,
| 119 |
Humanas oblimat copia mentes. Claud. 3. Rapt. Pros.
(Claud. De Raptu Proserp. III, 29).
Vert.: (woorden
van Zeus): (but because luxury is a foe to a godly life,
and) plenty dulls the mind of men. M. Platnauer, ed. Claud.
Loeb, deel II, pp. 346-347.
(1658)
ὑφορῶμαι τὸν κόρον, ὡς τὸ ἡδὺ λύοντα, καὶ
πᾶσιν ἐναντιούμενον τοῖς καλοῖς. Nazianz. ep. 179.
(Gregorius van Nazianza, brief 179, dat is bij Gallay
(ed. Budé 1967 T. II, p. 37) brief 146, §3). Vert. Gallay:
(Ensuite,) je redoute la satiété en tant qu'elle fait cesser
l'agrément et s'oppose à tout ce qui est bien. (Voor ὑφορῶμαι staat een door Huygens weggelaten
ἔπειτα). |
| |
| |
Gelijck als duijuels-brood, te voorschijn waer gebracht.
'Kwill met kinds kinderen goed deelen voor mijn' dood,
En of't gekomen is, of mogelick te komen,
135[regelnummer]
'Ten is maer binnen ons het ghen' het schijnt of is,
| |
| |
Die aenden ingangh staet en siet den uijtgang niet,
| 136 |
Exigua pars est vitae quam nos viuimus. Sen. de Breu.
(Sen. de Brev. Vit. II, 2). Vert.: Gering is dat gedeelte
van het leven, dat we (werkelijk) leven.
Praeteritum
tempus pro modo suo longum, futurum autem infinitum est.
praesens tempus breue, et semper in partem utramque
mutabile, cum et à praeterito relinquatur, et transeat in
futurum. Eumen. Rhet. Paneg. Const. (d.w.z. Panegyr. Lat. 5
(8), 12, 6).
Vert. E. Galletier, ed. Budé der Paneg.
Lat (Budé, 1952), p. 100: tandisque le passé est
relativement long et l'avenir infini, le présent est
éphémère, toujours mobile dans les deux sens, puisqu'il
tombe dans le passé en même temps qu'il se tourne vers
l'avenir. |
| |
| |
Te tamm waer all te stijf, te wild waer all te rouw,
Gelijck wat etens dorst, wat drinckens honger maeckt,
| 148 |
Μηδὲν ὑπὲρ τὸ μέτρον. Anth. 1. 4.
Rank weet met het citaat voorshands geen weg, behalve dan
dat deze verbinding genoteerd staat bij Paroem. (Corpus
Paroemiogr. Graec. T. II, p. 80 (79)). Het is, ofschoon
metrisch juist, geen beginvers van een Anthologiaepigram.
Vert.: Niets ga uit boven de (juiste) maat.
Πάντων μεσ᾽ ἄριστα. Theogn.
(Theognis 335) Vert.: Het midden is het best van alles.
Μηδὲν ἄγαν τῶν ἑπτὰ σοφῶν ὁ σοφώτατος
εῖπεν. Anth. 1. 2.
(Anth. Palat. 7, 683, vs 1)
Vert. Beckby: Alles mit Masze! gebot von den Sieben der
weiseste Weise. |
| |
| |
Daer's Pott-geld, soo men't hiet, siet dit voor post-geld aen.
| |
| |
Die 'tleuen door hem kreegh en van sijn sweet geniet.
170[regelnummer]
Hij is noijt bijstand waerd die noijt heeft willen dooghen. Ga naar voetnoot170
| |
| |
| 177 |
(in de marge van A) Observa orbem rerum in se remeantium.
videbis in hoc mundo nihil extingui. Sen. ep. 36 (§11).
Vert. Préchac-Noblot (ed. Budé t.pl.): Considère le
retour circulaire des choses sur elles-mêmes, tu constateras
que dans notre univers rien ne s'éteint, (mais que les
phénomènes ont alternativement leur déclin et leur
retour). |
| |
Transliteratie: |
| 174 |
bedonge, komma onzeker, misschien
terecht gekomen in de toevoeging in de marge |
| |
| |
| |
| |
Sal sich dat heete bloed noch eens op 't onse koelen
En waer 'tniet redelick dat Hofwijck ouer end stond,
Soo zijn 't vier dreuen dan, en altoos weer vier dreuen,
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 210 |
Frederick onderstreept; in de marge Capitalen |
| |
| |
215[regelnummer]
Op Hofwijck Haeghs gemaeckt te hebben en Hofwijs:
| |
Transliteratie: |
| 216 |
mogelijk ouergroeijend |
| |
| |
230[regelnummer]
Die t'harent mensch noch Beest, maer mij tot mijnent vieren. Ga naar voetnoot230
| |
| |
| 239 |
(in de marge van A) Τὸ βάρος τῆς ἡμέρας.
Math. 20.12.
Vert.: (die) den last des daags (en de
hitte gedragen hebben). |
| |
| |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 256 |
boven maeckt open variant speelt |
| |
| |
| |
| |
En inde leckernij van dit staegh-steruend leuen
275[regelnummer]
Hebb ick altoos getelt het dobbele geniet
Van ijet verheughelix op 'tkantjen van 'tverdriet;
| 274 |
Τί τοὑτου χἁρμα μεῖξον ἄν λάβοις ποτὲ Τοῦ γῆς
ἐπιψαύσανϑ᾽ ὑπὸ στἑγῇ πυκνῇ πυκνᾶς ἀκοῦσαι ψεκάδος
ἑυδουσῃ φρενί. Soph. ap. Stob.
(d.w.z. Soph.
Frgm. 636. Pearson (Tome II, p. 262-264), bij Stobaeus
Florileg. 59, 12 (IV, p. 402-413 Hense).
Vert.: Wat
voor grotere vreugde zou men kunnen smaken dan als men de
grond veilig onder de voeten heeft en door een stenig dak
beschermd is, met dommelende geest de vallende regen te
beluisteren. |
| |
| |
280[regelnummer]
Als ijemands tegenspoed daer nevens werdt gesett.
Een Eiland als een' vuijst, bezeet van allen kant.
| 281 |
Non quis vexari quenquam est jucunda voluptas, sed quibus
ipse malis careas, quia cernere suaue est. Lucr. lib. 2.
(vs. 3 en 4).
Vert. C. Bailey: not because it is a
pleasure or joy that any one should be distressed, but
because it is sweet to perceive from what misfortune you
yourself are free. |
| |
| |
| |
| |
Afsteken sie als witt bij 'tswart van die elende;
Terwijl dat arme volck de handen van 'tgeschrobb
305[regelnummer]
Met kromme knijen streckt: denckt of't mijn lust verdobbelt
| 301 |
Suaue mari in magno, turbantibus aequora ventis, E terra
magnum alterius spectare laborem. Lucr. lib. 2. (vss. 1 en
2).
Vert. Bailey: Sweet it is, when on the great sea
the winds are buffeting the waters, to gaze from the land on
anothers great struggles.
Curae est sua cuique
voluptas: Haec quoque ab alterius grata dolore venit. Ouid.
(Ars Amat. I. 747-48).
Vert.: een iegelijk gaat aleen
zijn eigen genoegen ter harte; het is ook welkom ten koste
van eens anders verdriet. |
| 305 |
Ὡς ἡδὐ τὴν θάλατταν ἄποθεν γῆς ὁρᾶν, Ὠ μἠτηρ,
ἐστι, μὴ πλἑοντα μηδαμῶς. Menand.
(voor
Menander te lezen Archippus frgm. 43 (= Comic. Attic. Fragm.
Kock, T. I, 688). Vert.: Hoe heerlijk is het de zee van land
te zien, moeder, zonder zelf op zee te varen. |
| |
| |
En soo doet Vrouw natuer, in vele van haer' wercken,
Soo werdt de kelder kout als 'tsomerveld verheidt.
Soo sitt ick in mijn Kluijs van Eicken, in mijn Kluijsje,
315[regelnummer]
Hoe 't buijten bangher brandt, hoe koeler en min bang,
Hoe 't buijten wilder waeijt, hoe louwer, inden drang
Van blaertjens die ick hoor rond om mij henen ruijschen,
Maer als de baren doen die op mijn' klippen bruijschen,
| |
Transliteratie: |
| 312 |
mogelijk somer veld 'tsomer is
interlineaire verbetering van buijten 't
zie manuscr. aant. |
| |
| |
320[regelnummer]
Om dat ick ongemack verneem en lijde's geen.
Kost ijeder dat verstaen, wat waer de giericheid
| 320 |
(1672, in de marge) Mea sine parte
periculi. Lucr. 2. (Lucret. R.N. Liber 2, vs 5).
Vert.: zonder aandeel mijnerzijds in 't gevaar. |
| 322 |
(1672, in de marge) Luc. 12.15.
En
Hij zeide tot hen: Ziet toe en wacht u voor de gierigheid;
want het is niet in den overvloed gelegen, dat iemand leeft
uit zijne goederen. |
| |
| |
330[regelnummer]
De mensch is altoos mensch; neemt rijp en onrijp oordeel,
| 332 |
Dulcis mixtura bonorum. Corn. Gall. E. 1 (moet zijn:
Maximianus Eleg. I, 29).
Vert.: Een mengeling van
goeds is zoet. |
| 335 |
Sunt enim quaedam, quae corpus quoque nostrum cum quodam
dolore delectant: ut versare se, et mutare nondum fessum
latus, et alio atque alio positu ventilari. Sen. de Tranq.
(d.i. de Tranq. An. II, 12).
Vert.: Er zijn immers
bepaalde bewegingen die ook ons lijf met zekere smart
behagen; zoals zich omkeren en van de nog niet afgematte
zijde te wisselen en zich nu eens in deze, dan weer gene
positie te keren. |
| |
| |
Niet half soo dienstigh staen en druijpen opde sercken,
Blanck-stammigh is de Boom, gelijck 'twasch vande Bije,
Den duijster, daer ontrent de flickerigste luijster
Van Wolle-weuerij, die t'huijs mijn' muren deckt
| |
| |
In dese wonderen bergh ick de soetigheden
Soo sich een vriend met mij in 'tgroene komt versteken,
| 350 |
οὐδὲ Σολομὼν ὡς ἕν τοὑτων. Math. 6.29.
(partieel citaat) (en Ik zeg u, dat) ook Salomo (in al
zijne heerlijkheid) niet (is bekleed geweest) gelijk eene
van deze. |
| 354 |
(1658) Commodius nihil est, quam semper
cum sapientia loqui. Petron. (Petron. Sat. 140).
Vert.
Niets is zozeer van pas als altijd met de wijsheid in
gesprek te zijn. |
| |
| |
Den Bodem vande Cuijp die 't zilte zee-natt houdt
365[regelnummer]
Daer tast en grabbelt hij naer Oesters, die haer' schalen
Of booser weer ontsitt, is hier als opden grond
| |
| |
Daer soeck ick peerelen, ick en mijn mede-prater;
En ruijschen ouer ons, maer die ons niet en deert.
Daer visschen wij somtijds ijet dat ons sticht oft leert;
| 386 |
Τάχιστον νοῦς, διὰ παντὸς γὰρ τρἑχει.
Thales ap. Laert. lib. 1.
(Thales apud Diog. Laert. I,
35). Vert.: The swiftest is mind, for it speeds everywhere.
Animo nihil non eodem quo intendit momento peruium
est, sideribus velo |
| |
| |
| |
ciori. Sen. 2. de Benef. (II, 29, 5).
Vert. François
Préchac (ed. Budé 1961, Tome I, p. 54): L'esprit enfin, à
qui tout objet sans exception, à l'instant où il s'y
applique, est pénétrable entièrement, plus rapide que les
astres (dont il devance). |
| 389 |
Difficillimum est sobriam inuenire mentem, et quae suis
jugiter intenta sit objectis. Max Tyr. diss. 1.
(Van
Maximus van Tyrus zijn over 41 sermones; de eerste rede was
in Utrecht niet te raadplegen. Het is niet duidelijk waarom
Huygens hier uit een latijnse vert. citeert. Hij kan dit
latijn hebben uit Heinsius (gecommentarieerde uitgave,
Leiden 1607) of uit de in 1517 te Rome verschenen latijnse
vert. van bisschop Cosmus Pactius). Vert.: Het is een hele
toer een nuchtere geest te vinden en een die aan een stuk
door onafgebroken met volle aandacht op zijn voorwerpen van
onderzoek gericht is. |
| |
| |
395[regelnummer]
Jae, neemt van 'tstadighste; 'tschijnt leuend vleesch en
bloed Ga naar voetnoot395
Is 't mogelick voorbij, het tuijt noch in mijn' ooren.
'Kspreeck van geen' nachtegael; die heeft'er oock sijn' nest,
405[regelnummer]
'Kspreeck van gevogelte met kostelicker veeren,
| |
Transliteratie: |
| 404 |
boven geschals open variant getiers |
| |
| |
En houdt alleen het veld en vleidt sich met die moord,
Noch voor de waerheid hou, dat van mijn' beste boomen
| |
| |
Waer dromedarisen en kemels ruijmte vonden,
Waer d'Esel en de Bock, het vercken en den uijl,
425[regelnummer]
Die haer' komst van eertijds op 'tspel der Griecksche velen
Daer hebb ick menighmael getuijgh af moeten wesen,
| 432 |
Ὁσα δὲ μὴ πεφίληκε Ζεύς, ἀτὑζονται βοὰν
Πιερίδων αἴοντα. Pind. Pyth. od. 1. (Pind. Pyth.
Ode I vs 13). Vert: Zoveel niet onder Zeus' vriendschap
valt, is schichtig en schuw bij het horen van de muziek der
Muzen. |
| |
| |
440[regelnummer]
Van Kercken-scheuringhen, van twist in Stadt en Land,
Dat heden erf-goed heet; en all dat opden kerf staet
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
Op sulcke woorden past, en, als ick 't seggen moght,
Nu will ick uijt het Bosch: het stinckt'er naer mijn' mond,
En die naer eigen roem, die noijt mond wel en stond.
| |
| |
| |
| |
En beter' Engelsche dan daer men heden siet
Ick wacht u voor een' doel dien 't beter kan gebeuren
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 506 |
mogelijk doelen, maar vermoedelijk punt
uit komma |
| |
| |
| |
| |
520[regelnummer]
Maer Hij die voll gerechts en voll medoogens sitt
| 523 |
Det ille veniam facile cui veniâ est opus. Sen. Clyt.
(liever Agam. vs 267).
(Clytaemnestra spreekt). Vert.
van Leon Herrmann (Trag. Senec. T. II, p. 58 ed. 2; Budé,
Parijs, 1961): On pardonne facilement quand'on a soi-même
besoin de pardon. (Men corrigere met Bentley (zo alle
modernen) dat voor det).
Faciet nos moderatiores respectu nostri, si
consuluerimus nos: numquid et ipsi tale commissimus? numquid
sic errauimus? Sen. 2. de Ir. (de Ira II, 28, 8). (In dit
citaat corrigere men respectus voor respectu, en voege voor tale in aliquid). |
| |
| |
Die dag'lix seggen moet, vergeeft ons onse schulden?
Is 'tspeeltjen op sijn hoogst, en zijn wij moe geschoten?
| |
Vert. A. Bourgery (ed. Budé, Parijs 1961, p. 54): Nous
deviendrons plus modérés en nous considérant nous-mêmes, en
sondant notre conscience. Est-ce que nous n'avons nous
aussi, commis rien de tel? Sommes-nous tombés dans les mêmes
erreurs? |
| 525 |
Veniam ergo alienis peccatis demus, ut nostris impetremus;
remittamus, ut vicissim nobis remitti postulemus. Greg. Naz.
or. 17.
Vert.: Laten we dus vergeving schenken aan
andermans zonden opdat we (zo) die voor de onze gedaan
krijgen; laten we ze schenken om te kunnen eisen dat ze ons
op onze beurt wordt geschonken. |
| 527 |
Aliena vitia in oculis habemus, à tergo nostra sunt. Sen.
de Ir. (de Ira II, c. 28, 8).
Vert.: Het zijn de
fouten van een ander die we voor ogen hebben, onze eigene
zijn in onze rug. |
| |
| |
En sijn gevaer verstond en voor ons' pijlen beefde:
Daer's een onnoosel beest geresen tot den topp
| |
| |
En wenschen 't naer om laegh: rijst ijemand in geluck
| 546 |
Πᾶν τὸ ὑπεραῖρόν τινας καὶ ζηλοῦται καὶ
φθονεῖται. Caes. ap. Dion. lib. 38.
(Dio
Cassius 38, 39, 2, uit een door C. Julius Caesar in 58 v.
Chr. gehouden rede). Vert. Earnest Cary (ed. Loeb, Tome II,
London 1914, p. 281): Since everything that lifts people
above their fellows arouses both emulation and jealousy.
Summa petit liuor. Ouid. de Rem. (Ovid. Rem. Amoris,
369).
Vert.: juist het allerhoogste daarop heeft de
wangunst het gemunt.
Invidiâ, ceu fulmine, summa
vaporant Plerumque et quae sunt alijs magis edita cumque.
Lucr. lib. 5. (Lucr. R.N. 5, 1131 en 1132).
Vert.
Cyril Bailey (Oxford ed., Tome I, p. 491): Since by envy, as
by lightning, the topmost heights are most often set ablaze,
and all places that rise high above others.
Assidua
eminentis fortunae comes inuidia est, altissimisque
adhaeret. Paterc. (Velleius Paterculus I, 9, 6) (letterlijk:
Quam sit assidua eminentis fortunae comes invidia
altissimisque adhaereat, etiam hoc colligi potest, quod
etc). Vert.: De onafscheidelijke metgezel van een toppositie
is de afgunst en met het allerhoogste is ze onverbrekelijk
verbonden.
(1658) Intacta invidiâ
media sunt, ad summa ferme tendit. Liv. 45. (Livius, 45, 35,
5).
Vert.: Het midden is door afgunst niet beroerd,
doorgaans streeft ze naar het allerhoogste op.
Ὁ εὐτυχῶν ὁμοίως καὶ τὸν μισοῦντα λυπεῖ καὶ τὸν
φθονοῦντα. Plut. de Inu.
(Plut. De Invidia =
Morr. 536 F, een afzonderlijk tractaat). Vert. Phillip H.
deLacy and Benedict. Einarson (ed. Loeb, 1959, pp. 94 en
95): Thus it is the fortunate man that is a source of pain
to one who feels hate as well as to one who feels envy.
Οὐ μόνον φθόνος, ἀλλ᾽ ο͂ἱον ὀργή τις ἐκκαίεται
πρός τούς εὐτυχοῦντας. Polyb. lib. 9.
(Polybius IX, 10, 10). Vert. W.R. Paton (Polybius Loeb IV
(London 1954), p. 27): (And hence) not only envy, but a sort
of passionate hatred for the favourites of fortune flares
up.
Πολλοὶ μὲν ἀτυχοῦσι τοῖς φίλοις συναισθονται,
καλῶς δὲ πράττουσι φθονοῦσι. Isocr. ad Dem.
(Isocrates ad Demonium 26) (tekst: πολλοὶ γὰρ
ὰτυχοῦσιν μὲν τοῖς φιλοις συνἁχθονται enz.). Vert:
Velen voelen met hun vrienden in hun ongeluk mee, maar als
het hun wel gaat zijn ze afgunstig. |
| |
| |
Die 'tniet verdient en heeft, wij lacchen om den vall.
| 551 |
Alienis delectari malis voluptas inhumana est. Sen. de
Tranq. (15, 5).
Vert. René Waltz (Senec. Dial. T. IV,
ed. Budé (Parijs 1959), p. 101): (Car se tourmenter de maux
d'autrui, c'est se rendre perpétuellement malheureux, et) se
réjouir des maux d'autrui, c'est prendre un plaisir
inhumain. |
| |
| |
Meer sal ick 't prijsen, meer, als 't noch en noch een' mael,
| 566 |
Quod homines de aliis libentissime faciunt, de te apud te
male existima. Sen. ep. 68 (6).
Vert. Préchac (ed.
Budé, Brieven, T. II, p. 143): Ce que le monde aime tant à
pratiquer sur le compte des autres, fais-le sur ton compte:
seul avec toi-même, dis du mal de toi. |
| |
Transliteratie: |
| 568 |
mogelijk siet: |
| |
| |
Vernam het dien 'tbeviel.) Och armen! maer 'tis mis,
575[regelnummer]
En in mijn seluen doock, daer 't holl is, als een vat
| |
| |
580[regelnummer]
'Ksie groot geluck betracht, en euen op gevatt
| 580 |
Πολλοὶ ἤδη τινὲς οὐκ ὀρθως ἐπιχειρήσαντες
δόξαν, ὅτι ἐπιτυχεῖς αὐτῶν ἐγένοντο, εὐβουλίας
ἔσχον. Dion. Cass. l. 45.
(Dio
Cass. l. 45, 4, 2). Vert. Cary: For it has
often happened that men who were wrong in undertaking some
project have gained a reputation for good judgement, because
they had the luck to gain their ends. (Men leze πολλὰ [γὰρ] ἤδη en niet πολλοι).
Ταῖς γὰρ δὴ τύχαις ἀεὶ τὰς δόξας ἐπὶ τοῖς
πρότερον βεβουλευμένοις ξυμμετα βάλλεσθαι φιλοῦσιν
ἄνδρωποι. Procop. Vand.
(Procopius van
Caesarea en niet Procopius van Gaza) Procopius' de bello Vandalico telt in de uitgave (Teubner)
van Haury 1963 in deel I (Bella I-IV) de pagina's 305-552 (2
boeken). Het citaat werd daarin niet gevonden bij
doorlezing. Haury's index is te beknopt. Vert.: De mensen
plegen nu eenmaal aan de hand toch van wat de
lotswisselingen meebrengen altijd weer opnieuw hun
opvattingen achteraf te wijzigen en hun eerdere beslissingen
te corrigeren. (De Bella (8 bkk.) zijn in 't Engels vertaald
in Loeb door H.B. Dewing en G. Downey (1914-1940)).
Hoc plerumque facimus, ut consilia euentis ponderemus; et
cui bene quid processerit, multum illum providisse, cui
secus, nihil sensisse dicamus. Cic. pro Rab.
(Cicero,
pro Rabirio Postumo 1.). Vert. André Boulanger, éd. Budé
Cic. Discours T. XVII (Parijs 1961), p. 23: Cependant notre
usage ordinaire est de juger les entreprises par les
résultats et de dire, en cas de réussite, qu'on a fait
preuve de beaucoup de prévoyance et, dans le cas contraire,
qu'on a manqué de jugement. |
| |
Transliteratie: |
| 579 |
mogelijk voor oordeel |
| |
| |
585[regelnummer]
En God weet hoet'er staet, en of sij niet en dacnten,
590[regelnummer]
Oud schoolkind, maer, och heer, in 'tvoorste van mijn
leer-jaer; Ga naar voetnoot590
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 598 |
mogelijk scheiden, |
| 599 |
voor de komma achter de tussenzin zie manuscr. aant.; bij
correctie blijven staan |
| |
| |
Met eenen voet in 'tgraf (soo staen sij trouwens noch,
610[regelnummer]
En aen haer' kruijnen bleeck het roosten van haer' solen:
| 607 |
(1658) Contra quam apud Romanos, ubi
sabulo albus ad serendos surculos alienus, contra
rubicundior appositus. M. Var. de Re rust. 1. 9.
(Varro, de Re Rustica I, 9, 5). Vert.: Anders dan bij de
Romeinen, waar wit zand voor 't zaaien van rijsjes
onaangenaam is, maar het meer rood gekleurde
geschikt. |
| |
| |
Post, die de Reden heeft veel meer roems doen bereicken,
In 'tstellen van soo veel pilaren schier als eicken,
Van Campen, dien die eer voor eewig toe sal hooren
Van 'tblinde Nederlands mis-bouwende gesicht
| |
Transliteratie: |
| 619 |
Er staat Nederslands verschrijving voor
Nederlands |
| |
| |
625[regelnummer]
Nu was de Hell berooft en all de boosheid bouen:
630[regelnummer]
Dat bergen wierd een Bergh die tot des' hooghde groeijde.
| |
| |
Bewaren is meer konst dan krijgen is: hij wass'er,
Van buijten staet hij groen en soeckt mij te belieuen
Van binnen is hij ross, verrader-lijck; of rood
| 644 |
Diu mihi, inquit Attalus, imposuere diuitiae, stupebam,
ubi aliquid ex illis alio atque alio loco fulserat.
existimabam similia esse quae laterent, his quae
ostenderentur. Sen. ep. 110.
(Seneca, Epist. 110, 14)
(De spreker Attalus voegt Huygens in het verband toe). Vert.
in Budé: Longtemps la richesse m'en a imposé. J'étais
fasciné lorsque j'en voyais briller deci delà une parcelle.
Je pensais que le fond qui m'était caché ne démentait pas
ces dehors.
Malitiam et aerumnosi animi veternum
prospiciemus: quamvis multus circa diuitiarum radiantium
splendor impediat, et intuentem, hinc honorum, illinc
magnarum potestatum falsa lux verberet. Sen. ep. 115. (§7).
Gummere (Loeb-ed.) vertaalt: Conversely, we shall get
a view of evil and the deadening influences of a
sorrow-laden soul - in spite of the hindrance that results
from the widespread gleam of riches that flash round about,
and in spite of the false light - of official position on
the one side or great power on the other - which beats
pitilessly upon the beholder.
Multis simulationum
inuolucris, et quasi velis quibusdam obtenditur
uniuscuiusque natura, frons, oculi, vultus persaepe
mentiuntur; oratio veró saepissimè. Cic. l. 1. ad Qu. fratr. ep. 1.
(Cic. ad Qui. fratr.
I, 5, 15. (Huygens liet weg enim na multis, tegitur na involucris). Vert. L.A. Constans, Cic. Corresp. T. I,
p. 205 (ed. Budé 1962): En effet, la vraie nature de l'homme
s'y cache sous mille apparences trompeuses qui tendent
devant elle comme une sorte de voile; le front, les yeux,
l'air du visage mentent fort souvent et la parole
constamment. |
| |
| |
Wat boos en onrecht heet, van buijten in een' schijn
| 647 |
(1658) Ἀνθρωποειδῆ θηρία,
τὴν τοῦ σὡματος μορφἠν εἰς δὁκησιν, ἡμερὁτητος ἐπὶ θἡρᾳ
καὶ ἀπατῃ προβεβλημἑνοι. Phil. in Mos. vit.
(Philo in Mos. Vit Lib. I, c. 43.; moderne tekst L. Cohn,
ed. Philon vol. 4 (Berlijn, Reimer 1902), p. 129 regels 21
en 22; vertaling in de Lyonnese uitgave van ‘Oeuvres de
Philon,’ deel 22 (Arnaldez-Pouilloux-Montdésert): De Vita
Mosis Liber I-II (Parijs 1967), p. 47: De vrais fauves à
forme humaine pour qui l'apparence physique n'était qu'un
masque de douceur sous lequel ils se livraient aux ruses du
chasseur.
(1658) Τἠν
μὲν διἁλεκτον καὶ τὸ πρὀσωπον ἀμνίου Ἔχειν δοκεῖς, τὰ
δ᾽ἔνδον οὐδὲν διαφέρεις Δρἁκοντος. Hermip.
(Hermippus, fragm. 3 uit Ἀθηνας Γοναι:
geboorte van Athene = Edmonds, The fragments of Attic
Comedy, Vol. I (Leiden 1957), pp. 286-287). Vert.: Ge
schijnt de taal en aanblik van een lammetje te hebben, maar
binnen verschilt ge in niets van een slang. |
| |
| |
655[regelnummer]
Gesuijckert is de korst, de Taerte menighmael
| |
| |
Uw weer-woord uijt te slaen: het deckt oock wel rood sand
| |
| |
Dat ghij het beter wist, gescheiden, als gepaert. ]De wereld light
in 'tboos: waer henen wij se wenden, Wij vinden ons allom aen
feilen te belenden. Het feilt aen Broeck en Rock: Het isser all
verminckt; Geluckigh is hij meest die minst van allen
hinckt.] Ga naar voetnoot668
| |
Transliteratie: |
| 668 |
De hierna volgende vier vss, door mij tussen vierkante
haken geplaatst, zijn niet in A en de drukken opgenomen. Ik
voeg ze tussen, ongenummerd, om gelijke nummering als in A
en de drukken te behouden. Huygens plaatste ze in de
linkermarge op een later tijdstip. |
| |
| |
Maer met een nietmetall, die Antwoord moght verstrecken,
Daer eens neus-wijsigheid tot vragens toe moght recken,
Wat 'smenschen neus beduijdt in 'tschoonste van sijn hoofd,
| 673 |
Si quid praeter consuetudinem emicuit, spectamus,
interrogamus, ostendimus. adeo naturale est, magis noua quam
magna mirari. Sen. lib. 7. Quaest. natur. (Seneca, Quaest.
Nat. VII, 1. 4). Vert. van Thomas H. Corcoran, Ph. D. (Loeb
1972) Nat. Q., deel II, p. 229: If something is disturbed or
flashes out beyond the customary we look at it, ask about
it, point it out - so natural it is to marvel more at the
new than at the great. |
| |
Transliteratie: |
| 674 |
komma achter derde kijck naar A, in K is
er een scheurtje in het hs. |
| |
| |
Wat puttjens in haer wang, wat kuijten aen ons' beenen,
Men antwoordt, Nietmetall; en 't is niet mis geseit;
Te dulden, hoe het zij, bij konst, of bij geuall.
| |
| |
Daer is wat cierlickheids mijn Berghjen op gekropen,
| |
Transliteratie: |
| 704 |
zie voor de puntkomma achter rugge-been
de manuscr. aant. |
| |
| |
| 709 |
His imperitorum feriuntur oculi, omnia subita (quia causas
non nouere) mirantium, Sen. Ep. 89. (moet zijn: Ep. 88,
§22).
Vert.: Door deze zaken worden de ogen getroffen
der onervarenen, die zich over alle plotselingen
verschijnselen (omdat ze de oorzaken ervan niet kennen)
verwonderen.
(1658) Novitas
consuevit ad repentinas visiones animos hominum peilere.
Apul. 4. Metam.
(Apulejus, Met. 4, 16, 4). Vert.
Vallette (ed. Budé, Apul Met., Tome II, p. 21 (Parijs 1946):
(Et comme) un spectacle inédit - tel est sur les esprits
Teffet de la nouveauté - attire toujours, (on accourait en
foule pour admirer la bête.). |
| |
| |
| 716 |
Nil adeo magnum, neque tam mirabile quicquam, Quod non
paullatim minuant mirarier omnes. Lucr. 2.
(Lucret.,
R.N. II, 1028-1029). Vert. Ernout-Robin (Budé): Rien de si
grand, de si étonnant pour lequel notre admiration ne
diminue peu à peu. |
| 720 |
Ut nemo fessus satiate videndi Suspicere in Coeli dignatur
lucida templa. Lucr. 2.
(Lucret R N II, 1038-1039).
Vert.: (Yet think) how no one (hoe waar het is dat niemand)
weared with satiety of seeing, deigns to gaze up to the
shining quarters of the sky. (Bailey, l.c.).
(1658) Magnitudinem rerum consuetudo
subducit. Sen. Nat. qu. 7. 1.
(Nat. Quaest. 7, 1).
Vert. Thomas H. Corcoran l.c., p. 227: (For, as long as
things run along in their ordinary way) our familiarity with
them robs us of their importance. |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 727 |
In de linkermarge een berekening: 2000 maal 5000 =
1000000 |
| |
| |
En staen weer op sijn lijf, en konnen noch eens vallen:
| 737 |
Ita fit, ut quod per incuriam poterat labi, manentium
videatur diligentiâ sustineri. quia facilis est aedificiorum
ruina, incolarum subtracta custodiâ; et citò vetustatis
decoctione resoluitur, quod hominum praesentia non tuetur.
Cassiod. lib. 4. var. ep.
(Cassiodorus, Variae lib. 4,
epist. 30.). Vert.: Zo komt 't dat wat door gebrek aan zorg
kon instorten, door de nauwgezetheid der blijvende bewoners
in stand blijkt te worden gehouden, omdat de instorting der
bouwwerken gemakkelijk voorkomt, als de zorg der bewoners is
komen te vervallen en alras valt aan verkrotting ten offer,
wat de aanwezigheid van mensen niet in stand houdt. |
| |
| |
Die na mij souden zijn, en sijn' verrotting weeren
Des menschen leuen self bestaet maer bij het lappen
| |
Transliteratie: |
| 742 |
sal naar A, in K door scheur in papier
verloren gegaan |
| 743 |
vanden verlies van en
door scheur in papier |
| |
| |
760[regelnummer]
Scheen 't niet onredelick dat ick mijn deel ontfing.
| 759 |
Τὀ μόνον τἀς συμφορὰς ἐπικουφίζει
παρἁδειγμα. Aristid.
(Plaats niet gevonden bij de
rhetor Aristides). Vert.: Een voorbeeld is het enige dat
(het dragen van) de rampen verlicht. |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 761 |
mogelijk mijn (Bergh)
apostrof rudimentair, onzeker, boven de n geplaatst |
| |
| |
Geuallen sprack sij noch, want sij viel ongebroken,
| |
| |
Hier legg ick: feller weer dan Sonn oijt sagh of Maen
780[regelnummer]
Heeft Boomen uijt der aerd en mij ter aerd geslagen:
| 781 |
Βλέπονσα εἰς τῶν πέλας κακὰ Ῥᾁων γένοι᾽
ἄν.
(Eur. frgm. 332, vss 3, 4 Nauck). Vert.: Als
ge uw blik op het leed van uw naaste zoudt willen richten,
zoudt ge u plezieriger voelen. |
| 785 |
Neminem ad excitandas domos ruina deterruit, et cum
penates ignis absumsit, fundamentum tepente adhuc areâ
ponimus. Sen. 7. de Benef.
(Senec. De Benef. 7, 31,
5). Vert.: Basore (ed. Loeb): The destruction of one house
deters no one from erecting another and when fire has swept
away our household gods we lay new fundations while the
ground is still hot. |
| 787 |
Τἀ δέ μοι παθήματα τὰ ἒοντα ὰχάριστα μαθήματα
γέγονεν. Croes. ap. Herod. (Herod. I, 207, 1).
Vert. Legrand (ed, Budé): Mes infortunes, si elles n'ont
rien d'agréable, ont été pour moi des leçons.
(1658) Scias licet ea demum fulmina esse
justissima, quae etiam percussi colunt. Sen. Cons. ad Polyb,
32, (moet zijn Consol. ad Polybium 13, 4). Vert Basore
(Loeb): One may know that those thunderbolts are indeed most
just which even those they have smitten worship. Vert Waltz
(Budé-ed. 61, p. |
| |
| |
Die die plaets niet en gunde aen 'tgheen ick hadd geplantt.
| |
45): Il est bien clair que la justice dirige les coups de
la foudre, quand ceux même qu'elle frappe la
vénèrent. |
| 790 |
Formido nimium sublimia semper. Ouid. 3. Fast. (moet zijn
Trist. 3, 4, 31). (Formido misschien
opzettelijke tekstwijziging door Huygens van Formida). Vert. Wheeler (Loeb): Do thou also dread
constantly that which is too lofty (and furl the sails of
thine intent).
Jure perhorrui Latè conspicuum tollere
verticem. Hor.
(Hor., Carm. 3, 16, 19). Vert.: Terecht
was ik er ten zeerste voor beducht de kop zo hoog te steken
dat die van verre alom zichtbaar werd. |
| 792 |
Terrâ marique humana opera cessarent, nisi malè cadentia
iterum tentare libuisset. Sen. de Benef. 7.
(de Benef.
7, 31, 5). Vert. Basore: Men would cease their operations on
land and sea unless they had been waiting to renew the
attempt that had failed. |
| |
Transliteratie: |
| 792 |
mogelijk achter na. |
| |
| |
Een ijeder sal't op niews herdoopen naer sijn oordeel:
En hij sal Peter zijn van 'tniewe houten kind,
Tot inde duijnen toe, tot inde zee mischien.
De reste was geboomt, dat door mijn eigen schuld
| |
Transliteratie: |
| 796 |
mogelijk steng, |
| |
| |
Ick most een' hooger' topp dan all' mijn' toppen vinden,
En all dat Delfland heet van Rhijn en Schie tot Maes,
En waren noijt meer Baes: sij kosten haer besitt
| |
Transliteratie: |
| 810 |
mogelijk Parijs komma niet geheel
zeker |
| |
| |
En laet Gods weer en wind Gods acker ouer gaen:
Ick vaer als reiser mé, de stierluij moeten waken:
835[regelnummer]
De reden is soo klaer als middaghs sonne-schijn,
| |
Transliteratie: |
| 828 |
mogelijk ouergaen: |
| |
| |
En dat geschieden sal als waer het nu geschiet.
| 840 |
Παντίμος πολύβουλος ἐπιστάμενος τὰ τ᾽ἔοντα.
Ὅσσα δὲ πρόσθεν ἔην, ὅσα τ᾽ἔσσεται ὕστερον αῦτις.
Orph. Hymn. 24 (moet zijn 25, vss. 4 en 5). Vert.:
Algeëerde, rijk aan raad, wetende het zijnde en zoveel er
vroegen was en wat er later in de toekomst eens zal wezen.
Uno mentis cernit ictu, quae sunt, quae fuerunt
venientque. Boeth. V. Cons. (Consol. V, Metr. II, vss. 11 en
12).
Vert.: Met één geestelijke oogopslag ontwaart hij
wat er is, wat er geweest is en zal gaan komen. |
| |
Transliteratie: |
| 844 |
verrsichticheid waarschijnlijk aan
elkaar, gecorrigeerd uit voorsichticheid |
| |
| |
Nu sien ick met gemack die mij niet sien en kan.
850[regelnummer]
Uijt ongesienen bouw? neen, 'tis in mijn vermogen
Hier staen wij vander aerd gestegen inde Locht:
| 855 |
Confragosa in fastigium dignitatis via est. Sen. VI (?)
ep. 85 (moet zijn Sen. Epist. 84, §13). Vert. Budé
(Préchac-Noblot): C'est une voie rocailleuse que celle qui
conduit au faîte des honneurs. |
| 857 |
Generosos animos labor nutrit. Non est viri timere
sudorem. Sen. ep. 31. (d.i. Sen. Ep. 31, 4 in fine en Sen.
Ep. 31, 7 in fine). Vert. Budé: Le travail est l'aliment des
âmes généreuses. On ne craint pas la sueur, quand on est un
homme.
Θνητῷ δὲ οὐδενἰ κτῆσιν ἀγαθῶν φὑσις
δεδώρηται. Phil. de Sacrif. Ab. et Cain.
(Philo,
de Sacrificio Ab. et Cain, §40 in fine; citaat onvolledig;
i.p.v. ἀγαθῶν leze men de sing. ἀγαθοῦ en men supplere na dit woord het
onmisbare δίχα πόνων). Vert. Anita Méasson
(uitg. Philo, Edit. du Cerf (Parijs 1966) deel 4, pp. 104 en
105): Mais à aucun mortel la nature n'a donné en présent le
pouvoir d'acquérir un bien sans labeur.
Εἰ δὲ τις ὄλβος ἐν ἀνθρώποισιν, ἄνευ καμάτον οὐ
φαίνεται. Pind. Od. 12. (Pind. Pyth. Od. 12, vs
28). Vert.: Uvo Hölscher (Pindar Siegeslieder,
Fischerbücherei, 52, Exempla Classica, p. 95): Wenn aber
irgendein Segen ist unter Menschen, ohne Mühsal zeigt er
sich nicht. |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 861 |
mogelijk toe: |
| |
| |
| |
| |
Wij souden 't eens soo lief als 't papegaeijken treffen
Van die van all te hoogh te laegh geuallen zijn.
| 871 |
O quantum caliginis mentibus humanis objicit magna
felicitas! Sen. de Breu. c 14. (moet zijn Senec. de Brevit.
Vitae, cap. 13, §7). Vert Bourgery (Budé 1962, p. 67): Oh!
quelles ténèbres répand sur notre intelligence une grande
félicité. |
| 873 |
Maxima quaeque bona sollicita sunt, nec ulli fortunae
minus quàm optimae creditur. Omne enim quod fortuitò euenit
instabile est: quo altius surrexit, vergit pronius in
occasum. Sen. de Breu. c. 17. (§4).
Vert. Basore: All
the greatest blessings are a source of anxiety, and at no
time is fortune less wisely trusted than when it is best;
(to maintain prosperity there is need of other prosperity,
and in behalf of the prayers that have turned out well we
must make still other prayers). For everything that comes to
us from chance is unstable, and the higher it rises, the
more liable it is to fall. (1658) Non tu
scis, cum ex alto puteo, sursum ad summum escenderis,
Maxumum periculum inde esse, a summo ne rursum cadas? Plaut.
Mil. Act. 4. Sc. 4. (Plaut. Miles Gloriosus, 1150-1151).
Vert. Ernout (Budé): Tu ne sais donc pas que c'est quand on
est remonté du fond d'un puits jusqu'à la surface, qu'on
risque le plus se dégringoler à nouveau du haut en
bas? |
| |
Transliteratie: |
| 877 |
mogelijk uijtgesuft: |
| |
| |
Dat ick naer mij gehoort sal werden en verstaen.
| |
| |
Dit's oock mijn eigendom, ick doed'er wat ick will;
895[regelnummer]
Die nu ten Hemel gaen, en proncken met haer' kruijn
900[regelnummer]
Daer sij ten scherme staen, 'tis maer van ouderdom.
| |
Transliteratie: |
| 903 |
maer d naar A; tekstverlies in K door
gat. Dit geldt ook voor 907 sij spi 908
noch schadu 909 inni
(van innighe) |
| |
| |
905[regelnummer]
Tgrijs heet de Kerck-hof blomm; maer 'theet soo tegens
reden; Ga naar voetnoot905
910[regelnummer]
Off van 't verdelgend Noord met all sijn' Boomgaerd-pesten. Ga naar voetnoot910
| |
Transliteratie: |
| 904 |
achter een heeft iets gestaan dat door
gat in papier verloren gegaan is |
| 909 |
Zuijdwesten met Z op grond van Noord in 910 |
| |
| |
Dat weet de vreemdeling, de wandelaer van buijten,
| |
| |
Is 'tvoorbeeld nutt en goed; volght, Boeren, en volght, buren,
En diese t'samen will besoecken heeft voortaen
| |
| |
| 941 |
Sic vero inuidiam effugeris, si bona tua non jactaueris,
si scieris in sinu gaudere. Sen. ep. 105 (§3) (De tekst
luidt ietwat anders: Invidiam effugies (si te non ingesseris
oculis), si bona tua enz. Vert. Budé: Tu échapperas à
l'envie en ne t'imposant pas aux regards, en ne vantant pas
tes biens; en apprenant à te réjouir intérieurement. |
| |
| |
Ghij lett op d'eerste meest, ick op de tweede straf,
Staet bouwen aenden wegh ter keur van alle muijlen,
| |
| |
955[regelnummer]
En aller tongen schimp, die aende wegen plantt
Als 'tregent dat het plast, soo dunckt hem dat het neuelt,
| 955 |
Ἐν ταῖς ὁδοῖς πλεῖστοι ἀδικοῦνται. Socr.
ap. Xenoph. 2. Memorab. (Xen., Memorab. II, 1, 15). Vert.
Ed. Peter Jaerisch, Heimeran Verlag (München 1962), p. 87:
(Du dagegen, der du nichts davon hast und viel Zeit
unterwegs) auf den Straszen (verbringst) wo die Meisten
Unrecht zu leiden haben. |
| |
| |
En staegh te seggen, staegh te hooren, voor of na,
Daer is een' middel-lijn, die Hofwijck scheidt in deelen,
975[regelnummer]
Dit tsamen (kost het zijn) in 't Goud-gewicht geleght,
| 969 |
Τὸ ταττόμενον δεῖ τὸν σώφρονα μάλιστα
πάντων. Aristoph. in Concion.
(Aristophanes in
Concione-Ecclesiazusae 767-768), De tekst is bij Aristoph.
tussen twee sprekers verdeeld). Vert.: Moet de verstandige
man het verordonneerde doen? Nou en of!
Ἡ τάξις σαφῶς Σοφὸν μὲν ἁπανταχοῦ ἐστι, κ᾽ὰν
πάση τέχνῃ. Sosip. ap. Athen. lib. 9.
(Sosipater bij Athenaeus, lib. 9, 378e in fine; ed. Ath.
Loeb, Gulick, Tome IV, p. 212). Gulick vertaalt: Order is a
wise thing everywhere and in every art (but in ours it
practically takes command). |
| |
Transliteratie: |
| 975 |
mogelijk t'samen met apostrof in
benedenhaal van bovenstaande y |
| |
| |
Twee vensters voor 'tGesicht, twee voor den Reuck, twee Ooren,
| 978 |
Corpus hominis praestantius caeteris decore et gratiâ
esse, quis abnuat. Ambr. Lib. 6. hexaem.
(Ambrosius,
Hexaëm. Lib. 6, 9, 54). Vert.: Wie zal ontkennen dat het
menselijk lichaam al het overige in schoonheid en
bevalligheid overtreft.
Corporis nostri partes,
totaque figura et forma, quam apta ad naturam sit, apparet.
Cic. V. de fin.
(Cic. de fin. bon. et mal. V, 35).
Vert. H. Rackham (ed. Loeb t.pl.): It is manifest how well
the parts of our body, and its entire shape, form (and
attitude) are adapted to our nature. |
| |
Transliteratie: |
| 980 |
mogelijk hadd |
| |
| |
Is, seid ick, dat Gods werck, soo is't volkomen goed,
Dat niemand en vermaeckt dan die sijn' neus, sijn' keel,
Sijn mond, sijn kinn, sijn' buijck, sijn alle dingh, kan lijden
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 999 |
des naar A; in K tekstverlies van d en eerste helft van de e |
| |
| |
| |
| |
Waerom sou 'tbeste groen het eewigh erfdeel zijn
| |
| |
| 1028 |
Ἡδονὴ ἀμεταμέλητος τ᾽ἀγαθόν. Athen. lib.
12.
(Athenaeus, Lib. XII, 513A (einde van caput 6)
(verkort citaat bij Huygens, uit Antisthenes, cf. frgm. 110
editio Antisthenis fragmenta van Fernando Decleva Caizzi,
Varese-Milano, 1966, p. 55. Vert. C.B. Gulick (ed. Athen.
Loeb, Tome V, pp. 306 en 307): Antisthenes, too, alleged
that pleasure is a good, but he added the qualification that
it must be such as not to be repented of. |
| |
| |
En 'tsullen mannen zijn als ick'er niet sal wesen;
| 1037 |
(1658) Dedimus, quod famae opponere
possis. Juv.
(Juv. Sat. IX, 86). Vert. Ramsay: (You
are now a father;) I have given you something to set up
against ill fame.
Gratum est quod patriae ciuem
populoque dedisti, Si facis ut patriae sit idoneus, utilis
agris, utilis et bellorum et pacis rebus agendis. Plurimum
enim intererit, quibus artibus et quibus hunc tu Moribus
instituas. Iuven. 14.
(Juv. Sat. XIV, 70-74 le
hemist.). Vert. Labriolle-Villeneuve (éd. Budé4, Parijs 1950), p. 175: Tu mérites de la
reconnaissance pour avoir donné un citoyen à la patrie, au
peuple, oui, pourvu que tu le rendes capable de servir la
patrie, d'être un homme utile aux champs, utile dans les
travaux de la guerre comme dans ceux de la paix. Ce qui
importera le plus, en effet, c'est de savoir quels principes
et quelle formation morale tu lui donnes. |
| 1039 |
(in marge van 1658) Exultat gaudio pater
justi: qui sapientem genuit, laetabitur in eo. Prov. 23.24.
Vert.: De vader des rechtvaardigen zal zich zeer
verheugen, en wie een wijzen zoon gewint, zal zich over hem
verheugen.
(in marge van 1658) Ζηλωτὸς, ὄστις ηὑτὑχησεν εἰς τέκνα. Eurip.
Or.
(Eur. Orestes 542). Vert. Louis Meridies, Eurip.,
Tome VI, p. 53, éd. Budé (Parijs 1959): Heureux qui fut
favorisé du sort dans ses enfants (sans s'attirer par eux
d'éclatantes disgrâces). |
| |
| |
| 1045 |
Felix qui indultis potuit feliciter uti Muneribus,
parcumque modum seruare fruendi. Prudent.
(Hamartig.,
vs 330-331) (Men corrigere feliciter tot
mediocriter). Vert. M. Lavarenne, éd.
Budé (Parijs 1945), p. 53: Heureux celui qui sait user avec
modération des présents de Dieu, et garder dans leur
jouissance une sobre mesure. |
| |
Transliteratie: |
| 1053 |
mogelijk deurenwerck (koppelteken zeer
klein, dubieus) |
| |
| |
Mij, bidd ick, dat het voor wat openhertighs strecke,
Dat hier en daer een' Poort gescheurt is tot een hecke,
En dat de vrienden op mijn brood en op mijn' wijn
Komt ijemand tegens mij het blaedjen om te keeren,
| |
| |
| 1078 |
Χρὴ ξεῖνον παρεὁντα φιλεῖν, ἐθέλοντα δὲ
πέμπειν. Hom.
(Hom. d.w.z. Od. θ (15), 74). Vert.: Men moet de gast die wil blijven
met hartelijkheid omringen, die weg wil laten gaan. |
| 1079 |
(1658) Siccat inaequales calices conviva
solutus Legibus insanis. Hor. 2. Serm. 6. (moet zijn Horat.
Sat. 2, 6, 68).
(Vooraf gaan de woorden in 67: prout
cuique libido est; achter conviva een
komma te denken). Vert. (Budé): Chaque convive, affranchi
d'absurdes lois, ne suit que sa fantaisie pour vider des
coupes inégalement mesurées. |
| |
Transliteratie: |
| 1079 |
mogelijk vrij. |
| |
| |
| |
| |
Dat wat mijn jonghe fluijt van 'tVoorhouts groene gangh,
Op niewe noten peep, van dese staet te pijpen;
| |
Transliteratie: |
| 1099 |
In het hs sGrauen Haegsche ten gevolge
van een correctie waarbij vergeten werd H
tot h te maken |
| |
| |
En dan een' steene buert, daer Mensch en Peerd en Wagen
1110[regelnummer]
En menigh lacht'er om diens haeren staen te bergen.
En, is't de linden moe, het kiest een ander dack.
| |
| |
1115[regelnummer]
Beschutten voor Noordoost, behoedden voor Noordwest,
Ghij doet ons vreughd en baet in leuen en in steruen;
| |
| |
| |
| |
| |
| |
1145[regelnummer]
En die de vreughd will sien van dickwils niewe telgen
| |
| |
Dit eewighe kan beij, bevrijden en verblijden.
| |
| |
Of, zijnse wat te kort, de kromte maecktse lang,
Het een is prijsens waerd, het ander niet te laken;
1175[regelnummer]
Naer eighen welgevall: eens was 't een spitsche schoen,
| 1175 |
Sic voluenda aetas commutat tempora rerum. Quod fuit in
pretio fit nullo denique honore. Porro aliud succedit, et à
contemptibus exit, Inque dies magis appetitur, floretque
repertum laudibus, et miro est mortales inter honore. (1658 voegt toe Lucr.).
(Lucr. R.N., Lib. V, vs 1276 sqq.). Vert. Ernout (éd.
Budé Lucr.9 (Parijs 1960), Tome II, p.
96): Cest ainsi que la révolution des temps change le sort
de toutes choses. Ce que l'on jugeait précieux finit par
perdre tout honneur; un autre objet prend sa place et sort
de l'ombre et du mépris; chaque jour il est recherché
davantage, sa découverte est toute fleurie d'éloges, et il
jouit parmi les mortels d'une estime étonnante. |
| |
| |
'Tzijn smaken; en die staen den vrijen mensche vrij:
Is niet verr vande Merckt: soo gaet het hier in 'tgroen.
De Boomen passen best tot voorbeeld van de Boomen.
| |
Transliteratie: |
| 1189 |
tekstverlies van het door gat in papier;
dit geldt ook voor 1190 Achterom 1191 ande Merckt |
| |
| |
Daer hebb ick 't. Haghenaer, en treckt het u niet aen;
| 1201 |
Μονῳδία ἐν ἄπασίν ἐστι πλησμιόν τε καὶ
προσάντες, ἡ δὲ ποικιλία τερπνόν. Plut. de lib. ed.
(Plut. de liberis educandis Morr. 7b in fine). Vert.
Frank Cole Babbitt, Plut. Morr. ed. Loeb deel I (London
1960), pp. 32 en 33: For monotony is in every thing tiresome
and repellent, but variety agreeable.
(1658) Similitudo satietatis mater est in omnibus.
Cic. de Inv. (Cic., De Inventione I, 76, regels 2 en 3).
Vert. H.M. Hubbell (ed. Loeb, 1968, p. 120-121): (Variety in
the treatment of the speech will be the great necessity.)
For in everything monotony is the mother of boredom. |
| |
| |
Sal vinden datse daer en nauwlix elders leit.
| 1204 |
Ὡς καὶ τοῦ μέλιτος τὸ πλέον ἐστὶ χολἡ.
Anthol. 1. (moet zijn Anthol. XVI, 16, 2).
Vert.
Beckby, ed. A.P., deel IV, p. 313: (Alles zu viel ist übel.
Ein altes Wort schon versichert:) Honig zu reichlich
verspeist, wandelt in Galle sich um. |
| |
| |
| 1218 |
Plaude tuo Marti, miles, nos odimus arma. Ouid. de rem.
(moet zijn: Ovid. Amores 3, 2, 49).
(dus niet de rem(ediis) Amoris, een ander werk van
Ovid.). Vert.: Gij soldaat, moogt (mijnentwege) gerust uw
Mars luide toeklappen, wij (echter) verfoeien de wapens.
Candida pax homines, trux decet ira feras. Ib. 3.
(moet zijn Ovid. Ars Amatoria 3, 502).
Vert.: Helder
stralende vrede siert de mensen, grimmige toorn behoort bij
wilde dieren. |
| |
| |
Dan dat ghij menschen-vleesch soudt scheuren met geweld,
Laet noijt de sonn op gaen, God Vader, en God Zoon,
God Gheest, drij-eenigh God, die ons den ouden toon,
| 1231 |
Ὡ πότνι᾽ εἰρἡνη παράμεινον τὸν βίον
ἡμῖν. Aristoph. Pac.
(Aristoph., Pax, vs 1108).
Vert.: O machtige Vrede, blijf gedurende mijn hele leven bij
me. |
| |
| |
Van daer een eenigh Heer gesplist is in veel' Heeren,
| 1236-1244 |
Deze vss zijn in het hs K verticaal doorgehaald en in de
marge op een later tijdstip vervangen door de vijf vss
tussen vierkante haken hier afgedrukt. A en de drukken
hebben de vss 1236-1244. Om de gelijkheid van de
versnummering te behouden, druk ik hier de tekst af die
Huygens later heeft doorgehaald en geef tussen vierkante
haken zonder nummering de vijf verzen waardoor hij deze
verving. |
| |
| |
Op hoofden is geraeckt daerop sij minder past
[Der woluen dien het lust het onheil van dijn erf
Dijn heiligh erf te sien: die Sion t'onder wroeten,
Om d'onversadlickheit van goud en bloed te boeten,
En steken andermael Jerusalem in brand,
En scherend'er den Tuijn die ghijd'er hebt geplantt.]
| |
| |
Reproductie van een schilderij van Dirk van Deelen in het
Mauritshuis. (foto: A. Dingjan, 's-Gravenhage)
| |
| |
Of aen mijn Kneuterdijck) ick heet mij wellekom,
En, vrienden, u met een, die met mijn' traghe treden
Tot op dit groene Ruijm geduldigh zijt geschreden.
Mij dunckt het is een Plein: een pleintjen sult ghij't
noemen:
| |
| |
1265[regelnummer]
Bij Maurits menighmael, bij Frederick om 'tbeste,
| |
| |
1270[regelnummer]
En uijt de slauernij de vrijheid is geboren;
'Ten is geen Camertje: 'tmagh wel een' Camer heeten:
| |
Transliteratie: |
| 1276 |
mogelijk door werrt maar
waarschijnlijker doorwerrt |
| |
| |
En dobbel is mijn vloer. en tweemael hier de deelen
1285[regelnummer]
Maer 'tschijnt niet. dat's soo waer, dat ick, die 'thoor te
weten, Ga naar voetnoot1285
En 'tvonniss tegens mijn steegh onuerstand gestreken.
1290[regelnummer]
Doe t waer was en waer bleef, bestond ick de gebreken
Van 'smenschen oordeel ('kmeen sijn oog-deel) aen te gaen.
En, dool ick nu noch niet, soo hebb ick 't doe verstaen.
Dit Plein is, als ick zeij, twee salen; maer twee salen
| |
| |
1295[regelnummer]
Die Kapp is 'thalue rond des Hemels, dat wij sien;
En tegens sulcken Kapp wat is dit Plein? Misschien
Is 'twonder dat het krimpt en klein wordt in ons oogh?
Bij dagelix krackeel: van daer tot bijde Maen,
| 1296 |
Omnem Terrae ambitum ad Coeli spatium puncti constat
obtinere rationem. Boeth. 2. de Cons.
(Boeth., de
Consol. Lib. II, cap. 7, regel 10). Vert. van I.T. (1609),
herzien door H.F. Stewart, ed. Loeb 1953, p. 213: (Thou hast
learned by astronomical demonstrations that) the compass of
the whole earth compared to the scope of heaven is no bigger
than a pin's point. |
| |
| |
Als of't'er niet en waer. Doe viel ick aen 'tverwijt
1310[regelnummer]
Besteedt men daer bene'en dat sorghen en dat wenschen,
| 1308 |
Mundi punctus (neque enim est aliud Terra in uniuerso)
haec est materia gloriae nostrae, haec sedes, hic honores
gerimus, hic exercemus imperia, hic opes rapimus, hic
tumultuatur humanus genus. Plin. lib. II. c. 68.
(Plin. N.H., Lib. II, c. 68, §174). Vert. Roderig König en
Gerhard Winkler, Tusculum Plin. Naturk. II, Heimeran Verlag
1974, p. 149: (von) dem Punkte im Weltall(, wie ihn einige
genaant haben,) denn nichts anderes ist die Erde im All;
dies ist denn die Grundlage unserer Ruhmsucht, dies der
Sitz, hier bekleiden wir Ehrenstellen, hier üben wir unsere
Herrschaft aus, hier begehren wir Schätze, hier stiften wir
Unruhe unter dem Menschengeschlecht(, hier beginnen wir
Kriege, die auch Bürgerkriege sein können, und durch das
gegenseitige Morden machen wir uns die Erde geräumiger).
Hoc est illud punctum, quod inter tot gentes ferro et
igne diuiditur. quam ridiculi sunt mortalium termini!
punctum est illud in quo nauigatis, in quo bellatis, in quo
regna disponitis. Sen. 1. nat 9.
(Sen., Nat. Quaest.
I, Praef. 9 en 11; (na diuiditur past
beter vraagteken). Vert. Thomas H. Corcoran (ed. Loeb, 1971,
pp. 7 en 8): Is this that pinpoint which is divided by sword
and fire among so many nations? 9. How ridiculous are the
boundaries of mortals! 11. That is a mere pinpoint on which
you navigate, on which you wage war, on which you arrange
(tiny) kingdoms. Terram hanc cum populis urbibusque et
fluminibus et ambitu maris, puncti loco ponimus, ad uniuersa
referentes. Sen. Cons. ad Marc.
(Consol. ad Marciam,
21.2).
Vert. Basore, Senec. Moral Essays (ed. Loeb
1958, deel II, p. 73): This earth with its cities and
peoples, its rivers and the girdle of the sea, if measured
by the universe, we may count a mere dot. |
| |
| |
Is't sulcken balletje? en, als wij 't all besaten,
Waer 't wel besittens waerd bij watmen hier besitt?
Verwerdden haer soo soet in 't dencken wat sij docht,
| 1317 |
Jam verò ipsa terra ita mihi parua visa est. ut me imperij
nostri, quo quasi punctum eius attingimus poeniteret. Cie.
Somn. Scip.
(Cic., Somnium Scipionis (de R. Pu. VI, 16
in fine). Vert. Clinton Walker Keyes Cic. R.P., de Legg.,
Tome XVI, ed. Loeb 1970, p. 269: Indeed the earth itself
seemed to me so small that I was scornful of our empire,
which covers only a single point, as it were, upon its
surface. |
| |
Transliteratie: |
| 1319 |
Het hs heeft 't 't doordat Huygens bij
de correctie één 't vergat te
schrappen |
| |
| |
Om God in 'tvleesch te sien? daer leeft wat in uw blad
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 1332 |
mogelijk zijt. |
| 1333 |
mogelijk Allsoom' |
| 1334a |
In A en de drukken van 1653 en 1658 is vs 1334 tweede
helft en 1335 eerste helft over het hoofd gezien; om gelijke
nummering te behouden, noem ik vs 1335 1334a. In 1672
herstelde Huygens de fout. Zie de commentaar. |
| |
| |
Bij ell voor ell in 'tjaer haer' nemmer grijsen kopp
Te weeren van mijn Plein. daer hebb ick mij verpraett;
Van breede schaduwen. en die van verre staet
| |
| |
Die Coets en Peerden hier of voor de koude berght,
Tot allerleij salaet van smakeloose bladen:
| |
Transliteratie: |
| 1356 |
boven peper open variant olij |
| |
| |
1370[regelnummer]
Maer moet ick Heer en Knecht gelijck aen Tafel setten?
| |
Transliteratie: |
| 1368 |
mogelijk hamer slagen |
| |
| |
| 1372 |
Er staat merck-korf (verschrijving voor
merckt-korf) |
| 1377 |
mogelijk dien Tekstverlies van lust door gat in papier; zo ook van in in 1378 |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 1386 |
mogelijk ongevolght: |
| |
| |
Mij is geen leed geschiet dat wrekens waerdigh zij,
| |
Transliteratie: |
| 1390 |
Het hs heeft bij vergissing vreugh voor
vreughd |
| |
| |
| 1407 |
(1658) Hoc hic quidem homines tam brevem
vitam colunt, Cum hasce herbas ejusmodi in suam alvum
congerunt, Formidolosas dictu, non esu modo: Quas herbas
pecudes non edunt, homines edunt Plaut. Pseud. 3. 2.
(Plaut., Pseudolus 822-825). (Een kok is de spreker). Vert.
Ernout, éd. Budé Plaut., Tome VI (Parijs 1957, p. 71): Et
puis qu'on s'étonne ici que la vie soit si courte, quand les
gens se collent dans le ventre des herbes de cette nature,
qui font frémir seulement de les nommer; jugez quand on les
mange! Des herbes que les bêtes ne mangent pas, on les fait
manger aux gens.
(1658) Vilibus
ancipites fungi ponentur amicis. Juv.
(Sat. V,
146-147). Vert. Labriolle-Villeneuve, éd Budé 1950, p. 53:
Aux amis de bas étage, (= de armere cliënten) on sert des
champignons suspects; (au maître un bolet comme en mangeait
Claude etc). |
| |
Transliteratie: |
| 1400 |
boven tje van Rhabarbertje de open variant sop |
| |
| |
En altijd gecken lockt en wijse luij doet duchten,
1410[regelnummer]
Schaff ick geen' vijanden. Indien uw' siecken suchten
| 1411 |
Numquid enim hic furor est, quod nemo nostrum mortalem se
cogitat, quod nemo imbecillum? Sen. ep. 114.
(§26 in
init.) (Huygens geeft hier een partiëel citaat en laat de 2e
oorzaak weg). Vert. Préchac-Noblot in éd. Budé: En vérité(,
mon cher Lucilius,) cette aberration ne tient-elle pas à ces
deux causes? 1o nul d'entre nous ne
songe qu'il est mortel, qu'il est débile (2o nul d'entre nous ne songe qu'il n'est qu'un). |
| 1412 |
Οὑδὲν ἀγαθὸν, ὅτι ἄν μᾶλλον τῆς φόσεως
ῇ. Hippoc. sec. 2. aphor. 4.
(Hippocr. Aphorism.,
Sectio Secunda, 4 + F.Z. Ermerins, ed. Hippocrat. (Utrecht
1859) deel I, p. 402-403). Vert. W.H.S. Jones (Loeb ed.
Hippocrates, vol. IV, pp. 108 en 109, anno 1953): (Neither
repletion, nor fasting,) nor anything else is good when it
is more than natural (noot: too great for the
constitution). |
| |
| |
| 1418 |
Eò mores venere, ut homo maximè cibo pereat. Plin. lib.
26. c. 8.
(Plin. N.H. XXVI, 28 (8) §43). Vert.
Ernout-Pépin (Budé, Parijs 1957, Liv. XXVI, p. 32): (et) les
moeurs en sont venues à ce point que l'homme périt surtout
de ce qu'il mange. |
| |
| |
1430[regelnummer]
'Tstuck valt mij wat te swaer; ick schenck het stercker geesten:
Want wat de keel belanght, en 'tleckere verdriet,
| 1434 |
Σωφροσύνῃ κολάσας ἔντερον ἀργαλἑον.
Pallad. ap. Stob.
(Palladas apud Stobaeum = Anth.
Palat. IX, 170, vs 2.). Vert. H. Beckby III, p. 106-107: und
den rebellischen Bauch mit einem Fasttag bestraft (2e regel
van 4-regelig epigram); σωφροσυνη =
zelfbeheersing, gematigdheid). |
| |
| |
Sij voelt: maer ick voel oock hoe lang sij dient te voelen,
| 1437 |
Οὔτε τι γὰρ νἡφω, οὔτε λίαν μεθύω.
Theogn.
(Theognis, vs 478). Vert.: Ik ben noch
nuchter, noch ook al te zeer dronken. Ἡδό πᾶν
τὸ μέτριον, οὔτε ὑπεργέμων Ἀπέρχομαι νῡν, οὔτε κενὁς,
Ἀλλ᾽ ἡδέως ἐμαυτοῦ. Alex. in Syntroph. ap. Athen.
(Athenaeus X 419, b, c). Vert. Gulick (Athen. IV, p.
399, Loeb): How sweet is everything that is moderate; to day
I come away neither overstuffed nor empty, but pleasantly
comfortable. |
| 1440 |
Mergunt in pocula mentem. Manil. 5. Astron.
(Manilius V, 246). Vert. Van Wageningen (Vert. Manilius,
Leiden, 1914, p. 146): (en hij zal zich in de onversneden
drank verheugen), maar zijn geest zal in de beker
ondergaan. |
| 1441 |
Non vinum hominibus moderari, sed vino homines solent, qui
quidem probi sunt. Plaut. Truc. (Plautus, Trucul. 831).
Vert. Ernout, éd. Budé (Plaut. deel VII, p. 154-155): ce
n'est pas le vin, d'ordinaire, qui command aux hommes, mais
les hommes qui commandent au vin, du moins les hommes
honnêtes. Οὐ βοὑλομαι πιὠν Ἀσκηπιοῦ
δεῖσθαι. Callisth. ad Alex. ap. Plut. de ira cohib.
(Plutarchus, De ira cohibenda (Morr. 454e) (woorden van
Kallisthenes tot Alexander de Grote). Vert. W.C. Helmbold
(Plut., Morr. T. VI, Loeb 1957, p. 102 en 103): (And so was
Alexander provoked by Callisthenes, who said, when the great
bowl was going its rounds,) I don't care to have a drink of
Alexander and then to have call in Asclepius. |
| |
Transliteratie: |
| 1439 |
mogelijk toe: |
| |
| |
Maer dat ick niet en kan, het minste Meer, kan schaden:
1445[regelnummer]
Dat doet de leste dropp: wat doen dandusend droppen
En, daer ick wesen wouw, lett, snoepers sonder maet,
Wat dat uw Maegh gewelds van Tong en keel moet lijden,
| 1442 |
(1658) Καὶ γὰρ πᾶν τὸ πολὺ
τῇ φύσει πολέμιον. Hippocr. 2. Aphor. 51.
(Hippocr. Aphorism. Sect. 2, 51 = Ermerins 1, p. 409).
Vert.: Immers alle overdaad is aan de natuur
vijandig. |
| 1446 |
Hinc phrenesis periculosa, hinc grauis poena, hinc
exitialis cruditas, hinc vomitus frequens, semesas epulas
cum internorum viscerum cruore fundentium. Ambros. de Hel.
et jejun.
(Ambros., de Helia et jejunio, caput 16,
59). Vert.: Vandaar die gevaarlijke uitslaande waanzin,
vandaar de straf van 't ernstig graveel, vandaar die funeste
slechte spijsvertering, vandaar dat braken keer op keer van
hen die hun halfverteerde spijzen samen met bloed van
ingewand en darmen opgeven (lett. uitgieten). |
| |
| |
Kan swelgen met gemack. Ick spreeck geen' duijster' tael;
Wij sien wat ons gebeurt van achteren, van voren,
Van all dat binnen will, en eindtelick de salen
Van Maegh en Buijck en Darm doet bersten van Colijck,
| 1464 |
Nonne furor et ultimus mentium error est, cum tam exiguum
capias, capere multum. Sen. de Breu. c. 10 (moet zijn
Senec., ad Helviam Matrem de consolatione, dialoog 12, 10,
6).
Vert. Basore (Loeb-ed., Sen. Mor. Ess., Tome II,
p. 451): (You really should remember how small our bodies
are!) Is it not madness and the wildest lunacy to desire so
much when you can hold so little? (de tekst heeft cupere, niet capere
zoals Huygens ervan maakt). |
| |
| |
Maer, weest'er op verdacht, de dood is in de Boomen;
Door menigh ouerspel tot soo veel keurs gebracht?
| |
| |
'Kmaeck geeren ijet van niet; en distelen tot Bloemen.
| |
Transliteratie: |
| 1483 |
mogelijk de (Bloemen)
Zie manuscr. aant. |
| |
| |
En makender bij naest van middagh middernacht.
| |
Transliteratie: |
| 1486 |
boven haren de open variant paren |
| 1489 |
mogelijk selfs |
| |
| |
| 1500 |
Este procul lites et amarae praelia linguae. Ouid. de Art.
2.
(Ov., Ars Amatoria, II, 151 (152). Vert.: Weest
verre ruzies en gevechten van bittere tong.
(1658) Protinus ante meum quidquid dolet
exue limen. Juv. 11.
(Juven., Sat. XI, 190). Vert. P.
de Labriolle-Villeneuve: Dépose sans délai devant mon seuil
toutes les préoccupations. |
| |
Transliteratie: |
| 1502 |
mogelijk steden. |
| |
| |
En dragen met geduld all dat men daer moet lijden,
| 1516 |
(1653, 1658) Τί γὰρ μάχαισι
κ᾽αμοί. Anacr.
(Anacreontea 4, vs 4). Vert.
J.M. Edmonds in zijn Elegy and Iambus, deel II (Loeb, Class.
Libr.): For what care I for war's array? |
| |
| |
Naer waerheid en niet meer, der zielen eigen Balsem,
| 1519 |
Secessi enim non tantum ab hominibus, sed à rebus, et
primum à meis. Sen. ep. 8.
(Sen. Epist. 8, §2). Vert.:
Ik heb me immers niet alleen uit de menselijke samenleving
teruggetrokken, maar ook uit de zakensfeer en vooral uit
mijn eigen affaires, (enim door Huygens
toegevoegd, her herhalende rebus
weggelaten).
(1658) Minime male
cogitantes sunt, qui in Agriculturae studio occupati sunt.
Cat. de re rust.
(Cato, De Agricultura, Praefat., cap.
1, 4). Vert.: Zij hebben het zeer bij het rechte eind die
zich met landbouwbeoefening bezig houden.
(1658) Ergo, Sermo oritur non de villis
domibusve alienis; Nec male necne Lepos saltet: sed quod
magis ad nos Pertinet, et nescire malum est, agitamus. Hor.
2. Sat. 6.
(Hor. Sat. II, 6, 70 evv.). Vert.: Dus
ontspint zich een gesprek niet over andermans landgoederen
of huizen, ook niet over de vraag of Mooy
al dan niet mooi danst, maar over iets wat
ons meer aangaat en hetgeen niet te weten een manco wezen
zou, (nl. of 's mensen geluk op rijkdom berust of op deugd.)
(1672) Romae magni officiorum
negotiorumque acervi omnes à contemplatione talium abducunt,
quoniam otiosorum et in magno loci silentio apta
administratio talis est. Plin. 36. 5. (moet zijn: Plinius,
N.H. 36 (4, §27)). Het volledige citaat luidt: Romae (quidem
multitudo operum etiam obliteratio ac magis) officiorum etc.
... silentio talis admiratio est. Vert. Loeb: At Rome,
indeed, the great number of works of art and again their
consequent effacement from our memory, and, even more, the
multitude of official functions and business activities
must, after all, deter anyone form serious study, since the
appreciation involved needs leisure and deep silence in our
surroundings. |
| |
| |
| 1525 |
Inuoluta veritas in alto latet; nec de malignitate naturae
queri possumus: quia nullius rei difficilis inuentio est,
nisi cuius hic unus inuentae fructus est, inuenisse.
Quidquid nos meliores beatosque facturum est, aut in aperto,
aut in proximo posuit. Sen. de Benef. 7. 1. (§6).
Vert. Préchac (Budé, Parijs 1961, Tome II, p. 76):
Enveloppée de mystère la vérité reste cachée au fonds de
l'abîme. Et nous ne saurions accuser la nature d'être
jalouse de ses secrets, puisque aucune découverte n'est
difficile excepté celles dont l'avantage consiste simplement
à les avoir faites. Tout ce qui est susceptible de nous
rendre meilleurs et plus heureux, elle l'a placé bien en vue
et tout près de nous. |
| 1528 |
Animus noster ad vera percipienda caligat. Sen. 10. ep.
72. (moet zijn Senec. Epist. 71, §24).
Vert.
Préchac-Noblot (Parijs, Budé 1957, Tome III, p. 25): Pour
approfondir le vrai nous avons un brouillard sur
l'âme. |
| |
| |
In haer' onkunde dunckt en 'twitt onthouden werdt.
| |
| |
Om dat ick lieuer groen, hij lieuer purper siet.
| 1543 |
(1658) Inde furor vulgo, quod numina
vicinorum Odit uterque locus, quum solos credat habendos
Esse Deos, quos ipse colit ... Juv. Sat. 15. (vs 35-38).
Vert. Labriolle-Villeneuve (éd. Budé, Parijs 1950, p. 190):
La cause de cette grande fureur, c'est que chacun de ces
deux peuples exècre les dieux de l'autre et s'imagine qu'on
ne doit tenir pour dieux que les siens.
(1658) Utilius est oculos à rebus displicentibus
avertere, et unicuique suum sentire relinquere, quam
sententiosis sermonibus deservire. Th. de Kemp. de Im. Chr.
3. 44.
Vert.: Nuttiger is het zijn ogen van dingen die
mishagen af te wenden en aan een iegelijk over te laten het
zijne ervan te denken, dan zich helemaal aan prekerige
vertogen dienstbaar te maken. |
| 1545 |
(1658) Mundi Principio indulsit communis
conditor illis Tantum animas, nobis animum quoque. Juv. 15.
(Juv., Sat. XV, 147-149). Vert. Labriolle (o.c. p.
194-195): A l'origine du monde le Créateur de toutes choses
n'a départi aux animaux que la vie; à nous il donna une âme
(afin qu'une mutuelle affection nous invitât à nous demander
et à nous prêter appuis). |
| |
| |
Om dat hij sijn Ge!oof in 'tmijne niet en vindt,
| |
Transliteratie: |
| 1548 |
Er staat in 't 'tmijne doordat Huygens
vergat bij de correctie 't van 'tmijne te schrappen |
| 1554 |
mogelijk euenmensch |
| |
| |
Haet ick hem om sijn doen, vloeck ick hem om sijn dwalen?
God roep ick tot sijn' hulp, God, die mij heeft bevolen
| |
| |
Dat Hell en duijuels macht noch hebben bijde keel,
| 1570 |
(1658) Ὁ λέγων ἑν τῷ ψωτι
εἶναι, καὶ τὸν ὰδελφὸν αὑτοῦ μισῶν, ἐν τῇ σκοτίαι ἐστὶν
ἕως ἄρτι καὶ ἐν τῇ σκοτίαι περιπατεῖ. 1. Joan. 2.
9. 11. Vert.: Wie zegt, dat hij in het licht is, en zijnen
broeder haat, die is in de duisternis tot nog toe. 11 (maar,
wie zijnen broeder haat, is in de duisternis) en wandelt in
de duisternis, ... |
| |
Transliteratie: |
| 1572 |
apostrof achter sultte moet ws. achter
het volgende sijn' staan |
| |
| |
Die ons door eene dood het leuen heeft doen eruen?
God weer' se meer en meer van u, mijn Vaderland,
Noch eens die koopers uijt sijn' huijsen der gebeden.
Maer eer 't mirakel kom' (Hij weet sijn' goede tijden)
| |
| |
Dat bidden is mijn haet, mijn vloeck, beminde blinden
| 1599 |
Τον δ᾽ἂνθρωπον θεατὴν εἰσήγαγεν ὁ θεὀς, αύτου
τε καὶ τῶν ἔργων αὐτοῦ, καὶ οὐ μὁνον θεατὴν, ἀλλὰ καὶ
ἐξηγητήν. Epict. lib. 1. diss.
(= Epictetus,
Encheiridion, lib. I, 6, 19). Vert. W.A. Oldfather (ed Loeb,
1956, Vol. I, p. 45): But God has brought man into the world
to be a spectator of Himself and of His works, and not
merely a spectator, but also an interpreter.
Cum
saptienti Remp, ipso dignam dedimus, id est Mundum: non est
extra Remp: etiamsi secesserit, imo fortasse, relicto uno
angulo, in majora atque ampliora transit, et coelo impositus
intelligit, cum sellam aut tribunal ascenderat, quam humili
loco sederit. Depono hoc apud te, numquam plus agere
sapientem, quam cum in conspectum eius diuina atqua humana
venerunt. Sen. ep. 68. (§2).
Vert. Préchac-Noblot,
Budé: D'autre part, quand nous avons donné au sage une
république digne de lui, c'est à dire l'univers, il ne
demeure pas isolé de la vie, même s'il en est retiré. Allons
plus loin: Peut-être n'a-t-il abandonné un étroit canton que
pour passer dans une sphère plus vaste et plus brillante;
établi dans le ciel, peut-être reconnaît-il que la chaise
curule ou le tribunal où il montait le faisaient siéger bien
bas. Pénètre-toi de cette vérité: le sage n'est jamais plus
dans l'action qu'à partir de l'instant où les grands
intérets divins et humains se sont offerts à son
regard. |
| |
| |
Wat seght ghij, wandelaer? indien't u kan behagen,
Wij gaen van blad tot blad, van daer de Sonn beghint
1605[regelnummer]
Wij weten wonderen uijt dit Boeck te vertellen.
Wanneer se somtijds goud en somtijds siluer wordt.
| |
Transliteratie: |
| 1604 |
laet is onderstreept; de overwogen open
variant erboven is onleesbaar doorgehaald |
| |
| |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 1633 |
Het hs heeft A er-kloot bij vergissing
voor A erd-kloot |
| 1636 |
mogelijk door schijnigh |
| |
| |
In 'twesten nemmermeer. hoe d'oester is van aerd,
Wat eijeren bevrucht, wat Wasch en Honigh scheelt,
| |
Transliteratie: |
| 1643 |
mogelijk 'tinde (bladen), doordat bij de correctie abusievelijk 't werd geschrapt |
| |
| |
Hoe beesten beesten zijn, en besighen haer' leden
1650[regelnummer]
En stieren haer beleid bijnaest met onse Reden,
Hoe 'tallerwonderlixt der wonderen, de Mensch,
Hoe all het sichtbaere dat doorden and'ren woelt
1660[regelnummer]
Wat Tong en Tanden doen tot beide, spraeck en smaeck,
Hoe 'thoofd gehoorsaemt werdt van Handen en van Voeten,
| |
Transliteratie: |
| 1651 |
mogelijk 'taller wonderlixt |
| |
| |
1665[regelnummer]
Hoe 'tbloed schift van sijn' weij, hoe 't melck wordt in de
Borsten, Ga naar voetnoot1665
Hoe 't elders vell en vleesch, en elders harde korsten
| |
| |
Daer ick 'tBoeck opende, dit Boeck, dit Boeck der Boecken
1680[regelnummer]
Ick hebb wat veel geseght maer nietmetall vertelt,
Dit's 'tveld van onsen strijd, maer strijd van vreedsaemheid,
| 1677 |
Τῆς ἐπιστήμης φρέαρ ὅρον καὶ τελευτἠν οὑκ
ἔχει. Phil. de Somn.
(Philo, de Somniis, lib.
I, 11 in fine). Vert: De put van de kennis heeft grens noch
einde. |
| |
Transliteratie: |
| 1675 |
In de marge: ‘hier moet een groote hiatus tussen de
woorden waerom en dat
gelaten worden.’ |
| 1680 |
Er staat nietmet all Bedoeld is nietmetall gelijk elders |
| |
| |
| 1686 |
(1658) En tiempo y lugar Perder es
ganar.
Spaans spreekwoord, dat we terugvinden in
Huygens' Spaansche Wijsheit (Korenbl.
1672, 1e deel, p. 679: Vert. Huygens: Siet tijd en Plaats
met sinnen aen,// Verliesen kan voor winnen gaen. (Letterl.
vert.): Naar gelang van tijd en plaats is verlies winst.
Ἄμεινον τοῦ κακῶς νικὰν τὸ καλῶς ἡττᾶσθαι.
Isid. Palus.
(citaat nog niet getraceerd). Vert.: Een
eervolle nederlaag valt te prefereren boven een kwalijke
overwinning.
Compungimur enim censorijs sermonibus,
sed beneuolentiae delectamur sedulitate. Ambr. lib. 1 off.
(Ambrosius, De Officiis I, cap. XXXIV 46 (173). Vert.:
Immers gestoken worden we door zedeprekerige vertogen, maar
wij scheppen behagen in een bij voortduring aan de dag
gelegde welwillendheid. |
| 1687 |
Εἰ ἀμφἱβολον, νικάτω τὸ φιλάνθρωπον.
Nazianz. Or. 40.
(citaat nog niet getraceerd). Vert.:
Bij dubieuze aangelegenheden behale de menselijkheid de
zege.
Ἀμφισβητοῦσι μἐν γὰρ και δι᾽ εὔνοιαν οἱ φἱλοι
τοῖς φἱλοις, ἐπίζουσι δὲ οἱ διάφοροί τε καὶ ἐχθροὶ
ἀλλήλοις. Plat. in Protag.
(Plato. Protag.
337B). Vert. Croiset-Bodin, éd Budé, Tome III le Partie,
Protag. p. 55): (Ce n'est pas la même chose, en effet:) on
discute entre amis avec bienveillance, mais on dispute entre
rivaux et ennemis.
Ἀλλ᾽ ἄνδρα κ᾽ήν τις ῄ σοφὸς το μανθανειν Πόλλ᾽,
αἰσχρὸν οὐδὲν καὶ τὸ μὴ τείνειν ἄγαν. Soph. Antig.
(710-711).
Vert. Karl Reinhardt, Antigone, 3e uitg.,
Göttingen 1961: Und mag auch einer weise sein, ist Lernen//
Doch keine Schande, statt sich übernehmen.
Vide non
tantum, an verum sit quod dices, sed an ille cui dicitur sit
veri patiens. Sen. de Ir. 3. (36, 4).
Vert. A.
Bourgery, éd. Budé, Parijs 1961, p. 103: Vois (à l'avenir)
non seulement si ce que tu dis est vrai, mais si celui à qui
tu Ie dis est capable d'entendre la vérité.
Injustissima est simultas, quae homines hominem esse non
sinit. Quintil. decl. 110.
(citaat nog niet gevonden).
Vert.: Alleronrechtvaardigst is een strijd die er geen
ruimte voor over laat dat de mens een mens is. |
| |
Transliteratie: |
| 1688 |
mogelijk tegen wroedt, |
| |
| |
Het Hofwijcksch spreeckwoord seght, en allom is het waer,
Dat seuen oogen veel, maer min sien als vier paer.
Het fruijt der Boecken; fruijt dat niet en kan verrotten,
Fruijt dat den maeijemann, schulteischer vande sotten,
1700[regelnummer]
Geheel en onuerdeelt, en werd ick moe getre'en
En molewijs gestapt in 'trond, in 'tlang, en in 'tkruijs-pad;
| |
Transliteratie: |
| 1699 |
In de marge met verwijsteken naar de plaats achter vreest ‘een groote spatië’ |
| 1700 |
mogelijk werd' |
| |
| |
1705[regelnummer]
Daer in sich kluijsenaers gekluijstert konden wenschen,
'Tzij dat het deses tael, of ghenes Eccho zij.
En ick hang tuschen vier, als Mahomet sijn' beenen
| |
| |
Beluijsterd' en beloegh; daer ligh ick, als gestorven,
| |
| |
Den kermiss-boer sijn geld, den vrijer sijn verdriet
| |
| |
As jouw moij backes is. Wat duijuel schort'er an?
| 1741 |
(1658) Nec meus hic sermo, sed quem ructavit Ofellus Rusticus, inconcinnus amans, crassâque Minervâ. Hor. 2. Sat
2. (vss 2 en 3).
Huygens paste het citaat aan bij de
situatie; zie de cursieve (door hem onderstreepte) woorden.
Vert. Villeneuve (Budé, Parijs 1966), p. 141: (Quelle
précieuse qualité, mes bons amis, que de vivre de peu) ce
langage n'est pas de moi: ce sont les leçons que donnait
Ofellus, un campagnard, sage en dehors de formules et dont
la Minerve était sans finesse! (ructavit =
boerde op, rispte op; inconcinnus amans =
een plompe, onhandige minnaar). |
| |
| |
Wordt metter tijd etemt, de K'nijne worde mack,
Houdt jij maer voet bij steck: de meisjes moete suer sien;
In 'tende quamter toe, as icker minst om docht:
| |
| |
Je vrijt niet min as 'tpuijck van Delfland en sen jeughd.
Nouw mochje miene, kind, nou mochje grouwen, hartje,
| |
Transliteratie: |
| 1766 |
onder hoopjen een streep; misschien
overwoog Huygens een ander woord |
| |
| |
| |
| |
You borssjes, met verlof, daer ick men pinck op sett,
1785[regelnummer]
(Still, seijse, schaem je niet, Kees, houdt je hangde voor
je, Ga naar voetnoot1785
En benje 'tboeren moe, en staetje 'tmelcke tegen,
| |
| |
1795[regelnummer]
En schoentjen as men duijm, soo kort niet, maer soo small,
| |
| |
| 1804 |
Nec illos quidem inter otiosos numeraueris, qui sellâ se
et lecticâ huc illuc ferunt, et ad gestationum suarum, quasi
deserere illas non liceat, horas occurrunt. Sen. de Breu.
(De Brevitate Vitae). Vert. Bourgery (Sen. Dial., Tome
II, Budé 1962, éd. 5, p. 64): Ne mets pas non plus parmi les
oisifs ceux qui se transportent ca et là en chaise et en
litière, qui apparaissent aux heures fixées pour leurs
promenades comme s'ils n'avaient pas le droit d'y manquer.
(Het spelerijden geschiedde dikwijls op doktersadvies, zie
Grimal, Jardins Romains (Parijs 1944), p. 270 ev.). |
| |
Transliteratie: |
| 1803 |
Plaets bedoeld, maar er staat plaets |
| 1304 |
luije onderstreept maar er is geen open
variant; vgl. 1766 |
| |
| |
Rijdt daer je rijdt, men geld rijdt met je langs de strate:
Men hauer was te goed om onbetaelt te late:
| |
| |
De duijuel hael den Haegh, men wil't niet gaern onbeere)
| |
| |
Dat ben ick niet ewent, want die wat heit te geue,
Dan dat ick op men kopp sou dragen kapp en schuld.
Met noch een houw twee drij kond' hij ter aerde raken,
Daer hackten hij op aen of 't inden snoeij-tijd waer;
1840[regelnummer]
En, naer ick mercken kon, daer wierd van twee een paer.
| 1840 |
(1658) Sic visum Veneri: cui placet
impares Formas atque animos sub juga ahenea Saevo mittere
cum joco. Hor. 1. Od. 33. (vss 10-12).
Vert.
Villeneuve (Budé): Ainsi l'a voulu Venus qui se plaît, par
un jeu cruel, à envoyer sous le joug d'airain des corps, des
coeurs mal appariés. |
| |
Transliteratie: |
| 1842 |
mogelijk lijster beij |
| |
| |
| |
| |
Als wij met all ons Hoofsch gelarm en gesoupir:
Verlieft werdt amoureux en van gevalle sinnen
1860[regelnummer]
Gewonnen gunst faueur en nernmermeer, jamais,
| |
| |
1870[regelnummer]
'Khebb oock eens jong geweest, 'khebb oock eens voelen voncken
| |
| |
En daer door ijeder een all dat hij derft bemint.
| 1883 |
Quum excogitasset Deus duorum sexuum rationem, attribuit
ijs ut se invicem appeterent, et conjunctione gauderent.
Lactant. 1. 6. c. 23.
(Patrol. Lat., Vol VI, Lact. I,
kol. 716). Vert.: Toen God het overwogen plan der beide
seksen had uitgedacht, kende hij die twee 't vermogen toe
elkander wederzijds te benaderen en in een verbintenis zich
te verheugen. |
| 1885 |
Gratior et pulchro veniens e corpore virtus adjuvat. Virg.
5. Aeneid. (vs 344). Mijn vert.: en de deugd die aangenamer
is, als zij komt uit een schoon lichaam.
Νοῦν χρὴ θεάσαθαι οὐδέν τι τῆς εὐμορφίας
Ὄφελυς, ὅταν τις μὴ φρένας ἔχῃ. Eurip. Oedip. (=
frgm. 548 Nauck, uit Stob. Florileg. 66, 1.).
(citaat
is hier en daar corrupt). Vert.: Op de geest dient men de
blik gevestigd te houden, ja op de geest, wat nut biedt een
schone gestalte als men niet een schone geest heeft? |
| |
| |
1890[regelnummer]
En daer ick wijsheid hoord' uijt roose-lippen breken,
Maer, daer ick 'tniet en vond, en was ick van schoon' oogen,
De soete Joffer maeckt, terwijl de Cijter vals
| |
| |
| 1902 |
Τὑπος γάρ ἐστι τὸ σῶμα τῆς ψυχῆς. Sext.
lib. 1, Pyrrh.
(Sext. Empiric. Pyrrh. Hypot. Lib. I,
§85). Vert. Bury (ed. Loeb, deel 1, p. 51): (For) the body
is a kind of expression of the soul (as in fact is proved by
the science of Physiognomy). |
| 1903 |
Ἡ ψυχὴ φοροῦσα ὣσπερ χιτῶνα καλὸν το ἐνδνμα
τοῦ σὡματος. Macar. homil. 4.
(plaats niet
gevonden; Macarius (ong. 300-390) was een kluizenaar in
Egypte). Vert.: De ziel die als een schone chitoon draagt
hel hulsel des lichaams. |
| |
| |
Beuestighden den koop. en 'tstond den Hemel aen,
Ter aerden hebb geuelt, doen kruijpen hebb, doen beuen,
Doen schreijen om gena, doen bidden om het leuen,
| |
| |
Mijn voordeel maken wouw, en, was't soo verr gekomen,
| |
| |
Als 'tmans hert open gingh en veilde sijn' gedachten,
| |
| |
Dat nemmer goed en doet, en veeltijds 'tgoed belett.
| 1955 |
Εdz γίρ οἷς δὴ ἒλεγον μὴ πέπεισαι, τί σοι ἔτι
ποιἠσω; ὴ εdzς τἠν ψυχἠν φἑρων ἐνδῶ τὸν λόγον. Plat.
Phaed. (moet zijn: Plato, de Re Publica I, 17, 345b). Vert.
E. Chambry (Platon, Oeuvres Complètes, Tome VI, Parijs 1947,
p. 32); (Le moyen de te persuader? dit-il.) Si ce que je
viens de dire ne t'a pas convaincu, que puis-je faire
encore? Faut-il que je fasse entrer de force mes raisons
dans ton esprit? Vert. Paul Shorey (ed. Loeb,R.P. deel I, p.
73): Shall I take the argument and ram it into your head?
(and put it into your mind?). Vert. Gigon (Artemis
Paperback-Ausgaben Bd I, Zürich-München, 1974, p. 97): Kann
ich denn meine These nehmen und sie dir in die Kehle
packen? |
Dat nemmer eigen grond den meester moede maeckt.
1965[regelnummer]
Maer, vrienden, lacht van hoôp, 'tmoe maken gaet
ten ende.
| |
| |
1970[regelnummer]
Der koninghinnen gangh gelust heeft te betreden,
| |
| |
En daer mé voer ick u in Hofwijcks schoonste Houen;
Die nu een' oude Penn bij een' van all versleten
Meer maenden te verdoen, meer jaren uijt te preken,
| |
Transliteratie: |
| 1977 |
Er staat kand (verschrijving voor hand (zoals A enz. heeft)) |
| 1979 |
Het getal voor Nou. onleesbaar
(marge) |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 1993 |
mogelijk Castagnen boom Noten
bladen |
| |
| |
Van 't eten vande locht, van 't slicken vanden tijd.
| |
| |
2010[regelnummer]
En 'thert beweeght'er af. Spreeckt Stede-luij, spreeckt
Boeren, Ga naar voetnoot2010
Des somers in het stoff, des Winters in het slijck,
Wanneer ghij Hofwijck siet twee doncker-groene nachten,
| |
| |
Dan Engelen vermeldt, die ouer bergh en baren
In eenen nacht met kerck en Autaer zijn gezeilt:
Om eens die wonderen van onderen, van binnen,
| 2019 |
Ubi oculos à summa luce veritatis ad inferiora et
tenebrosa dejecerint, mox inscitiae nube caligant. Boeth. de
Cons. 5. (Lib. V, Proza 2, 23). (summa
onjuist voor summae). Vert. Stewart-Rand,
ed. Loeb, 1953, pp. 371- 372): For, having cast their eyes
from the light of the sovereign truth to inferior
obscurities, forthwith they are blinded with the cloud of
ignorance. |
| 2024 |
(1672) Ἐλάτη τ᾽ἠν
οὐρανομήκης. Hom. (Odyssea. 5, 239). |
| |
| |
Treedt inde wilderniss ten oosten of ten westen,
| |
| |
Met Roosen; letter op; sij staend'er noch en gloeijen
En als sij moe gepronckt op 't einde van haer bloeijen
| |
| |
Wie derft van IJpen-hout naer sulcken puijck-goed spreken?
| |
| |
En die van Nootdorp af, en, mogelick, van Delf,
Dat prijsens waerdigh is; soo seker als de duijnen
Mijn soeten oeuer treckt van uw' getrouwe wortel,
Van d'omgeroerde Vliet in 'tzeilen door haer natt
| |
| |
Als oft ghij nacht en dagh mijn vijand met den deghen,
Van mijn' lands-palen dreeft, als of ghij dagh en nacht
Soo weelderigh gespreidt, soo deun en dicht gewerrt,
2095[regelnummer]
Hier lacch ick met het sweet dat vanden maeijer loopt,
Hier hebb ick ouer mij een IJpenzeil geknoopt.
| |
Transliteratie: |
| 2082 |
In marge rechts iets onleesbaars |
| |
| |
Hier voel ick het vermaeck van naestgelegen lijden
Bij naestgelegen vreughd: hier smaeck ick het verblijden
Dat menschen wederuaert die bij de quelling zijn,
| |
| |
Verr zij van ons het spel daer gunst-verlies en wrock
| 2115 |
Παίζω, μεταβολὰς γὰρ πόνων ἀεὶ φιλῶ.
Eurip.
(Eurip. frgm. 864, overgeleverd bij Aelianus,
Var. Hist. XII, 15). Vert.: Ik speel, want ik min steeds
afwisselingen van moeiten. |
| 2116 |
Vano studio nunquam emendum est otium: neque enim qui
sapit, id quod est jucundum, quod est melius praetulerit.
Clem. Alex. lib. 3. Paedag. (Clemens Alexandrinus,
Paedagogus, Boek III, caput 11, 78, 1). Vert. Claude
Mondésert en Chantal Matray, Parijs 1970, p. 151 (deel III):
On ne doit jamais acheter l'oubli des soucis à prix
d'occupations futiles. Car celui qui a du bon sens ne
saurait préférer au bien l'agréable. |
| |
Transliteratie: |
| 2110 |
mogelijk kentmen voor keurtmen Vgl. W. IX, p. 43, noot 1, die kentmen leest, maar de lezing onduidelijk
acht |
| |
| |
| |
| |
| 2128 |
Καὶ κύβος ἀγγέλλει βένθος ἐχεφροσὑνης.
Epigr. lib. 4.
(moet zijn: Anthol. Palat., IX, 767, vs
6). Vert. Beckby t.pl.: und auch der Würfel verrat deutlich
das Masz deiner Zucht. |
| |
| |
2135[regelnummer]
Als of ick geeren schonck het ghen' ick noode miss,
En, hael ick't van mijn' vriend, 'tgevoelen van sijn lijden
Maeckt dat ick mede-lij, en wenschten hem sijn' scha
| 2141 |
Τίς δ᾽ἀσθενίς φύσις οὐ τοῖς γυμνασαμένοις καἰ
καταθλήσασι πλεῖστον εἰς ἰσχύν ἐπέδωκε; Plut. de
lib. educ.
(Plut., de liberis educandis = Morr. 2 F;
zie ed. Mor. Loeb, deel I, pp. 10 en 11 (F.C. Babbitt,
London, 1960): On the other hand, what weak physique does
not show a very great improvement in strength if men
exercise and tram themselves. (1658)
Nostra dabunt alios hodie convivia ludos. Juven. Sat. 11.
(vs 179). Vert.: Ons diner zal vandaag een ander (een hoger)
amusement geven. |
| |
Transliteratie: |
| 2141 |
Er staat Soo Laet Huygens voegde Soo voor en vergat de L
te verkleinen |
| |
| |
Voor dat de keers uijt gae, de groote Keers der wereld,
En dat de somer-dauw de kruijdjens ouerpeerelt,
En dat den Hagenaer naer Koets en schuijten vraeght,
Uijt d'een' of d'ander keel, en klinckt door wegh en weiden,
| |
| |
Om onder dack te gaen voor dat de Sterren schijnen,
En 'tspijt mij dat de Clock van Voorburgh heeft geslagen
2180[regelnummer]
Wie oijt op Hofwijck was en vraegh' niet wat ick
doe.
| 2176 |
(1672 in de marge) Fax altera Coeli.
(Geen klassiek voorbeeld gevonden), Vert: De tweede
fakkel van de hemel. |
| |
| |
2185[regelnummer]
'Kgeef't voorde waerheid uijt, all heeft het schijn van
liegen, Ga naar voetnoot2185
Voor Hofwijck henen gaen. Nu tert ick Rhijn en Maze,
Van Sparen en van IJ, jae van de Noorder Zond,
| |
| |
Of koelen met een lied de bleinen die hij rijdt,
Bij doncker en bij daegh. Hier hoef ick niet te vragen,
| |
| |
Die d'een den anderen verpocchen met haer glass.
| |
Transliteratie: |
| 2210 |
Er staat Hie bedoeld is Hier |
| |
| |
Maer, Heerschop, seght'er een, wij hebben 'truijm voll plancke.
2220[regelnummer]
Deur d'ouwe wetering, en soo den Rijn om neer,
Of wat de Koopman will. want, kijck, 'tis een moij schip,
| |
| |
| |
| |
2235[regelnummer]
Claes, roept hij tot sijn' knecht, die op 'tvooronder staet,
Dan wetense gien raed met koffertjes voll goud,
| |
| |
Heit ongse lieuen heer ongs allegaer emaeckt
| |
| |
Ick sie wel dieder maer sen lijf wat naer en stelt
| |
Transliteratie: |
| 2257 |
:een (kusse) naar A In
K tekstverlies door gat in papier |
| |
| |
En handje voll Latijn, hebb ick me late segge,
| 2271 |
Hic animus tam in equitem Romanum, quam in libertinum,
quam in seruum potest cadere. Sen. ep. 31. (§11).
Vert.: Deze geestelijke instelling kan zowel bij een Romeins
ridder als bij een vrijgelatene en een slaaf passen.
Saepe etiam est sub palliolo sordido sapientia. Caecil. ap.
Cic. 3. Tusc. (Cic., Tusculanae Disp., III, 23, §56). Vert.
Ol. Gigon, Cic. Tusc. Disp., Heimeran, München, ed. 2, 1970,
p. 219): Oft findet sich Weisheit auch unter einem
schmutzigen Mantel. |
| |
Transliteratie: |
| 2274 |
Er staat 'schip (schrijffout) |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 2280 |
er staat Waer 'tghij
(schrijffout) |
| |
| |
Daer weldoen werdt beloont met laster of geweld;
| 2285 |
Ὡς ἡδυ τῷ μισοῦντι τοὐς φαὑλους τροπους
Ἐρημία, καὶ τῷ μελετῶντι μηδἐ ἑν Πονηρὸν ἱκανὀν κτῆμ᾽
ἀγρὸς τρέφων καλῶς. Men. ap. Stob.
(Stob.
Ecl. IV, 16, 15). Vert.: Hoe heerlijk is voor iemand die
minderwaardige gedragspatronen verafschuwt de eenzaamheid en
hoezeer is voor iemand die zich letterlijk met niets slechts
afgeeft voldoende bezit een akkergrond die hem behoorlijk
onderhoudt.
Ὁι ἐν τοῖς ἄστεσιν ὁπόταν ἀναπνεῦσαι
βουληθῶσιν, εἰς τοὺς ἀγροὺς θέουσι, τὰς μέν πόλεις
κλὑδωνας, τους δὲ ἀγροὺς λιμένας νομίζοντες. Liban.
(citaat niet getraceerd; geen speciaal-lexica op
Libanius, evenmin een voldoende index in de editie van F.C.
Wolf, Amsterdam 1738). Vert.: De stedelingen begeven zich zo
dikwijls ze weer op adem willen komen spoorslags naar het
platteland, want de steden houden ze voor de kokende baren
in volle zee, het akkerland daarentegen voor havens. |
| |
| |
Benijdelicker veel dan dat te sté-waerd blinckt,
2300[regelnummer]
En achter de gordijn van 'taensien hinckt of stinckt.
Is 'tschippertje voorbij, de Vischer uijt de venen,
De meissjens uijt de weij met koele bloote beenen,
| 2296 |
Utinam qui diuitias appetituri essent, cum diuitibus
deliberarent! utinam honores petituri, cum ambitiosis, et
summum adeptis dignitatis statum! profectò vota mutassent.
Sen. ep. 115. (§17).
Vert: Het ware te wensen dat zij
die op rijkdom jacht willen gaan maken eerst eens met rijken
een oriënterend gesprek zouden hebben! Het ware te wensen
dat gegadigden voor een of ander ambt, datzelfde zouden doen
met ‘Strebers’ en degenen die de hoogste staat van
waardigheid zich bereids hebben verworven. Voorzeker zouden
ze alsdan hun verlangens hebben |
| |
| |
Verstercken wat ick peins en wat ick hebb geseit.
Als laegh' ick verr van daer begrauen in een' kerck;
2310[regelnummer]
En all wat ijeder denckt van huijs en van besitter;
| 2310 |
Suis te illecebris oportet ipsa virtus trahat ad verum
decus. Quid de te alij loquantur ipsi videant, sed loquentur
tamen. Cic. Somn. Scip. (VII, 25).
Vert.: Door haar
eigen verlokkingen behoort de deugd alleen u mee te trekken
naar de ware roem. Wat anderen over u te berde brengen,
blijft voor hun eigen verantwoording, maar praten (over u)
doen ze toch wel.
Nihil hominibus adeo suaue et
jucundum est, ut de rebus alienis sermonem habere. Greg,
Nazianz.
(citaat niet getraceerd). Vert.: Niets vinden
de mensen dermate zoet en aangenaam als over andermans zaken
een gesprek te houden.
(alleen in
1653) Quippe semper inimica virtutibus vitia sunt, et
optimi quique ab improbis, quasi exprobantes adspiciuntur.
Sulpic. lib. 2. Zie 2362, 2e citaat.
Quaestui stultis
habetur, male loqui de melioribus. Plaut. Poen. 3. 2. (= vss
625-626).
Vert. Ernout (éd. Budé, ed. 2, T.V., p. 206
(Parijs 1961)): (Les sots comme toi ont dans leur langue un
trésor:) c'est pour eux un métier que d'insulter les gens
qui valent mieux qu'eux.
Saepe alium insanire dicunt,
ultrò qui ipsi insaniunt. Id. Menaechm. 5. 2. (91). (=
Plautus, Menaechm, 831 (843)), Vert.: Vaak beweren zij zelf
van hun kant die waanzinnig zijn, dat zij het niet zijn,
maar een ander. |
| |
Transliteratie: |
| 2307 |
mogelijk werck. |
| |
| |
Daer hoor ick vogelen van allerhanden beck,
| 2318 |
Major pars aetatis, certè melior Reip. data sit: aliquid
temporis tui sume etiam tibi. Sen. de Breu. c. 18. (§1 in
fine).
vert.: Het grootste deel, althans het betere
deel uws leven moge aan de Staat gewijd zijn, maar neem ook
voor uzelf iets van uw tijd in beslag. |
| |
| |
| 2321 |
Μἠ πλουτεῖν ἀδίκως, ἀλλ᾽ ἐξ ὁσίων
βιοτεύειν. Phocijl.
(Pseudo-Phocyl., vs 5).
Vert.: Niet op onrechtvaardige wijze rijk te zijn, maar te
leven op een redelijk verantwoorde manier (vroom te leven).
Non quid habeam, sed quibus rebus inuenerim quaerant Cic.
pro Quinct. (5, 5).
Vert. H. De La Ville de Mirmont,
Ciceron, Discours, Tome I (Parijs 1960), p. 37: (Mais, quant
à moi, qu'ils prennent en considération) qu'il convient de
rechercher non quelle est ma fortune, mais par quels moyens
je l'ai acquise. Habebit philosophus opes, sed nulli
detractas, nec alieno sanguine cruentas, sine cuiusquam
injuria partas, sine sordidis quaestibus, quarum tam
honestus sit exitus quam introitus; quibus nemo ingemiscal
nisi malignus. Sen. de vit. beat. (XXIII, 1).
Vert.
Bourgery, éd. Budé, Parijs 1962, éd. 5, p. 28 (Dialog. T.
II): Le philosophe possédera (= mag gerust bezitten) une
grosse fortune, mais qu'il n'aura enlvée à personne, ni
souillée du sang d'autrui, sera acquise sans faire tort à
qui que ce soit, sans gains sordides, sortira aussi
honorablement qu'elle sera entrée et ne fera gémir que les
malveillants, (Huygens liet ten onrechte amplas voor opes weg).
Κέρδη τοιαῦτα χρή τινα κτᾶσθαι βροτῶν Ἐφ᾽ οίσι
μέλλει μήτιοθ᾽ ὓοτερον στενειν. Eurip. ap. Stob.
(Eurip., frgm. 459 bij Stob. (Floril. 94, 3). Vert.:
Een sterveling moet zich dusdanig gewin verschaffen, dat hij
naderhand nooit ofte nimmer daarover zal moeten zuchten of
stenen.
Τὸ κέρδος ἡγοῦ κέρδος, ἄν δίκαιον ᾖ.
Meand. Monost.
(moet zijn Menander, Monosticha vs 729
(ed. Siegfried Jaekel, Leipzig 1964, p. 75). Vert.: Beschouw
het gewin als echt gewin als het rechtvaardig is. |
| |
| |
| 2328 |
Ἡδὐ καὶ τὸ μετ᾽ ὀλίγον ἡσυχίαν
ἀπολαῦσαι. Julian.
(citaat niet gevonden). Vert.:
Prettig is tevens een kort poosje te genieten van rust.
(1658) Hic dilutis averte negotia
curis Et gratam requiem dona tibi, quando licebit Per totam
cessare diem. Juv. 11. (vss 183-184).
Vert.: Zet hier
de zorgen aan kant en stel je zorgen uit en schenk jezelf
een welkome rust, nu het (nog) zal kunnen de lange lieve dag
vrijaf te hebben.
(1658) Ex meo
propinquo rure hoc capio commodi, neque agri, neque urbis
odium me unquam percipit, ubi satias coepit fieri, commuto
locum. Ter. Eun. 5. 6.
(moet zijn: Ter. Eunuch. 5, 5
(vs 1-3) = 971-973. Vert. Marouzeau (éd. Budé): Voilà
l'agrément que je trouve à ma campagne proche: jamais je ne
suis pris par l'ennui ni des champs ni de la ville. Dès que
je commence à en avoir assez, je change de séjour. |
| |
| |
| 2332 |
Quanta dementia est haeredi suo procurare, et sibi negare
omnia! Sen. ep. 123 (§11).
Vert.: Hoe grote dwaasheid
(dolheid) is het wél voor zijn eigen erfgenamen te zorgen en
(tevens) zichzèlf alles te ontzeggen. |
| 2335 |
Felix, qui indultis potuit mediocriter uti Muneribus,
parcumque modum seruare fruendi. Prudent.
(Prudent
Hamartigeneia, vs 330; een dubbelcitaat; vgl. 1045). Vert.:
Gelukkig hij die de hem toegestane gaven met mate heeft
kunnen gebruiken en een zuinige manier om ervan te genieten
bij voortduring in acht heeft kunnen nemen.
Ἀγάπα τῶν ὑπαρχόντων ὰγαθῶν μὴ τὴν
ὑπερβάλλουσαν κτῆσιν, ἀλλἀ τὴν μετρίαν ἀπόλαυσιν.
Isicr. ad Demon.
(Isocrat. ad Demonium, 27). Ed.
Isocr. T.I (Loeb 1961). George Norlin, p. 21: Get not your
heart on the excessive acquisition of goods, but on a
moderate enjoyment of what you have.
Ὀλως δὲ τὸ πλουτεῖν ἐστιν ἐν τῷ χρῆσθαι μᾶλλον
ἤ ἐν τῷ κεκτῆσθαι. Arist.
Rhet.
(Aristoteles, Rhet. A 5, §7, 1361 A 23). Vert. John Henry
Freese (Loeb 1959, p. 53): In a word, being wealthy consists
rather in use than in possession; (for the actualization and
use of such things is wealth).
Τὸν δὲ τολυκτέανον καὶ πλούσιον ἔστι δίκαιον
κλήζειν, ὄς χρῆσθαι τοῖς ἀγαθοῖς δύναται. Luc.
Anth. gr.
(Lucianus, Anth. Pal. X, 41, vs 3). Vert.
Beckby: Den nur kann man mit Recht als reich und begütert
bezeichnen,// der sein Vermögen und Gut recht zu gebrauchen
versteht.
(1658) Hanc ratus sum
partem meam, si uterer labore meo. Eccles. 2. 10.
(Ecclesiastes 2:10) (Pred. 2, vs 10: ... maar mijn hart was
verblijd vanwege al mijnen arbeid, en dit was mijn deel van
al mijnen arbeid. |
| |
| |
De mann op Hofwijck heeft, in 'tsorgen voor sijn seluen
| 2341 |
Ἑφόδια ἄτινα αὐτοῖς ἐνναυαγήσασι
συγκολυμβήσει. Arist. ap. Stob.
(Aristippus;
de Stobaeus-passage nog niet achterhaald, maar de uiting was
algemeen bekend. Zie Aristippus, frgm. 9 E, Mannebach, p. 4;
het gezegde staat echter op naam van Anthisthenes bij
Diogenes Laërtius 6, 6 in vrijwel gelijke bewoordingen).
Vert. Hicks (ed. Loeb II, pp. 6-7, London 1958): The right
outfit for a voyage, he said, is such as, even if you are
shipwrecked, will go through the water with you.
Haec
metalla, quibus delectatur vulgus, tenuem habent ac
perfusoriam voluptatem. Sen ep. 23.
(Seneca, Epist.
23, 5). Vert.: Deze metalen, waarin het gemeen een behagen
schept, hebben alleen maar een geringe en oppervlakkige
aantrekkelijkheid. Κρείσσων ἡ σοφία λίθων
πολυτελῶν, πᾶν δε τίμιον οὐκ ἄξιον αὐτῆς. Clem.
Alex.
(Clem. Alex., Paedagogus Lib. II, kapittel XII;
Huygens citeert niet precies). Vert.: De wijsheid is
verkieslijker dan edelstenen, al wat kostbaar is weegt niet
tegen haar op.
Petite hinc juuenesque senesque Finem
animo certum, miserisque viatica canis. Pers. V.
(Persius, Sat. V, 64-65). Vert. Van Wageningen, Groningen
1911, p. 36: Daaruit (nl. uit Cleanthes' stoïsche wijsheid),
jongen en ouden, moet gij uw levensdoel en leeftocht voor de
dagen uwer grijsheid halen.
Ἐφόδιον ἀπὸ νέοτητος εἰς γῆρας ἀναλάμβανε
σοφίαν, βεβαιότερον γἀρ τοῦτο τῶν ἄλλων κτημάτων.
Bias ap. Laert.
(Bias bij Diog. Laërt. I, 88). Vert.
Hicks, p. 91; Make wisdom your provision for the journey
from youth to old age; for it is a more certain support than
all other possessions.
Nihil horum non patitur
vetustatem: quaerendum est ergo quod non fiat in dies
deterius. Sen. ep. 31 (§10 en 11).
Vert.: Niets van
dat alles is er of het moet aan veroudering zijn tol
betalen. Aan ons dus de taak op zoek te gaan naar iets dat
niet dag in dag uit van mindere waarde wordt.
(1658) Qui confidit in divitiis suis,
corruet. 11. Prov. 28.
(Spreuken 11:28). Vert.: Wie op
zijn rijkdom vertrouwt, die zal vallen;... |
| |
| |
2345[regelnummer]
Tot flenteren, tot niet. hij laet se self voll schatten
| |
| |
Het vaderland ten dienst, te mogen waerdigh zijn,
Die 'tlichaem dragen moet om vande ziel te scheiden,
Ter eewigheid sal gaen. die mann gingh breeder weiden,
En 'tpeerd ontvoerde mij 'tbesluijt van sijn gesegh.
| 2362 |
Ut quisque contemptissimus, et ut maximè ludibrio est, ita
solutissimae linguae est Sen. in sap. non cad.
(in
sapiente non cadente (?), variatie op de titel van Seneca's
werk?) (Seneca, de Constantia Sapientis XI, 3, 4). Vert.: Al
naar gelang een iegelijk tot de meest verachten behoort en
bij uitstek tot hoon strekt, neemt hij ook het minst een
blad voor zijn mond.
Semper inimica virtutibus vitia
sunt, et optimi quique ab improbis quasi exprobrantes
aspïciuntun Sulp. lib. 3.
(Sulpicius Severus, Chronic.
2, 28, 3 (Patrol. Lat. Vol. XX, kol. 145A). Vert.: (Hij
(Nero nl.) was de eerste die zich tot de onderneming
verstoutte om al wat onder de benaming van Christenen viel,
te verdelgen, immers) ondeugden staan in eeuwige vijandschap
tegenover deugden en het zijn juist de allerbesten die door
snoodaards als het ware voor (echte) inquisiteurs worden
aangezien (worden aangezien voor personen die hun hun snood
gedrag verwijten (d.w.z. door hun verwijtende oogopslag of
andere gedragingen waarmee ze elk contact met die lui
vermijden)).
Homines mali sunt, qui optimis dicunt
male. Plaut Bacch.
(Bacchides 118). Vert.: Slecht zijn
de mensen die van de allerbesten kwaad spreken.
Isthic
est thesaurus stultis in lingua situs, At quaestui habent
malè loqui melioribus. Id. Poen. (Plautus Poenulus 625),
Vert. Ernout ad loc: Les sots comme toi ont dans leur langue
un trésor: c'est pour eux un métier que d'insulter les gens
qui valent mieux q'eux.
Φαῦλος κριτὴς παντὸς καλοῦ πρἁγματος
ὄχλος. Pythag. ap. Stob.
(= ed. Stobaeus, Vol.
IV, p. 209, regel 15 Hense (= cap. V περὶ
ἀρχῆς). Vert.: De massa is een slechte beoordelaar van
iedere schone zaak.
Πονηρὸν ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πονηρὸν ὀ συκοφάντης
ἀεὶ, καὶ πανταχόθεν βάσκανον καὶ φιλαίτιον.
Demosth. pro Ctesiph.
(Demosth. pro Ctesiphonte 18,
242). Vert. G. Mathieu, éd. Budé, 1974, p. 102: C'est
toujours chose vicieuse, Athéniens, que le sycophante; oui
vicieuse, envieuse et chicanière.
Erras si istorum,
tibi qui occurrunt, vultibus credis, hominum effigiem
habent, animos ferarum. Sen.
(Epist. 103, §2, regel 13
evv.). Vert. Budé: Tu as tort si tu te fies à la physionomïe
des gens que tu coudoies, êtres humains en effigie, portant
des coeurs de fauves.
Φεῦ, πῶς πονηρόν ἐστιν ἀνθρώπων φύσις Τὀ
σύνολον; οὐ γὰρ ἄν ποτ᾽ ἐδεἡθη νόμου. Ὀίει τι τῶν ἄλλων
διαφέρειν θηρίων Ἄνθρωπον; οὐδὲ μικρὸν, ἀλλἀ σχἡματι.
Πλαγι᾽ ἐστὶ τ᾽ᾶλλα, τοῦτο δ᾽ὀρθὸν θηρίον. Lycurg.
poet. vet.
(Wat Lycurgus hier moet, is onbegrijpelijk;
het citaat is ontleend aan Philemon Comicus frgm. 2 en 3:
bij Edmonds, The Fragments of Attic Comedy, vol. II A
(Leiden 1961), pp. 6 en 7). Vert. 2: Man's nature 'snot yet
wholly bad, if so,/ There'd never have been need for law,
you know. 3: D'you think there's any difference at all/
Between a man and another animal?/ There's none except in
shape; it's long, he's tall. |
| |
| |
Van schaemte noijt geroert, van reden onversien,
| |
| |
2365[regelnummer]
Wel heij, wat's hier weer niews? sal't noijt geen einde
wesen, Ga naar voetnoot2365
All weer een niew Casteel in eenen nacht geresen!
De straten zijn te nauw, de wandeling te kort,
| |
| |
Moet alle jaer sijn werck weer en weerom betalen:
| 2383 |
Par sumptus est, semel solida collocare, et saepe
integrare cadentia. Symm. lib. 6. ep. 70.
(Symmachus,
lib. VI, ep. 70). Vert.: Het kost hetzelfde eens en voor
goed iets solieds te bouwen, en vaak te hernieuwen wat op
instorten staat. |
| |
| |
2390[regelnummer]
Veel lieuer dan een' Haegh te lijden ongeschoren:
Van wijen dat men berst: de thuijnman magh wel beuen,
De Joffers inden Haegh met all haer' malle krullen
| |
| |
En als ghij binnen gaet, wat meent ghij daer te vinden?
| |
| |
Waer will dit heen in 'tend? en seghtmend er wat tegen,
| |
| |
| 2427 |
Τὸ μἐν ἀληθἐς πικρόν ἐστι καὶ ἀηδὲς τοῖς
ανοήτοις. Dio Chrysost.
(citaat niet
gevonden). Vert.: De waarheid is bitter en onaangenaam van
smaak voor de dommen.
Opus mordaci radere vero
auriculas. Pers. 5. (moet zijn Persius, Sat. I, 107-108).
Het citaat is verkort uit (Sed quid) opus (teneras)
mordaci enz. Vert. Van Wageningen: Maar waartoe is het nodig
fijngevoelige oren met bijtende waarheden te kwetsen? |
| |
| |
Dat laken lichtelick verkeeren sou in prijsen;
| 2433 |
Καὶ τὸ μὲν οῦν σαφὲς οὔτις ἀνὴρ ἴδεν οὐδέ τις
ἔσται Εὶδώς. Xenophan.
(= Xenophanes'
leerdicht ΠΕΡΙ ΦΥΣΙΟΣ, frgm. 30 Anth. Lyr.
Diehl vss 1 en 2). Vert.: Maar hoe de vork precies in de
steel zit heeft nog nooit een mens gezien en zal niemand
ooit zien (nl. met betrekking tot de goden en ten aanzien
van al het geschapene, waarover ik (Xenoph, nl.) het
heb). |
| |
Transliteratie: |
| 2436 |
mogelijk goud-gewicht; |
| |
| |
Van nagel of van tand, om in 'tgesicht te slaen
| 2441 |
Amicum tuum hortare, ut istos magno animo contemnat, qui
illum objurgant quod umbram et otium petierit, et, cum plus
consequi posset, praetulerit quietem omnibus. Sen. ep. 36.
(1, 1 sqq.).
Vert. Préchac-Noblot (éd. Budé, Parijs
1959, p. 151): Exhorte ton ami à mépriser bravement ces gens
qui lui font un crime d'avoir cherché Tombre et le loisir,
déserté sa haute situation et, quand il pouvait obtenir
davantage, subordonné tout à son repos. |
| |
| |
| 2455 |
Offendi rebus istis, tam ridiculum est, quàm queri, quod
spargaris in publico, aut inquineris in luto. Sen. ep. 107
(§2).
Vert. Budé: Être choqué de ces misères n'est pas
moins ridicule que de se plaindre parce qu'on se fait
éclabousser aux bains ou qu'on est bousculé dans un endroit
public ou qu'on se crotte dans la boue. (Ernout (éd. Budé)
en Reynolds (Oxford-ed.) voegen na spargaris toe: in balneo aut
vexeris.
Ἀμεινον παρὰ ἰδιώτου τ᾽ἀληθἐς ἤ παρά σοφιστοῦ
τὸ ψεῡδος μαθεῖν. Isid. Pelus. ep. 67. 1. 4.
(Vgl. op 1686; citaat nog niet gevonden). Vert.: Beter is
het van een gewoon particulier burger de waarheid te
vernemen dan van een sophist de leugen. Χρὴ,
οἰμαι, τοὐς παραινοῦντας συνοῖσον ἔργον ἀσπἀξεσθαι κᾀν
ὦσι φαῦλοι, κᾀν μηδαμόθεν σοι γνὡριμοι. Man. Imper.
(Bedoeld zal wel zijn Keizer Manuel Palaeologus
1350-1425; plaats niet gevonden). Vert.: We moeten, dunkt
me, de lieden die ons een werk aanraden, dat zijn vruchten
af zal werpen, hartelijk verwelkomen, ook al zijn dat kerels
van niks en ook al zijn ze u van nergens elders bekend.
Admoneri bonus gaudet: pessimus quisque correptorem
asperrimè patitur. Sen. 3. de Ir.
(de Ira 3, 36, 4).
Vert. Basore, Loeb-ed., London 1958, Sen. Mor. Essays I, 340
en 341: (In the future, consider not only the truth of what
you say, but also whether the man to whom you are speaking
can endure the truth.) A good man accepts reproof gladly;
the worse a man is the more bitterly he resents it.
Τῷ ἀληθεῖ χαλεπαίνειν οὐ θἑμις. Plat. 5.
Reip.
(Plat., R.P. V, 480a). Vert.: Boos te wezen op
de waarheid geeft geen pas. (1658) Non
aegrè feras, si quidem de te male senserint: et dixerint,
quod non libenter audias. Tu deteriora de te ipse sentire
debes, et neminem infirmiorem te credere. Est non parva
prudentia, silere in tempore malo, et introrsus ad me
converti, nec humano judicio disturbari. Non sit pax tua in
ore hominum. Th. à Kemp. de imit. Chr. 3. 28.
(citaat
nog niet getraceerd; te corrigeren: quidam
voor quidem; ad te voor ad
me). Vert.: Trek het u niet al te erg aan als sommigen
te uwen opzichte een slechte mening hebben gevormd en hebben
gezegd wat ge niet graag hoort. Gij behoort over uw eigen
persoon een minder goed gevoelen te hebben en te geloven dat
niemand zwakker staat dan gijzelf. Het is geen geringe
verstandigheid er op een slecht moment het zwijgen toe te
doen en tot uzelf in te keren en u niet door een menselijk
oordeel van de wijs te laten brengen. Uw eigen vrede zij
niet gelegen in (de uitlatingen uit) de mond van mensen.
(1658, in marge) Qui corripit
hominem, gratiam postea inveniet apud eum, magis quam ille,
qui per linguae blandimenta decipit. 28. Prov. 23.
(Spr. 28:23). Vert.: Wie een mensch bestraft, zal achteraf
gunst vinden, meer dan wie met de tong vleit. |
| |
| |
Mits dat ick uijt sijn roet wat honighs trecken kan.
Nu is de dagh ten eind, nu seggen Maen en Sterren,
Die ons te bedde jaegh': Ick wil't van mij bekennen,
| |
| |
| 2465 |
Ἔοικεν ἡ τοῦ ῦπνου καταφορὰ θανατῳ.
Clem. Alex. 2. paedag.
(= Clemens Alexandr. Protrept.
II cap. 80, 3). Vert. in de ed. Sources Chrétiennes (Parijs
1965), Clem. d'Alex. Le Pédagogue, Livre II (Traduction Cl.
Mondésert), p. 160 en 161: La plongée dans le sommeil, en
effet, ressemble à la mort.
Vigil ille, nec ullam Ad
requiem facilis; credens abscedere vitae Quod sopor eripiat
tempus. Sil. de Hannib. 1. 12.
(Silius Italicus,
Punica XII, 559-560). Vert. I.D. Duff in ed. Loeb, S.I. Tome
II, pp. 188-189: He himself kept watch; he was never willing
to rest, and thought that every hour claimed by sleep was so
much lost to life. Καθεύδων οὐδενὸς ἄξιος,
οὐδὲν μᾶλλον τοῦ μὴ ζῶντος. Arist.
(Onduidelijk waarom Huygens Arist(oteles) toevoegt; het
citaat staat ook bij Clemens 79.3). Vert Mondésert in
Sources Chrétiennes (Parijs 1965), Clem. d'Alex., Le
Pédagogue, Livre II, p. 160-161: Tout homme qui dort, ne
vaut rien, pas plus qu'un homme sans vie.
Ὕπνος, τὰ μικρὰ τοῦ θανάτου μυστήρια.
(= Mnesimachus Comicus, frgm 11 bij Edmonds Att. Com.,
Vol. II, pp. 368-369). Vert.: Slaap, de kleine mysteriën des
doods. |
| 2468 |
Extendamus vitam: huius et officium et argumentum usus
est. Circumscribatur nox, et aliquid ex illa in diem
transferatur. Sen. ep. 122. (§3 in fine). Fr. vert.: Sachons
agrandir notre vie (véritable): son office et son criterium
c'est l'action. Raccourcissons nos nuits; prélevons sur
elles de quoi élargir nos journées. (Seneca heeft actus voor usus). |
| |
| |
| 2469 |
Diducimus vitam in particulas et lancinamus. Sen. ep. 32
(§2 in fine).
Vert. Préchac-Noblot (éd. Budé 1959,
Lettres à Lucil. Tome I, p. 142): Nous morcelons, nous
émiettons la vie. |
| 2471 |
Nihil morti tam simile quam somnus est. Cic. de Sen.
(de Senect. cap. 81). Vert.: Niets lijkt zoveel op de dood
als de slaap. |
| 2472 |
Lex haec data est caducis, Deo jubente, membris, Ut
temperet laborem Medicabilis voluptas. Prudent. hymn. 6
Cathem.
(= Prudentius, Hymnus ante Somnum vs 21 evv.)
Vert. Loeb-ed.: This is the law appointed by God's command
for our frail members, that healing pleasure tempers toil.
Tenenda nobis via est, quam natura praescripsit, nec
ab illa declinandum. Sen. ep. 122. (§19).
Vert.: Wij
moeten de weg vasthouden die de natuur heeft voorgeschreven
en niet daarvan afwijken. |
| |
| |
De kleine wereld, mensch, dien God eens wilde maken,
Wij waren 'sleuens kracht in weinigh' dagen quijt.
| 2483 |
Somnus refectioni necessarius est: hunc tamen si per diem
noctemque continues, mors est Senec. de Tranq.
(cap.
17, §6 in fine). Vert.: (Ook) slaap is voor krachtsherstel
noodzakelijk, maar als ge die dag en nacht continueert, zal
't de dood zijn.
Detur quieti tempus, ut somno grauis
Vis victa, morbo pectus oppressum leuet. Sen. Herc. Fur.
(Seneca, Hercules Furens, vs 1051). Vert. Theodor
Thomann (Artemisverlag, Zürich-Stuttgart 1961, Sämmtl.
Tragödien, p. 135): Seiner Ruhe sei Zeit vergönnt, dasz, von
schwerem Schlummer besiegt, die Gewalt der Krankheit die
bedrückte Brust entlaste. (grauis bij
Huygens is vergissing voor graui). |
| |
| |
En stelt sijn' rekeningh soo met den Hemel effen
In 'tdagelix versterf, als waer't sijn' leste kouw,
En gae mij op mijn Slot begrauen in mijn rust.
| |
| |
| 2495 |
Domus munimentum sit aduersus infesta corpori. hanc utrum
cespes erexerit, an varius lapis gentis alienae, nihil
interest. Scito te hominem tam bene culmo quam auro tegi.
Sen. 1. ep. 8.
(Epist. 8, §5; de l bij Huygens
onduidelijk). (Scito emendere men tot Scitote en de woordorde hominem tam bene corrigere men tot tam bene hominem). Vert.: Préchac-Noblot, p. 24:
... vos maisons (seront) rien qu'une défense contre les
intempéries. La bâtisse est-elle faite de gazon ou de marbre
étranger aux nuances diverses, il n'importe. Sachez que
l'homme est aussi bien à couvert sous le chaume que sous une
toitûre dorée. |
| 2501 |
Exiguae saepe areae in multos usus describentis arte
patuere: et quamuis angustum pedem, dispositio fecit
habitaculum. Sen. 1 de Tranq. (moet zijn: de Tranq. 10 §4).
Vert. Basore (ed. Loeb, London 1958, p. 250 en 251):
Even small spaces by skilful planning often reveal many
uses; and arrangement will make habitable (hij leest habitabilem voor habitaculum) a place of ever so small
dimensions. |
| |
| |
Houdt mij des' ijdelheid ten goede; 'tis de leste.
| |
| |
En twee, en noch eens twee, zijn sess gelijcke leden
| |
| |
De minst swaerlijuighe souw voelen in sijn le'en,
| 2531 |
Ἡ ἀνάπαυσις τῶν πονῶν ἄρτυμά ἐστι. Plut.
de lib. educ.
(Plutarchus de liberis educandis 9 C).
Vert. Babbit (Loeb 1960): In short, rest gives relish to
labour. |
| 2532 |
Quod si quando cum influentibus negotijs paria fecisti,
instar refectionis existimas, mutationem laboris. Plin
Paneg. (§81).
Vert. Marcel Durry (éd. Budé, Parijs
1964, p. 81): S'il t'arrive d'être à jour avec le flot des
affaires, en guise de délassement tu ne vois qu'un
changement de travail.
Non uno contenta valet natura
tenore; Sed permutatas gaudet habere vices. Petron.
(Petronius frgm. XXVI, 9-10 Bücheler). Vert.: De Natuur
stelt, als ze zich laat gelden, zich niet met een enkele
gang (richting) tevreden, maar schept er behagen in
verwisselde toerbeurten te bezitten.
Vita in omni
quidquid est, Justum requirit optimae pausae modum. Auson.
(Auson. Ludus Sept. Sap. vs 160-161 (14-15)). Vert. H.G.
Evelyn White (Loeb-ed. 1951, T. I, p. 323): Whatever our
whole life can show demands this moderation, which is timely
cessation.
(1658) Ἐν
πάσῃ κινήσει τοῦ σὡματος, ὁπόταν ἄρχηται πονέειν, το
διαναπαυειν εὐθὐς ἄκοπον. Hippocr. 2. Aph. 48.
(Hippocrat. Aphor. II, 48 (= F.Z. Ermerins, I, p.
408)). Vert. Littré éd. Hippocrates, IV, p. 485: Dans tout
mouvement du corps, se reposer aussitôt que l'on commence à
souffrir, dissipe la souffrance. |
| |
| |
Hij ploeghde sonder sweet en arbeide met lusten.
En die bij wijlen sitt, en valt geen voetpad lang,
| 2535 |
Arcus et arma tuae tibi sunt imitanda Dianae; Si nunquam
cesses tendere, mollis erit. Ouid. ep. 4. (moet zijn: Ovid.
Heroid. IV, 91-92).
Vert. Grant Showerman (ed. Loeb,
1958, p. 51): The bow - and you should imitate the weapons
of your Diana - if you never cease to bend it, will grow
slack. (Men interpungere met moderne editores: Arcus (et
arma ... Dianae) si nunquam enz.). |
| 2539 |
Denique, si sedeas, requies est magna laboris; Si multum
sedeas, labor est. Maro namque Poeta Pro poena posuit, sedet
aeternumque sedebit Infelix Theseus. Semper nocet utile
longum. Tertul. Carm. ad sen.
(Pseudo-Tertullianus,
Carmen ad Senatorem etc. vs 59). Vert.: Tenslotte als je
zit, is het een groot uitrusten van beslommering; als je
veel tijd aan het zitten bent, is het zelf een beslommering:
de dichter Maro immers stelt het zitten als een straf voor:
de rampzalige Theseus zit daar en zal daar voor eeuwig
blijven zitten: immer schaadt het te lange nut.
Omnibus quidem prodest subinde animum relaxare. Excitatur
enim otio vigor; et omnis tristitia, quae continuatione
pertinacis studij adducitur, feriarum hilaritate discutitur.
Sen. Contr. 1 Praef.
(Seneca Mai., Praef. ad
Controvers. 1, §15 in init.). Vert M. Winterbottom (Loeb,
Senec. Mai, vol. I, p. 15): Of course, every one is
benefited by occasional mental relaxation; leisure rouses
one's energy, and all the melancholy induced by extended
hard work is dispelled by the gaiety of a vacation. |
| |
Transliteratie: |
| 2533 |
Er staat, rusten, Huygens vergat bij de
correctie de eerste komma te schrappen |
| |
| |
2545[regelnummer]
De Somer volght'er op en pronckt met Coren-aeren;
Seght datter eens een tijd van leegh-gaen wesen moet.
| 2543 |
Ipse quoque Annus, temporum pater quadrifariâ se
diuersitate componit: nec desiderium caperet, si nouitatis
gratiam non haberet. Cassiod. lib. 2.
(Cassiodorus,
Variae Liber II, 3, 7). Vert.: Ook het jaar zelf, vader der
tijden, tooit zich met viervoudige afwisseling van smaak: en
het verlangen (waarmee de mensen naar hem uitzien) zou hij
niet ten deel krijgen, als hij niet de charme van de
nieuwheid bezat.
Natura hoc quod vides regnum
mutationibus temperat. Sen. ep. 107. (§8). Vert.: Vrouwe
Natuur tempert de heerschappij hier, die zich voor uw ogen
afspeelt, door wisselingen en wijzigingen. |
| |
| |
Daer 't veiligh slapen is: de konst is waerd t'onthouwen;
| |
| |
En buijten werdt geen klanck van ketingen gehoort,
| |
Transliteratie: |
| 2567 |
In de marge met verwijsteken ‘een groote spatie’ |
| 2569 |
mogelijk baes, |
| |
| |
Maer beter' grendelen en stercker slagh van sloten
Geen moord, geen ouervall, mijns wetens, waerd te wesen,
| 2577 |
Tum te felicem esse judica, cum poteris in publico viuere,
cum te parietes tui tegent, non abscondent. Sen ep. 43 (§3).
Vert. Préchac-Noblot (Budé): Mais attends, pour
t'estimer heureux, le jour où tu pourras vivre sous les yeux
du public, où tes cloisons t'abriteront, ne te cacheront
pas.
Magnum est praesidium in periculis innocentia.
Sen. l. 7. Cont. 1.
(Sen. Mai
Controversiae, Lib. VII, controv. 1 ) = 16) (§10 en 11).
Vert. Winterbottom in Kiessling's Teubner-ed. p. 303:
Innocence is a great shield in danger.
Scitis quanto
negligentius custodiat ferrum bonâ conscientiâ. Quint. Decl.
1. (Quintil. Declam. 1, §3).
Vert.: Gijlieden weet
heus wel op hoeveel nonchalantere wijze 't zwaard behoedt
dan het zuivere geweten. |
| |
| |
God hoore wat ick segg, ick kan geen' vijand noemen,
| 2579 |
Odium ex offensa sic vitabis, neminem lacessendo gratuitò:
à quo te sensus communis tuebitur: fuit enim hoc multis
periculosum. Sen. ep. 105. (§4). (Correcties in de tekst van
Huygens: Odium aut est ex offensa (hoc vitabis neminem
laccessendo) aut gratuitum, a quo te sensus communis
tuebitur. Fuit hoc multis periculosum. Vert.
Préchec-Noblots: La haine vient de l'offense: tu l'éviteras
en ne provoquant personne. Elle peut être gratuite: ici ta
finesse naturelle et liante te couvrira. Car cette forme de
haine a mis en péril bien du monde.
Securitatis magna
portio est, nihil iniqui facere. Ib. (§7 in init.).
Vert.: Notre sécurité tient pour une bonne part à rien faire
contre la justice.
Qui timetur timet: nemo potuit
terribilis esse securè. Ib. (§4 in fine).
Vert.
Préchac-Noblot: Il n'a jamais été possible, inspirant de la
terreur, d'être à l'abri des alarmes. |
| 2586 |
Satis idoneus patientiae sequester Deus. Si injuriam
deposueris penes eum, ultor est: Quantum patientiae licet ut
Deum habeat debitorem! Tertul. de patient. (XV).
Vert.
K.A.H. Kellner in zijn Terullianusvertaling, Keulen, 1882,
deel I, p. 241: Bei Gott also ist unser Geduld in
hinreichend sichere Verwahrung. Wenn man ein erlittenes
Unrecht bei ihm hinterlegt - er rächt es; (ist es ein
Schaden - er gleicht ihn aus; it es ein Schmerz - er ist
Arzt; ist es der Tod - er weckt wieder zum Leben auf). Wie
vielen Spielraum hat nicht die Geduld, um Gott zum Schuldner
zu machen!
Ita, quisquis es, si sapis, Patiare potius
ipse quàm facias scelus. Sen. Theb. (Seneca, Phoenissae,
494) (Het voorstuk Ita, quisquis es, si
sapis komt uit een andere omgeving; het in 493
voorafgaande kon Huygens niet gebruiken). Vert.: Derhalve.
wie gij ook wezen moogt, als ge verstandig zijt, onderga dan
liever een schelmstuk dan dat ge dat zelf begaat. |
| |
| |
Ten argsten, heeft gevoelt bejeghent met bescheid.
| |
| |
| 2593 |
(1658) Deum time, et hominum terrores
non expavesces. Thom. à Kemp. de Imit. Chr. 3. 36.
Vert.: Vrees God en dan hoeft ge voor de bedreigingen en
terreur van uw medemensen geen overdreven angst te voelen.
Haec in homines alienissimos, denique inimicissimos
viri boni faciunt, et hominum existimationis, et communis
humanitatis causâ, ut cum ipsi nihil alteri incommodarint
nihil ipsis jure incommodi cadere possit. Cic. or. pro P.
Quinct. (§51 in fine).
(na alteri
uit de oorspr. tekst toe te voegen: scientes). Franse vert. éd. Budé, Tome I, Ciceron
Discours éd,3 (Parijs 1960, p. 35 van H.
de la Ville de Mirmont-J. Humbert-Ed. Cuq): Telle est à
régard des gens qui leur sont le plus étrangers, même le
plus hostiles, la conduite que les honnétes gens observent à
cause de l'estime publique et les devoirs communs à
l'humanité entière: jamais ils ne font sciemment rien de
désagréable à autrui, pour qu'il ne puisse à bon droit leur
arriver à eux mêmes aucun désagrément. |
| 2596 |
(1653, 1658) Timere multos non vis?
Unicum time. Carpathii.
(Oorsprong van het citaat niet
met zekerheid vastgesteld, ondanks uitvoerige nasporingen
van Rank. Men zie zijn brede aantekening bij dit citaat in
de fotocopie van zijn zeer uitvoerige uiteenzetting over de
citaten bij Hofwyck, berustend in het Instituut voor
vergelijkende literatuurwetenschap te Utrecht. Vert.: Voor
velen wilt gij niet bang wezen? De Enige (nl. God) moet gij
vrezen!
(1658) Fortitudo simplicis,
via Domini, et pavor his qui operantur malum. Prov. 10. 29.
(Spr. 10:29). Vert.: De weg des Heeren is voor den
oprechte sterkte, maar voor de werkers der ongerechtigheid
onheil. |
| |
| |
En gaet mij niet meer aen als orgelen den dooven;
En of de boose lust uw' handen vergen moght
| 2602 |
Spem improborum illuseris, si nihil habueris, quod
cupiditatem alienam et improbam irritet, si nihil insigne
possederis. Sen. ep. 105 (§3, init.).
Vert.
Préchac-Noblot: Tu éluderas l'espoir des mauvais en ne
détenant rien qui excite dans autrui les appétits mauvais,
en ne possédant rien qui attire l'attention. Κερδαλέους δίζεσθε δόμους ληίστορες ἄλλους. Τοῖ δε γάρ
ἐστι φύλαξ ἔμπεδος ἡ πενίη. Anthol. lib. 4. 23. 6.
(Het juiste is: Anthol. Palat. IX, 654, vss 1-2).
Vert. Beckby: Sucht euch ein anderes Haus, das euch besseres
einbringt, ihr Diebe;// denn in dem Hause hier hält Armut
die sicherste Wacht.
(1658) Non
capit has nugas humilis homus. Juven. Sat. 11.
(Iuven.
Sat. XI. vs 167 (bij Friedländer: vs 17). Vert.: Dit nederig
huis is voor deze vertoningen te klein. |
| |
Transliteratie: |
| 2602 |
mogelijk halen, |
| |
| |
Den buijt dien ick'er noijt bij daegh en hebb gebracht.
Mijn bedd waer stelens waerd; maer daer voor soud ick
vechten;
| 2609 |
(1658) Nam hic apud nos nihil est aliud
quaesti furibus. Plaut. Aul. 1. 2. (= vs 83).
(quaesti
= quaestui). Vert. Ernout: Qu'est-ce que les voleurs
pourraient y gagner d'autre. (Er is in het lege huis vol
spinnewebben werkelijk verder niets te halen). |
| |
| |
Om ijser ouertent, om lood, om niet met all,
Gelijck de muijs om 'tspeck te treuren inde vall.
| 2616 |
(1658) Adeo nulla uncia nobis Est
eboris, nec tessellae, nec calculus ex hac Materia; quin
ipsa rnanubria cultellorum Ossea. Juv. Sat. 11. (vs. 131
evv.). Vert. Labriolle-Villeneuve, éd. Budé4 1950, p. 145: Chez nous pas une once d'ivoire fût-ce
sous forme de dés ou dejetons. Les manches mêmes de mes
couteaux sont en os. |
| |
| |
| |
Transliteratie: |
| 2631 |
de apostrof voor 'ten is een
vergissing |
| |
| |
Vijf zielen wel gehuijst in onverlemde leden,
Onendelick verbij in waerde zijn geraeckt,
| 2637 |
Nam procreare liberos, lepidum est onus. Plaut. mil. Act.
3. sc. 1. (Plautus, Mil. Glor. 3, 1 = vs 682). Vert.: Want
het verwekken van kinderen is een charmante taak. |
| 2642 |
Πολλοὶ μαθηταὶ κρείττονες διδασκάλων.
Anth.
(d.w.z. Anth. Palat. XI, 176, 5; van de hand van
Lucillius). Vert.: Vele leerlingen zijn beter dan hun
leermeesters. |
| |
| |
Daer in sich Moeders deughd ontwijffelick laet aensien,
Vijf gasten ongenòijt en altijd wellekom,
Die mij doen wenschen dat de dagh van mergen kom.
De boonen vanden Staeck, de netten vanden solder,
| 2646 |
Decus eximium formae par reddit imago Vultibus, et similis
natorum gratia monstrat. Stat. 3. Syl. 3.
(Statius
Silvae 3, 3, 111 evv., speciaal 114). Vert. J.H. Morley (ed.
Loeb, 1955, T. I, p. 177): Yet the trusty image of fame
reflects her peerless beauty, and a like charm of
countenance in her sons reveals it. Vert. H. Frère en H.J.
Izaac (éd. Budé): mais son portrait rend l'image d'une rare
beauté, égale à sa réputation, et le charme sans
dissemblance de ses enfants fournit témoignage. (Over de
verschillende vertalingen zie Rank). |
| 2653 |
(1658) Musicè Herclè agimus aetatem; ita
ut nos decet: Vino et victu, piscatu probo, electili vitam
colimus. Plaut. Most. 3. 2. (= 729-731).
(Het citaat
naar de situatie door Huygens gewijzigd). Vert. Ludwig
Gurlitt, Propyl. Verl., Vert. Plaut., Berlijn 1922, Bd III,
p. 274: Wahrhaftig, Ja! Ihr treibt ein flottes Leben und tut
recht daran; Bei Wein und Schmausereien von Fisch und
feinsten Kost genieszt ihr eure Tage. |
| |
Transliteratie: |
| 2648 |
mogelijk kom, |
| |
| |
Van ongeroofde winst, van ongekochte vissen)
| |
Transliteratie: |
| 2664 |
Er staat water-shatten
(vergissing) |
| |
| |
Die mij een' vette weij tot water scheuren deden;
Des winters niet te natt, des somers niet te droogh,
| |
| |
Met ongerustigheid, die daerom niet en deught.
Gelijck de land-heer doet; 'tis Hofwijck voor ons beiden;
| |
| |
Het water isser koel, in vijuer en in grachten
2695[regelnummer]
Drij voeten vande vreughd; men speelt'er met het nett,
Dat's Hofwijcks, en dat's Haeghs: lett op den raed der wijsen,
Let op die Boomkens hier, lett ginder op die Roos,
| |
| |
Hofwijcker Hof verrijckt met ongemeene prachten.
Een' Roose maeckt'er twee, vijf Boomkens zijnd'er tien.
Vijf op het water-vlack, vijf op het land gesien.
Twee Huijsen voor een Huijs, twee Eilanden voor een,
| 2706 |
(1658) Ripae fraxino multâ; multâ populo
vestiuntur: quas perspicuus amnis velut mersus viridi
imagine annumerat. Plin. Sec. Ep. l. 8
(Plinius Epist. VIII, 8, 4. In de editie van de
brieven van Plinius van A.M. Guillemin (Parijs 1967) Tome
III, p. 63) (Correctie: niet mersus maar
mersas bij quas).
Vert. Guillemin: Les rives sont revêtues d'une quantité de
frênes, de peupliers en quantité et la transparence du cours
d'eau permet de les compter sous l'onde par leurs vertes
images. |
| |
| |
Mijn schaduwen staen vast uw roock en kan maer vluchten,
En 'twaer den jongelingh vergeuen, als hij sagh
All wat ick sie bij nacht, en bijden vollen dagh.
| |
| |
Dat van de Bergen stuijt en van de wilde wouden,
Als 'tschepsel dat haer baert en schepselen doet schijnen.
All wat de wereld draeght? en Croonen, en Gebied,
Wat waters voor wat grass, een' rij-baen voor een' weij?
| |
| |
| |
| |
Door weghen recht en kort: wij soeckens' als de blinden,
2760[regelnummer]
Soo dat een rijs tot Boom, een blad tot bladen wordt,
| 2756 |
Itaque quod Philosophia fuit, facta Philologia est. Sen.
ep. 108 (§23). (Itaque quae te lezen, niet
Itaque quod). Vert.: Derhalve is wat
Philosophie was Philologie geworden.
Cogita. quod
soleo frequenter tibi dicere, in istis nos nihil aliud quàm
acumen exercere. Id. ib. (Dit moet zijn: Epist. 109, §17).
Vert. Préchac-Noblot: Songe qu'en tout ceci, comme je
te le répète fréquemment, nous ne faisons rien d'autre que
d'exercer notre subtilité. |
| 2757 |
Si me noluis per deuia deducere, facilius ad id quo tendo
perueniam. nam (ut ille Tragicus) veritatis simplex oratio
est. ideoque illam implicare non oportet. Sen. ep. 9. (§12).
Vert. Préchac-Noblot: Si tu veux bien ne pas me faire
prendre les voies détournées, plus facilement je parviendrai
au terme où j'aspire. Suivant le mot du poète tragique, ‘la
vérité s'exprime simplement.’ Ainsi donc, n'entortillons pas
son langage. (ille tragicus is Euripides,
Phoen. 469 (472); zie volgende citaat).
Ἁπλοῦς ὁ μῦθος τῆς ἀληθείας εφυ. Eurip.
Phoen. (469 (472)).
Vert.: Het woord van de waarheid
is eenvoudig.
Breuis est assertio veritatis. Symm.
lib. 7. ep. 5 (moet zijn Symmachus epist. VII, 16).
Vert.: Kort kan zijn de bevestiging van de waarheid. |
| |
Transliteratie: |
| 2760 |
komma achter wordt vermoedelijk door
strepen van verwijzingsteken geabsorbeerd, naar A
opgenomen |
| |
| |
Sij doen de schaetsen af en ick de venster toe.
| |
| |
Wij sullen uw verdriet verdrincken in mijn' wijn,
| |
| |
En loeijen mij 'tbedd uijt, en roepen in haer' spraeck,
| 2788 |
Surge, nugator, lacerande virgis, Surge, ne longus tibi
somnus, unde Non times, detur. Auson. Ephem.
(Ausonius
Ephemeris id est totius diei negotium I, 17-20). Vert. H.G.
Evelyn White (Loeb 1951), I, p. 15: Up with you, you waster!
What a thrashing you deserve! Up, or a long, long sleep will
come on you from where you dread it least. (Out with you,
Parmeno, from your downey bed.).
Ἔγρεο, Κωνσταντῖνε τί χάλκεον ὕπνον ἰαύεισ
Anth. lib. 5. 120.
(moet zijn: Anthol. Pal. XVI, 375,
vs 1). Vert. Beckby (IV, p. 502 en 503): Konstantinus wach
auf! Warum liegst du im ehernen Schlummer? (1658) Usque quó piger, dormies? quando consurges è
somno tuo? Prov. 6. 9.
Vert.: Hoe lang zult gij,
luiaard, nederliggen? Wanneer zult zij van uwen slaap
opstaan? |
| |
Transliteratie: |
| 2790 |
achter ontdonck'ren geen leesteken.
Mogelijk onzichtbaar door wat in de geschreven is; puntkomma
naar A |
| |
| |
| |
| |
| 2806 |
(1658) Quandóque licebit Nunc veterum
libris, nunc somno et inertibus horis Ducere sollicitae
jucunda oblivia vitae. Hor. 2. Serm. 6 (Sat. II, 6, 60
sqq.). Vert.: (O land, wanneer zal ik je weer mogen
aanschouwen?) en wanneer zal 't me vergund zijn nu eens met
de lectuur der klassieken, dan weer met een siesta en een
dolce far niente met volle teugen te smaken de geneugten van
de vergetelheid van een jachtend bestaan? |
| |
| |
De tael van alle tael, die nergens thuijs en hoort,
Of in besaeijt papier met letteren en noten
| |
| |
| |
| |
CONSTANTER.
8.decemb. 1651.
deo gloria in aeternum.
Postremos 78 versus uno spiritu fundebam.
|
-
-
[tekstkritische noot]1 a. Wijck Hof 'tis (?) Hof wijcks
beurt: 'tHof is genoegh beschreuen:
b. Naer 'tHof
is't Hofwijcks beurt: 'tHof is genoegh beschreuen:
c. De groote webb is af; en 'tHof genoegh beschreuen:
Moeilijk te beoordelen; na het spel Hof, Hofwijck, dat
tenslotte niet beviel, opeens een sprong naar iets heel anders: geen
tegenstelling tussen Hof en Hofwijck, maar
een parallellie van beeldspreukig ‘een web weven’ voor dichten, en letterlijk
‘beschrijven’.
2 [-Nu] ≤-Eens≥ ≦Eens≧ Sterker: eens = eindelijk!
-
voetnoot1
-
De... af: Het grote dichtwerk is af
(Eymael's verklaring: ‘Het groote weefsel, nl. zijne loopbaan aan 't
Hof’ is niet houdbaar. Zij is in strijd met de feiten. Huygens was
toen hij zijn gedicht begon in volle functie als Raad en
Rekenmeester van Willem II en bleef dat werk voortzetten tijdens de
minderjarigheid van Willem III. Over details zie men Worp, Br. III,
Inleiding, p. XIII vlg. Wij zullen bij webb
evenals in het laatste vs van het gedicht moeten denken aan gedicht,
dichtwerk. Men vergelijke het latijnse texere voor
het weven van woorden (Prof. D. Kuijper Fzn. wijst mij op Cicero,
Epistulae ad familiares, 9, 21, 1 cotidianis verbis texere; Sulpicia, Fabella 2. fabellam... detexere paucis), textum voor literaire compositie, zoals nog tekst een weefsel
van woorden aangeeft. De tweede helft van het vs zie men als
parallel-lopend, dus met andere woorden hetzelfde zeggend
(stijlfiguur, als in de Psalmen en andere bijbelboeken overvloedig
aangewend). (Huygens komt nog een keer terug op dat laatste vs: De groote webb is af, nl. in een gedicht van 29
Oct. 1656 (W. VI, 70) Aen Me Vrouw Rijckaert, dat
aldus begint:
De groote webb en was niet af,
Doen ick mij heiligh avond gaf
En Hofwyck door en door voldaen hiel.
Als icker eens van niews op aen viel
Ick sagh er stof van dichten in
Voor noch een Boeck, of weinigh min.
en ... beschreuen: Men zie Costelick
Mal, de Zedeprinten Een wijs hoveling, Een sot
Hoveling, de het Hof rakende stukken in Dagh-werck en vele kleinere gedichten. Hij had aan het Hof
genoeg (critische) aandacht besteed.
-
voetnoot2
-
Eens ... zijn: (met onbep.
onderwerp het) Hofwyck = 1.
ontvluchting, ontwijking van het hof 2. de buitenplaats Hofwijck 3.
het dichten daarover.
-
-
[tekstkritische noot]3 a. Hoe taeij, hoe kort hij is?
b. Hoe kort hij is, hoe taeij? Omkering van
de adjectieven en andere wijze van samentrekken. De kortheid moest
vooropstaan, was primair en de schikking der woorden was zo
misschien welluidender.
4 1. het (?) leuen van een (?) luijt.
b. van leuen en van Luijt, Onduidelijk door
onzekerheid van twee woorden.
5 [-Het zij
dan] ≤Verkracht en≥ Vermijding van slap Het zij dan
8 't van ontveinsen door
verticale streep gescheiden. Geen aansluiting van 't bij het verbum. Op andere plaatsen geschiedt dit wel,
zonder dat Huygens het corrigeert, bijv. 571 'tbeviel. Hier wilde hij misverstand als lidw. uitsluiten.
Varianten 1658: KI 7 ben'er voor
bend'er Onduidelijk: mogelijk als nettere vorm
gekozen of ‘zomaar’ een verandering door de zetter.
-
voetnoot2/3
-
Wie... taeij? Wie kent de levensdraad
in zijn kortheid en taaiheid (de structuur is mij onduidelijk; ook
Huygens kon meen ik niet zeggen: wie kent hoe kort hij is enz. Het
WNT helpt niet. De constructie komt meermalen in de Statenbijbel
voor. Men zie bijv. Matth. 25:24 ... ik kende u, dat gij een hard
mens zijt, ... De vertaling: wie weet hoe kort enz. de levensdraad
is, lijkt mij niet equivalent. Misschien moeten we Hoe
... taeij zien als een pred. toev. bij den
draed van 'tienen. Vgl. Dagh-werck, vs
117 Ick kense veel te teer = Ik ken ze als veel te
teer; anders Weijnen §73).
-
voetnoot3
-
heldste: het helderst, luidst (heldste superlatief van hel met
analogische d naar de comparatief helder (vgl. kaalder enz. met epenthetische d); misschien
ook invloed van het bijw. helder).
-
voetnoot4
-
Scheidt ... Luijt: verlaat menigmaal
als eerste leven en luit (Het springen van de snaar is een sterven
en tegelijk een afscheid nemen van de luit waarop hij gespannen is;
d'eerste = als de eerste; pred. toev. bij het
subjekt).
-
voetnoot5
-
Verkracht en ouer-reckt: geforceerd
en overrekt zijnde, doordat hij geforceerd en overrekt is (pred.
toevoegingen bij het subjekt, met causale betekenis). of ... versleten: of langzamerhand versleten (Na het beeld
van de levensdraad dat van de snaar, gegrepen uit Huygens' muzikale
praktijk).
-
voetnoot6
-
'Khebb ... geweest: (Toepassing van
het beeld op zichzelf; het oude hulpww. hebben bij het verbum
substantivum).
maer ... gebeten: maar heb me erdoorheen
geworsteld (men lette op de apostrof in bend'er na
de d, die zich tussen n en er ontwikkeld heeft; vgl. L. Koelmans, Over Nederlands (d)er, vroeger en nu I, N.Tlg. 65,
p. 192).
-
voetnoot7
-
Op ... aen: het gaat nu om het
slijten, het is verder een kwestie van slijten (nog steeds het beeld
van de snaar).
-
voetnoot8
-
of: gesteld dat, indien (m.i. beter
dan concessief: ook al; Huygens staat daarvoor te ver van het willen
ontveinzen af).
mijn' jaren: Huygens is als hij dit schrijft 53,
in die tijd een behoorlijke leeftijd.
-
-
[tekstkritische noot]13 sou [-w] Vgl.
96 sou
[-Meester] ≤Stichter≥
Meerzeggend: niet slechts de bezitter, maar de bouwer!
ouerleuen <?+> <,> De
vraag werd voortgezet!
-
voetnoot9
-
pluijsen: (intrans.) ongeveer synoniem met
ves'len; beide symptomen van slijten.
-
voetnoot10
-
Soo ... verhuijsen: dan is zij
meestal dichtbij het plotseling (onverwachts) heengaan (sterven;
springen van de snaar).
-
voetnoot12
-
of ... beviel: indien het God zo zou
behagen.
-
voetnoot13
-
onberijmt: (pred. toev. bij Hofwijck) onberijmd zijnde, zonder berijmd te zijn, znder
dat er een gedicht op gemaakt is.
-
voetnoot14
-
wijeken: onderdoen (in dat opzicht)
(Batava Tempe verscheen 1622) (spelend met Hofwijck).
mij begeuen: mijzelf in de steek laten, te kort
doen (nadruk op mij) tegenover ánderen in 15).
-
voetnoot15
-
Die ... geleent: die mijn pen
kloekmoedig (zonder mij te bedenken) in dienst van anderen gesteld
heb (WNT baldadig 911 geeft: roekeloos, lichtzinnig, wat hier niet
past; Kil. baldadigh, rectius balddadigh = audax, komt er dichter bij. Voor de vorm balddadig vgl. WNT baldadig 911).
-
voetnoot16
-
Met ... gebeent: Met recht zou men
mij na mijn dood beschuldigen (lett. mijn gebeente
betichten).
-
-
[tekstkritische noot]22 leef ≤-v≥
Huygens heeft spelling leev overwogen,
gelijkvormig, maar verkoos leef.
[-∼] ≤weinigh meer≥
[-dat mijn]
≤dese≥ (tweemaal) Metrisch beter? De heffing
valt beter op dése dan op voegw. dat. Of vond Huygens tweemaal eer dat mijn
te veel?
Varianten 1658:
KI 24 en (dese
penn) voor eer (dese penn) Correctie door
Huygens om herhaling te vermijden.
-
voetnoot17
-
'er op: (nl. op de zerk waaronder dat
gebeent rust).
-
voetnoot18
-
te volstaen: genoeg te doen, zijn
werk verricht te hebben, klaar te zijn.
-
voetnoot19
-
slechte: simpele, eenvoudige (iets
wat iedere boer kan).
moght... niet: tegen de moeite opzag, geen zin had
in de moeite (woordorde van de hoofdzin, metri causa).
-
voetnoot21
-
Mijn... weeren: Mijn sterven zie ik
geen kans door lang leven tegen te houden, af te weren, te
verhinderen (leuen verbum).
-
voetnoot22
-
leef... meer: als ik nog een korte
tijd van leven heb.
het Grafschrift: (van vs 17-20).
keeren: verhinderen, afwenden, voorkomen.
-
voetnoot23
-
singhen: bezingen, een gedicht maken op.
rijmen: berijmen, in dichtvorm beschrijven.
bouw: (ziet niet alleen op het huis maar ook op de
aanleg van boomgaard, vijver enz.; vgl. grauen, vs
18).
-
voetnoot24
-
verschorr': (chiastisch terugslaand op singhen; conjunctief voor onzekere toekomst)
mogelijk schor zal worden.
dese... verouw: (Huygens vergat de conjunctief
door apostrof aan te duiden, A heeft hem) ik door ouderdom niet meer
schrijven kan.
-
voetnoot25/26
-
'Kwill ... lesen: Ik wil Hofwijck
zoals het (nu) is, aan de vreemdeling doen zien, maar Hofwijck zoals
het zal wezen, (vgl. beneden 129, 130: Huygens tekent Hofwijck zoals
het er over honderd jaar zal uitzien) wil ik de Hollander doen lezen
(Ik zie een tegenstelling: de vreemdeling die aan het gedicht niets
heeft wil hij het reële Hofwijck wel tonen, de Hollander wil hij
zijn gedicht waarin het volgroeide en glorieuze Hofwijck beschreven
is, doen lezen!).
-
-
[tekstkritische noot]31 [-Sijn'] ≤Ja≥
Sterker: Huygens neemt het woord waerde niet
terug, integendeel: sterke bevestiging (die echter direkt
bescheidenlijk gemitigeerd wordt door wat volgt).
-
voetnoot27
-
Soo ... papier: (Het lesen brengt Huygens op het papier dat
duurzamer is, dan wat de mens tot stand brengt.) Zo zwak is
mensenwerk dat het korter in stand blijft dan papier. (Vgl. voor de
hoofdzinsorde van de nabepaling bij soo: Ik heb
zo'n haast (dat) ik eet maar vast).
-
voetnoot29
-
nu ... Aerde: (ingekorte uitbreidende
bijv, bijzin bij Hofwijck) dat nu (slechts) puin
en woekergras en aarde is.
-
voetnoot30
-
Hofwijck: het gedicht waarin
Hofwijck vereeuwigd is, waarin het voortbloeit.
-
voetnoot31
-
Ja waerde: jazeker waarde (ik durf
dat te zeggen). Daarna de beperking der bescheidenheid: als er
tenminste ooit iets van waarde enz.
-
voetnoot32
-
ouderdomm vermant: de ouderdom heeft overwonnen,
is blijven voortleven. (Met vs 32 eindigt de ‘inleiding’, die tevens
de motivering van het gedicht is. Dan volgt de meesterlijke inzet
waarin hij Hofwijck vastpint in steeds enger wordende kring).
-
voetnoot33
-
wat een Land!: (Huygens onderbreekt
de in 33-35 beginnende beschrijving telkens door enthousiaste,
geintercaleerde uitroepen!).
Noord-Holland: Onduidelijk. Vgl de manuscr.
aant.!
-
voetnoot35
-
Coets-pad: Later, vs 40, het groote Spoor genoemd; het is de rijweg van Den
Haag naar Voorburg die dwars door Huygens' landgoed loopt en het
verdeelt in een zuidelijk deel tot aan de Vliet en een noordelijk.
Men zie de kaart die bij de uitgave van 1653 (en latere van 1658 en
1672) gevoegd is op A=Groote Heerwegh met abeelen
besett. Vgl. ook Eijmael 130 (Eijmael's commentaar is veel
minder uitgebreid dan de mijne en ik ben het lang niet altijd met
hem eens. Dat neemt niet weg dat ik mij met veel van wat hij zegt
kan verenigen).
-
voetnoot35
-
Vlied: vliet (tegelijk eigennaam van deze vliet).
-
voetnoot36
-
rieckt, siet: parallel betrokken op
lieffelick en vrolick;
siet=eruit ziet.
-
voetnoot37
-
Daer(steunbijw., de vele voorafgaande
bepalingen hervattend).
vets: (partit. genit.) vette grond.
magers: (idem) schrale grond.
-
voetnoot38
-
beetje: hapje.
treedje: stapje (de jagers konder er hun gang
gaan).
-
-
[tekstkritische noot]42 [-Kl+] <W>eij Kleij minder juist, vgl. 38
Een beetje voor het vee
[n+] <N>oorderlick Huygens heeft de neiging windrichtingen
met hoofdletter te beginnen; hij doet dit echter niet consequent;
vgl. Hermkens, p. 88, die slechts éénmaal minuskel vond. In Hofwijck
bleven ettelijke minuskels staan.
44 [-een]
≤de≥ Beide lidwoorden kunnen generaliserend
worden gebruikt maar Huygens wil geen herhaling: zie een' mann in zelfde vs.
45 [-d+]
<s>cheidt
Begonnen deelt vermeden, om herhaling (zie vs 43
deelde en 44 onder-deel).
-
voetnoot39
-
dat ... aen een: wat goed gepast had
helemaal aan elkaar, met elkaar verenigd (heel aen
een pred. toev. bij het subjekt dat).
-
voetnoot40
-
het ... Spoor: de grote weg (vgl. 35
'tCoets-pad).
verscheiden: gesplitst, verdeeld.
-
voetnoot41
-
vrouw Natuer: (Vgl. 689/690: de
natuur als een macht onder God gezien die regelend en ordenend
optreedt).
-
voetnoot41
-
den
and'ren: elkaar (WNT ander 420: de een
weggelaten, waardoor den anderen, onafhankelijk
van genus en subjekt = de een den ander).
-
voetnoot42/43
-
op ... Kroft: op de noordelijke
overgang van wei in droog, hoogland.
daer: (steunbijw., weglaatbaar).
-
voetnoot43
-
deelde ... scheel: maakte de
weg de scheiding (eigenlijk: scheidde het verschil=de verschillende
gronden; aan scheel in de andere betekenis van
geschil, het scheel delen=het geschil bijleggen,
is hier m.i. niet te denken, zoals in 65, 444).
-
voetnoot44
-
op: opdeel, bovendeel (bij samentrekking van
woorddelen gebruikt Huygens geen koppelteken).
-
voetnoot45/46
-
daer ... gebruijck: er was geen
nadenken nodig over het gebruik van elk deel (ijeder
deels groepsbuiging).
-
voetnoot46
-
te wencken: te beduiden, een teken te
geven.
-
voetnoot47
-
raedde stommeling: gaf (mij) zonder
te spreken de wenk.
sij ... nutt: (erlebte rede; vgl. indirekt: dat
zij ten Boomgaerd nutt was; direkt: ik ben ten Boomgaerd
nutt).
-
voetnoot48
-
Mits ... geschutt: (pred. toev. bij het
subjekt sij) mits ommanteld (omgeven) en beschut
door een wal van levend hout (een natuurlijke muur).
eischte ... als: vroeg slechts om.
vruchteloose Boomen: niet-vruchtbomen.
-
-
[tekstkritische noot]54 [-haer kindren] ≤'tverkrachten≥ In verband met de beide volgende,
onleesbaar geschrapte vss.
55a, 56a geschrapt.
55 [-mis] <onverstand>
Sterker: niet verkeerd begrip, maar onbegrip, domheid!
-
voetnoot50
-
Die ... zoomen: die zij pas goed zou
kunnen doen groeien (letterl.: pas zou kunnen beheersen, de baas
zijn) binnen goed met elzen beplante zomen.
-
voetnoot51
-
heeft ... voldaen: heeft zijn keus
volbracht, heeft volvoerd wat hij koos.
hier: (naar het laatstgenoemde de
Kroft verwijzend; daer wijst terug naar
het eerdergenoemde de Kleij).
hier 't Wilde: nl. hier het wilde (de kleur is
hier, op de kroft, het wilde; hier 't wilde is
appositie bij sijn' keur, evenals daer het Tamm; Tamm in de vorm der sterke buiging, zonder
uitgang; Huygens hanteert deze buiging passim naast de zwakke op
-e).
-
voetnoot52
-
En ... ondernam: en ieder heeft volbracht wat
hij op zich nam (parallel aan 51. Waarom gebruikt Huygens in 51, 52
hij en niet sij (kleij en kroft zijn beide vrl.)? Vermoedelijk personifiërend: als twee
mensen die doen wat zij graag wilden).
-
voetnoot53
-
Lett ... gronden: (Zonder enige
overgang springt Huygens over op een moraliserende toepassing van
het zojuist vertelde) uw' gronden beeldspreukig =
uw kinderen (met hun verschillende aanleg).
-
voetnoot54/55
-
hebben ... gelucht: hebben
vruchteloos zich ertoe gezet (ondernomen) het verstand (begrip) van
(hun) kinderen, dat zij met onverstand leidden (opvoedden) geweld
aan te doen (kinderen voorgeplaatste
genitief-bepaling; zie voor deze meermalen voorkomende woordgroep
laatstelijk L. Koelmans, Jan z'n boek en de
pregenitieven, N. Tg. 68, p. 441 vlg. Koelmans ziet hier
een ‘absoluut eindpunt’ van de flexie-reductie; ik meen dat Huygens
en anderen die de groep hanteren hier een genitief bedoelen;
kinderen kan immers ook genitief zijn! met ...
getucht pred. toev. bij kinderen verstand,
door mij met een uitbreidende bijv. bijzin vertaald).
-
voetnoot57
-
wel ... vernuften: verstanden, geesten die
heel geschikt waren om iets goeds voort te brengen (draghbare, WNT draagbaar (II) 3187: tot dragen geschikt;
dit citaat o.a.; dragbaar oude bijvorm, ws. door
de gedachte aan drachtbaar volgens WNT draagbaar
3186; vgl. WNT ondraagbaar, 1548, waarnaast ook ondragbaar; zie
58).
-
voetnoot58
-
ondraghbaerlick: op onvruchtbare
wijze (vgl. draghbare; WNT ondraagbaar 1548 noemt
het woord als slechts bij Huygens voorkomend).
haer's: (De apostrof duidt de weglating van e aan; volle vorm haeres;
onduidelijk waarom Huygens hier die volle vorm wil).
versuften: suffend doorbrachten.
-
voetnoot59
-
on-werck: ongeschikt werk (WNT on
werk 2207, dit citaat slechts).
haer' ... onbevoeght: onvoegzaam voor, niet
passend bij hun neigingen (WNT onbevoegd 1114, I).
-
-
[tekstkritische noot]67 [-anders] ≤meerders≥ De verbetering is duidelijk: niet neutraal anders, maar iets van groter belang, iets
belangrijkers.
Varianten 1658:
KI 63 en
zijn voor en zijn 't Zetfout.
-
voetnoot60
-
Haer' ... ongelijck: niet
overeenstemmend met hun krachten, waartegen hun kachten niet
opgewassen waren (vgl. Latijn viribus impar).
veel': velen (niet meer ouders, zoals in 54,
56).
-
voetnoot60/61
-
sich ... verschaeft: zich afgemat,
uitgeput met ploegen enz. Vgl. WNT verarbeiden 169, wederk.
4).
-
voetnoot61
-
en ... allen:
(intercalatie) - en geen van allen maakt het goed, vaart wel - (WNT
bedijen 1190, 2a, dit citaat).
-
voetnoot62
-
Die ... vallen: (antecedent veel' 60) die staatslieden (politici) of geleerden
of krijgslieden zouden hebben kunnen zijn (WNT letter, 1666 geeft
het citaat zonder toelichting).
-
voetnoot62
-
En ... geluckelick: en het met succes hadden
kunnen zijn (onafhankelijke woordorde metri causa; dit komt
meermalen voor).
-
voetnoot64
-
eigen en gemeen: het eigene en het
gemeenschappelijke, zichzelf en de gemeenschap.
-
voetnoot65
-
Het ... seluen:
(abs. partic. constr.) Nadat de scheiding aldus gemaakt was door mij
en door zichzelf (vgl. 43; men kan hier ook denken aan het
beslechten van een geschil, woordspelend dus).
-
voetnoot67
-
Noch ... maer: (Huygens bedenkt zich)
(Nee) het (het deluen) was toch pas de tweede
(zorg).
hadd ... in: hield wat belangrijkers in, was
belangrijker, gewichtiger, groter.
-
-
[tekstkritische noot]72 Aarzeling tussen Ksagh en Ick sagh; tenslotte metri causa Ksagh
-
voetnoot68
-
Tot ... ouerslagh: Voor werk is
overleg nodig (Bij werk hoort overleg).
wel doen: goed doen.
versinn: nadenken.
-
voetnoot69
-
papieren-blad: blad van papier,
papier (papieren stoffelijk adj.; vgl. WNT
papieren (I), 395: citaat uit Roemer Visscher ‘papieren
bladen’).
-
voetnoot70
-
daer ... genoegh: er bleef ruim
genoeg van over ('s de oude enclitische genit. van
het personale het; vgl. middelndl.; in 17e eeuws
al zeldzaam).
voor ... vijgen: (nl. om zakjes daarvoor te
maken).
-
voetnoot71
-
Of: indien (of concessief: ook al).
's: ervan (vgl. 70).
aen ... hing: aan mijn ideeën (gedachten,
voorstellingen) besteedde.
-
voetnoot72
-
misverstand: resultaat van verkeerd begrip,
onjuiste opvatting (door niet eerst te denken).
en ... ding: en menig dwaas ding.
-
voetnoot73
-
lijdt: (absoluut gebruikt) schade lijdt, geschaad
wordt (in haar schoonheid). verbrodde:
verknoeide.
-
-
[tekstkritische noot]79 [-een] <gespaert> Vermoedelijk vergissing: een
gespaert papier was één lettergreep teveel.
-
voetnoot75
-
bij geuall: zo maar,
onbedacht, willekeurig (deze bet. niet in WNT op geval 1899).
-
voetnoot76/77
-
niewen ... leuen: nieuwe druk
(belasting, misère) van kostbaarder dwaasheden dan ik heb
doodgerijmd of misschien (juist) heb doen leven (volgens de bekende
regel dat wat aangevallen wordt, juist favoriet wordt daardooor dat
critiek propaganda is; Huygens ging het toen (im zijn Costelick Mall) om de modedwaasheden; hier doelt hij op
álle dwaze gevolgen van onnadenkenheid die de wereld verknoeien Hij
speelt tegelijk met de gedachte dat overal nieuwe drukken
verschijnen, niet van Costelick Mall, maar van Costelicker Mall.
-
voetnoot79
-
'Thiet ... docht: Het heette achter
af denken, naar mijdocht (spel met docht).
'twas ... papier: het was sparen van papier (hier
weer een voorbeeld van de latinistische constr., waarop ik de
aandacht vestigde in Bijzondere participiumconstructies
bij Hooft, N. Tg. 68, p. 170). Het ongevall is niet gespaert papier maar het
feit dat men papier gebruiktom zijn plannen eerst zetten
enz.).
-
voetnoot80
-
oolickers: lelijkers, ergers,
slechters.
een ... fier: een domme trots.
-
-
[tekstkritische noot]stout[-e] ≤apostrof≥ De bedoeling is duidelijk: metrisch
wordt de elisie geëist. Op andere plaatsen blijft in zulke gevallen
ook wel de -e staan en wordt het elideren aan de
lezer overgelaten; vgl. 83!
Varianten 1658:
KI 86 versnij'n voor versnijên De noodzakelijke
elisie van e door apostrof aangedu
-
voetnoot81
-
Een' ... onwetenheid: een trotse
domheid (Huygens bedoelt dat men te trots is om zijn onwetendheid te
doen blijken, vgl. 82).
die ... wagen: die alleen maar wagen kon.
-
voetnoot82
-
lieuer ... vragen: de voorkeur gaf
aan niet-twijfelen boven vragen.
-
voetnoot83/90
-
Ick ... leest: Wat Huygens in 1678 in
zijn Sermones de vita propria vs 134 vlgg (W.
VIII, p. 220) schrijft, lijkt hiermee in strijd: We lezen daar:
Hanc ego sic peperi, ut non obstetricis egenum
Viderit
ulla dies; quanti sit cumque valoris
Praediolum, quam vile,
meum est:...
In de vertaling van Loosjes: (geciteerd uit
Eymael, p. XII)
Ik zelve bracht die voort en heb mij zoo
gekweten,
Dat ik geen bijstand bij het baren noodig had.
Ja, Hofwycks landgoed. hoe gering en klein geschat,
Is gansch
en al het mijne: ...
Het lijkt het veiligst ons aan de
uitvoerige mededelingen in Hofwijck te houden die wijzen op een
compromis tussen de plannen van Huygens en Van Campen. Met zijn huis
op het Plein stond het anders. Huygens ontwierp hiervan zelf de
plannen, wilde met dit huis bewust de bouwkunst vernieuwen naar
klassiek model, steunend op Vitruvius en zijn commentaren. (G.
Kamphuis toont dit in zijn artikel aan). Zie comm. bij
93.
-
voetnoot83
-
twijffelden:
met -n in hiaat (ook wel in rijm op een woord op
-en; zo doet Huygens ook met de
verkleiningsuitgant -tjen; vgl. Hermkens 253, 335;
vraeghde omdat -e geelideerd
moet worden, zodat er geen hiaat is).
rouwe stoff: ruwe stof (kleermakersbeeld, tot 86
voortgezetr).
-
voetnoot84
-
die ... keuren: (acc. c. inf. -constr. met
proleptische ‘accus.’ relatief die) waarvan ik
wist dat die (demonstratief vertaald) enz.
met ... lof: zo dat men ten volle dankbaar was en
hen prees.
-
voetnoot86
-
oorbaerlick: op nuttige, voordelige
wijze.
versnijên: (de circonflex bedoelt het woord tot
twee lettergrepen te reduceren. metri causa).
snipperen: versnipperen.
-
-
[tekstkritische noot]91 [-staen] ≤vast≥ Van de vele lijnen blijven enige niet zo maar staan,
maar ze blijven vast, worden niet meer veranderd
of uitgeveegd.
95 [-voor] ≤aen≥ (zo ook in 96) boom voor boom kon
aanduiden: de ene boom na de andere, in een snelle en langdurige
opeenvolging; hier werd slechts bedoeld dat de ene boom goed en
volgens plan staat ten opzichte van de andere.
-
voetnoot87
-
all ... mijn: ik behield mijn volle
recht (poss. mijn als naamw. deel gebruikt).
ick ... vat: ik behield het recht van meespreken,
ik hield een stem in het kapittel.
-
voetnoot88
-
hadd ... wils: kreeg een beetje zijn
zin (WNT hebben 201, b).
en ... wat: en de onderrichter (leermeester) hadd wat wills (samentrekking).
-
voetnoot89
-
De ... geweld: (lett.:) de
deskundigheid (kennis) onderging geen geweld; (vrijer:) werd geen
geweld aangedaan.
-
voetnoot90
-
Ter ... lust: terwille van mijn
begeerte, van wat ik graag wou.
-
voetnoot90/91
-
En ... vast: en zo bleven van duizend
(talloze) (op het papier) getrokken lijnen sommige (enkele)
gehandhaafd (over) (WNT trek 2413).
en ... staen: en van dat afdoen (wegvegen) en
toevoegen (van lijnen) bleef iets dat een lichaam (een zekere vorm,
gedaante) had, zwart op wit staan (bleef tenslotte ... over).
-
voetnoot93
-
Een ding dat: iets dat (voortbordurend op lichamelijx). In zijn degelijke studie Constantijn Huygens, bouwheer of bouwmeester? (Oud
Holland 1962, p. 151-240, wijst G. Kamphuis (p. 167) op een gedicht
van Huygens Domus mea, (W. III, 31) van nov. 1638,
waarin deze n.a.v. een plaats uit Vitruvius wijst ‘op de noodzaak
van een goede verhouding der onderdelen van een gebouw, zowel tot
elkaar als tot het geheel, een verhouding die te vergelijken is met
die van de delen van een welgevormd menselijk lichaam.’
-
voetnoot94
-
Een ... gestel: een redelijk
samenstel, een redelijke bouw (WNT gestel 1804: een samenstel, een
geheel van bij elkander behoorende deelen).
-
-
[tekstkritische noot]97 hoe [-het]
<'t> ≤sich≥
hoe het nae moght schicken verworpen;
reflexief schicken verkozen; dit bracht mee dat
het 't moest worden; vgl. voor intrans, schicken 1913.
101 [-stade] ≤maten≥ Vergissing, door herhaling
van stade uit vorige vs; stade
paste hier niet.
-
voetnoot96/97
-
gingh ... bescheid: liet ik
mij leiden, werd ik bestuurd, door voorafgaand overleg (een
voorafbedacht plan) en door oordeel (kennis van zaken).
-
voetnoot97
-
hoe ... schicken: hoe het
later ook mocht gaan, aflopen.
-
voetnoot98
-
Ick ... micken: ik achtte mijn taak
volbracht met berekenen en overleggen (WNT mikken 730, 8).
-
voetnoot99
-
Soo ... belang: Meer kan een mens
niet in allerlei wat hem aangaat.
-
voetnoot100
-
Beraden ... lang: (uitwerking van Soo verr) overwegen, overleggen gedurende de volle
tijdsruimte die ervoor nodig is (WNT stade (I) 107, 1).
-
voetnoot101
-
Meer ... vergeefsch: meer
vraagt men van hem zonder resultaat (meer van hem vragen heeft geen
zin, is nutteloos) (Meer dir. objekt, hem indir. objekt, reflecteert op mensch, ontleent aan menschen 99).
'tlang: (sterke buiging, uitgangloos, vgl. 51 het Tanm) het lange.
-
voetnoot102
-
laten: (abs. gebruikt, zonder objekt,
evenals doen) ophouden.
-
-
[tekstkritische noot]108 [-tot] ≤naer≥
Beter voorz.
-
voetnoot104
-
Hij ... siet: Hij ziet niets meer,
die al te lang kijkt (uijt res. werkw. bep., vgl.
zich moe kijken enz.;=ten einde, aan het eind; door
siet, compositum, schoon niet aaneengeschreven, A doorsiet=bekijkt; WNT doorzien (II) 3122,
1).
-
voetnoot105
-
moed: moede, moe (res. werkw.
bep., als uijt 104. Vgl. Ik ben moegezwommen, met
aaneengroeiing van werkw. en res. werkw. bep., passivum van: ik heb
mij moegezwommen).
-
voetnoot106
-
ons ... beswijmt: ons verstand
duizelt, wordt duizelig (let op de vergelijking die volgt).
-
voetnoot107
-
te rugge: terug, hier dus: naar
beneden.
waer heen: waarheen te gaan, wat te doen (geen
raad weten).
-
voetnoot106/108
-
gelijck ... bene'en: gelijck die enz.
beswijmen (samentrekking)=duizelig
worden.
-
voetnoot108
-
been:
benen (been is hier m.i. enk., het mv. been komt, afgezien van enkele vaste combinaties
met voorz.: op de been enz., zover ik weet in de 17e eeuw niet meer
voor).
geheel: (pred. toev. bij hals en
been) heel, ongedeerd.
-
voetnoot109
-
bijster 'sweeghs: de weg bijster,
verdwaald ('sweeghs, zgn. oorz. voorw. in genit.,
afhankelijk van bijster).
in 'tsoecken: tijdens, gedurende het zoeken (in +
te + inf. geeft duratief aspekt aan).
-
-
[tekstkritische noot]110 [-t'] overwegen
Te hier minder juist: het gaat om het overwegen in het
algemeen, niet om de actie van een bijzonder persoon.
111
[-En+] <Die>
Huygens construeerde eerst de infin. overwegen
voortzettend: En altijd willen doen en hebben noijt
gedaen; maar dat klopte niet: er komt geen end van nooit
gedaen hebben = nooit klaar zijn was ongerijmd. Een simpele
verandering van En in Die maakte
alles in orde.
112 De schael haer tong werd
'T schaeltongesken Huygens had zeker geen
bezwaar tegen de woordgroep van het type ‘Jan zijn boek’ die hij
meermalen gebruikt. Wilde hij liever het verkleinwoord en veranderde
hij daarom aldus? Of vond hij de combinatie onwelluidend?
114
[-waer] <soud>
Eerst iets overwogen als: waer hier te lang om
enz., maar dit meteen verworpen, omdat het het vers te lang
maakte.
-
voetnoot112
-
'T ... staen: Het wijzertje van de
weegschaal moet eens in het huisje blijven staan (de schalen moeten
eenmaal in evenwicht zijn; er moet eens een eind komen aan het
(over)wegen) (WNT tong 1051; schael tongesken
compositum, schoon niet aaneengeschreven; vgl. Hermkens, p.
95).
-
voetnoot113
-
Doe ... was:
(Hofwijck met een kind vergeleken, deze beeldspraak wordt
volgehouden tot 123; zonder beeldspraak:) Toen het ontwerp van
Hofwijck er was.
luren: luiers (het kind zolang het in de luiers
lag).
-
voetnoot114
-
swachtels: lange linnen stroken
waarin het kind gewonden werd.
soud ... duren: (Wij moeten inlassen, erbij
denken: dat verhaal te vertellen (zou enz.).
-
voetnoot116
-
meestendeel: meestal.
maer ouderen: alleen ouders.
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 118 ten einde werck (fout copiist).
Varianten 1658:
KI 121 Nu,
voor Nu Zetfout 1653 verbeterd.
-
voetnoot117
-
die ... leuen: die alleen in stand
gehouden wordt door de benieuwdheid (hoe het worden zal) en de hoop
(op goede ontwikkeling) (WNT nieuwigheid 1981, 7).
-
voetnoot118
-
die ... begeuen: (benieuwdheid en hoop) die
zelfs de ouders aan het eind van hun werk (taak) verlaten (den ouderen, dat. pl., bij trans. begeven is mij
onduidelijk).
-
voetnoot119
-
ongeuoel van wellust: ongevoeligheid
voor genieting.
doove plaagh: (bijstelling bij ongeuoel van wellust) plaag van de dofheid, kwelling van
de gevoelloosheid, ongevoeligheid (WNT doof 2887).
-
voetnoot120
-
kindsch
gedeelte: kindsdeel (Huygens tekent in de marge aan: puerile; om andere betekenissen van kindsch uit te
sluiten? Waarom hij hier zo ingewikkeld doet en niet eenvoudig kindsgedeelte schrijft, is mij niet duidelijk
(misschien sluit hij zich aan het juridisch vakjargon pars puerile); evenmin de sprong van ouderen naar kind.
Men zou verwachten: mijn portie als vader).
-
voetnoot122
-
'Khebb ... bemoeijen: ik hoef niemand
lastig te vallen (hebben + te + inf. is soms ook: behoeven te
...).
-
voetnoot123
-
Met ... gekost: met wat het gekost
heeft het tien jaar lang (1640-1650) op te kweken (het
... queecken subjekt, waarin het in
objektsrel. tot queecken).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten 1653:
E.p. 134 of'(drukfout).
Varianten 1658:
KI 134 oft
voor of' Zetfout 1653 verbeterd.
-
voetnoot124
-
De ... kost: De wijzen eten mee, de gekken
betalen de kosten, het gelag (De wijzen genieten van wat is, zonder
zich te bekommeren om de moeite en kosten, waardoor het er gekomen
is). (Eymael 27 verwijst hier naar Oogentroost 303/4: Dat die de
maeltijdt geeft, de geck is van de feest,//En bij de wijsen heet een
opghegeten beest., een enigszins parallelle plaats;
Stoett-Kruijskamp, Nederlandse spreekwoorden en
gezegden, 8e druk, Zutphen, 1953, geeft onder nr. 698 als
parallelle uitdrukking van ‘Het kind van de rekening zijn’ het
17e-eeuwse de gek van de feest zijn en vergelijkt
Frans: les sots font les banquets et les sages s'en gaudissent; les
fous font des festins et les sages les mangent).
-
voetnoot127
-
of ... nacht: alsof het 'snachts, in
de nacht.
duijuels-brood: (stofnaam voor) paddestoelen (die
in een nacht verrijzen). Vgl. 1407.
-
voetnoot130
-
ons gisteren: onze dag van gisteren
(of: voor ons de dag van gisteren?).
-
voetnoot132
-
soo groot: zo oud (woordspelend met
Grootevaer) nl. als ik nu ben (Huygens, in
1650 54 jaar oud, werd pas grootvader in 1661, toen het eerste kind
van zijn dochter Susanna, gehuwd met Philips Doublet, geboren
werd).
-
voetnoot133
-
droomen: (mv.) ideeën,
voorstellingen, datgene wat wij ervan maken in onze geest. Vgl.
71.
-
-
[tekstkritische noot][-Da+] <Li>ght. Begonnen Daer, voor de hand liggend als steunbijw. na 't
voorgaande, was 'n vergissing.
Varianten apograaf:
A 144 daer
'toogh geen (correctie in A door Huygens).
-
voetnoot134/136
-
En ... geheugeniss: en of het (dat
besitt) er al is of misschien zal komen, het
is in ons (in onze geest) slechts datgene wat het lijkt te zijn of
is, hetzij door vooruitzien, hetzij door herinnering (parallelle
ordening voor-sieninghen bij schijnt,
geheugheniss bij is; ik meen dat Huygens
zeggen wil: bezit dat ons toegevallen is of dat wij verwachten is
altijd dat wat wij ervan maken in onze geest, hetzij in onze
herinnering aan het krijgen in het verleden, hetzij in ons
vooruitzien naar het krijgen in de toekomst).
-
voetnoot137
-
Dus: Zo (nl. zoals
het er na honderd jaar uit zal zien).
-
voetnoot138
-
naer: na (naer en nae lopen door elkaar; naer kan na zijn
en nae naar).
-
voetnoot140
-
Steetje: stadje (Huygens zal
hier misschien gedacht hebben aan de ruzie met de vroedschap van Den
Haag, toen hij zijn verhandeling over het orgelgebruik daaraan
opdroeg, en in de opdracht Den Haag dit schoone
Dorp genoemd had (zie mijn uitgave, Amsterdam-London, 1974, p.
13 vlgg.).
-
voetnoot141
-
aensienlijck: groot.
mindere: kleinere (bossen). Huygens bedoelt zijn
bos, dat uit verschillende bossen bestaat).
-
voetnoot142
-
bij ... Treden: met roeden of met
passen (gemeten) (WNT roede 618, lengtemaat, wisselend tussen
drieëneenhalf en vier meter; trede 2209,
lengtemaat van ongeveer tweeëneenhalve voet).
-
voetnoot145
-
Een ... schickl'lickheden: een tamme
wildernis, waarin het woeste (wilde) geordend is (een van Huygens'
geliefde stijlfiguren: het tegenstrijdige adjectief voor
substantief: de wildernis is tam, de ordening is woest; in het
tweede geval is omkering van kern en bepaling wel vereist:
schikkelijke woestheden, maar Huygens schikt chiastisch: woeste reflecterend op wilderniss,
schick'lickheden op tamme).
-
voetnoot146
-
vertreck: schuilplaats,
toevluchtsoord (vgl. Hofwijck). (MNW vertreck 169,
4. Vgl. A.D. Schinckel, Bijdrage tot de kennis van het
karakter van Constantijn Huygens, ontleend aan
aanteekeningen wegens het beheer zijner goederen, Den Haag 1842, p.
761: ‘om yetwes te vinden, daer ick een huysken van Vertreck, in
tijden van sieckte ende anderssins soude mogen timmeren en
beplanten.’ (ontleend aan Eymael, p. III).
-
voetnoot146/147
-
ter ... middelmaet: (bijw. bep. bij
Soo ... vertreck) ter wille van de rede en de
gulden middelmaat (gulde: Huygens houdt zich niet
aan de door Hooft en anderen gevolgde regel voor de buiging van
adjektiva op -en en participia perf.: vrl. enk. op
-e, mv. op -e; men vindt bij
het neutrum soms -e, bij het vrl. soms -en, bij het mv. soms -en. Vgl.
Zwaan, 117, 380, 381, 382).
-
voetnoot147
-
soo ... houw: zo op prijs stel, zo hoog
heb.
-
voetnoot149
-
wat ... tween: iets daartussenin.
tweederhands begeeren: tweeërlei begeerte,
lust.
-
voetnoot150
-
tamm en wild: tam begeeren en
wild begeeren, lust in het tamme en lust in het wilde (vgl. 153 Den tammen lust).
en ... vermeeren: en dit (het ‘wilde begeeren’)
door dat (het ‘tamme begeeren’) kan vermeerderen (Er is een
combinatie van wild en tam. die door het contrast het behagen in het
wilde en in het tamme stimuleert).
-
voetnoot152
-
weckt: wakker doet worden.
lang ... vervaeckt: lang waken slaperig
maakt.
-
-
[tekstkritische noot]153 [-lijen] dreuen (in verband daarmee in 154 [-strijen]
≤streuen≥ (rijmwoord). Onduidelijk waarom dreuen de voorkeur kreeg. Elders gebruikt Huygens
het wel: Linde-lij, Voorhout 56).
156 [-tuschen tween?] <onder
weegh>
159 [-∼] ≤Daer's≥
160 [-Eew?] ≤Ick≥
Varianten 1653:
E.p. 159 voort (drukfout).
-
voetnoot153
-
Den ... lust: de lust in het
tamme, het plezier in het tamme.
voldoen: bevredigen.
vier ... dreven: vier bewonderenswaardige
(prachtige) dreven (lanen) (zie op de plattegrond de vier eikenlanen
O P).
-
voetnoot154
-
Eicken ... hout: zaagbaar hout van
eiken, eiken waarvan het hout gezaagd kan worden, goed is om te
zagen (Eicken voorbep. in genitief, vgl. 55, 99).
streuen: met elkaar wedijveren in.
-
voetnoot155
-
hooghten: hoogte (met hiaatvullende
-n voor klinker, evenals breedten 156; vgl. Hermkens, p. 263, 338, die in zijn
materiaal geen vbb. vond van subst. op -e voor volgend woord met
klinker of -h beginnend).
-
voetnoot156
-
breedten onder weegh: brede
vertakking tussen bijder aerd en inde
lucht, tussen grond en lucht.
groen ... gerucht: groen en koeltegevend ruisend
lover (omzetting kern en bep.).
-
voetnoot158
-
Trouw-verlaet: In de marge Fidei
commissum, dat door Huygens letterlijk vertaald wordt: Fidei=trouw; commissum=verlaet
(van verlaten=aan iemand overlaten, MNW verlaten 1983), eigenlijk
dus: het aan iemands eerlijkheid toevertrouwde, hier door Huygens
gebezigd voor ‘erfgoed’ (vgl. WNT trouw (I) 3448).
-
voetnoot160
-
Ick ... staen: Ik zeg:
Kindskinderen, laat het eeuw voor eeuw (de ene eeuw na de andere)
staan (objekt het van laet staen
voorop; eew voor eew kan niet betrokken zijn op
segg' het).
-
voetnoot161
-
brandt ... hout: (brandt niet hout of
enz.) brand geen hout of warm u niet aan hout (samentrekking van niet en hout in het eerste lid
van de nevenschikking). hiet wasschen: beval te
groeien (heten vroeger vaak met inf. zonder te, als objekt; vgl. WNT heeten (II) 407).
-
-
[tekstkritische noot]164 Sijn' [-gun]
<sweet> begonnen gunst niet afgemaakt, sweet was hier het
in de context treffender woord (de apostrof achter sijn', niet passend bij neutraal sweet,
vergat Huygens te schrappen).
165 [-Dr+]
<Tw>ee
Vergissing direkt hersteld; hij noemt wel drie dingen in het
volgende, maar gesplitst in twee en een derde.
[-∼] ≤het≥ derde.
171 [-∼] ≤volght≥
-
voetnoot162
-
Ondanckbaer' ... wasschen:
ondankbaarheid ten opzichte van een erfenis is niet te
verontschuldigen (een soort indirekt gebruik van het adj.: niet de
erfenis is ondankbaar, maar de erfgenaam; vgl. enigszins: een
ondankbare taak).
-
voetnoot163
-
Ten ... geniet: Op zijn minst moet
hij die het leven door degene die sterft gekregen heeft en van zijn
inspanning profiteert, doen wat deze bevolen heeft (subjekt: hij Die ... geniet).
-
voetnoot165
-
scheid ... uijt: zonder ik
uit.
moet ... dulden: moet toestaan (accent op moet, vgl. 181 dat ick lijden (=
toestaan) moet).
-
voetnoot166
-
voor eerst: (pred. toev. bij subjekt)
als eerste (is het eerste dat enz.).
onschulden: van schuld vrijspreken.
-
voetnoot167
-
Den ... wett: voor de alleruiterste nood geldt
geen enkele wet (variërend op: nood breekt wet). (Den mannelijke genus-n, allerlesten met
gelijkmaking; vgl. 173 den ouden stamm).
-
voetnoot168
-
Gods Coningh: David, de door God
verkorene, die Hij liefhad, de man naar Zijn hart.
heeft ... ontsett: heeft zijn maag verkwikt (zijn
honger gestild) met brood van het altaar (David, in een toestand van
grote honger, nam de toonbroden van het altaar en at die met zijn
mannen; zie 1 Sam. 21, 6 en vooral Matth. 12, 4; Marc. 2, 26; Luc.
6, 4, waar Jezus de critiek der Farizeeën op de sabbatsschending
door Zijn hongerige, aren plukkende discipelen beantwoordt met
verwijzing naar dit verhaal; ontsett, WNT
ontzetten 2063; helpen, verlichten; o.a. dit citaat).
-
voetnoot169
-
welvaert ... gespilt: dwaas
verkwisten van rijkdom, overvloed (vgl. 79!).
-
-
[tekstkritische noot]179 wer[-e]ld apostrof voor weglating e ook
geschrapt. Metrum eiste eenlettergrepig werld.
Varianten 1672:
KII 178 schepsel voor schepsels Zetfout.
-
voetnoot172
-
die: (antec. se;
thans zouden we die moeten opvatten als degenen
die en die ... staen als sem vulling van het
objekt se).
staen: blijven staan, stand houden.
-
voetnoot173
-
den ouden: (met mann. genus-n resp. voor klinker en met gelijkmaking).
ontstaet: omvalt (deze bet. niet in WNT op
ontstaan).
haest: spoedig.
-
voetnoot174
-
Soo: Derhalve, dus.
mijn ... kind: mijn achterkleinkinderen enz.,
nageslacht, nazaten (WNT geeft alleen nakind =
kind uit tweede huwelijk).
schoon ... bedonge: ook al zou ik het niet
bedingen, als eis stellen (wat ik wel doe!).
-
voetnoot175
-
Gedencken: eraan denken.
daer ... gevelt: (proleptische bijw. bep. in de
objektszin dat ... herstelt).
-
voetnoot176
-
Dat ... herstelt: (militaire
beeldspraak) dat dadelijk weer een vers (nieuw) man in het gelid
wordt geplaatst.
-
voetnoot177
-
Oock ... soo: Evenzeer blijft de
wereld zo (op die wijze) in stand (WNT ook 4, 2).
die ... drijuen: die weegschaal moet in evenwicht
zijn (schaal = weegschaal, vgl. WNT schaal (I)
132, o.a. citaat Huygens: ‘De schael wipt, of de Tongh moet recht
in' 't huijsken staen’; euen drijuen duidt op de
horizontaal hangende schalen; die, nl. van de wereld).
-
voetnoot178
-
Pas ... ontlijuen: Net evenveel
schepsels moeten (samentrekking) nieuw verschijnen (geboren worden)
als sterven.
-
voetnoot179
-
Of 'twaer: of het zou ... zijn, of
anders zou het ... zijn.
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 180 overkropt, (fout copiist).
-
voetnoot180
-
Of: (wederom nevenschikkend voegw.,
het alternatief inleidend).
lang ... pijn: ze zou, overkropt (als ze zou
zijn), allang gebarsten zijn van de benauwdheid (overkropt, pred. toev. bij s' tussen
komma's; vgl. 668, gescheiden, 1640, maer ... gesond,).
-
voetnoot181
- (dat ... moet): nl. datgene wat ik
móet toestaan (appositie, tussen haken gezet; vgl. 165 het ... dulden).
't ... bederf: het gemeenschappelijk ondergaan
(dragen) van de ondergang van het vaderland ('t ...
bederf in objektsverhouding tot lijden;
lijden thans in de zin van verdragen, ondergaan; woordspelend met
het eerdere lijden).
-
voetnoot182/183
-
Staen ... voorsienigheid: (de eerste
van een reeks van hypothetische bepalingen bij de hoofdzin 196 Dan ... will) als die enz.
-
voetnoot183
-
beschick: besluit (Gods eeuwig
raadsbesluit!).
-
voetnoot184
-
niet zijn: niet (meer) bestaan.
Niet zijn: niets zijn.
-
voetnoot185
-
Bij ... doen: (Huygens geeft
een uitbreiding aan de bijbelse uitspraak dat Gods spreken Gods doen
is door, aanknopend bij voorsienigheid Gods zien
tot Gods zeggen te verklaren: wat God ziet in zijn voorzienigheid,
spreekt Hij uit en doet het daarmee (Gen. 1, 3: En God zeide: Er zij
licht. En er werd licht. Ps. 33, 8: Want Hij spreekt en het is er;
Hij gebiedt en het staat er).
-
voetnoot185/186
-
en ... punt: (Voor God bestaat geen
tijd; vgl. Ps. 90, 4: Want duizend jaren zijn in uwe oogen als de
dag van gisteren, als hij voorbijgegaan is, en als eene nachtwake.
Het is mij niet duidelijk hoe dit in de gedachtengang hier
past).
-
voetnoot187
-
ouerstreden zij: overwonnen wordt, onder de
overmacht bezwijkt.
werdde: worde (conjunctief voor onzekere toekomst;
de spelling met dubbele d is mij onduidelijk; zij
is niet analogisch, zoals in bebloedde
182).
-
voetnoot188
-
in ... smoockt': een rokende puinhoop
was (lett. in zijn gloeiende resten rookte).
smoorden: (met hiaat-n, vgl. 83)
stikte, versmoorde.
-
voetnoot189
-
Moet ... om: Moet dat lot ons nog
eens ten deel vallen (beeld van rad van fortuin: men kan van boven
weer onder komen, als het rad draait; vgl. WNT rad (I) 139, 4).
broeijt ... toelegh: broedt Spanje op nog een plan
(een nieuw plan), zint Spanje weer op een plan.
-
-
[tekstkritische noot]190 thiende [-n]
Onjuiste buiging gecorrigeerd; thiende is niet
betrokken op mann. dwang.
[-sijn'] ≤de≥ roe Men
vindt vaker het lidwoord, waar het possessieve pron. onnodig geacht
wordt, omdat duidelijk genoeg is waarop het substantief betrokken
is.
194 [-'t maraensche] ≤dat
heete≥ bloed. Treffender, tegenstellend
met koelen.
195 [-dien]
≤den≥ dien leek te verwijzen
naar een concrete dag; beter lidwoord den.
-
voetnoot192
-
En ... rad: en ons tot de keus drijft
van (dwingt te kiezen tussen) brandstapel en rad (waarop men
geradbraakt wordt) (onafh. woordorde metri causa; drijfv met vreemde spelling; in A, waarin de inlas 183-200
van Huygens' hand is, schrijft hij normaal drijv'
met apostrof ter aanduiding van de conjunctief voor onzekere
toekomst).
-
voetnoot193
-
Of ... gevoelen: of van het breken
van onze (geloofs)trouw en het verloochenen van ons geloof
(geloofsopvatting) (versworen trouw = het
verzweren van de trouw; vgl. voor deze latijnse constructie vs
79).
-
voetnoot196
-
lagh: zou neerliggen (hier gaat
Huygens weer over tot de gewone bijzin met voegw., na de reeks van
hypothetische bijzinnen in de vorm van de vraag).
-
voetnoot199
-
zijn ... uijt: is het afgelopen met
mijn voorzorgen.
-
voetnoot200
-
'Tis reden: het is redelijk, gegrond
(deze uitdrukking niet in WNT op reden).
-
voetnoot202
-
verr en naerbij: van ver en van nabij
(gezien) ('tBosch is het hele complex, waarvan de
eikendreven het mooist zijn).
-
voetnoot203
-
van ... Voorhout: van nabij (gezien)
zijn ze, is het enz.
-
voetnoot204
-
Van ... Hout: van ver zijn ze het
hoge groen van het Mastbos en het Liesbos (beide bij Breda) (WNT
lies (II) 2139 vermeldt onder de samenstellingen ‘Liesbosch, als eigennaam bekend (het Liesbosch bij Prinsenhage’) en deelt mee: ‘Huygens noemt
het Liesbosch bij Prinsenhage Liesen
hout’).
-
-
[tekstkritische noot]205 [D+] <B>reda [-Bre]
<den Haegh> Vergissingen. Breda
moest eerst komen wegens chiastische ordening in het volgende Hier enz. Daarna opnieuw verschrijving en toch
weer Breda begonnen in plaats van den
Haegh.
-
voetnoot205
-
dit roemen: dit met lof spreken over
wat van mij is (pochen is te sterk en ongunstig,
evenals grootspraak).
-
voetnoot206
-
Hier: wat Den Haag (het
laatstgenoemde) betreft.
wel: best, gerust.
-
voetnoot207
-
niet als: niets (anders) dan,
slechts.
Mast: denneboom, pijnboom.
-
voetnoot208
-
Tot ... werck: bij mij hetzelfde
groen (geboomte) en precies dezelfde dingen (bomen) (?).
-
voetnoot209
-
Hier: op dit punt (nl. dat
volgt: mijn' Masten zijn haer' kind'ren).
mijn' ... kind'ren: ik heb mijn dennebomen
vandaar.
-
voetnoot210
-
Frederick: Frederik Hendrik,
Huygens' meester, bezitter van de baronie van Breda.
-
voetnoot211
-
'tmijne ... versien: het mijne te
voorzien, te vermeerderen.
Jofferen ... land: mastbomen van het land (WNT
juffer 486 ‘bij Huygens in toepassing op levende mastbomen’; tevens
woordspelend joffers = aanzienlijke dames,
jonkvrouwen; vgl. ed'le wijfjes 213, Bredasche wijfjes 214). Achter de benamingen Joffers (211, 213), wijfjes (213, 214,
236) tegenover mannetjens (1338, 1485), Mannen 1484 moeten we niet teveel zoeken. Zeker
niet een verschil tussen mannelijke en vrouwelijke dennen, aangezien
de den eenhuizig is en een boom dus zowel mannelijke als vrouwelijke
bloemen draagt. Dezelfde Bredasche wijfjes van vs 214 worden in zijn
gedicht Op het roeijen van mijne Mastboomen op
Hofwyck van 24 mei 1682 (zie Inleiding, 4) Bredasche mannetjes genoemd.
-
voetnoot212
-
Mijns ... Vaderland: Christiaen
Huygens was afkomstig van ter Heide bij Breda (vaderland=geboorteplaats, WNT vaderland 177).
voortgeplant: verder geplant, overgeplant,
-
voetnoot213
-
‘kmochts’ ... noemen: ik zou ze edele
vrouwtjes kunnen noemen.
-
voetnoot212/213
-
maer ... Hofwijs: maar ten aanzien
waarvan ik mij durf beroemen ze op Hofwijck Haags gemaakt te hebben
en hofwijs (op de hoogte van de manieren van het hof, tevens:
ordelijk groeiend, op de hoogte van hoe het hoort in een tuin) (die moet als rel. pron. wel proleptisch staan ten
opzichte van gemaeckt te hebben, waarbij het
objekt-nietzinsdeel is).
-
-
[tekstkritische noot]216 [-staen] <warren> Het betere woord!
als [-∼] ≤ouer≥ groeijend.
222 ongevolghd[-e] apostrof toegevoegd. Vergelijk 81; merkwaardig
is dat in Gevolgde de -e niet
wordt geschrapt, waar hij toch eveneens metrisch moet vervallen.
223 [-∼] ≤Men≥
-
voetnoot216
-
Daer ... rijs: daar (bij Breda) maken
ze ruzie onder elkaar, daar de ene boom hoger groeit dan de andere
(MNW werren 2304, 3: oneenig zijn, twisten; als ...
rijs: pred. toev. bij het subjekt s', met
causale bet.: als hoger groeiend hout = omdat de bomen boven elkaar
uitgroeien; WNT overgroeien 1726: hoger groeien dan).
-
voetnoot217
-
zedighlick: zedig, bescheiden,
ingetogen (MNW sedich 855).
-
voetnoot218
-
Does' ... gronden: toen ze in het
begin trouwden met het ‘zandschap’ (variërend op landschap!) van mijn gronden (= mijn zandgrond).
-
voetnoot219
-
in ... kind'ren: temidden van het
wilde lawaai van jonge, naast hen opgeschoten dennen (hun
nageslacht) (Huygens vergelijkt de jonge dennen met lawaaimakende
kleinkinderen).
-
voetnoot220
-
sonder ... getier: zonder het getier,
geschreeuw, van meiden of kinderen (meid
samentrekking van de meerv. uitgang -en; meid(en) of
kinderen als pregenitief opgevat).
-
voetnoot221
-
'Klaet ... ouerslaen: ieder moet maar
overwegen, uitmaken.
welck ... gasten: welke de liefste gasten zijn
(woordorde onafh. vraag metri causa; welck in
onverbogen vorm: vgl. MNW welc 2111, 1: meestal in onverbogen vorm,
ook in het meerv.).
-
voetnoot222
-
Gevolgde ... ongevolgd': gasten met
of zonder gevolg (nl. van meiden en kinderen) (ongevolgd'= ongevolgde, nl. gasten, dat
samengetrokken is).
derf ... ondertasten: durf het niet nagaan,
onderzoeken.
-
voetnoot223
-
sulck' en sulck': van verschillende
soort (lett.: zulke en zulke).
houdt ... vreen: gedraagt zich (doet) heel
vergenoegd, tevreden.
-
-
[tekstkritische noot]225 [-d+] <D>it
232 [-Christenen] ≤Heidenen≥ Vergissing.
-
voetnoot224
-
sleep ... aenhangh: (lett.:
gevolg van gezelschap) mensen, (familieleden) die achter hem
aankomen, hem vergezellen.
soeckt ... geen: zoek die aanhang dan niet ('er oude genit. pl. van het personale 3e persoon,
afhankelijk van geen en ad sententiam bij aenhang, dat een meerv. aanduidt; vgl. thans: ik
het er geen = geen ervan, bv. knikkers).
-
voetnoot225
-
volckjen: (gezegd van de
verzameling bomen die hij uit Breda heeft).
kale wichten: (de dennetjes die overgeplant
werden, vergeleken met kale, armzalige kinderen).
-
voetnoot226
-
vander jeughd: van jongsaf.
gefockt: opgekweekt.
voor ... swichten: mij leren gehoorzamen.
-
voetnoot227
-
Neemt: veronderstel, stel u voor.
Rhee of Hind: mannetjes- of vrouwtjeshert (ree ook wel voor vrouwtjeshert gebruikt, tegenover
reebok, maar hier in de tegenstelling
aanduiding van het mannetjeshert).
wald: (Huygens neemt de vrijheid een
niet-frankische dialectvorm in rijm te hanteren).
-
voetnoot228
-
wildbaen: jachtterrein.
ruijm ... gestalt: een ruime en aangename plaats
(verblijf) heb gegeven (ruim en prettig heb ondergebracht) (vgl. WNT
stallen (I) 553, 3: ‘onderbrengen van personen’).
-
voetnoot230
-
t'harent: thuis, in hun
oorspronkelijke omgeving.
vieren: ontzien, geen kwaad doen.
-
voetnoot231
-
Tapouijers: Indianenstam uit Brazilië
(Huygens was met deze stam bekend, doordat gouverneur Johan Maurits
van Nassau er een stel had meegenomen bij zijn vertrek vandaar in
1644; vgl. Eymael p. 38).
-
voetnoot232
-
met ... gespeent: met christelijke melk
gevoed (heb) (Christen adjectief; voor het beeld
vgl. 1 Petr. 2, 2: en als nieuwgeboren kinderkens, zijt zeer
begeerig naar de redelijke, onvervalschte melk, opdat gij daardoor
moogt opwassen).
-
voetnoot233
-
is vell-diep: reikt niet verder dan
de huid.
-
voetnoot233/234
-
en ... gelijck:
(verrassend voor de antiracist van tegenwoordig die de zwarte van
binnen reeds gelijk acht; Huygens wist wel beter).
mijns gelijck: mijns gelijke (gelijk substantief, vandaar de genitief van het personale: mijns = van mij).
dienstbaer ... sinnen: (het gelijck betreft de blancke sinnen, niet de
dienstbaarheid!) (maak ik) ze dienstbaar naar de opvatting van de
blanke (vgl. in mijnen sin = naar mijn opvatting, zoals ik het
zie).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 235 gemack (fout copiist).
238 seiden[-s] <sij> Geen aaneenschrijving van volle vorm
sij.
[-komt]
<geniet> komt
geniet bekende combinatie van imperatieven (Vgl. Weijnen,
p. 81 en Hofwijck 2556) was hier onmogelijk: één lettergreep teveel.
239 [-∼] ≤'tbeswaren≥
241 [-en] <hanght> en was metrisch teveel.
-
voetnoot235
-
Soo ... houdt: Op die manier
behartigen ze (letten ze op, zorgen ze voor) wat hem, die ze voedt
en onderhoudt, dienstig is (gerack, WNT gerak
1621: gerief; houdt, WNT houden 1143, B 2
onderhouden, verzorgen).
-
voetnoot236
-
Bruijntjens: zwartjes (bruijn in 17e-eeuws vaak = donker van kleur, tint
(WNT bruijn (I) 1666); bruijn en zwart soms met elkaar verwisseld;
Huygens denkt aan de donkere dennen, die hij goed
kan vergelijken met de zwarte Tapouiers).
mijn' ... woud: (Vgl. 214: Bredasche
wijfjes; hij heeft ze uit het woud van Breda; vgl. uijt Brasil).
-
voetnoot237
-
staen en beluijmen: staan te
bespieden, begluren (WNT beluimen 1751, dit citaat).
-
voetnoot239
-
keeren ...
dagh: weren voor u af het drukkende (de drukkende hitte) van de
dag (in de marge Math. 20, 12 ons ... die den last
des daags en de hitte gedragen hebben).
-
voetnoot241
-
hangt ... Jaergetijden: is niet
afhankelijk van seizoenen.
-
-
[tekstkritische noot]242 [-∼] <dient>
249 [-troppen?] ≤troppen≥
Interlineair duidelijker geschreven?
Varianten apograaf:
A 244 's
somers (‘verbetering’ door copiist).
-
voetnoot242
-
Daer ... maend: Er dienen er bij de
maand, Er zijn er die bij de maand dienen (hier het nog niet
verklaarde zinstype met meerv. onderw. en persoonsvorm enk.,
beginnend met daar of er; zie
Inl., 9, 5; bij distributief, vgl. een kamer
verhuren bij de maand).
doen en lijden: doen en verdragen,
ondergaan.
-
voetnoot243
-
Het ... in: (tegenover bij de
maend) het hele jaar onafgebroken (uijt en
in = al maar door, onafgebroken; vgl. A.P. de Bont, Hofwijck vss. 236-248, N. Tg. 64 (1971), p. 487).
met ... gelaet: met hetzelfde voorkomen
(uiterlijk), zonder te veranderen.
-
voetnoot244
-
Wat ... staet: (objekt van lijden) wat het sterke eikenblad met moeite
'szomers verdraagt (uitstaat, verduurt) (en
ontkenningspartikel bij nauw, vgl. en
... maer; er staat m.i. lett.: wat eikenblad
(samentrekking), het sterke blad enz.).
-
voetnoot245
-
munt uijt: komt het meest
uit, is op zijn grootst.
spant ... krachten: spant haar sterkste krachten
in (WNT fier 4442, 3: flink, stevig).
-
voetnoot246
-
In ... locht: in het heetste jaar
getij (Vgl. A.P. de Bont, a.art., p. 487).
in ... nachten: wanneer de nachten het langst zijn
('s winters.)
-
voetnoot247
-
op ... gaen: niet op voorspoed
afkomen (wie het niet om uw voorspoed te doen is) (Vgl. WNT gaan 45:
op iemands lijf gaan = het toeleggen op
iemands leven).
-
voetnoot248
-
als ... muren: (bijbelse vergelijking, zie
Jer. 1, 18; 15, 20).
-
voetnoot249
-
Twee troppen: Twee groepen
(zie de plattegrond: S, S, diagonaalsgewijs tegenover elkaar; de
vergelijking met Breda heeft Huygens reeds in 204 van de eiken op de
masten gebracht; hij behandelt nu nog even hun
plaatsing; ze moeten wel worden onderscheiden van de mastbossen op
de twee eilanden (plattegrond K, K) die aan
weerszijden van het huis liggen en van de Zuyd en
Noordlaentjens van Mastboomen E, E, zie 1484 vlgg).
sulcken: zulk een.
-
-
[tekstkritische noot]250 [-het] ≤mijn≥
Bosch Hier vond Huygens een duidelijke
verwijzing naar de eigenaar gepast. Vgl. 190.
255 slaet ≤het≥ Omissie.
Varianten apograaf:
A 254 van (spontane verandering door copiist, van
en af wisselen).
A 256 speelt (d.i. de open variant van K).
Varianten 1653:
E.p. 253 zij (drukfout).
-
voetnoot250
-
kruijsweeghs ... een:
kruiselings tegenover elkaar.
mijn ... breken: (doordat aan beide kanten van de
rechthoek een blok overblijft (zie beneden de lof van eikenhakhout
en berken, T en V op de plattegrond).
-
voetnoot251
-
deeling: verdeling, plaatsing.
minste: geringste, meest ondergeschikte.
-
voetnoot252
-
all dat: alles wat, ieder die.
ontsagh: vreesde voor, heeft gevreesd voor.
een ... stock: de stok van een hofmeester (hoofd
van het keukenpersoneel, WNT hofmeester 856, 3b).
-
voetnoot253
-
Twee ...
schicken?: Twee kommen met dezelfde soep op één rij te
zetten (dus aan dezelfde kant van de tafel)?
-
voetnoot254
-
Daer ... verschricken: daar zou een
zwangere vrouw (die daardoor tweelingen krijgt volgens het
volksgeloof), ja daar zouden (zelfs) bergen van schrikken (en een
muis baren) (Huygens speelt met het bekende Latijnse spreekwoord:
Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus: De bergen gaan zwanger,
een belachelijke muis wordt geboren).
-
voetnoot255
-
Ten ... neer: In elk geval beneemt
het iemand de honger (lett.: slaat het iemand (meew. voorw.) de
begeerte van de honger neer) (de lust is hier de
honger: hongers is specificerende
bep.).
-
voetnoot256
-
Soo ... self: zo aanmatigend,
tiranniek is zelfs het keelgat.
maeckt ... heer: speelt het ook de baas.
-
voetnoot257
-
andere: andere (mensen) (dan de Houemeester).
haer ... weten: op de hoogte zijn van hoe het
moet.
-
voetnoot258
-
En ... eten: en hun gebruik van
evenveel waarde achten als spijs (de spijs zelf).
-
-
[tekstkritische noot]261 Let[-t] Vond
Huygens gelijkvormigheidsspelling voor de imp. onnodig?
263
[-eicken] ≤perck van≥ groen Misschien eerst een eicken
perck. geïntendeerd. Dit dan verworpen om herhaling van eicken.
265 Hegh [-Eickjens] ≤houtje≥ Geen
herhaling. In verband hiermee werd meerv. Haer' in
266 tot Sijn'.
[-alle]
≤om de≥ seuen ... Synoniem
alle seuen werd verworpen, wegens mogelijke
opvatting als: de zeven jaren lang.
267 [-∼] ≤ten
besetten≥
-
voetnoot259
-
dan: derhalve.
op ... gepast: voor de plaatsing schuin tegenover
elkaar zorg gedragen (vgl. 250 kruijsweeghs).
dis-konst: tafelkunst, de kunst van het schikken
der spijzen op tafel.
-
voetnoot260
-
of ... beroemt: of ik mij terecht
erop heb beroemd ('s genitief van het enclitische
personale 't, vgl. 70, afhankelijk van hem (zich) beroemen).
-
voetnoot261
-
ouerhoeck: de hoek aan de andere kant
(van de korte zijde van de rechthoek die het hele bos vormt
(plattegrond T).
-
voetnoot261/262
-
naer ... tegel: in overeenstemming
met de regel (der symmetrie) in evenredigheid (met de mastbossen)
even rechthoekig als een tegel (WNT vierkant (I) 385: soms ook =
rechthoekig. Vgl. plattegrond).
-
voetnoot263
-
Dat ... block: Daar zorgt een blok
(compacte groep) van eiken voor (eicken
genitiefbep. voor de kern block geplaatst, nog
geen compositum).
-
voetnoot264
-
Daer ... voldoen: waar eikjes
(eikenhakhout) aan de eisen van nut, vermaak (vreugd) en
aanzienlijkheid (luister) voldoen.
-
voetnoot265
-
Hegh-houtje: hout (bomen) geschikt
voor heggen (geen aanspreking, maar nieuw onderw., dat in de plaats
treedt van het oude Een block).
-
voetnoot266
-
genieten ... sparen: (Zeven jaar
heeft de Meester van zijn eikjes genoten en intussen heeft hij hout
gespaard, dat nu gekapt wordt, waarna de bomen weer verder groeien
enz.).
-
voetnoot267
- (Elck ... tijd): elk (van de twee) in de
juiste maat (zonder overdrijving) en ter bestemder (juister)
tijd.
-
voetnoot268
-
een ... slijt: (beeld voor het altijd
weer uitgroeiende eikenhakhout).
-
voetnoot269
-
zijnde: terwijl het leeft.
warm en koel: (nl. resp. in de winter beschuttend
tegen de koude, in de zomer tegen de hitte).
niet zijnde: als het dood, gehakt is.
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 270 Ick laet den Honds-dagh blaken over het hoofd
gezien door copiist.
A 271 Op 'tsteilste vanden
noen; over het hoofd gezien door copiist.
Varianten 1653:
E.p. 270b Ick
laet den Hondsdagh blaken ontbreekt in A.
E.p. 271a
Op 't steilste vanden noen ontbreekt in A (De
omissie moet bij het nazien van de drukproeven ontdekt zijn en
hersteld naar K, in tegenstelling tot 1334b en 1335a, waar de
omissie in de druk bleef).
-
voetnoot270
-
Eickentjens: eikjes
(verkleinvorm van eiken, een vorm naast eik, zie WNT eiken (I) 4015).
Honds-dagh: (tussen 19 juli en 18 augustus,
heetste dagen van het jaar (WNT hondsdagen 916).
-
voetnoot271
-
Op ... noen: (lett.: op het hoogst
van de middag) als de middagzon het hoogst staat.
het ... guer: de gure noordenwind (omzetting kern
en bep.).
-
voetnoot272
-
scherpste buijen: vinnigste vlagen,
stormen (WNT bui 1711: voorheen in sterker opvatting, soms
gelijkstaande met storm).
-
voetnoot273
-
wederzijds: aan de ene kant ... aan de andere
kant, beurtelings.
-
voetnoot274/277
-
En ... schroom: en tot de genietingen
van dit leven, dat een staag sterven is, heb ik altijd gerekend het
dubbele genot van iets verheugends vlakbij het verdriet, vlakbij de
verschrikking (gedachte die enige malen terugkeert, vgl. 305/6) op ... verdriet bijv. bep. bij ijet
verheughelix, evenals op 'tkantjen sonder
schroom = het veilige kantje, waarin schroom = iets dat vrees aanjaagt, verschrikking (WNT schroom
1414, 3)). (Huygens denkt aan het Gereformeerde Doopformulier, waar
in het gebed vóór de doop ‘dit leven’ ‘niet anders dan een gestadige
dood’ genoemd wordt).
-
voetnoot277/278
-
soo ... geraken: zo dat intussen
anderen ondervinden, wat mij nadert (dichtbij mij komt) en (maar)
niet kan treffen (bereiken) (WNT vast 692, 10).
-
-
[tekstkritische noot]279 goed [-e]
(apostrof toegevoegd). Vgl. 81, 222.
280 [-daerte] <daer> [-bij] ≤neuens≥ daertegen(s) vermeden wegens herhaling van tegen(s); daer bij leverde een lettergreep te weinig voor
de alexandrijn.
-
voetnoot279
-
'Tzij ... sinn: Het moge een goede of
een kwade gezindheid, gemoedsgesteldheid zijn.
bet: meer, in hogere mate, beter (comparativisch
adv.).
-
voetnoot281
-
Ick ... lijden: (Om misverstand af te
snijden! Denk dat niet!).
-
voetnoot282
-
als ... moet: (nadruk op moet: er is dus niets aan te doen, geen sterveling kan
erbij helpen).
-
voetnoot282/283
-
soo ... lij: dan kan ik mij erin
verblijden enz. (men lette erop dat de voor ons noodzakelijke
toevoeging van er, bij Huygens ontbreekt. Vgl.
mijn artikel Het voorzetselvoorwerp (Lev. Talen
290, Zwaanzinnigheden p. 38) over dit mysterieuze er als criterium voor het voorz. vw.).
-
voetnoot285
-
bezeet: door zee omringd (analogisch
naar bemodderd enz., niet van een verbum
‘bezeeën’; vgl. WNT bezeeuwd 2448: daarnaast een enkele maal
bezeed.).
van sulcken ... dat: door zo'n diepe zee dat hij
(die zee, dat diep) (dat is rel.
pron.; wij vertalen met voegw. dat en pronominale
herhaling van het antecedent; zie over dit latinisme mijn Hooftiana
IV, IJemand soo sinneloos, die ..., N. Tg. 69,
30-32).
-
voetnoot286
-
stouwt: op elkaar stapelt (WNT
stouwen 427, 2).
-
voetnoot286/287
-
gelijck ... gaen: (De Giganten
stapelden de berg Peleus op de berg Ossa om de Olympus te bestormen;
met ... bergh: door middel van berg op
berg).
-
voetnoot288
-
En grijpen: en wilden grijpen
(samentrekking).
-
voetnoot289
-
beemden: grasland, hooiland (WNT
beemd 1295) tegenover korenland.
-
-
[tekstkritische noot]290 [-Princen] ≤weelde≥ Voorkeur voor abstractum: de overdaad, rijkdom.
292 Of[-t?]
299 [-En dreighen] ≤Gedreight werdt≥
Syntactische fout hersteld: dreighen niet
betrokken op storm en holle zee, maar op een' vloot van zeilen.
Varianten apograaf:
A 295 en (fout copiist).
Varianten 1672:
KII 297 Een
wijser mans voor Eens wijsen mans
Correctie, vgl. de commentaar.
-
voetnoot290
-
om ... bekoren: geschikt om (zelfs)
de rijkdom (de rijken) aan te lokken, te behagen.
-
voetnoot292
-
Of ... geplantt: bos ontstaan uit wat de zee
aan land heeft gespoeld, of kunstmatig geplant (aangelegd). (Vgl.
WNT kunst 561, 8).
-
voetnoot293
-
den ... Zuijen: de brandende hitte
van de middagzon (op zijn hoogste punt staat de zon in het
zuiden).
-
voetnoot295
-
sorgeloos: (pred. toev. bij objekt
mij) zonder zorg, onbekommerd (zijnde).
van ... hoeck: van het ene naar het andere
uiteinde (van mijn eiland).
-
voetnoot296
-
Vertreden ... gepeins: al wandelend
peinzen, nadenken.
-
voetnoot296/297
-
of ... gepeins: of ook wel iets
beters, het gepeins (de gedachten) van een wijze man overwegen (d.i.
een boek lezen) (Dit is de zeer vrije vertaling van het
onvertaalbare dat Huygens zegt: een beter boeck
vertreden moet zijn: al tredend een beter boeck lezen (beter dan mijn gepeins); de gewrongenheid ontstaat
doordat hij (rimae causa?) eerste lid en bijstelling omdraait;
normaal zou zijn: of ook eens wijsen mans gepeins, een
beter boeck (waarin alleen beter nog
onlogisch gebruikt is, het boeck vergelijkend met
mijn gepeins; vgl. de variant wijser, waardoor beter een parallel
heeft in wijser = wijzer dan ik).
-
voetnoot299
-
Gedreight werdt: bedreigd wordt.
gangh voor gangh: keer op keer (WNT gang 209: gang
op gang).
'sleuens ... krack: (zeer gedrongen voor) de krak
(het kraken) op de klippen, die tenslotte een eind maakt aan het
‘leven’ van het schip (analogisch naar 'slevens leste
snick en derg.).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten 1658:
KI 301 'twitt voor witt Correctie door
Huygens.
KI 304 takel-zeer voor takel zeer Zetfout.
Varianten 1672:
KII 304 takel
zeer voor takel-zeer Zetfout 1658
hersteld.
-
voetnoot300
-
mijner ... klipp: de rotsen van mijn
stranden.
denckt of: (bedenk of, ga bij uzelf na, vraag u af
of wordt hier:) geloof maar gerust dat, reken maar dat (zo ook in
302, 305).
mijn gemack: mijn prettige, aangename
toestand.
-
voetnoot302
-
mij ... wende: mij als het ware in
mijn rozen rondwentel (variërend op: op een bed van rozen
liggen).
-
voetnoot303/304
-
van ... zeer: (pred. toev. bij de handen) zeer van het geschuur van de
(erdoorheen glijdende) touwen (geschrobb = het
schrobben, schrapen van de handen, die de touwen hanteren; takels, WNT takel 798, 2: benaming voor
verschillende scheepstouwen).
-
voetnoot304
-
ten ... op: omhoog naar de donkere hemel.
Met ... knijen: met gebogen knieën,
geknield.
-
voetnoot306
-
mijns ... tobbelt: mijn evenmens zo
tobt, ploetert (WNT tobbelen 260, citaat uit Huygens).
-
voetnoot307
-
dobbelt ... lijf: (spelend met tobbelt) om zijn leven dobbelt (een hachelijke
strijd voert voor zijn leven, op leven en dood vecht).
-
-
[tekstkritische noot]308 [-naerder] ≤dichter≥ Allitererend met deeghs?
312 [-sweet] <werdt
...> Vergissing.
[-buijten 't] ≤'tsomer≥ veld Scherper: niet het
veld maar het zomerveld verheidt.
315 't [-b] <buijten> Geen
aaneenschrijving, zo ook in volgende vs, waar 't
en buijten door verticale streep gescheiden. Zou
als subst. kunnen worden opgevat.
-
voetnoot308
-
Hoe ... deeghs: hoe dichter onlust
(verdriet, smart) is bij lust (vreugd, plezier) des te meer genot
(WNT deeg (I) 2324: deeg van iets hebben = plezier
van iets ebben).
-
voetnoot309/310
-
En ... verstercken: en zo
doet vrouw natuur in veel van haar daden het tegenovergestelde
sterker worden door datgene wat ertegenover staat (Vrouw natuer, vgl. 41 en 689-690; verstercken, intrans.: sterker worden: in deze hele
morfologische categorie van verba afgeleid van adjectief door prefix
ver- en suffix -en bestaat
in principe deze dubbele mogelijkheid van trans. en intrans.
gebruik; vgl. H. Schultink, De morfologische valentie
van het ongelede adjectief in modern nederlands, Den Haag,
z.j., p. 224; het is niet aannemelijk dat Huygens hier het
omschrijvende hulpwerkw. doen zou hanteren; daarvoor treedt het te
zelden op).
-
voetnoot311
-
werdt: wordt (ook in 312).
verheidt: (van verheien) verdroogt, uitdroogt (WNT
hei (V) 438 (de -dt spelling mogelijk
hypercorrect).
-
voetnoot314
-
mijn ... huijsje: de schuilplaats die
ik gevonden heb, het huisje dat ik niet uitgevonden (bedacht) heb
(WNT vinden 729, 5).
-
voetnoot315/320
-
Hoe ... geen: (twee pred.
toevoegingen bij ick: Hoe ... bang, Hoe ... geen)
des te koeler en minder benauwd, naarmate het buiten drukkender is;
des te luwer, naarmate het buiten wilder waait, in de massa van
blaadjes die ik om mij heen hoor ruisen, maar (ruisen) zoals de
baren doen, die op de klippen (van mijn droomeiland) bruisen en die
mij minder leed doen dan als zij het (dat bruijschen) niet deden, omdat ik leed zie (waarneem) en er
niets van ondervind (men lette op de tweede bijv. bijzin bij baren met metri causa afwijkende woororde, in
plaats van normaal: en mij minder leed doen; 's
geen = niets ervan, vgl. MNW negeen 2302 en Weijnen p. 38 geen reins, met verwijzing naar Sp. Br. vs 2018,
waar men vindt: dat's immers gien reyns (annot.
Stutterheim in zijn uitgave p. 304: ‘onbehoorlijk (niets zuivers)’;
dezelfde woordgroep in vs 901 van Hofwijck).
-
-
[tekstkritische noot]326 [-hondert] ≤minder≥ hondert te exact: het ging om het
begrip van met minder toekunnen.
329 [-D+]
<N>och
Eerstbedoeld Doch minder juist, = toch; Noch = bovendien, wat hier het juiste was.
[-meerder] ≤ander≥ Het
juiste woord: het voordeel is niet groter, maar het is een tweede voordeel.
-
voetnoot323
-
all: heel.
merghen: morgen (landmaat; de meestvoorkomende is
de Rijnlandse morgen: ong. 4 hectare; WNT morgen (III) 1139).
-
voetnoot325
-
roeden Houts: roeden bos
(vlaktemaat, vierkante roede, vgl. 142).
en ... strecken: zou niet meer voor mij zijn,
betekenen (sou bij opvatting van het subjekt als
één quantiteit, tegenover 326 souden).
-
voetnoot327/328
-
wat ... geleit: wat zou de hebzucht
(meew. voorw.) een mooi (kostelijk, effectief) gebit in haar holle
kaken gelegd zijn (om haar te bedwingen) (holle =
gulzige, nooit zatte).
-
voetnoot329
-
Noch: bovendien (WNT nog 2047, 4).
werdt ... voordeel: wordt mijn geringheid (van
bezit) goedgemaakt door een tweede voordeel.
-
-
[tekstkritische noot]335 het siecke lijf werd de siecke mann Beter de man, dan het lijf, in
verband met verveelt en proeft.
-
voetnoot331
-
sinnen: gemoederen, harten.
soo ... zijn: zovelen als wij zijn.
-
voetnoot332
-
Veranderen ... vreughd: (naar Latijns
varietas delectat) veranderen geeft (ons)
vreugd.
pijn: verdriet.
-
voetnoot334
-
Soo ... berouwen: zodra mijn keus mij
schijnt te willen (zullen) berouwen (Huygens' woordorde anders dan
wij thans).
-
voetnoot335
-
de ... mann: (Huygens verzuimt
correct te buigen, wat hij meestal wel doet: den
siecken mann (datief) bij intr. vervelen = te veel zijn,
onaangenaam zijn).
-
voetnoot336
-
proeft: probeert.
en ... scheelt: en proeft (= ervaart)
(samentrekking) dat het niet verschilt (men lette op het spel met
proeft in verschillende betekenis).
-
voetnoot337
-
Van ... gemack: van de
comfortabiliteit van het eerste (scheve vergelijking). Berck: berken (plattegrond V; men zou verwachten Eicken voor Berck, maar dat klopte metrisch
niet).
-
voetnoot338
-
Elst: elzen (plattegrond W, buiten de
vier blokken (perken) waarover het tot nu toe ging, deze omringend).
Beij: Berck en Elst.
-
voetnoot339
-
dit: het Berckenbosch.
onder: onderkleed.
dat ... verstreckt: de Elst voor opperkleed dient
(de elzen omgeven alle vier perken en worden daarom vergeleken met
een opperkleed).
-
-
[tekstkritische noot]340 [-dat] ≤ghen'≥ Variatie.
342 [-∼] ≤Blanck≥
-stammigh.
[-Berck]
≤Boom≥ Variatie.
350 en is
maer wordt is qualick Verscherping: is
nauwelijks!
Varianten apograaf:
A 343 Bije (fout copiist).
A 344 Sijn maker
(fout copiist).
Varianten 1672:
KII 344 de
Bije, Sijn maker, voor de Bije Sijn maker
Correctie.
-
voetnoot340
-
ghen': de Elst.
dit: de Berck (zelfde beeld: de
elzen omringen als een mantel o.a. het berkenbos; dit is dan in het
beeld Broeck en Wambas).
-
voetnoot341
-
Toortsen: kaarsen.
niet ... sercken: niet half zo dienstig (met niet
half zoveel nut) staan te druipen op de (graf)zerken (ze besmeuren
ze maar met kaarsvet).
-
voetnoot343/344
-
gelijck ... onthaelt:
zoals de was aan de bij, zijn maker, wordt ontnomen (dus: als verse
was) (van ... maker bijw. bep., Sijn
maker bijstelling bij de Bije; vgl. de
variant van A).
-
voetnoot344/345
-
noch ...
duijster: het is nog mooi dat ik het (de blankstammigheid)
zie, zó donker is het in het groen, (je kunt ook zeggen) zo groen is
het in het donker (Het berkenloof maakt het zo donker in het groen,
zo groen in het donker, dat hij nauwelijks de blankheid der stammen
kan zien).
-
voetnoot346/348
-
daer ... streckt: waarnaast (waarbij
vergeleken) de schitterendste pracht van tapijtwerk dat thuis mijn
muren bedekt, nauwelijks een schaduw is van zomergroenheid (het
duister is zo groen dat het prachtigste groen van mijn tapijten er
niet bij haalt; in de marge bij 348: Math. 6.29
‘en ik zeg u, dat ook Salomo in al zijne heerlijkheid niet is
bekleed geweest gelijke eene van deze’).
-
voetnoot349
-
Wat ... onderwinden: Waartoe mag de
dwaze kunst zich verstouten? (WNT onderwinden 1519, 7).
-
voetnoot350
-
Haer ... geweld: het uiterste waartoe
zij in staat is, haar hoogste prestatie. qualick:
ternauwernood, nauwelijks (WNT kwalijk 686).
-
-
[tekstkritische noot]351 [b+] <B>ercken-blad Prominent, evenals
Elsen-tack.
351 [-bij]
<den ...> bij
kon metrisch niet, moest samengetrokken worden.
353 [-ledigheden] ≤soetigheden≥ ledigheden onderstreept, soetigheden, open variant, gekozen. In gesnoepten
tijd lag reeds de ledigheid; treffende verbetering: de
genietingen van de vrije ogenblikken!
361 [-Laet] ≤Neemt≥ Meteen verwerping van andere
wending, iets als: Laet een gelijckenis enz.,
waarmee hij er vermoedelijk niet uitkwam.
-
voetnoot352
-
Mijn' ... dack: (bijstellingen bij
'tminste ... Elsen-tack).
-
voetnoot353/354
-
In ... tijd: In deze
zeldzame pracht breng ik de genietingen van de tijd die ik aan mijn
werk kan onttrekken, in veiligheid (Vgl. WNT snoepen 2380, 3: buit
maken).
-
voetnoot354
-
hier ...
reden: hier spreek ik met de rede, hier denk ik na.
-
voetnoot355
-
Met mij: met mijzelf.
met d'eenigheid: met de eenzaamheid.
-
voetnoot355/356
-
met ... verbij: met vrienden ver van
mij (terwijl ik aan ze denk en als het ware met ze praat), met
eeuwen, goed of kwaad, (nog) moetende komen of voorbij (lezend in
boeken).
-
voetnoot357
-
ick ... spreken: ik hoor er (= op die
plaats, vgl. Hier 354) ook wel spreken (hoor spreken tegenover spreeck ick;
hoorder, vgl. bend'er, vs 6).
-
voetnoot359
-
prate-banck: praatbank (WNT praten 3912, dit
citaat).
van ... geplant: (het is een bank van zoden, die
daar geplaatst is).
-
voetnoot361
-
Neemt ... reden:
neem een vergelijking ter ‘illustratie’ van mijn woorden, van wat ik
zeg (tot keers-licht = ter
verduidelijking).
-
-
[tekstkritische noot]364 [-Gewisselick] ≤Geluckelick≥ Voorkeur voor het uitdrukken van het geluk
dat de duiker heeft veilig beneden te zijn; gewisselijk betreden =
zeker betreden, was ook niet erg passend voor het lopen van de
duiker.
365 [-soeckt] ≤tast≥ Concreter, schilderend.
366 sijn'
moeijten kan wordt sijn' lijfsgevaer De
duiker loopt groot risico! Dat hij zich inspant, is vanzelf
duidelijk.
368 [n+] <N>ieten Prominent, met
hoofdletter.
369 d'eene dander' werd d'een den ander' Misschien wilde Huygens het
verschil doen uitkomen tussen vrl. baet en mann.
last.
371 [-∼] <ontsitt>
Varianten apograaf:
A 366 sijns
lijfs gevaer (correctie in A, ws. door Huygens).
-
voetnoot362
-
gansch beneden: (adv. bep.) helemaal
beneden.
-
voetnoot364
-
geluckelick betreedt: het geluk heeft ... te
betreden, voorspoediglijk ... betreedt.
als ... bouwt: als zijn akker bewerkt (de zeebodem
is zijn akker; als ... acker
pred. toev., niet bep. van vergelijking).
-
voetnoot365/366
-
die ... betalen: die hun schelpen en
datgene waarvan zij zwanger zijn (de parels) aan het gevaar zijns
leven betalen (de oesters betalen zijn levensrisico met hun schelpen
en de parels daarin) (sijn' lijfsgevaer = het
gevaar van (voor) zijn leven, de risico dat hij zijn leven erbij
inschiet; vgl. de variant van A).
-
voetnoot368
-
Nieten: nieten, loten waarop niets
valt.
noch: toch.
-
voetnoot369
-
lasten: de lasten die hij heeft, zijn
inspanning, moeite.
en ... draghen: en ze elkaar dragen, met elkaar in
evenwicht zijn (vgl. 41, 298).
-
voetnoot370
-
ontsitt: door hier te gaan
zitten ontwijkt.
als ... grond: als het ware op de bodem.
-
voetnoot372
-
ontstelde: bewogen, woelige.
de ... rond: (uitwerking van het beeld van de ontstelde zee) = de boomkruinen.
-
-
[tekstkritische noot]379 [o+] <0>ns' Nieuwe zin met hoofdletter
begonnen, maar hierin is volstrekt geen consequentie.
381 onser <mijner>
Alleen Huygens is de bezitter.
384 v[-inden] ≤isschen≥ In het beeld
van de bladerzee waarin ze zich bevinden, en parallel met de
duiker.
-
voetnoot375
-
den Indiaen: (met mann. genus-n) de inboorling van Zuid-Amerika.
-
voetnoot376
-
Sijn ... verkracht: zijn adem (zijn
longen) voor forceert.
en ... aen: en die hij ons vrouwvolk aanhangt (de
zin is volstrekt anakoloutisch: Huygens stapt af van de bijzinsvorm
en construeert een hoofdzin met samengetrokken onderw. den Indiaen).
-
voetnoot377
-
niet te tellen: niet te rekenen, te
verwaarlozen.
-
voetnoot378
-
Ajuijn: (Men bedenke dat latijns unio zowel voor parel als ui wordt
gebruikt).
-
voetnoot379
-
Schotsch goed: parels uit Schotland
(van weinig waarde). (Vgl. WNT parel 448, 449 en zie vs 393, 719.)
puijck: stalen van de beste soort.
-
voetnoot380
-
van gebruijck: van practisch nut
(tegenover de gewone peerelen).
-
voetnoot381
-
'tstill ... baren: de stille, de
groene diepte (zee) van mijn baren (= de boomkruinen).
-
voetnoot382
-
Mijn' zee: (bijstelling bij 'tstill ... baren).
die: (antecedent Mijn' ...
bladeren, evenals die in 381).
-
voetnoot385
-
mischen: missen, vangen ...
niet.
dat ... leeren: wat ons geestelijk kan opbouwen of
(meer verstandelijk) onderrichten.
-
voetnoot386
-
buijtelen: maken een wending van 180
graden (vgl. Proeven II, p. 52: ‘Doe het Son-rad
om sijn ass // Drijmael buijtlens t'achter was’ en de correctie op
de commentaar daarbij door W.J.H. Caron in Taal en
Tongval XXI, p. 108 vlgg.).
-
-
[tekstkritische noot]392 [-vergeefsche] ≤verloren≥ Onduidelijk, waarom de voorkeur voor dit
synoniem. Was 't sterker?
394 strax wijs en strax
weer doll is werd strax zedigh en strax doll
is Vermijden van verslappende en niet passende weer? en daardoor synoniem zedigh voor
wijs?
Varianten apograaf:
A 389 goed' (correctie in A, vermoedelijk door Huygens).
-
voetnoot389
-
lichtelick: makkelijk.
van ... sinnen: van goede in slechtere (minder
goede) gedachten.
-
voetnoot390
-
Die ... verspinnen: die (die slechtere sinnen) dan uit het ene weefsel (van
gedachten) een ander spinnen (webb bij Huygens
vrl.).
-
voetnoot391
-
En ... vodderij: en het (het eerste weefsel)
verwarren in een knoop (maken tot een kluwen) van aangename
beuzelarij, onzin (of moeten we opvatten: en verward raken in enz.
met intr. warren? Vgl. MNW werren 2305, vierde citaat: ‘Dus begon hi in sine tale werren’ (te verwarren in zijn woorden).
-
voetnoot392
-
Dat 's ... visscherij: dat is dan een
misslag (misvangst) van vissen voor niets, zonder baat (de verloren visscherij is de mis-slagh, nabep. van identiteit).
-
voetnoot393
-
Een ... is: (twee nieuwe naamw.
delen).
Schotsche peerel: ondeugdelijke, minderwaardige
parel (tegenover de hoogstgestelde oosterse parels).
-
voetnoot394
-
strax ... is: het ene ogenblik
verstandig en het volgende zot, dwaas is.
-
-
[tekstkritische noot]397 [-moet het noodigh] ≤wilder onder≥ wesen Het gaat
niet om totale vervanging, maar om menging.
400 [-voor] ≤op≥ 'tlest Het
juiste voorz.
404 [-getiers] ≤geschals getiers≥ Huygens liet na aarzeling toch beide
mogelijkheden open, hij deed geen keus; in A geschals
405 [kl+] <v>eeren Vergissing; kleeren pas in volgende vs.
407 een, [-'kmeen Ogeltje] ≤Utricia≥ Vermijding van de vertrouwelijke, gemeenzame naam?
Varianten apograaf:
A 404 geschals K met open variant getiers.
A 407 een' Utricia (fout copiist).
-
voetnoot395
-
Jae ...
stadighste: ja neem (iemand) van de gelijkmoedigste,
standvastigste mensen.
-
voetnoot395/396
-
'tschijnt ... vloed: het schijnt dat
levend vlees en bloed en heel het mensdom beweegt door een eb- en
vloedstroom (constructie zonder voegw. dat).
-
voetnoot398
-
soo ... soo: (pred. toevoegingen bij
het ... het: het, zo zijnde).
-
voetnoot400
-
'twispeltureloos: de bestendigheid.
op 'tlest: op het laatst, bij het einde van ons
leven, in de eeuwigheid.
-
voetnoot401
-
noch: (In de
thesis van de jambe, maar de bedoeling is dat het toch door muzikaal
accent uitsteekt).
-
voetnoot404
-
vlugge: van vleugels voorziene,
gevleugelde.
-
voetnoot406
-
in ... kleeren: slaande op het lange
gewaad van de vrouw?
-
voetnoot407
-
Voor ... een: Voor allen (alle
anderen) noem ik (er) een.
Utricia: nl. Utricia (Utricia Ogle, de zangeres
met wie Huygens veel contact had, zie W. VI, p. 275, IX, p. 58).
voor all: die alles te boven gaat, alles
overtreffend.
-
voetnoot408
-
Ons' ... Swaeninn: (Utricia was
getrouwd met een Engelse kapitein, W. Swann, in het Staatse leger;
tevens toespeling op het zingen van de zwaan voor zijn
sterven).
-
voetnoot409
-
die ... hooren: mij dunkt dat ik die
nog hoor (syntaxis: die ... hooren subjekt bij dunckt mij).
-
voetnoot410
-
gesien: (thans infinitiefvorm zien enige mogelijke).
stooren: doen zwijgen (stooren = een eind maken
aan hun zingen, zoals in 411 stoort = een eind
maakt aan hun schijnen).
-
voetnoot412/413
-
En ... gesagh: (driemaal onafh.
woordorde in de bijzin, metri causa) en alleen het veld behoudt
(allen overwint) en zich streelt met (behagen schept (in) die
slachting en met die heerschappij praalt (WNT vleien (I) 1743: zich
vleien in = behagen scheppen in; naast vleien hypercorrect vleiden, vandaar misschien -dt).
-
voetnoot413
-
Aensienlixte: schoonste (eigenlijk: meest waard om aan te
zien, vgl. WNT Supplement I aanzienlijk 219).
-
voetnoot414
-
Aenhoorlixte daer toe: 'tmeest waard
om gehoord te worden daarbij (bovendien). (aanhoorlijk niet in WNT, m.i. vondst van Huygens!).
-
voetnoot415
-
Wat ... groen: welk een
schoon geluid enz. (hoe schoon gij gezongen hebt enz.) (dat voegw. achter het de bijzin inleidende uitroepende Wat, zoals nog vooral achter vragend
wat: ik vroeg hem wat dat ie wou; schoon geschals part. genit. (groepsbuiging) bij
Wat).
-
voetnoot416
-
still-wilde louw: stille, (boven)
bewogen luwte (de Kruinen bewegen, onder is het stil en luw).
-
voetnoot418
-
De ... gekomen: de beste op uw stem
(zingen) af mijn bos in zijn gekomen (zoals de bomen op de zang van
Orpheus afkwamen).
-
voetnoot419
-
Noch ... hou: dat ik nog als een
wonder beschouw enz. (bijzin parallel met 416 dat ...
doen, 417/8 Noch ... gekomen, alle
afhankelijk van soo 414).
-
voetnoot420
-
gelegert hebb: zich neergelegd heeft,
is gaan liggen (zoals de dieren aan de voeten van Orpheus; voor deze
bet. van legeren vgl. WNT legeren 1400, 4: gaan
liggen, van graan gezegd).
-
-
[tekstkritische noot]422 [-plae] ≤ruijmte≥ ruijmte beter dan begonnen plaets(e?).
423 v[-a] ≤e≥
reken Onduidelijk waarom voorkeur voor vorm met gepalataliseerde
vocaal (ĕ uit ă) voor r plus velaar; vgl. Schönfeld 57, d.
431
[-dat] <'tonlijdelick> ‘dat’ kon metrisch niet.
-
voetnoot421
-
d'er: (vgl. 5 bend'er, 357 hoorder, 397 wild'er en zie over dit der, minder
gereduceerde vorm van daer dan er, later met het
enclitische -der (met epenthetische -d) versmolten, het bij 6 a. art. p. 192 vlg.).
-
voetnoot421
-
waer.. stonden: (objekt bij
voor mirakel hou, evenals het voorgaande hoe ... gelockt en het volgende waer
... stonden; Waer ... uijl; waer vragend vnw.).
-
voetnoot424
-
liegh ... komst: als ik lieg wat
betreft hun komen, als mijn verhaal over hun komen een leugen is.
soo ... vuijl: dan is (ook) het verhaal vals,
onwaar.
-
voetnoot425/426
-
Die ... kelen: dat hun komen eertijds
op het spel van de griekse luiten door minder macht van zang, aan de
wereld heeft bekend gemaakt (Utricia overtreft Orpheus!) (veel hier voor snaarinstrument, getokkeld; vgl.
WNT vedel (I) 995, 1 en zie het citaat uit Hooft
aldaar: ‘Knokkels kittelen de veel’; met ...
keelen bijv. bep., bij haer' ...
eertijds).
-
voetnoot427
-
van: ten aanzien van (men
moet mij in elk geval geloven wat betreft ... (want dat heb ik zelf
meegemaakt).
-
voetnoot428
-
die ... betrock: die (objekt) uw zingen
aanlokte.
-
voetnoot430
-
En ... voor: en ik schrik er
nu nog voor terug (samentrekking ick, schoon geen
inversie).
voel ... geresen: ik voel mijn haar overeind staan
(te berge rijzen).
-
voetnoot431
-
Als ... komt: als 't zich aan mij voordoet,
als ik ermee in aanraking kom (WNT tevoren 1751).
'tonlijdelick gehoor: het niet te verdragen,
onduldbare gehoor(vermogen).
-
voetnoot432
-
mensch-gelijck: (in gedaante,
uiterlijk) gelijk aan mensen.
dat's: d.w.z., ik bedoel, namelijk.
sonder oor: zonder (muzikaal) gehoor.
-
-
[tekstkritische noot]436 [-∼] ≤haer≥ Vermoedelijk
verduidelijking slechts door erboven schrijven. [-van] ≤uijt≥ een Luijt
Beter voorz.: het een niet uit het ander kennen of
van het ander onderscheiden.
-
voetnoot434
-
zijn ... onvernoeght: als zij geen
plezier hebben (in de muziek).
der smerte: van hun smart.
-
voetnoot435
-
ruijm en suer: in ruime mate
(sterk) en smartelijk, pijnlijk.
'tgat uijt: verweg (eigenlijk: het zeegat uit?
Vgl. WNT gat 3361 onder).
-
voetnoot436
-
daer ... luijt: waar men geen
verschil kent tussen een tang en een luit.
-
voetnoot438
-
die ... siet: een die een beetje op
de hel lijkt.
-
voetnoot439
-
bouen-aerdsche: zich boven de grond
bevindend (in tegenstelling tot de echte hel).
misverstand: onenigheid.
-
voetnoot441
-
Bloed en swagerschapp: bloedverwanten
en familieleden (Bloed, eigenlijk =
bloedverwantschap; hier concreet: zij die elkaar in den bloede
bestaan; swagerschapp omvat dan de andere
verwanten; vgl. MNW swagerschap 2482: Aanverwantschap).
erf-quaed: zo noemt Huygens het erfgoed, vanwege
de vele ruzies erover; vgl. 442: (ironisch) dat heden
erf-goed heet).
-
voetnoot442/443
-
en ... bedrijf: en van alles waaraan
het boosaardig bedrijf van de onenigheid zich schuldig maakt, wat op
rekening komt van enz. (kerf =
kerfstok).
-
voetnoot444
-
'tscheel ... gedeelt: het geschil is
goed beslecht, opgelost.
sij ... blij: zij zijn vrolijk en ik ben blij
(samentrekking).
-
voetnoot445
-
wij ... gebleuen: wij zijn enz.
(samentrekking).
-
voetnoot446
-
Sij ... gegaen: zij zijn enz.
(samentrekking).
-
-
[tekstkritische noot]447 [-Daer] ≤In≥
Vergissing.
450 als [-ick't] ≤men't≥ Liever algemeen: ieder zal
tot die conclusie komen.
Varianten apograaf:
A 454 In plaats van Casembroot drie kruisen (vermoedelijk door
Huygens).
A 455 reden voor wijsheid (correctie in A door Huygens).
-
voetnoot447
-
misgeluijd: wan geluid.
van ... snaer: van de in het oor snerpende snaar
van de disharmonie (die dissonanten voortbrengt).
-
voetnoot448
-
onbezeffelick: onbegrijpelijk, niet te
doorgronden.
-
voetnoot449
-
Daer ... bevallickheden: (semantische
vulling van 'T) daar zijn ze aan het toppunt,
hebben ze het toppunt bereikt van wat hun behaagt (WNT lot (II)
3053: het hoogste lot, fig. voor de belangrijkste zaak, het
toppunt).
-
voetnoot450
-
't ouerslaet: het overdenkt, erover
nadenkt (accent op eerste syllabe).
-
voetnoot450
-
deselue reden: (nl. als het vorige: het
behagen hebben in tweedracht).
-
voetnoot451
-
goed mengelmoes: een goede menging,
harmonieuze combinatie.
van ... toon: (de vier hier in aanmerking komende
zintuigen; men denke dus aan combinaties van smaken (in een
gerecht), van geuren (vgl. Dagh-werck vs 1855-1862!), van kleuren
(in schilderkunst), van tonen (in muziek)).
-
voetnoot452
-
Dat ... schoon: dat is (dat wil
zeggen) het summum van schoon dat voor mensen mogelijk is (vooral
slaande op mengelmoes van verw en van toon).
-
voetnoot450/453
-
het ... soenen: (het subjekt, Goed ... soenen sem. vulling
van het subjekt).
-
voetnoot453
-
schouwen: schuwen, mijden, ontvluchten.
niet ... soenen: niet te verzoenen is,
onverzoenlijk is (constructie zonder te, vgl. WNT
om 146, 35; Weijnen, p. 83).
-
voetnoot454
-
Casembroot: (W.
IX, Personenregister, vermeldt alleen Maria
Casembroot, met wie Huygens contact had (men zie de gedichtjes
door hem aan haar gewijd), maar van muziekbeoefening door haar
blijkt niets. Het N.N.B.W. vermeldt vele Casembroots, waarvan m.i.
hier alleen in aanmerking komt Reinier de
Casembroot (dl. 8, kol. 264), ong. 1575 geb., gest. na 1650,
die in Leiden letteren studeerde en zich daarna te 's-Gravenhage
vestigde. Dat hij veel musiceerde wordt niet vermeld, wel dat hij in
1650 de hofstede ‘Vlijenburgh’ te Voorburg verkocht.
-
voetnoot455
-
die ... betrouw: in wie ik zoveel
vertrouwen heb.
-
voetnoot457
-
toon toons genoot: de toon die een
andere vergezelt, ermee harmoniëert (toons genoot
bijstelling).
snaer ... gespannen: harmoniërend
snaargeluid.
-
voetnoot458
-
betrecken: verleiden, bekoren.
vermannen: overmeesteren, in hun macht
brengen.
-
voetnoot459
-
snaer: (mogelijk samentrekking van
werck) snarenspel
-
voetnoot460
-
keel-werck: keelgeluid, zang.
houdskool: (spelling met d
onduidelijk).
-
voetnoot461
-
boogh: strijkstok (WNT boog (I) 388,
2; dit citaat).
Clauwieren: klavieren (WNT klavier (I) 3629:
bijvorm in 16e en 17e eeuw klawier, klauwier; Huygens doelt op een
instrument met meer dan een toetsenbord, ws. een orgel).
-
voetnoot463
-
waer ... vijf: als ik in het bezit
was van tien zintuigen bij de vijf (die ik al heb).
-
voetnoot464
-
Sij ... lijf: (hoofdzinsorde; vgl.
ook thans nog: Het was zo warm dat we hebben de kachel maar
uitgedaan) zij (die vingers en wat zij voortbrengen) het diepste van
mijn ziel en lichaam hevig zouden bewegen.
-
voetnoot465
-
't: = de muziek die gij
maakt.
walgelick: dat walging wekt.
om vermuijlen: om te versmaden (vgl. 453 niet om soenen).
-
voetnoot466
-
schrickt ... vuijlen: schrikt ervan,
schrikt ervoor terug eigen roem (eer) door eigen lof (door uzelf te
prijzen) te bevlekken (spel met de twee betekenissen van lof; constructie zonder er, dat
thans noodzakelijk is; vgl. 283).
-
voetnoot467
-
het: (nl. dat 't
(465) geen walgelick gerecht enz. is).
uw ... meer: uw voortreffelijkheid (verdienste)
zou in zijn tegendeel en nog iets meer omslaan.
-
voetnoot468
-
Soo ... eer. als zij (die deughd) ook maar zou schijnen te weten van de lof
aan haar achtenswaardigheid toegebracht.
-
-
[tekstkritische noot]469 [-magh] ≤wil't≥ Sterker: niet geoorloofd zijn of kunnen, maar willen!
470 a. Gods schepselen moeten haer dwers inden
weghe leggen
b. De reden moet hun selfs dwers inden weghe
leggen
De wat vage verwijzing naar Gods schepselen
(in hun harmonische bouw) vervangen door direkt, abstract De reden, spelend met euenredenheit; hun zelden bij Huygens, hier
misschien welluidender (Vgl. Tien gedichten, p. 34
manuscr. aant. bij 196).
-
voetnoot469
-
Weet ... ongeseght: (imper. met
steunpron.), weet gij 't (= het van 467) dan
zonder het te zeggen, uit te spreken (tegenover wat volgt: Ick ... seggen) (ongeseght twee
mogelijkheden; actieve bet., vgl. onverdiend enz., en zie Stoett,
par. 261; WNT on 872; of ongeseght is pred. toev.
bij 't: ongezegd ziojnde, nl. door u; zonder dat
het door u gezegd is).
-
voetnoot470
-
De ... leggen: de rede moet hun zelf
dwars in de weg liggen, zij moeten zélf volstrekt onredelijk zijn,
met de rede overhoop liggen.
-
voetnoot471
-
euenredenheid: evenredigheid, juiste verhouding,
hier: harmonie (spelend met reden).
-
voetnoot472
-
schuppen: verschoppen, verwerpen, versmaden.
herbergen: huisvesten, toelaten, dulden.
-
voetnoot474
-
Dat ... kan: hetgeen u behagen kan
(nl. mijn muziek).
-
voetnoot474/475
-
ick ...
t'huijs: ik behoor niet tot die blinden, die 't (= blind)
alleen maar thuis zijn, die alleen maar tegenover het eigene blind,
critiekloos zijn (en naar buiten critisch!).
-
voetnoot475
-
ghij: (nadruk).
't: = dat mijn muziek u behaagt.
-
voetnoot476
-
ten minsten: op z'n minst, in elk
geval.
wat ... snaer: iets dat te verdragen is, dat men
kan aanhoren, in mijn muziek (bescheidenheidsuiting).
-
voetnoot477
-
d'een ... d'ander: de een of andere
‘naneef’ (iemand zal in de toekomst misschien enz.).
't gestanden: 't (dat er iets verdraghlicks is in mijn' snaer)
bekennen, toegeven.
-
voetnoot478
-
Somwijlen enz.: (nieuwe zin) Soms heb
ik iets voortgebracht uit hoofd (composities) of handen ('n
instrument bespelend).
-
-
[tekstkritische noot]488 [-lof] ≤roem≥
Aansluiting bij gebruikelijker zegswijze: eigen roem stinkt?
Varianten 1653:
E.p. 482 sulcken (verandering door zetter of in drukproef).
-
voetnoot479
-
Dat ... moght: dat tegen de critiek
bestand was.
Sion: Gods gemeente, Gods volk (eigenlijk: de berg
in Jerusalem waarop Salomo's tempel stond, naar men meende; bij
uitbreiding: Jerusalem en zo: Gods volk, Zijn uitverkorenen).
-
voetnoot480
-
En ... mann: en hij wiens
heilig lied ik heb nagebootst, de man Gods (David) (Huygens bedoelt
zijn Pathodia sacra et profana, Parijs 1647, in
1882 heruitgegeven door W.J.A. Jonckbloet en J.P.N. Land onder de
titel: Musique et Musiciens au XVIIe siècle;
hierin composities op Davids Psalmen. Nieuwe ed. van Pathodia Sacra door F. Noske en N. Barker, Soest,
1976).
-
voetnoot481
-
De ... hert: (Zie Sam. 13, 14: ‘de
Heere heeft zich een man gezocht naar zijn hart’ (nl. David).
nau ... keuren: nauwkeurig, fijn kan
oordelen.
-
voetnoot482
-
Sulck ... neuren: zulk soort van
zingen, zo'n melodie.
moght: zou mogen.
-
voetnoot484
-
geen ... geweld: niets bevalligers en tegelijk
krachtigers (parallel met 'tsterck en 'tlieffelick van het volgende vs).
-
voetnoot485
-
'sConinghs ... bewegen: de
diepe bewogenheid van de koning (David) (zoals die uit zijn Psalmen
spreekt).
-
voetnoot486
-
Ten ... aen: zo dicht mogelijk nabij
te komen, te benaderen.
billijck ... plegen: redelijk (zo dat het er
enigszins op lijkt, niet te ver van het model afwijkend) af te
beelden, uit te drukken (billijck; WNT geeft geen
hier passende bet.; vgl. echter een plaats als Hooft, Brief aan
Tesselschade 1624: ‘dat het mij billijk aan macht
mangelt’, d.i. in de context: redelijkerwijze (geciteerd uit
Weijnen, p. 172; naplegen niet in WNT, ondanks de
verwijzing bij plegen, 2505!).
-
voetnoot489
-
seggen ... geseght: (thans) eens
gezegd blijft gezegd.
-
-
[tekstkritische noot]491 [-nu] ≤daer≥
Onduidelijk: beide gelijktijdigheid uitdrukkend.
494 [Erf] ≤Leen≥ volger Misschien paste Erfvolger =
erfopvolger minder goed bij van den naem; Leen
volger = hij die een leenman in een leen opvolgt (WNT leenvolger
1292); zo volgt hij de vader op in de naam.
495 [-Hoonaerts] ≤hoonaerts≥ Terecht hier de
soortnaam!
-
voetnoot490
-
Off ... doel: of het raak is of mis
(ik vind de uitdrukking niet in WNT op doel). die ...
afgevlogen: dat is eruit, gezegd.
-
voetnoot491
-
Heij: (interjectie
van verrassing) wacht, ho, hola, halt (De wending zelf is, zoals
veelal bij Huygens, verrassend).
daer: nu.
magh ... wegh: kan ... weg (uit het bos, waar we
nog steeds zijn).
-
voetnoot492
-
meer wederwercks: meer dat mij
tegenhoudt, tegenwerkt (om uit het bos te gaan) (MNW wederwerck
2003, 2).
-
voetnoot493
-
Geburen ... zuijd-west: (aanspreking)
Buren enz. (Eymael, p. 40 deelt mee dat hun buiten aan de overzijde
van de Vliet lag, iets zuidelijker dus dan Hofwijck. Huygens bedoelt
hier vermoedelijk Thomas van den Hoonert, zoon van de door Huygens
hoog gestelde Rochus van den Hoonert, 1572-1638, lid van de Hoge
Raad enz., latijns dichter o.a. van twee tragedies Thamar en Nomoclastes, aan wie Huygens
verscheiden gedichten, deels in het latijn, richtte (zie. Worp IX,
Register). Thomas, een zeer geleerd man, 1672 gest., bewoonde met
zijn vrouw (kinderen hadden ze niet) de hofstede ‘De Honaert’ te
Voorburg, tegenover Hofwijck, aan de andere kant van de Vliet (zie
Eymael, p. 133, W. IX, p. 61 die naar Hofwijck 495 (bij mij 493)
verwijst). Vermoedelijk woonde ook een zuster van hem (Thomas had er
vier, N.N.B.W. VIII, 819), of zijn vrouw daar, gezien 493 vrouwen).
-
voetnoot494
-
Leenvolger: erfelijk bezitter
(eigenlijk: hij die een leenman in een leen opvolgt (WNT leenvolger
292).
den ... verouwen: nl. de naam van zijn
voortreffelijke vader Rochus van den Hoonert).
-
voetnoot495/496
-
die ... stof: die de eer (de roem,
het aanzien) van uw vader in staat zijn levend te houden (lett.: uit
zijn vergane lichaam af te scheiden en zo te bewaren).
-
voetnoot497
-
Gebuer: Buurman (Thomas).
soet gesinn: lieve familie.
weest ... tuijghen: wees daders (doe mee) en wees
getuigen (bij het doelschieten).
-
-
[tekstkritische noot]500 a. Dat soon naer vader met
b. Dat vader met naer soon en
Huygens kwam er met a niet uit: iets als Dat soon naer vader
met en vader naer soon schiet, klopte metrisch niet.
503 St Sebastiaen werd heiligh
Bastiaen Onduidelijk.
Varianten 1658:
KI 500 mé
voor met Onduidelijk: beide vormen waren mogelijk;
elders blijft met (in de zin van mé) staan.
na voor naer (tweemaal)
Onduidelijk: beide vormen konden ongedifferentiëerd worden gebruikt
(zie bijv. 883/4 met achtereenvolgens Naer mij, na
mij); elders blijft dit naer staan; een
zekere voorkeur voor nae is wel aanwezig: 797 nae voor naer; 845, 884, 1198,
1224 idem, maar 1011, 1722 blijft naer
staan).
-
voetnoot498
-
toe: aan, mee.
Spaensche Bogen: (blijkbaar bekend als
voortreffelijk).
-
voetnoot499/500
-
En ... schiet: en betere
engelse (bogen) dan waar men tegenwoordig ziet dat vader mee naar
zoon en zoon naar vader schiet (proleptisch relatief daer behorend bij met; daer met
betrokken op schiet van de objektszin bij siet; de constructie lijkt mij ook thans nog
mogelijk, al zullen wij liever zeggen: dan waarmee men tegenwoordig
vader naar zoon enz. ziet schieten; in Engeland woedde sinds 1642
een burgeroorlog tussen de Parlementspartij onder Cromwell en de
Koningsgezinden. Na de onthoofding van Karel I (1649) zette Karel II
de strijd voort, een strijd waarin vader tegenover zoon kon komen te
staan).
-
voetnoot501
-
geen: (adv. te vertalen) niet (vgl.
nog: ik lust geen boterham, ik heet geen Piet).
dien ... gebeuren: dat het beter kan ten deel
vallen, dat beter ertoe in staat is (dien datief
van rel. pron. dat).
-
voetnoot503
-
heiligh Bastiaen: de heilige Sebastiaan, de
martelaar die met pijlen doorboord werd.
-
voetnoot504
-
Als ... zijn: (nevengeschikt met te lijden sonder pijn) evenals wijze mensen
gekwetst te worden zonder geraakt (gegriefd, beledigd) te zijn (het
doel, de berg, wordt wel getroffen, maar wordt evenals een wijs man
daardoor niet ‘geraakt’, lijdt er niet onder).
-
voetnoot505
-
uijt te staen: te verduren.
en ... voelen: en ze niet te willen voelen (te samengetrokken, woordorde afwijkend van de
huidige).
-
-
[tekstkritische noot]508 een [-wilde]
<tamme> pijl
gelijck een [-wl] <wild'> Vergissing; wl
verschrijving.
Varianten 1658:
KI 506 drij
Doelen voor een Doelen Correctie door
Huygens om de grootheid van het doel beter te doen uitkomen.
-
voetnoot506
-
als een Bergh: als een berg (zo
groot).
mijn ... doelen: mijn berg (plattegrond Q R) is
als een schietbaan (doelen vorm naast doel, WNT doel 2692; 2643, 7. Schietbaan, eigenlijk de wal
of heuvel die achter de schijf is opgeworpen).
-
voetnoot507
-
O'f: Indien (ook 508).
een' ... versaeckt': iemand zijn hand in de steek
zou laten (een' = eenen, direkt objekt; versaeckt' eigenlijk = zou verloochenen).
-
voetnoot508
-
een: (Huygens vergat een apostrof aan
te brengen: datief enk., meew. voorw.). gelijck ...
wild': als een wilde, alsof het een wilde, in het wild
geschoten pijl was.
-
voetnoot509
-
Daer's ... schand: er is waarborg
tegen de schande, men is gevrijwaard voor schande.
meer konst: grotere kunst, moeilijker.
-
voetnoot510
-
Op 'tvierkant ... gissen: op
het vierkant van zes voet doel, het doel van zes voet in het
vierkant te mikken (elders, nl. op een gewone
schietbaan; doels, partit. gen.; gissen = berekenen; zo berekent de schutter zijn kans om
het doel te raken).
-
voetnoot511
-
pen: uitstekende punt als doelwit,
hetzij een staak of iets anders in tegenstelling tot lapp, het platte doelwit, de papegaai zelf (WNT pen (III)
1058; lap (I) 1089, e; de houten papegaai stond op een staak (of in
een boom). De kunst was de papegaai af te schieten (WNT papegaai
362).
witt: het doelwit, de roos op de schijf.
emmers Bergh: in elk geval de berg (die men niet
missen kan!, vgl. 506). Het wordt mij niet recht duidelijk waarop
men de pijlen richt. Als ik het goed begrijp, spreekt Huygens eerst
(506) over een doel als een berg, zo groot, en een berg waarmee.
blijkens de variant 1658 als drij doelen een heel
groot doel bedoeld wordt. Men kan niet missen: het is altijd pen of lap of wit of in elk geval berg. De doelschijf
staat dus laag, wie mist treft de berg. Maar als pen en lap
inderdaad steng en papegaai aanduiden, wat doen die hier dan bij de
laagstaande schijf? Westerbaen spreekt in zijn Prosopopoea in het Voorwerk ook over het pijlschieten. Als
hij op de ommegang van de uitkijktoren aangeland is, waar men,
beveiligd voor neerstorten(in geval van duizeling bijv.) door een
stevige balustrade, een prachtig uitzicht heeft, wendt hij de blik
naar boven. Op de ‘schouders’ van de ommegang staande, zien we nu de
lange ‘hals’, de spits boven op de uitkijk, met een verguld hoofd
erop dat allerlei kwetsuren vertoont. Het is dan ook mikpunt voor de
pijlschieters. Ik citeer: De reden (dat mijn hoofd zo ver van mijn
schouders staat) vind gy licht so gy uw' oogen slaet.
Op mijn
vergulden kop, daer wonden en quetsuyren,
Die ick gekregen heb
van Eygens en van Buyren,
U leeren, dat mijn hooft streckt tot
een Pylen-doel.
Over een papegaai spreekt hij niet. Het lijkt
dus wel, als-we alle gegevens combineren, of er drie doelen zijn:
1. een laaggeplaatste schijf tegen de berg.
2. een apart
staande steng met een papegaai erop.
3. de ‘hals’ boven op de
uitkijk met een verguld hoofd dat men tracht te raken.
Op de
prent voorin is geen schijf te onderscheiden; alleen meen ik een
steng met een haanachtige vogel bovenop links van de afbeelding van
de Naelde te zien. Misschien vergist Westerbaen
zich en moeten we denken aan: één schijf waar bovenop een steng met
papegaai in de top, verrees. Maar dan is WNT onjuist; penn of lapp moet dan betrekking hebben op de laagstaande
schijf. Wat de termen betekenen, is onduidelijk. Pas in 531 komt de
papegaai aan de beurt.
-
-
[tekstkritische noot]515 [-een] ≤als≥
Niet Vgl. commentaar.
Varianten apograaf:
A 515 een
Niet (latere correctie in K).
-
voetnoot512
-
Denckt ... vergh: Stel u voor
dat men van u wat geld vraagt in een blinde loterij (blinde onduidelijk, lijkt pleonastisch: iedere loterij is
immers blind in de zin dat de loter niets weet van de uitslag; vergen geconstrueerd met datief van de persoon en
acc. van de zaak).
-
voetnoot513
-
troostelick ... hooren: troostend om
te horen.
-
voetnoot514
-
het sijne mist: het zijne (zijn geld)
kwijt is.
all: alles.
-
voetnoot515
-
is als niet: is als het ware, bij
wijze van spreken een niet (een niet is eigenlijk een niets, maar nu
is een doosje bij wijze van spreken niets).
Spell: speld.
-
-
[tekstkritische noot]521 [-een] ≤den≥
mis-schoot Het misschot is reeds in de
voorgaande vss aangeduid, dus bepalend lidw.
Varianten 1653:
E.p. 521 de
mis-schoot (drukfout).
Varianten 1658:
KI 516 (het eerste) Wat voor wat Zetfout.
-
voetnoot516
-
als ... wel: als het maar iets is, al
is het niet iets wat de moeite waard is, is het goed (maer ... en = maar, bij Huygens vaak vergezeld van het
ontkennende partikel; spel met wat Wat; 'tis wel
zonder inversie, zoals nóg mogelijk is na een dergelijke bijw.
bijzin).
-
voetnoot517
-
God ... soo: (terug op 507-509) God
zelf vat het zo op (dat het niet zo erg is, als wij het doel missen,
als we maar ons best doen).
wij ... wetten: = proberen zijn wetten te
vervullen (beeldspraak van het schieten op een schijf voortgezet,
ook in 518, 519, 521-522).
-
voetnoot518
-
met ... versetten: bij de geringste
verplaatsing (van vinger, hand, arm enz.).
-
voetnoot519
-
Wild ... schoten: (geen inversie door
de vooropgaande bep. met ... versetten, maar door
wild: levendig).
-
voetnoot520/521
-
Hij ... mensch: Hij die
vol van gerechtigheid en (anderzijds) vol van meedogen
(barmhartigheid) neerzit als opperrechter van zijn mens (de mens
door hem geschapen en hem toebehorend) (Hoofd-richter
... schepsel pred. toev. zonder als bij
die).
duijdt ... hert: vat het misschot (verkeerde, het
doel niet rakende schot) van een goed-bedoelend hart op.
-
-
[tekstkritische noot]529 [-bl] <moe> Misschien eerst blind bedoeld,
dat dan te sterk was.
531 [D+] <S>iet ... Vergissing bij
afschrijven van eerder klad, zie 532 Daer staeter
enz.
[-daer] <wij
hebben> [-ander] ≤schooner≥ werck Eerst wilde Huygens
wellicht schrijven: daer hebben w'ander werck of
iets dergelijks; hij liet dit dan meteen varen om niet daer (zie 532) te herhalen; de verbetering schooner spreekt voor zichzelf.
532 [-d] <en drilt> drilt te vroeg begonnen, en moest er nog
voor; vergissing.
-
voetnoot524
-
Hoe ... oogh: hoe is het mogelijk dat
hij zo'n blik werpt op.
'tgebreck: de tekortkoming.
-
voetnoot525
-
sijns ... vat: een mens als
hij, zijn evenmens (WNT vat (I) 865, 2: een (zwak) mens; gelijcken = gelijck een; sijns genit. van het
personale hij, beheerst door attributief gelijck).
die: diegene, hij (met nadruk,
bepalingaankondigend).
mis-slagh: fout.
-
voetnoot528
-
behaelt: bedilt, bevit (WNT behalen
1462, 3: dit citaat).
-
voetnoot530
-
sijn laegst: (woordspelend
met hoogst: letterlijk tegenover figuurlijk; tot
nu toe heeft men blijkbaar alleen op de schijf geschoten; daarboven
uit rijst de steng met de papegaai; vgl. 511).
schutt-genoten: medeschutters.
-
voetnoot532
-
in spijt van: in weerwil van, trots,
net zo goed als, concurrerend met.
-
-
[tekstkritische noot]536 a. wel eens soo lief in 'tneckjen
wat gekrouwt
b. veel lieuer in een warme koij gekrouwt
Volgend Dan (537) eiste een comparatief.
537 open variant kleeren boven veeren geschrapt. Onduidelijk.
-
voetnoot533
-
drilt: trilt, beeft (doordat de steng
altijd iets beweegt).
all of: alsof.
-
voetnoot536
-
En ... gekrouwt: en zou veel liever
... worden.
-
voetnoot537
-
Dan ... eeren: dan zo (door de pijlen die hem
treffen) van beneden in zijn veren te worden gestoken (WNT peuteren
1451 a: herhaaldelijk steken).
-
voetnoot538
-
lijfv: (een wonderlijke combinatie
van fonetische spelling met f en gelijkvormige met
v; vgl. spellingen als doodt
met dergelijke combinatie, maar omgekeerd).
-
voetnoot539
-
De ... Meijerij: (streken waar het
papegaaischieten veel werd (en nog wordt) beoefend; all
de = heel de).
-
voetnoot540
-
Ten minsten: In elk geval.
weijerij: jacht.
-
voetnoot541
-
veer voor veer: men mag
alleen op vogels jagen met vogels (valken).
teertjens: precies (deze bet., niet in WNT, lijkt
mij hier passend: uit de bet.
fijn, voorzichtig kan zich deze
ontwikkelen).
-
voetnoot542
-
Het ... bij: Het lijkt er veel op,
het komt er heel dicht bij.
't ... veertjens: 't is hout (van de papegaai) met
hout (van de pijl) en veertjes (van de pijl).
-
-
[tekstkritische noot]546 wijtter door verticale streep
gescheiden in wijt ter Aaneenschrijving van wij 't ter was te kras.
-
voetnoot546
-
strax ... herten: meteen
trekken wij 't ons aan, ergeren we ons eraan (vgl. WNT hart (I) 26,
3).
-
voetnoot548
-
halsenwerck: (het is) levensgevaarlijk werk, iets
levensgevaarlijks (gezien wat volgt).
-
voetnoot549
-
'tis ... stuck: het is ieders ondernemen,
ieder is erop uit (WNT stuk (I) 357, 32).
-
voetnoot549
-
Ten minsten: op zijn minst, in elk
geval.
van ... gedachten: (nabep. van identiteit: de
gedachten zijn het fenijn; nijdige =
afgunstige).
-
-
[tekstkritische noot]553 als [-ser]
≤een≥ valt Eerst parallel
met 552 springht'er ... (meervoudig), maar nu
moest er één vallen!
[-∼] ≤haer≥
555
[-Jae?] ≤En≥ laet ons ... Light in het verlengde van het vorige, is
niet een extreem geval.
[-bijder aerd] ≤opden wegh≥ Beter op de weg, waar wij ook wandelen
en de struikelaar dus zien.
557 [-sich] ≤haer≥ selfs Onduidelijk. Vgl.
Inl. 9, 8.
-
voetnoot550
-
op ... wachten: verlangend
uit te zien naar, te loeren op.
-
voetnoot551
-
in ... wel: in het minder goed van iemand,
als het iemand anders minder goed gaat.
-
voetnoot552
-
daer ... vell: er springen er uit hun
vel, er zijn er die barsten van vreugd (vgl. voor de constructie 242
en zie Inleiding, par. 9, 5).
-
voetnoot553
-
vreughden: vreugde (met hiaat-n voor
klinker, vgl. Inl., par. 9, 3).
een: iemand.
wat ... verheuen: (pred. toev. bij die) een beetje hoog gestegen (MNW verheffen 1820 intr.:
naar boven komen).
-
voetnoot554
-
nijd-blein: nijdblaar, ontsteking
door afgunst.
onschuldigh: (pred. toev. bij die wat
... verheuen) onschuldig, zonder het te willen.
-
voetnoot555
-
laet ... geuall: als we op de weg
iemand toevallig zien struikelen enz. (vgl nog: Laat iemand maar
eens aan onze portemonnaie komen, dan ...).
-
voetnoot557
-
Hoe ... bekeuren: Hoe weet de
ongerechtigheid zichzelf te veroordelen (zie vlg. vs).
-
-
[tekstkritische noot]558 't van ons
gescheiden door verticale streep. Waarom, onduidelijk. Ik zie geen
regel.
ons [-∼] ≤komt≥ te
gebeuren.
-
voetnoot558
-
grimmen: grommen (WNT grimmen (I)
781, dit citaat).
-
voetnoot562
-
voor ... reis: ditmaal.
niet bedrogen. niet in de steek lieten,
teleurstelden.
-
voetnoot564
-
nu ... schael: nu weeg ik het af,
(over)weeg ik 't (nu, nl. nu het maar eenmaal
gebeurt; 't steunpron., weglaatbaar, representeert
Of ... is).
deughd: bekwaamheid.
-
voetnoot565
-
Of ... is: of 't helemaal
kunst (bekwaamheid) is of half, of 't half of helemaal geluk is (heel. half in beide gevallen adj.).
-
voetnoot566
-
tast ... stropp: roer deze pijnlijke
zaak aan (de beeldspraak is duidelijk: deze stropp
doet hij zichzelf om de hals, en daarom ‘tast’ hij ernaar).
-
voetnoot567
-
wie ghij: gij allen die (vgl. voor
deze constr. vs 2503 en Dagh-werck, p. 59 onder
15, waar dit voorb. van Huygens kan worden toegevoegd, en p. 169
vlg., onder de restrictie dat Huygens hier wie,
niet die gebruikt; ik vermoed veralgemenend wie; WNT die 2517 geeft nog enkele vbb., echter
met die, zonder en met antecedent).
-
-
[tekstkritische noot]570 [-en] ≤of≥
sulcken enz. Bescheidenlijk de mogelijkheid
geopperd dat het succes lag niet aan het bevallick
woord, maar aan de oren waaraan het (misschien onbevallige)
behaagde.
578 [-van] ≤der≥
menschen De mensen zoals ieder die kent, niet
een onbepaald stel mensen of mensen tegenover bijv. dieren.
-
voetnoot569
-
'Khebb ... geschoten: Ik heb wel eens
een voltreffer geboekt, ik heb wel eens iets gezegd dat doel trof,
raak was (men denke hierbij niet aan scherpe woorden, zie bevallijck; Vgl. WNT papegaai 362).
-
voetnoot571/572
-
of ... beviel:
(bescheidenheidsbetuiging) of het lag aan de oren die het behaagde
(niet aan mijn woord) (lett.: of zulk een slag van oren hoorde het,
wie (enk., antec. sulcken slagh ...) het behaagde;
misschien: dat het hun behaagde; vgl. 285).
-
voetnoot572
-
Soo ... is: indien mij ooit de volle
eer ervan is toegerekend, toegeschreven. (voller
datief vrl. enk.).
-
voetnoot573
-
'Tgeuall: Het geluk, het gelukkige
toeval.
die ... verghde: degene die het nogeens van mij
vroeg, als iemand enz. (beide vertalingen zijn hier mogelijk: rel.
bijzin met ingesloten antec. en hypothetische bijzin; er zijn
gevallen waarin de tweede vertaling geboden is, nl. als de rel.
bijzin niet als zinsdeel (subjekt, objekt) fungeert in de zin; zie
een vb. bij Weijnen, p. 100).
-
voetnoot574
-
mij berghde: mij zou bergen, zou
wegkruipen.
in ... doock: in mijzelf zou duiken,
schuilen.
-
voetnoot576
-
van ... bomt: een hol geluid maakt
als men er maar even op bomt (Huygens speelt met de uitdrukking:
Holle (IJdele) vaten bommen (klinken) het hardst). laedt ... natt: noch vloeistof, noch vaste stof (niets)
bevat (onafh. woordorde, metri causa).
-
voetnoot577
-
'T: (wat volgt in 578-586).
achterklapp: kwaadsprekerij achter iemands
rug.
-
voetnoot578
-
gedoen: gedoe, doen en laten, gedrag,
bedrijf.
kom ... werren: verwikkeld, verward raak (omdat
het gedoen zo chaotisch is).
-
-
[tekstkritische noot]582 doorde door verticale streep
gescheiden. Vgl. 558.
Varianten 1653:
E.p. 582 Of's (drukfout).
-
voetnoot579
-
'Ksie: (inversie genegeerd: levendiger,
krachtiger).
auerechts vooroordeel: verkeerd van tevoren
gevormd oordeel, verkeerd oordeel zonder dat men de zaak onderzocht
heeft.
op het pad: aan de gang, bezig (pred. toev. bij
menigh ... vooroordeel).
-
voetnoot580/581
-
'Ksie ... waer: Ik zie groot geluk
nagestreefd (door iemand) en het opgevat (dat het opgevat wordt) net
alsof het grote wijsheid was (die hem deed handelen).
-
voetnoot581/582
-
'ksie ... daken: ik zie resultaat van
zaken alsof het uit de hemel gevallen is en door de daken gestort
(vrij: ik zie soms verbijsterend succes dat uit de lucht komt vallen
(onverklaarbaar is).
-
-
[tekstkritische noot]592 a. Ick stoue saucen
b. 'Kstoue saucen.
c. 'Kstoof soute saucen
Zo werd pas het critische van zijn opmerkingen uitgedrukt; b
kwam niet in aanmerking, schoot metrisch tekort.
-
voetnoot583
-
geluckighe: gelukkigen (adjectivische
buiging, als in: de gelukkige mensen; evenzo kloeckste 584).
-
voetnoot584
-
voor ... gaen: doorgaan voor, gelden
als, beschouwd worden als de allerknapsten.
niet ... gebreeckt: niets aan ontbreekt,
mankeert.
-
voetnoot586
-
Sij
... Caep: (Erlebte Rede).
als ... brachten: toen zij Java (de bestemming)
bereikten ('t ergens brengen = die plaats
bereiken, WNT brengen 1292; vgl. nog: het ver brengen).
-
voetnoot587
-
Wel toch: Welja.
tot ... toe: Java? (niet alleen de lieden van 585,
586 zijn verbaasd, ook de dichter vraagt zich quasiverbaasd af, hoe
hij naar Java verzeild is).
-
voetnoot588
-
Van menschen-mijmering: (nabep. van
identiteit; vgl. mijn art. Huygensiana IV, N. Tg.
67, 279 (Zwaanzinnigheden p. 68); de menschen-mijmering = mensengedachten, is
(metaforisch) de wind; ze kan ook alle kanten uit
vliegen).
-
voetnoot588
-
hoe ...
versint: hoe ver merk ik dat ik afgedwaald ben (mijn
gedachten afgedwaald zijn (van mijn onderwerp) (hoe
versint pred. toev. bij mij).
-
voetnoot590
-
Oud
schoolkind: (bijstelling bij Ick. Hij is al
lang schoolkind; vgl. Een boer 161/162: Wie een'
geraegen geest op allen voorval slaet, Studeert in 't groote Boeck,
ter Scholen waer hij gaet (d.i.: op school, leerling, waar hij ook
gaat) (geciteerd uit Weijnen, p. 171).
in ... leer-jaer: (Ik begin pas!).
-
voetnoot591
-
Ick ... tijds: ik kijk zuur te
ongepaster, ongelegener tijd.
-
voetnoot592
-
soute: scherpe.
tot: bij (alsof het een gerecht is).
-
-
[tekstkritische noot]596 [-doen] <ontmoeijen> Eerst iets als doen
rusten bedoeld, maar ontmoeijen was
treffender, reflecterend op vermoeijden!
597 [-Soo] ≤Mijn≥ noem enz.
Soo, terugwijzend naar 594 mijn, was te onduidelijk.
598 Sijn'
[-oorspronck] ≤Afkomst≥
Voorkeur Afkomst = afstamming; de berg stamt van
hem, zie vervolg van het vs.
599 Of't ijemand
niet en wist, werd (Sijn' opkomst seid ick
best). In plaats van het weinigzeggende, slechts
opvullende, een geestige wending! De komma vergat Huygens te
schrappen.
-
voetnoot593
-
Buer-volck: (nog
steeds tot de Hoonaerts).
voor ... onlust: in ruil voor, ter compensatie van
de moeite van het onprettige (die ik u bezorgd heb met mijn
eigenwijze uitweiding).
weest tevreden: wees zo goed.
-
voetnoot594
-
Een ... meer: een paar treedjes.
Bergh-werck: de berg die ik gemaakt heb (spelend
met bergwerk = mijn; reeds bij Kiliaen in deze
zin; vgl. WNT bergwerk 1885).
op ... treden: te beklimmen, op te gaan.
-
voetnoot595
-
in 'tvlack: in het vlakke, op
de vlakke grond.
-
voetnoot596
-
ontmoeijen ... oogh: van zijn
vermoeidheid ontdoen door het schone dat gij ziet.
-
voetnoot597
-
Mijn: (terug op mijn
Bergh-werck 5 94).
sonder roem: zonder grootspraak, bluf.
of ... roem: (Huygens laat de keus aan de lezer
over).
-
voetnoot598
-
Sijn' afkomst: waar hij vandaan komt,
zijn oorsprong.
van ... scheiden: onafscheidbaar met mij
verbonden.
-
voetnoot599
-
opkomst: (woordspelend, de berg is
langzamerhand omhoog gerezen).
ten ... uitgeseit: zo kort mogelijk gezegd.
-
voetnoot600
-
Bergh van weeld': berg van
overdaad, weelde, luxe, uit rijkdom voortgekomen. van
Barmherticheid: (een berg) uit barmhartigheid gemaakt
(spelend met berg van barmhartigheid = bank van
lening; zie WNT berg 1868, 5).
-
-
[tekstkritische noot]610 [b+] <a>en Begonnen bij werd aen; beter voorz; men zag het niet
bij (= door) hun kruinen, maar aan hun kruinen.
611 [-most] ≤diend'≥ onder uijt Geen
herhaling, zie most in zelfde vs.
-
voetnoot601
-
Erbarmt ... verhael: Ontferm u over,
verschoon de herhaling(?).
-
voetnoot603/604
-
soo ... Eicken: (onduidelijk; bedoelt
H. dat ze in 't algemeen aan de dood onderworpen zijn, evenals de
mens?).
-
voetnoot604
-
riepen
moord: moord riepen, luid klaagden, om hulp riepen.
van: vanwege, over.
schadelick: jammerlijk, deerlijk (WNT schadelijk
193, schade (I) 190, 5).
-
voetnoot605
-
op ... winst: in de hoop er
beter van te worden (pred. toev. bij haer).
Eickens ... gronden: gronden die eiken waard
waren, geschikt waren voor eiken (Eickens, mv. van
Eicken, bijvorm van eik; zie WNT eiken (I)
4015 en vgl. eickentjens 270).
-
voetnoot606
-
soo ... stonden: zoals zij stonden
stierven.
-
voetnoot607
-
soo ... hell: naar ik meen (volgens
mij) de as van de turf die in de hel gestookt wordt.
-
voetnoot608
-
Die ... dood: die nog brandt als ze
al dood is (tot as geworden is).
en is ... fell: en even fel is (brandt) als
(gloeiende) kool.
-
voetnoot609
-
Soo ... kolen: (Men lette op het spel
met de bekende uitdrukking: de bomen staan letterlijk op hete kolen,
Huygens figuurlijk; hij staat er zich bij te verbijten).
-
voetnoot611
-
'Tfenijn ... most: het was goed als
het venijn eronder vandaan werd gehaald; het was niet alleen goed
(dienstig), het moest.
-
-
[tekstkritische noot]616 [-ontfangen van sijn] ≤[-naer] met dat het uijt den≥
Moeilijk te beoordelen door de inlas in de marge van 617-620 en
gedeeltelijk onleesbare doorhaling van eerste helft van
oorspronkelijk 617, thans 621.
Er was in elk geval een fout:
Hofwyck moest ontvangen worden van den sin van Van Campen!
[-Campen] ≤CAMPEN≥ De
beroemde man moet typografisch opvallen!
619 [n+] <N>ederlands Afleidingen van toponiemen meest majuskel (Hermkens,
88).
-
voetnoot612
-
'er tegenstaen: zich ertegen
verzetten, het er niet mee eens zijn.
de Reden: de rede, het verstand.
Post: Pieter Post, de bouwmeester, 1669 gest.,
heeft meermalen, vooral voor 1645, de uitvoering geleid van
ontwerpen van de met Huygens bevriende Jacob van Campen. Zo is het
ook enigszins met Hofwijck gegaan (zie echter 83-90). Dit blijkt ook
uit Posts brieven aan Huygens (Br. nr. 2558 van 23 okt. 1640, 2562
van 31 okt. 1640, 2654 van 24 febr. 1641. Van Campen had ook
meegewerkt bij 't bouwen van Huygens' huis aan het Plein te
's-Gravenhage
-
voetnoot613/615
-
die ... niettemin: die
(objekt) de rede veel meer roem heeft doen bereiken (die roem is in
de rede gegrond, is volkomen gewettigd, komt hem toe) door het
oprichten (plaatsen) van bijna evenveel pilaren als eiken (op
Hofwijck), dan hem van de kant van Hofwijck ten deel valt, niettemin
(al heeft hij er minder roem mee verworven) zijn maaksel,
bouwsel.
-
voetnoot616
-
Gevroevrouwt ... Penn: bij en na zijn
geboorte (ontstaan) bijgestaan door zijn tekenpen (Post maakte de
tekeningen).
-
voetnoot616/617
-
met ... geboren: vanaf het ogenblik
dat het (Hofwijck) uit de met veel verstand begaafde geest van Van
Campen geboren was (Van Campen maakte het ontwerp). (Het beeld is
dus: de zwangere geest van Van Campen baart, Post assisteert bij en
na die geboorte).
-
voetnoot619/620
-
Van ... afgelicht: van het (door zijn
blindheid) verkeerd bouwende oog van het blinde Nederland het
afschuwelijke Gotische vlies te hebben weggenomen (mis-bouwend (vgl. WNT misbouwen 808, naar deze plaats
verwijzend) is indirekt gebruikt: Nederland bouwde tengevolge van
zijn blindheid (verblinding) verkeerd. Van Campen was de eerste die
hier in renaissancestijl bouwde. Men vergelijke met dit vs, Op het graf vanden Heer Jacob van Campen, W. VI,
247, vs 4 ‘Die 't Gotsche krulligh mall met staetigh Roomsch
vermanden’. Huygens bewonderde hem; de uitdrukking de schel van iemands oog aflichten, (iemand de schellen van
de ogen lichten enz.) gaat terug op Hand. 9, 18: En terstond vielen
hem af van zijne oogen als schellen ...
-
-
[tekstkritische noot]621 [-∼ Post sijn' reden seid't]
≤Sijn Reden seid' het me:≥ Vgl. 616.
629
[-wierd de] ≤keerde≥ Nood enz. In verband met de correctie in 630,
waardoor herhaling ontstond; deze opgeheven door keerde. N van Nood uit n.
630
[-maeckt'] ≤wierd≥ Spitser:
het bergen wordt een berg!
-
voetnoot621
-
Sijn ... mé: Zijn verstand zei het
ook (nl. wat volgt).
'tvergift ... aerden: (erlebte rede; indirekte
rede: dat het uit de aarde moest; der aerden
datief vrl. enk. zwakke buiging).
-
voetnoot622
-
seidt'er bij: seid' 't 'er (zeide het
er) bij.
-
voetnoot623
-
Bij dusenden: (Dit zal wel slaan op de
wagenvrachten).
niet min: niet minder.
dat geweld: die overlast.
-
voetnoot624
-
Ontlasten: (onv. verl. tijd).
voor ... lust: ten behoeve van mijn rust, van mijn
plezier.
en ... geld: en voor mijn geld (voor in andere zin samengetrokken: in ruil voor).
-
voetnoot626
-
het vuijl: het gemene goedje.
hadd: zou ... hebben.
-
voetnoot627
-
verra'en: in de ellende gebracht (MNW
verraden 2262, 4: iemand in het verderf storten).
-
voetnoot628
-
naer ... Ass: niet naar as (vgl. 501
voor dit geen = niet).
-
voetnoot629
-
Soo ... deughd: Derhalve veranderde
nood in deugd (maakte ik van de nood een deugd).
bergen: in veiligheid brengen, op een veilige
plaats brengen.
roeijde: vervoerde (trans. roeien, vgl. WNT roeien
(I) 687: roeiende vervoeren).
-
voetnoot631
-
Wild: ongecultiveerd, onverzorgd.
tamm: bedwongen, gecultiveerd.
-
-
[tekstkritische noot]640 desen [-∼] ≤schoon-schijn≥
-
voetnoot632
-
Met dat: doordat.
besnoeijde: = hier gaf en daer nam.
-
voetnoot633
-
'tspoor: de lijn (die de passer
trekt, een cirkel).
-
voetnoot636
-
dese ... muts: (beeld voor de grasbeplanting
van de berg, vgl. de aant. bij vs 51 van Westerbaens Prosopopoea: Een Berg ... met groene zooden
bedect).
-
voetnoot637
-
Als ... dienen: om als slaapmuts te
dienen, alsof hij nu naar bed ging (Als ... bedd
pred. toev. bij hem 636).
-
voetnoot638
-
Met ... bloemekens: versierd met enz.
(nl. de muts).
-
voetnoot638
-
geef ... tienen: mag u tien keer raden naar
dit raadsel (nl. Hoe ... heet, 640), géef ik u in
tien keer te raden, hoe ... heet; vgl. WNT tien (II) 1839).
-
voetnoot639
-
wie ... zij: wie het ook zij,
iedereen.
die ... weet: die het nog niet van mij gehoord
heeft.
-
voetnoot640
-
innerst ingewand: diepste
binnenste.
desen schoon-schijn: dit van buiten er zo mooi
uitziende ding (De oplossing van het raadsel gaf Moltzer: hoon = bedrog (het innerst
ingewand van het woord schoon-schijn. Vgl.
Eymael, p. 132, 134; ik meen dat Moltzer goed geraden heeft).
-
voetnoot642
-
gespeckt met: afgewisseld door.
matelieuen: madelieven (vgl. voor de vorm MNW
matelieve 1228 en Kiliaen).
-
voetnoot644
-
een' ... boot: (subjekt; beeld voor
het broze leven; die onverbogen).
-
voetnoot645
-
moeten sich: ontmoeten elkaar
(vgl. Van Helten, par. 200; Huygens vond het in A nodig in de marge
occurrunt toe te voegen). (spelend met het
spreekwoord: Bergen (en dalen) ontmoeten elkander niet, maar mensen
wel. Zie WNT berg 1865. In andere vorm reeds bij De Brune (Stoett,
Spreekwoorden, 2e druk, nr. 184a).
-
voetnoot647/648
-
van ... zijn: (pred. toev. bij Menschen ... Bergh) van buiten in een gedaante
(een gedaante vertonend), die maakt dat ze meer engelen dan mensen
zijn (acc. c. inf. maeckt haer ... te zijn. Sassen
meent dat hier ‘aan een inheemse verbinding van een werkwoord van
waarnemen, gevoelen of maken met objekt en pred. attribuut in
latiniserend taalgebruik een infinitief + te werd toegevoegd om er
een latijnse (latijnachtige) acc. cum inf. van te maken’ (Wat grootouders niet zien, (Oogentroost vs 623) in
Spel van Zinnen, album A. van Loey, Brussel
1975, p. 266). Ik herinner me geen andere plaats waar Huygens de
constr. met res. werkw. bep. op deze wijze oplost in een acc. c.
inf.- constructie. Ik meen eerder dat hij hier ten behoeve van het
rijm zo construeerde).
-
voetnoot649
-
Schrickt ... wat: Wees ook een beetje bang, Vrees ook een
beetje (WNT schrikken 1065, 9).
Groene-wambas-kaluen: jonge mensen (met uw groene
wambuizen). (Kaluen met het oog op hun jeugd en
onnozelheid, groene-wambas als veelgebruikte
jeugdige kleding, waarin groen toch ook weer wijst
op onervarenheid enz.); vgl. Eymael, p. 48).
-
-
[tekstkritische noot]651 [-in 'toogh] <om 'tseerst> Of vergissing bij afschrijven
van eerder klad, of spontane correctie die voor het volgende vs
consequentie had (rijmwoord!).
652 alltoe
door verticale streep gescheiden; all hoort bij
't, heeft geen syntactische verbinding met toe.
653 [-inden]
<opden> bodem
toe Het juiste voorz., of wilde Huygens eerst inden grond schrijven?
657 [-dan moet
gh] ≤als de≥ beloften
enz. Abusievelijk de tweede helft van het volgende vs begonnen;
Huygens schreef blijkbaar van een eerder klad af!
-
voetnoot650
-
heel ... houdt: hele
knapperds, deskundigen acht.
niet ... haluen: niets (ook maar) half
weet.
-
voetnoot651
-
De ... vleidt: (beeld voor de
meisjes bij wie ze in het gevlei willen komen).
zijn ... seerst: wedijveren met elkaar in
blankheid en groenheid (= jeugdigheid).
-
voetnoot652
-
't ... all: het ... al, alles.
op ... teerst: op uw zwakst zijnde, terwijl ge het
meest kwetsbaar zijt (pred. toev. bij ghij).
-
voetnoot653
-
Tot ... vinden: (spelend met de uitdrukking:
boter tot de boom = alleen maar voorspoed en
geluk. Huygens maakt van de boter grasboter, nog
beter: boter van vee dat in de wei loopt).
-
voetnoot656
-
Aloë: sap (ook droge stof daaruit) van de aloë
(bitter).
onthael: bejegening.
-
voetnoot657
-
werdt: wordt.
als ... zijn: (inzet van nieuwe zin).
-
-
[tekstkritische noot]658 [-∼] <verkroockt>
663 [-daer is] ≤het deckt≥
Treffender: in plaats van daer is oock wel rood
sand, het dekken door rood zand!
664 ≤tot≥ onsent Omissie.
666
[-te] uer enz. Te vroeg te geschreven, dit kwam pas later: te
beswijcken.
Varianten 1653:
E.p. 661 self (variant, verwisselbaar).
E.p. 663 rond (drukfout).
Varianten 1658:
KI 663 rood voor rond Zetfout 1653
verbeterd.
-
voetnoot658
-
verkroockt: verkreukt, in
wanorde.
te buijt: tot buit.
-
voetnoot659
-
sonder hulp: hulpeloos, zonder dat
iemand u helpt.
een ... vell: een vriendelijk vrouwspersoon (WNT
vel (I) 1436 b).
-
voetnoot660
-
ick ... heeters: (anders zou ik het
noemen).
-
voetnoot661
-
Doet ... bescheid: Geef uzelf
ook rekenschap (deze bet. niet in WNT op bescheid).
Evas ... kind'ren: wettige kinderen uit het
huwelijk van Adam en Eva, maar tevens: echte, ware, omdat ze evenals
Eva verleidsters zijn.
-
voetnoot662
-
Stall-lichtjens: dwaallichtjes
(geliefd beeld van Huygens voor de vrouw, vgl. vooral zijn Vrijerij (W. II, 270, ook Tien
gedichten van C. Huygens, Assen, 1976) dat er helemaal op
gebouwd is).
will: zal.
uijt te slaen: te uiten.
-
voetnoot663/664
-
het ... Land: (het
subjekt, Dat ... Land sem. vulling van het) het bedekt ook wel rood zand, datgene wat gij
bij ons (mannen) licht zoudt beschouwen als goed land.
-
voetnoot665/666
-
van ... beswijcken: (vier
nabepalingen van identiteit; dat buigen enz. is de korst).
-
voetnoot666
-
Van ... beswijcken: (zoals de
vrijers verzekeren!).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 672 Kijckers wat is dit? (fout copiist).
Varianten 1658:
KI 672 Kijckers, voor Kijckers Komma aangebracht,
fout 1653 verbeterd.
-
voetnoot667
-
Berght: verbergt (WNT bergen 1877,
3).
lett: let wel.
soo ... aerd: zo wonderlick een aerd, een zo
wonderlijke (vreemde, zonderlinge) aard.
-
voetnoot668
-
Dat ...
gepaert: dat het beter zou zijn als ge het gescheiden
(ongehuwd) zoudt leren kennen (aan de weet komen) dan gehuwd (gescheiden, gepaert pred. toevoegingen bij ghij; wist, zoudt leren kennen, vgl. 1034).
waer ... wenden: naar welke kant we ze (de wereld)
ook wenden, hoe we ze ook draaien.
Wij ... belenden: wij zien (merken, constateren)
dat we overal met gebreken in aanraking komen.
Broeck en Rock: mannen en vrouwen.
Het ... all: Alles, Iedereen.
verminckt: geschonden, ondeugdelijk.
Geluckigh ... hinckt: Het gelukkigst is hij die
het minst van allen tekortschiet.
-
voetnoot669
-
Dus: Zo (Op die manier).
Heer ... Roodenbergh: (adellijke naam die Huygens
zich schertsend aanmeet).
-
voetnoot670
-
te ... herden: een te trotse van
(adellijke naam) om iets zo eenvoudigs (als de berg was) te
verdragen (slecht gesubstantiveerd, soo slecht = een zo eenvoudige zaak).
-
voetnoot671
-
Daer ... op: (nl. op dat soo slecht).
wat aensiens: iets waard om aan te zien, iets
aanzienlijks, voornaams, moois.
-
voetnoot672
-
met ... dit: met het: ‘Wat is dit?’
van kijkers.
-
-
[tekstkritische noot]675 wat [-heeft]
≤of≥ dit enz. Vergissing
door ‘perseveratie’ van vorige vs: wat heeft dit te
beduijden.
676 [-best] ≤meest≥ Niet op de beste wijze, maar meestal.
Varianten apograaf:
A 675 all
op
werden (beide varianten door Huygens, in door hem
interlineair bijgeschreven vs, dat door copiist overgeslagen was).
A 677 dat (correctie in A door Huygens).
A 678 een's (misschien om te onderscheiden
van adv. eens).
Varianten 1658:
KI 678 eens
's voor een's Zetfout.
Varianten 1672:
KII 678 een's voor eens 's Zetfout 1658
hersteld.
-
voetnoot673
-
wiss en wel: uitstekend.
land en luijden: iedereen (land
hier = de bewoners, vgl. WNT land 987, 8).
-
voetnoot674
-
met vragen: met hun vragen, doordat
ze vroegen (vragen inf.).
-
voetnoot675
-
werpt ... op: spoelt ... aan.
wat ... sal: (vraag uit afh. vraag ontwikkeld door
ellips van de hoofdzin; vgl. thans nog: Wat (of) hij nu gedaan
heeft? (vraag ik me af).
-
voetnoot676
-
werde: werd (voor de vorm werde vgl. Van Helten par. 55; Huygens hanteert de
vorm hier metri causa).
voldaen: beantwoord.
Nietmetall: niemendal.
-
-
[tekstkritische noot]687 Om dat ≤het≥
Omissie.
691 [n+] <N>ietmetall Eersterangsgegeven
(Hermkens, 90).
-
voetnoot680
-
vrouwen ... geklooft: dat de kin van
de vrouw gekloofd is.
-
voetnoot677/682
-
die ... teenen: dat als antwoord zou
kunnen dienen, waar (wanneer) iemands nieuwsgierigheid (het fijne
van alles willen weten) zo ver zou gaan dat ze zou vragen enz. (die zie de variant van A; vragens behoudt bij Huygens zijn syntactische valentie: hij
construeert er een aantal lijd. voorwerpen bij: 679-682; neus-wijsigheid, WNT neuswijs 1907,
3).
-
voetnoot682
-
als ... nam:
als men het (nog) nauwkeuriger zou bekijken.
-
voetnoot685
-
dat ... gepresen: dat geprezen moet
worden.
-
voetnoot686
-
noodigh (2 ×): noodzakelijk (nadruk
op moet).
-
voetnoot687
-
Om ... is: omdat God het beval te zijn wat het is
(vooropgeplaatst indir. objekt het; geen acc. c.
inf.).
-
voetnoot688
-
dat noodigh: Dat noodzakelijke.
'tcieraed ... schepsel: het sieraad, de
sierlijkheid, schoonheid van het geschapene.
gewiss: voorzeker.
-
voetnoot689
-
Gods Hand-meid: de Natuur (vgl. 309,
41; de natuur gezien als handlangster van God, een macht onder God,
Hem dienend; ancilla Dei, dienstmaagd Gods; vgl.
F. Veenstra, Ethiek en moraal bij P.C. Hooft,
Zwolle, 1968, p. 158; Vondel is er uitvoerig over (Bespiegelingen van Godt en Godtsdienst, W.B. uitgave dl.
IX, p. 426, vs 521-p. 435 vs 729; Huygens maakt 't woord naar engels
model. WNT handmeid 1989).
-
voetnoot690
-
Nature: (identiek met Gods Hand-meid).
past daer op: let daarop, zorgt daarvoor.
als ... namen: zoals we onze namen kennen (zo goed
weten we het).
-
voetnoot691
-
voeghlick: bevallig, schoon (Uitl.
Wb., p. 289) (spelend met voeght).
hoe ... geuall: hoe het ook is, kunstmatig
(opzettelijk gemaakt) of toevallig (ontstaan).
-
voetnoot693
-
naer ... doopen: =
naer iemand lust het te doopen: al naar iemand het noemen wil (vooropgeplaatst het; het te
doopen subj.).
-
-
[tekstkritische noot]696 was [-wel?]
ijet
699 deel aen [-deel∼]
<wederdeel>
702 [-De spieren] ≤Vleesch of Visch≥
spieren niet passend bij visch, zie graten 701.
704 [-ten] <en> woegh enz.
Nevenschikking simpeler. De puntkomma voor oorspronkelijk ten liet Huygens staan.
-
voetnoot695
-
tuijtighs: puntigs, met een
punt (WNT tuit (II) 3972).
wat aensiens: (vgl. 671) iets waard om naar te
kijken, iets moois.
-
voetnoot697
-
'tpluijsken: het kwastje (WNT pluis
(II) 2844, 2).
-
voetnoot697/698
-
bij ... sien: om naast mutsen die het
aanzien waard zijn, aan te zien (spel met aensien
gaat door).
-
voetnoot698
-
klutsen: timmeren (WNT klutsen 1457, o.a. dit citaat) (raeckten, zie Inl. 9, 3).
-
voetnoot699
-
klampen: aaneen voegen, verbinden
(WNT klampen (I) 3369, o.a. dit citaat). deêl ...
wederdeêl: plank aan bijbehorende plank (wederdeêl niet in WNT op deel (I), deel (II)).
-
voetnoot700
-
eendrachtigh: allemaal.
een' ... steel: een onzichtbare verticale paal in
het midden.
-
voetnoot702
-
en ... verlaten: en (ze) niet kan
verlaten, ermee verenigd blijft.
-
voetnoot703
-
sij beij: vlees en vis.
dat ... geplantt: dat bouwwerk scheen in de grond
gezet.
-
voetnoot705
-
versien: voorzien (Hoe hij
erin voorziet, wordt niet vermeld).
sunst verwesen: anders veroordeeld.
-
voetnoot706
-
Als ... gelesen: (pred. toev. bij mij) als iemand die nooit de Heilige Schrift in het Grieks
(d.i. het Nieuwe Testament) had gelezen (Zie in de marge Math. 7.26.27. En een iegelijk die deze mijne
woorden hoort, en ze niet doet, die zal bij een dwazen man
vergeleken worden, die zijn huis op het zand gebouwd heeft; en de
slagregen is nedergevallen, en de waterstroomen zijn gekomen, en de
winden hebben gewaaid, en zijn tegen dat huis aangeslagen; en het is
gevallen, en zijn val was groot).
-
-
[tekstkritische noot]710 [-se?] ≤het≥
-
voetnoot707
-
koker: omhulling
(anticiperend op Spell, Naeld).
van steigerings besleur: van de omhaal van
steigerwerk (nabep. van identiteit) (WNT besleur 2034, o.a. dit
citaat; steigering (II) 1145, o.a. dit citaat).
-
voetnoot708
-
Spell: speld.
sulcken leur: een dergelijk prul, lor.
-
voetnoot709
-
als ... spell: (pred. toev. bij een ... Naeld (708) als zodanig, in
overeenstemming met hun speld of naald zijn, omdat ze dat
waren.
-
voetnoot710
-
daermen ... sagh: aangezien
men het zag (de naald priemt a.h.w. in de ogen).
-
voetnoot710/711
-
daer ... was: aangezien het leugen of
waarheid verkondigde, zoals het was of niet was (Huygens stelt het
ding dat op een speld of naald lijkt voor als sprekend: ik ben ...;
dat kan leugen of waarheid zijn. Als het zegt wat het is, kan het
wel niet zo zijn; voor causaal daer vgl. Dagh-werck, p. 164, vs 35; p. 230, vs 1014; p.
287. Mijn opmerking aldaar (p. 287) is onjuist; causaal daer komt zeker meermalen voor; ouer
droegh, MNW overdragen 2125: overbrengen, een bericht
enz.).
-
voetnoot712
-
Wat raed: Wat viel ertegen te doen?
'twas ... wegh: (zinspelend op het bekende
spreekwoord: Wie bij de weg timmert, heeft veel berechts = critiek;
vgl. Stoett-Kruyskamp, nr. 1366).
-
voetnoot712/713
-
daer ... keffers is: (beeld voor de
erop los pratende en critiserende voorbijgangers; stoute keffers = vinnige, brutale praatjesmakers,
babbelaars).
-
voetnoot713
-
die ...
verdouwen: wie dat niet kan verteren, verdragen (wie daar
niet tegen kan).
-
-
[tekstkritische noot]715 [-met] ≤van≥
vreemden enz. Niet instrumenteel met (door middel van) maar causaal van.
-
voetnoot715
-
honden enz.: (voortzetting van het
kejfersbeeld; werden =
worden).
-
voetnoot717
-
Soo ... gunst: zo veranderde de
critiek op mij in welwillendheid, goedgunstigheid (mijn objektief gebruikt: de ick is het
objekt van de opspraeck).
temden sich: werden tam, bedaarden (dit reflexieve
gebruik niet in WNT op temmen).
-
voetnoot718
-
Eerst ... alleen: Eerst werd ik
alleen zot genoemd (WNT schotsch (III), 934:
vermoedelijk hetzelfde woord als Schotsch (II); zie daarvoor vs
379).
all: allemaal.
Schotten: gekken, dwazen (niet in WNT).
-
voetnoot719
-
'tSchotsche werck: het rare ding,
bouwsel.
wat gedooghlicks: iets verdragelijks, toelaatbaars
(gedooglijk niet in WNT).
-
voetnoot720
-
slechtste: domsten, minst
onderlegden.
van gewoont: door gewenning.
-
voetnoot720/721
-
door ... geheugheniss: door wat hun
geheugen hun zei (vermaen = melding, gewag; vgl. U.W. op vermaan; haer geheugheniss staat in
subjektsrelatie tot vermaen).
-
-
[tekstkritische noot]723 Baken [en+]
<s> [-oud]
≤noch oud≥ Roomen enz.
Voorkeur voor gewone meerv. Bakens?; ook metrisch
beter; invoeging noch metrisch nodig.
724
[-Niew Roomen] ≤Noch≥
<'tniewe> enz. Herhaling van Roomen vermeden, noch moest
ingevoegd, metrisch beter: Niew zou accent
krijgen.
727 [-Tien] ≤Vijf≥ Vergissing: zie het rekensommetje in de marge.
-
voetnoot722
-
Bakens: Huygens vergelijkt de
obelisken met torens (vgl. WNT baak 805 o.a. kustlichten, torens ten
behoeve van schippers en loodsen).
-
voetnoot722
-
noch ... niet: (dubbele ontkenning) noch (ook
in 723).
-
voetnoot723
-
Noch ... mis-staen: noch het nieuwe
Rome misstaan.
-
voetnoot723/724
-
wat ... zee: (De Romeinen brachten veel obelisken
uit Egypte over zee naar Rome; schepen =
verschepen).
-
voetnoot725
-
derft verteeren: durft uitgeven, ten
koste leggen.
-
voetnoot726
-
Om ... leeren: (De omvergeworpen (of
omgevallen) obelisken werden door de pausen overeind gezet en
verplaatst. Vgl. Eymael, p. 134).
In de romeinse keizertijd
zijn meer dan een dozijn obelisken naar Rome gehaald en opgesteld.
In de volgende eeuwen zijn ze allemaal omgevallen, behalve een in
het circus van Nero. In de 16e eeuw begonnen de pausen ze te
verslepen en overeind te zetten om de belangrijkste punten in 't
straten- en pleinenplan van Rome te markeren.
Sixtus V begon
ermee, nl. met die uit 't circus van Nero. Dat heette eerst 't
circus van Caligula. De obelisk is omstreeks 35 na Chr. naar Rome
overgebracht. De architekt Fontana bedacht een methode voor
vervoeren en opstellen. Hij bouwde een houten toren over de obelisk
en met touwen en katrollen werd deze opgeheven en op een lange
platte wagen gelegd. Zo werd hij naar het St. Pietersplein vervoerd,
waar ook zo'n toren stond, en daar overeind gehesen en op zijn
plaats gezet. Tijdens de operatie mocht niemand zijn mond opendoen
uit angst voor ongelukken. Toen de touwen toch dreigden te breken,
schreeuwde iemand uit het publiek: Gooi water op de touwen! Dat
gebeurde en alles liep goed af. Dit alles geschiedde op 10 september
1586. De obelisk is 26 m. lang en weegt 326 ton, Fontana ging zich
toen verder specialiseren op het vervoer van obelisken en stelde in
3 jaar tijds nog zeven obelisken op, waaronder nog twee op last van
Sixtus V resp. in 1588 en 1598, nl. de obelisk achter de kerk op de
Piazza S. Giovanni Laterano, de hoogste obelisk van Rome (47 m.) en
die van Piazza del Populo. Huygens zal vooral doelen op de
verplaatsingen onder Sixtus V, die in heel Europa de aandacht
trokken. Die van 1586 staat ook in de atlas van Blaeu (mededeling
van Dr. D. van Velden).
-
voetnoot727
-
Vijf ... mael: (in de marge een
berekening 50 maal 2000 = 1.000.000; voor het reële gewicht zie de
aant. hierboven).
-
-
[tekstkritische noot]730 [n+] <N>ietmetallen Prominent.
Varianten 1653:
E.p 732 sterffelicke (drukfout).
Varianten 1658:
KI 732 sterfflicke voor sterffelicke Zetfout
verbeterd.
-
voetnoot728
-
Moet ... zijn: moeten daar in beweging worden
gebracht en in de takels in evenwicht hangen en weer overeind gaan
staan en kunnen nog eens vallen (bij vernieling) (Huygens gaat van
persoonsvorm enk. op mv. over: Moet, Konnen. Vgl.
324-326).
-
voetnoot731
-
Een' ... ijdelheid: een
indrukwekkende, grootse ijdelheid (WNT statig (I), 853, 5).
-
voetnoot732
-
Tot ... gedachteniss: tot
vergankelijke gedachtenis, maar (dan) toch tot gedachtenis van de
stichter (en dus enige zin hebbend). (sterfflicke:
aan het gedenken komt ook een eind!).
-
voetnoot733
-
Hadd ... gemunt: Was dat ook mijn
doel? (naast het gemunt hebben op ook het ergens gemunt hebben; vgl. WNT munten (III), 1253/4).
heel: helemaal.
-
voetnoot735
-
En ... baen: (tussenzin; Huygens is
als hij dit schrijft 54 of 55).
-
voetnoot736
-
Mij docht: (geen inversie) leek mij.
een ... bestaen: (erlebte rede; indirekt vert.: )
dat een houten bouwwerk enz. (De gedachte is: de tijd rent; ik ben
bijna aan het eind van mijn leven; dus een houten bouwsel kan nog
lang na mijn dood bestaan).
-
voetnoot737
-
of: indien.
sij konden enz.: (inversie genegeerd, als in
736).
-
-
[tekstkritische noot]744 [-brengers? ∼] ≤hervullers sullen≥ zijn
746 [-De] ≤En≥ menschen enz. Voorkeur voor nevenschikking met
voorgaande.
Varianten apograaf:
A 741 selfs (spontane variant door copiist, beide vormen zijn
mogelijk).
-
voetnoot739
-
dat ... schand: dat achtte ik geen
schande (dat men na mijn dood dit monument zou in stand houden door
het goed te onderhouden).
-
voetnoot740
-
het all: het allemaal, alles.
dat: (direkt objekt).
-
voetnoot741/742
-
bestaet ... aes: blijft alleen maar
in stand door het verorberen van iedere dag nieuw voedsel (WNT
lappen (I), 1099, 2).
-
voetnoot743
-
Heidelberghs ... vat: (het
reusachtige wijnvat in het slot te Heidelberg, nog als
merkwaardigheid vertoond).
den seluen: dezelfde.
-
voetnoot745
-
alleen: in mijn
eentje.
sonder ... hooren: (spelend met de uitdrukking:
zonder de waard rekenen = geen rekening houden
met omstandigheden die van doorslaggevende betekenenis kunnen zijn;
thans alleen: buiten de waard rekenen; zie WNT
rekenen (I), 1855/6).
-
voetnoot746
-
stonden ... toe: waren 't ermee eens,
stemden ermee in.
tquam ... voren: verraste mij (te voren komen =
zich vertonen, verschijnen).
-
-
[tekstkritische noot]757 En all [-∼] <aenstekelick>
-
voetnoot748
-
mans-maeckseltje: voortbrengseltje
van de mens (WNT maaksel 19, alleen dit citaat).
staet af: (absoluut gebruikt, zonder voorz. vw.)
verdwijn, ga weg.
-
voetnoot749/750
-
als ... drift: zoals het
dreigen van de winden en hun woeden.
slinden: verslinden.
-
voetnoot752
- (Ick ... menschen): (Huygens weet
heel goed dat alles wat van God gezegd wordt antropomorf is, omdat
het niet anders kan).
-
voetnoot753
-
en ... wind: en daarmee, tegelijk
Gods woord.
ongehoorder buijen: verschrikkelijker stormvlagen
(WNT ongehoord 1596; ongehoordste thans nog te
gebruiken).
-
voetnoot756
-
en ... papier: (voor de donder (757) in de zin van het hele complex; onweer met
stormwind).
-
voetnoot758
-
Blixem ... kind: kind van het onweer
(beeld van papier voor het verse heurbaar zijn,
door de donder in de zin van onweer met wat
daarbij hoort, de stormwind inzonderheid; aenstekelick = ontvlambaar door de bliksem, die het kind van
het onweer is; vgl. WNT donder 2805 boven).
-
-
[tekstkritische noot]762 Aerd' heeft soo veel voor uijt,
werd Dat heeft het Aerdrijck voor, Lidwoordloos
Aerd', stofnaam, paste hier, maar werd om
onduidelijke redenen afgekeurd, misschien om metrische; het Aerdrijck moet ook worden opgevat als de aarde, de
grond.
geen vier kan haer verteeren werd vier kan het niet verteeren haer moest het worden, dat metrisch beter paste in de veranderde versie.
763 [H+] <G>ods laeste vier enz.
Treffender: Gods laeste vier voor Het
laeste vier.
766 Gelijck doe Pharao
werd Als doe d'Egijptenaer Misschien vond Huygens
dit metrisch beter.
heir [-K?] ≤k≥
racht
Varianten apograaf:
A 763 laeste (spontane variant door copiist, beide vormen zijn
mogelijk).
-
voetnoot762
-
het Aerdrijck: (in de zin van) de
aarde, de grond.
vier ... verteeren: (sem. vulling van Dat).
-
voetnoot763
-
Gods ... alleen: alleen Gods laatste
vuur (waarmee Hij de wereld zal vernietigen; (zie 2 Petr. 3, 12: ...
den dag Gods, in welken de hemelen door vuur ontstoken zijnde,
zullen vergaan, en de elementen brandende zullen versmelten).
sal ... was: zal het (aardrijck)
brengen in de toestand waarin het was (nl. het niets, waaruit God
het schiep).
-
voetnoot764
-
Waerachtelick ... niet: in waarheid
(werkelijkheid) tot niets.
waerschijnelick ... Glas: in schijn (van waarheid)
tot glas. (Denkt Huygens aan het brandend versmelten van de elementen tot iets dat glas schijnt, maar
niets is?).
-
voetnoot765
-
Het ... maecksel: Het houten bouwsel
(voor de verbuiging houte zie Inl. 9, 1). als ... wilde: (in de marge Ps. 114. 4. De bergen
sprongen als rammen, de heuvelen als lammeren; in ...
wilde, adv. bep. = teugelloos, tomeloos,
ongebonden).
-
voetnoot766
-
Als ... wilde: zoals, toen ... wilde
(de heuvel enz.). In Ps. 114 als gelijktijdig voorgesteld.
-
-
[tekstkritische noot]767 Den [-∼] ≤heuuel
stond en≥ sprong
772 [-deerelijck] ≤droeffelick≥ Beviel de gerekte vorm, met svarabakti-e niet?
[-Susann en
Constantin] ≤SUSANN en CONSTANTIN≥ Moest
typografisch opvallen.
773 on[-gedeert?] ≤verdeelt≥
Varianten 1672:
KII 777 want
viel, noch ongebroken, voor want sij viel
ongebroken, De correctie die wel van Huygens moet zijn, is
mij onduidelijk.
-
voetnoot767
-
Den heuuel: (mannelijke genus-n voor h).
stond ... sprong: strond te springen.
Mast: (de verborgen steel in het
midden van de naald, 700).
ried: (met etymologische d-spelling).
-
voetnoot768
-
daer ... siet: daar waar degene die
het ziet het (dat hij daar knapte) moet geloven.
-
voetnoot769
-
En ... geloouen: en waar hij die het
niet gezien heeft ervoor zou terugschrikken te geloven dat het daar
was.
-
voetnoot770
-
Uijt ... gat: (onduidelijk; de penn is de Mast van 767).
-
voetnoot771
-
naem-knoop: verstrengeling van
initialen S en C, zoals op de titelpagina van Dagh-werck door Huygens is aangebracht, (zie Dagh-werck, p. 65), ergens op een bord op de naald
aangebracht en wel zo dat ze van ver te zien was (verr
gesien). (WNT naam 1370 naamknoop,
verwijzing alleen naar deze plaats; ‘in toepassing op een verbinding
of dooreen vlechting van twee naamcijfers’ (naamcijfers mij
onduidelijk)).
-
voetnoot773
-
beij ... onverdeelt: beide nog
verbonden, verenigd, ongescheiden (het bord was ongebroken).
-
voetnoot774
-
meen: bedoel.
gelijck ... lijuen: zoals vroeger hun
lichamen.
-
voetnoot775
-
In 'tstorten: Tijdens het vallen.
daer ontrent: daar in de buurt.
-
-
[tekstkritische noot]786 [-Naeld] ≤Spits≥ Variërend.
<'t>
[-d'eerste] ≤eerste≥ Vanwege
door Huygens onzijdig genomen Spits (WNT spits
(II) 2859 vr. en onz.)
Varianten apograaf:
A 782 stijfte (fout copiist).
A 784 De
hoogmoed (correctie in A, vermoedelijk door Huygens;
onduidelijk waarom).
A 786 d'eerste
(correctie in K van latere datum).
-
voetnoot781
-
most ... wederstaen: was van mij te
vergen dat ik het weerstond?
-
voetnoot783
- 'tzeil ... topp: (sem,
vulling van er) zo hoogmoedig te zijn (WNT top (I)
1397: lett.: het zeil zo hoog mogelijk hijsen).
-
voetnoot784
-
voor: voorop.
of ... op: (of-constructie na negatieve voorzin)
of de val volgt erop.
-
voetnoot785
-
of: (concessief) ook al.
mij tergden: zeer sterk bij mij aandrongen.
-
voetnoot787
-
Die: (antec. God
(in Gods)).
die ... geplantt: die hoge plaats (van de naald)
niet toestond aan wat ik geplant had (mijn hof) (Ik had uit
ijdelheid die naald opgericht).
-
-
[tekstkritische noot]789 [-doock] ≤kroop≥ Sterker woord voor: zich verootmoedigen.
792
[-eerst] ≤voor≥
Contrasterend met achterna.
Varianten 1653:
E.p. 791 ongevall (drukfout).
Varianten 1658:
KI 791 omgevall voor ongevall Zetfout 1653
verbeterd.
-
voetnoot789
-
Ick ... ongeluck: Ik verootmoedigde mij in
het ongeluk, vernederde mij enz.
mij bedaren: mij matigen.
-
voetnoot790
-
Lul ... zeil: stagzeil (op
vissersvaartuigen, driehoekig, bij zwakke wind opgezet) in plaats
van het (grote) zeil (WNT lul (I) 33 1-2).
-
voetnoot791
-
omgevall: omvallen (van mijzelf nl,
in geestelijke zin).
-
voetnoot792
-
Scha-baet: (nieuw naamw. deel) (maar)
baat door schade (Vgl. 2226 en WNT schade (I) 189).
voor: eerst.
achterna: achteraf, later.
-
voetnoot793
-
Daer ... af:
Daarvan (van die wijsheid).
d'eerste delen: de eerste planken (delen wel te onderscheiden van deelen,
mv. van deel; Huygens spelt de woorden ook verschillend, vgl.
midd.ndl. dele (plank) tegenover deel).
-
-
[tekstkritische noot]809 met de [-grootste] ≤stadt der≥ steden Zie volgend vs.
Varianten 1658:
KI 798 wijsen voor wijsten Zetfout.
-
voetnoot794
-
'tscheel: het verschil.
opperdeelen: bovenste delen, bovenstuk.
-
voetnoot795
-
haluer: (datief vrl. enk.) halve (nl.
van de oude hoogte).
-
voetnoot796
-
doorgeschoten steng: steng die men
heeft laten zakken (zie WNT steng 1456: De steng dienende tot
verlenging van de mast kan worden geschoten of doorgeschoten (= men
laat hem zakken); zo is Huygens' bouwsel verlaagd).
-
voetnoot798
-
vond: vondst (zie in het Voorwerk de
gedichten van Westerbaen met pogingen tot naamgeving).
-
voetnoot800
-
toenaem: naam (vgl. WNT toenaam 577,
3: familienaam, geslachtsnaam).
-
voetnoot801
-
vrucht: voordeel,
nut (chiastische schikking ten opzichte van 800).
schick: van plan, voornemens ben (WNT schikken
646, B 2).
-
voetnoot802
-
tastelick: tastbaar, duidelijk.
gaet ... smaken: ga naar boven en gij zult
...
-
voetnoot805
-
en ... pas: zag maar net (en ... maer = maer).
-
voetnoot806
-
weerzijds ... scheiing: aan
weerszijden van de grens.
-
voetnoot808
-
Den ... gesichts: (partitieve genit.)
het mooiste stuk uitzicht.
vervult: gevuld.
-
voetnoot809
-
gingh ... toe: verging Hofwijck, ging
met Hofwijck.
-
-
[tekstkritische noot]810 [-Neemt London of Parijs] ≤Mijn ongesien Parijs≥ Onduidelijk waarom Huygens
zich beperkte tot Parijs; misschien omdat de uitspraak van de Geck met reden minder waarschijnlijk op twee
steden tegelijk kon slaan.
815 [-wat] ≤thien≥ meer Beter exact
getal.
-
voetnoot810
-
ongesien: zeldzame, buitengewone (WNT
ongezien 1685, 3, o.a. dit citaat; spel met ongesien = niet gesien, vgl. 811 niet te
sien).
die: (antec. de Stadt der
Steden).
-
voetnoot810/811
-
die ... sien: waarvan een grapjas met
verstand (een intelligente leukerd) klaagde, dat hij hem niet zag
(die proleptisch objekt van sien; WNT gek 940, 3).
-
voetnoot812
-
huijsen ... hoop: hopen huizen,
massa's huizen.
'twoelen ... volck: het gekrioel van zijn
inwoners.
-
voetnoot813
-
blind ... geplantt: (res. werkw.
bep.). Ik had zo geplant dat ik niets meer zien kon (vanaf de berg).
ontblinden: van mijn ‘blindheid’ ontdoen.
-
voetnoot815
-
die
... is: (uitbreidende bijv. bijzin bij een'
... toppen).
trappen: treden (van de trap binnen het houten
bouwsel, vgl. 855 vlgg.).
-
voetnoot816
-
Ontbinden ... gesicht: maken mijn
blik vrij, maken dat ik vrij kan rondzien.
-
voetnoot817
-
ouertopp ... self: sta boven, steek
uit boven mijzelf (nl. mijn hof, Hofwijck).
-
voetnoot818
-
veel ... gesien: (pred. toev. bij Die) hoe vaak men ze ook ziet (vrij
vertaald).
-
voetnoot821
-
Dat ... ouer-sien: Dat noem ik (van
boven) over iets heen zien (WNT overzien 2252, o.a. dit citaat).
Haer': hun (van Hollands ...
deelen en all ... goluen).
-
voetnoot822
-
Die ... besaten: (chiastische
schikking) zij die ... (de Staten van Holland) en zij die ... (de
Graven van Holland).
-
-
[tekstkritische noot]830 [-als] ≤in
sacken≥ Vergissing door zien naar volgende vs: als
uijt enz.
836 [-∼] ≤verr≥ enz.
Varianten apograaf:
A 827 Hofwijcks (fout copiist).
-
voetnoot824
-
niet ... ouer-sien: slechts overzien
(lett., als in 821; vgl. het vervolg: niet ...
sitt)
niet ... sitt: niet meer (overzien) dan ik waar ik
zit (spel met niet meer).
-
voetnoot825
-
Noch ... meer: Zelfs ben ik
een beetje meer baas (dan zij).
't: (haer besitt 823).
-
voetnoot826
-
bekommering: zorg (tegenover sorgeloos 827).
-
voetnoot827
-
sien: (Vgl. Huygens' pleidooi voor
deze vorm Dagh-werck, p. 42).
op ... Hof-wijcks: op de wijze van iemand die het
Hof (hier) ontweken is.
-
voetnoot830
-
Sij ... saken: zij (de Staten) zijn
met elkaar druk bezig in allerlei onontwarbare procedures en
(moeilijke) zaken (?) (Vgl. Eymael, p. 5; Eymael, Huygens-studiën, p. 153, Oogentroost vs 820).
-
voetnoot831
-
als ... lucht: als uit de tweede
kreits (die van Mercurius, boven de eerste van de maan; vgl. de
afbeelding N. Tg. 58, p. 237 bij het artikel van P.E.L. Verkuyl, Sterren-konst-licht bij Huygens-lectuur).
-
voetnoot832
-
gevoel: gewaarwording (waar men niets
merkt van ...).
gerucht: rumoer, drukte.
-
voetnoot834
-
'Tongeuall: (zie 765 vlgg.).
ruijmer: meer, overvloediger.
-
voetnoot837
-
merghen ... huijden: morgen is voor
haar heden (omdat ze vooruitziet).
-
-
[tekstkritische noot]844 [-voor] ≤verr≥sichticheid In de context treffende
correctie; vgl. 837.
Varianten apograaf:
A 846 meer (fout copiist).
-
voetnoot839
-
lot: deel, wat hun toebedeeld, eigen is (WNT
lot (II) 3056).
-
voetnoot840
-
Onsichtbaer: (pred. toev. bij
wijsen) (zelf) onzichtbaar zijnde.
want ... God: (aansluitend over waer
om? heen bij wat aan waer om voorafgaat;
dan loopt de zin normaal).
-
voetnoot841
-
niemand noijt: (dubbele ontkenning) niemand ooit.
d'aenstaende stonden: de komende uren, de
toekomst.
-
voetnoot842
-
Soo tegenwoordigh: even aanwezig,
present (in de marge Ps. 90.4. Want duizend jaren zijn in uwe oogen
als de dag van gisteren, als hij voorbijgegaan is, en als eene
nachtwake).
-
voetnoot844
-
Bij ... niet: Met die verziendheid
stel ik 'smensen verziendheid niet op één lijn (De voorsichtigheid van de mens ziet lang zo ver niet als die
van God, die woordspelend verrsichticheid genoemd
wordt).
-
voetnoot845
-
last: opdracht.
naer ... trachten. na te streven, na te jagen (in
de marge Math. 5. 48. Weest dan gijlieden volmaakt, gelijk uw Vader
in de hemelen volmaakt is).
-
voetnoot846
-
meest betracht: het meest nastreeft, zich het
meest erop toelegt.
-
voetnoot847
-
meest versuijmt: het meest
verwaarloost.
laest. kortgeleden.
sagh ... mann: zag iedereen mij (nl. de naald van
mijn Hof).
-
-
[tekstkritische noot]855 [-door] ≤langs≥ Variërend: ook in 856 door.
856
a. met suchten en gesteen
b. met sucht'? en door gesteen
c. als a
Onduidelijk.
-
voetnoot849
-
Is ... gepocht:
Heb ik hoog genoeg opgegeven (van mijn uitkijktoren).
is ... bouw: is (hiermee) voldoende lering
getrokken uit een onaanzienlijk bouwwerk (het lagere houten bouwwerk
dat in de plaats van de naald gekomen is).
-
voetnoot851
-
de planck: (hier voor) het hele
houten bouwwerk.
docht: dacht.
-
voetnoot853
-
Lett: (hier abs. gebruikt) Let op.
deser: (datief enk. vrl.).
-
voetnoot855
-
Waer ... geschroeft: door
welke enge ruimte zijn wij omhooggeklommen? (de nauwe wenteltrap van
twintig treden (815) bevindt zich binnen in het houten bouwsel; vgl.
Westerbaens Prosopopeia enz., vs 57, 58:
‘Een koocker is mijn romp, mijn ingewand een trap,
Waer langs
ick lijde dat men tien en tienmael stap,’
-
voetnoot857
-
Dat ... in: Dat hoort bij het
klimmen, Dat brengt het klimmen met zich mee. staet ...
maken: op rekenen.
-
-
[tekstkritische noot]859 [-seid' ick best] ≤eigentlick≥ Pittiger één woord in plaats van het
clichéachtige seid' ick best.
862 daer neffens wij zijn werd maer daer
bij zijn wij Huygens wilde de tegenstelling expliciet
aanduiden.
Varianten apograaf:
860 opwaerts (spontane variant door copiist, beide vormen zijn
mogelijk).
-
voetnoot858
-
op ... raken: omhoog aan het uitzien
wil komen, het uitzien wil verwerven, bereiken (meent = de bedoeling heeft, van plan is).
-
voetnoot859
-
Aen ... eigentlick: juister gezegd:
het aanzien (wil bereiken) (Huygens voelt uitzien
als het naar buiten zien, bijv. uit een raam (zie 2805!); bovenop de
uitzichttoren ziet men de omringende wereld aan; frappant is dat hij ook nergens uijtsicht gebruikt, wel gesicht (808,
816)).
den tragen: de luie, de luiaard (WNT traag (I)
1720).
beurt: valt ... ten deel.
-
voetnoot860
-
met ... kruijs: met gekruiste
armen.
staet ... siet: naar boven staat te kijken (staet en siet vormt dermate een eenheid, dat de
bep. bij siet voor en kan komen
te staan; vgl. Weijnen, par. 87, en L. Strengholt, Waterlantsche Trijn heeft nog een appeltje te schillen, N.
Tg. 63, 127 vlgg.).
-
voetnoot861
-
staet ... toe: is wat zweten
(inspanning) voor nodig, hoort ... bij (vgl. hoort
bij in ditzelfde vs).
woelen: zich inspannen.
-
voetnoot862
-
bij ... geweld: bij willen
krachtsinspanning (om wat men wil te bereiken).
daer bij: (bij dat zich inspannen).
-
voetnoot863
-
niet als: slechts, niet anders dan.
quaed spel: een gevaarlijke, riskante
bezigheid.
-
-
[tekstkritische noot]864 [-zeemann] ≤[-∼] schipper≥ Onduidelijk.
865 Die
[-trouwt op] ≤besight≥ hand enz. Geen herhaling; in vervolg van het vs
reeds vertrouwen.
870 [-eindight] ≤staeckt all≥ all = reeds moest erin: hij houdt al op met
klimmen.
Varianten apograaf:
A 870 staeckt' (fout copiist).
Varianten 1658:
KI 870 als (in
de Marsch) voor all (in de Marsch)
Zetfout.
-
voetnoot864
-
En ... betaelt: en wordt enz. (is samengetrokken met andere functie, nl.
hulpwerkw. van de lijd. vorm).
wel: heel goed.
-
voetnoot865
-
Die ... voet: (hoofdzin,
demonstr. Die, gezien de woordorde en de puntkomma
achter het voorgaande vs).
sijn ... vertrouwen: datgene waarop hij als mens
vertrouwt (Het komt meermalen voor, dat Huygens (en Hooft) een
infinitief hanteren met de bet. van datgene waarop de activiteit in
de infin. uitgedrukt, zich richt: sijn vertrouwen = datgene waarop
hij vertrouwt; vgl. Tien gedichten van C. Huygens,
p. 22, vs 91: het mannelick betamen = wat de man
betaamt en de andere vbb. aldaar genoemd).
-
voetnoot866
-
bij ... touwen: door middel van,
langs takels (soort touwen, vgl. 304) en touwen.
-
voetnoot867
-
Bij trappen: langs treden, door
middel van treden (dus geleidelijk).
recht: goed, juist.
-
voetnoot868
-
Wel hem: Gezegend hij, Heil hem.
bedrijf: werk.
bij trappen-op: met trappen omhoog, in fasen, het
een na het ander, geleidelijk. verrecht:
verricht.
-
voetnoot869
-
soete: makkelijke, niet te grote
(vgl. niet ... wijde).
-
voetnoot870
-
all ... marsch: reeds in de mars (hij
klimt dus niet verder) (een nieuwe bewijsplaats van al = reeds, in de 17e eeuw; vgl. Dagh-werck,
p. 162).
steigeren: stijgen, klimmen.
met reden: terecht.
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 876 leegh (spontane variant van copiist, beide vormen
zijn mogelijk).
Varianten 1658:
KI 876 laegh voor leegh Voorkeur voor de vorm met
ae, zoals ook K had; ws. correctie door
Huygens.
-
voetnoot871
-
vlagge-spill: vlaggestok
boven aan de mast.
'thoofd draeijt: men duizelig wordt.
-
voetnoot872
-
daer ... besteedt: waar niet ieder
goed (met vrucht) werken kan.
-
voetnoot873
-
Half-wegen ... veil: halverwege is zo
veilig.
-
voetnoot873/875
-
dat ... steng: (overgang naar
hoofdzinsconstr., ondanks onderschikkend dat; vgl.
463; na konden ... bezeffen (conditionele bep. in
de vorm van de vraag) is er volgens de regel geen inversie) dat als
wij er ons van bewust waren, wij het (het half-wegen) eens zo lief zouden treffen als het papegaaitje
aan het eind van de steng (Huygens keert in zijn beeldspraak terug
naar het schieten met de boog, zoals beschreven in 491-542; de
beeldspraak behoeft geen toelichting; ze komt neer op: mik niet te
hoog!).
-
voetnoot875
-
beroep ...
op: verwijs naar, voer als argument aan (WNT beroepen 1912,
B).
-
voetnoot877
-
Het ... gesuft:
(lett.:) het bos is (door ons) uitgepeinsd; (vrijer:) we zijn aan
het eind van onze overpeinzingen over het bos (In 487 wilde Huygens
al het bos uit, maar berg en boogschieten en naald hebben hem lang
opgehouden).
God ... Leser: zeg, lezer, God zij gedankt (imper.
seght op vreemde plaats).
-
-
[tekstkritische noot]878 [g+] <G>eneser Prominent.
882 tot den draed werd ten draed toe
Metrisch geboden.
-
voetnoot878
-
hoeft wel: is hard nodig.
Geneser: dokter (voor uw vermoeide oog, voor mijn
van het schrijven! vermoeide hand).
-
voetnoot879
-
soo ... gefoolt: zó zijn zij beide
gekweld, geplaagd (grond van behoefte aan Geneser).
-
voetnoot881
-
haer ... breken: haar maken (haer objektief) en haar breken) (haer subjektief, intr. breken) (spelend met
de uitdrukking: maken en breken).
-
voetnoot882
-
ten ... toe: tot de draad toe, tot in
alle bijzonderheden (spelend met Naeld= naainaald;
vgl. iets op een draad weten, onderzoeken: zeer nauwkeurig).
-
voetnoot885
-
En ... deijl: En
dit is halverwege (schertsend: het huis ten Deil ligt halverwege
tussen Den Haag en Leiden; zo is de wandelaar halverwege Huygens'
buiten gekomen: uit het bos op de groote Heerwegh,
die het doorsnijdt). wie ... Leiden: (eveneens
schertsend) wie heeft er zin om mee te gaan naar Leiden (we zijn nu
toch al halverwege!).
-
voetnoot887
-
treden: lopen.
'tvoorburght ... Hof: de voorhof van het grote Hof
(= Hofwijck) (vgl. MNW voreborch 961: ‘ook wel in ruimere zin:
voorhof’ en zie het voor deze plaats van Huygens treffende citaat
aldaar: In des keysers palays hi ghinc ... hi ghinc door syn
voorborchte ... tote in des keisers boomgaerd).
-
voetnoot888
-
neerhof: eigenlijk: de bijgebouwen en
terreinen bij een hofstede of kasteel, waar de huisdieren werden
gehouden; hier m.i. door Huygens toegepast op het bos benoorden de
grote weg, waarna boomgaard, plein en huis komen. (WNT nederhof
1726, 1, 4).
daer ... stof: er volgen nog wel andere
dingen!
-
voetnoot889
-
uijt ... gestoft: teveel gepocht (Ga
ik met mijn bluffen boven de maat?).
-
-
[tekstkritische noot]894 [-muren] ≤wanden≥ Het betere woord; vgl. 48 wilde muer
waar wilde ‘muer’ goedmaakte.
898 [-Als] ≤Voor≥ schutters enz. Geen pred. toevoeging als
schutters (zijnde) = omdat ze schutters zijn, maar zij
beroemen zich erop dat ze schutters zijn.
903 Tot [-haer] ≤minder≥ waerde duij' Vermoedelijk wilde
Huygens eerst schrijven: Tot haer onwaerde duij',
maar dit was metrisch fout.
-
voetnoot890
-
opdoen: uitstallen, voor het
oog vertonen (WNT opdoen 444, o.a. het citaat: ‘fraai opgedaan is
half verkocht.’).
heeft ... in: betekent veel, is belangrijk (vgl.
67).
-
voetnoot891
-
tuschen ...
Bogaerd: (zie de plattegrond; men is aangeland op de grote Heerweg, de weg tussen bos en boomgaard, die
het landgoed doorsnijdt).
-
voetnoot894
-
twee ... Abeelen: (plattegrond A) twee
‘muren’ van abelen (in het algemeen witte populieren, hier de
grijze, zie 902 vlgg. (WNT abeel 604)).
-
voetnoot896
-
tot ... duijn: (vanwaar ze nog te
zien zijn).
-
voetnoot897
-
voeght: past, komt ... toe (zij mogen
pronken!).
-
voetnoot897/898
-
sij ... Geboomt: zij kunnen zich met
trots uitgeven voor beschermers van geboomte (zij mogen zich erop
beroemen dat zij ... zijn).
-
voetnoot899
-
ten ... kom': aan het eind van zijn leven
mocht komen.
maer ... ouderdom: alleen maar door
ouderdom.
-
voetnoot901
-
's geen: er niets van (vgl. 320,
2583).
'tmagh ... wedervaren: 't kan hun
overkomen.
-
voetnoot902
-
een: iemand.
den loouer-drill: het trillende lover (Huygens zet
bepalend en bepaalde deel van de samenstelling om).
-
voetnoot903
-
Tot ... duij: als minder waard opvat,
minderwaardig vindt.
-
-
[tekstkritische noot]904 doorhalingen onleesbaar.
907 bij [-haer lenden] ≤d'Abeelen≥ op Was Huygens bang voor
misverstand van sij, dat op lendenen zou kunnen
slaan; zo duidelijker.
908 [-∼] ≤noch schaduwe
noch schijn≥
910 Van 'tallervinnighst
Noord werd Of van 't verdelgend Noord
Vermijding van herhaling van vinnigh, waarbij Of toegevoegd moest worden om het vereiste aantal
lettergrepen te krijgen.
sijn [-∼] ≤[-∼] Boomgaerd-pesten≥
911 [-heet ghij]
≤seid' ick≥ recht De
beeldspraak is niet algemeen, maar van Huygens persoonlijk.
912 't [-scherpste] ≤heetste≥ Traditioneel heetste,
dat aanleiding gaf tot de spitse correctie in 913!
Varianten apograaf:
A 904 looft (fout copiist).
A 909 geweld
voor 'tgeweld (fout copiist).
Varianten 1658:
KI 904 rooft voor looft Zetfout 1653
verbeterd.
-
voetnoot905
-
'Tgrijs ... Kerck-hof
blomm: Het eerste grijze haar wordt de kerkhofbloem genoemd
(als teken van de naderende dood); vgl. WNT kerkhofbloem 2341, 2.
tegens reden: tegen de rede, ten onrechte.
-
voetnoot906
-
merck: kenteken, kenmerk.
sinnen ... zeden: geest (verstand) en karakter
(inborst).
-
voetnoot908
-
krack ... kreuck: breuk (scheur) noch
knak (WNT kreuk 169, 2, met een citaat uit Huygens).
-
voetnoot909
-
vinnighe Zuijdwesten: felle
zuidwestenwind.
-
voetnoot910
-
't ... Noord: de vernielende
noordenwind.
boomgaerd-pesten: plagen voor de boomgaard (hagel,
sneeuw, vorst enz.).
-
voetnoot911
-
seid' ... recht: zou ik met
recht kunnen zeggen.
-
-
[tekstkritische noot]913 [-In 'twoeden] ≤Dat's 'tkoudste≥
917 [-m.]
<heeft> met
mij enz. Mogelijk bij vergissing eerst moet
begonnen, een verschrijving ad sententiam.
-
voetnoot913
-
Dat's ... strijd: (het heetste
(figuurlijk) van het gevecht valt hier samen met het koudste
(letterlijk) van de strijd; misschien vooral te denken aan de tijd
van bloemen en jonge vrucht, die door de koude bedreigd
worden).
-
voetnoot914
-
wapenen: stam en takken.
kleeren: bladeren.
-
voetnoot916
-
stijue: sterke, krachtige (met omkering:
jeugdige kracht).
-
voetnoot917
-
heeft ... deelen: behoort met mij te
delen (WNT hebben 210, 5: met te + infin. o.a. ook =
behoren).
-
voetnoot919
-
Voorburghs Voor-burgh: (Als men van
Den Haag komt, komt men bij Voorburg eerst langs de dubbele wand van
abelen ter rechterzijde, die hier een Voorburgh
(voorwerk of buitenwerken, versterkingen van een versterkte stad of
kasteel (MNW voreborch, 261, 1)) genoemd worden van Voorburg De
abelen vormen a.h.w. een voorburg van Voorburg.
-
voetnoot920
-
de cierlickheid: het sieraad.
daer ... begaen: waarom het (Voorburg) gretig (?)
wordt bezocht (WNT schier (IV) geeft geen hier passende
bet.).
-
voetnoot922
-
sulcke'n: (apostrof onduidelijk; men vindt
hem ook in 924; elders sulcken; als Huygens in
deze drie gevallen splitsen wil, zou men verwachten: sulck'en; A en 1653 hebben hier eveneens sulcke'n, 1658 sulck'en).
Galerij: zuilengang die in een huis voert (zo
noemt Huygens de dubbele rij abelen).
gissen en besluijten: vermoeden en
concluderen.
-
voetnoot923
-
Wat ... is: hoe het met uw binnenkant
(datgene wat binnen u is, wat achter u ligt) staat.
daer ... lacht: wanneer de (uw) buitenkant (de
kant van de grote weg af gezien) staat te lachen.
-
-
[tekstkritische noot]924 trotse <n> sulcken trotsen was voor Huygens
normaal: -n van sulcken nog eens
achter het adjectief gevoegd; vgl. de commentaar.
928 die [-wat doet] ≤betracht≥ die wat doet dat was stotend.
931/932 sal voortaen Niet verder als den wegh
van werd heeft voortaen geen straten als de straet
naar Mogelijk eerst bedoeld: Niet verder als
den wegh van Voorburgh hoeven gaan; de tweede versie drukte
beter de bedoeling uit: ‘niet verder dan die wegh’ werd ‘geen andere
straat gaan’.
-
voetnoot924
-
sulcke'n ... vreughd: (ook trotsen krijgt een -n; veel
voorkomend verschijnsel, dat zijn oorzaak vindt in het niet meer
beseffen van de verbinding sulk een; vgl. Weijnen,
p. 46 en Van Haeringen, Grammarie, p. 176).
soeten: (Vgl. trotsen
924).
-
voetnoot925
-
toe: ook, mede.
t'uwer ... genegen: u gunstig gezind (lett.: tot
gunst voor u gezind).
-
voetnoot926
-
den ... weghen: (de weg van Den Haag
naar Voorburg, vgl. 35).
-
voetnoot927
-
sich ... versien: voor zichzelf te
zorgen, zichzelf te voorzien.
-
voetnoot928
-
't: = prijsens
waerd (Heel ... 't = Helemaal prijzenswaard).
betracht ... dien: behartigt, doet wat voor de
gemeenschap, voor iedereen, kan dienen (dienstig zijn).
-
voetnoot930
-
Honslaerdijk ... Buren: Het huis te
Honselaersdijk in Naaldwijk, een vrije heerlijkheid, werd op last
van Frederik Hendrik al sinds 1621 gebouwd op de plaats van het slot
van de heren van Naaldwijk. Aan het huis werkten o.a. Jacob van
Campen en Pieter Post. Door de aankoop van de heerlijkheid Naaldwijk
in 1637 werd Frederik Hendrik trouwens eerste edele van Holland. Buren: Door zijn huwelijk met Anna van Buren uit
het geslacht Egmond in 1551 kwam Willem van Oranje in het bezit van
uitgebreide bezittingen in de Nederlanden, waaronder het graafschap
Buren. In 1608 werd dit geërfd door zijn oudste zoon Filips Willem,
in 1618 verwierf Maurits het na diens dood. In 1625 gingen deze
goederen op Frederik Hendrik over. Deze liet het huis te Buren
opknappen en verbleef er dikwijls, omdat het niet ver van de schans
van Voorne (in het oosten van de Bommelerwaard) lag, vanwaar de
troepen in het voorjaar op mars gingen.
-
voetnoot931/932
-
heeft ... begaen: hoeft voortaan
alleen maar de straat (van Den Haag) naar Voorburg te gaan (waar dan
de heerlijkste bomen overal zullen prijken).
-
voetnoot933
-
Aensienelicke: waard om aan
te zien, schone (vgl. 413).
stads-gelijcke huijsen: huizen even groot en mooi
als men ze in de stad vindt.
-
-
[tekstkritische noot]937 [k+] ≤K≥ ruijdhof Prominent.
940 [-houdt? met] ≤berght aen≥ Aardiger berght = in zich bergt; met te
mechanisch, door middel van; aen het juiste voorz.
Varianten apograaf:
A 940 't
Sonnevier (fout copiist).
Varianten 1672:
KII 940 Suijcker-wercken voor Confituren Purisme
won tenslotte!
-
voetnoot934
-
Is't ... ontpluijsen: als ik Hofwijck
van stukje tot beetje uit elkaar mag halen (als ik alles van
Hofwijck in beschouwing mag nemen) (vgl. WNT ontpluizen 1927:
uitpluizen, onderzoeken).
-
voetnoot935
-
'teerst ... getal: het eerste (huis)
in uw aantal (Van Den Haag naar Voorburg rijdend of lopend, kwam men
dwars door Hofwijck en kreeg dan aan de linkerkant het Stall huijs en Tuijn-huijs (zie de
plattegrond Σ, Π, het Tuijnhuijs
wordt daar niet vermeld). Als dit dus tot de huizen gerekend mag
worden, is het het eerste naar Voorburg toe; eerst
sterke buiging, uitgangloos).
-
voetnoot936
-
lijdt: sta toe.
dat ... Stall: dat ik mijn tuinhuis en mijn stal
het eerste (huis) noem (vooropgeplaatst het, res.
werkw. bep. bij noem ... Stall).
-
voetnoot937/938
-
hebb ... Abricosen: als ik (ooit
iets) goed gekozen heb, dan is het mijn perzikenperk (en) mijn
kweekplaats van abrikozen (?).
-
voetnoot939
-
Een' ... doos: een broeikas
(bijstelling bij mijn Persen-perck ... A
bricosen). wel bestaeckt: goed omringd (WNT
bestaken 2109, dit citaat).
-
voetnoot940
-
Confituren: hier: zoetheden, zoete
vruchten (zo zoet als confituren).
aen ... gemaeckt: gemaakt met behulp van zonnevuur
(niet gesuikerd als gewone confituren).
-
voetnoot941
-
'Twaer ...
gemeldt: het ware veiliger het niet te verraden.
soo ... weghen: (De kruidhof met de kassen ligt
behalve aan de Grote heerweg blijkbaar aan nog andere wegen; op de
plattegrond niet te zien).
-
-
[tekstkritische noot]946 oftin werd of't
in Aaneenschrijving te onduidelijk.
950 [-mond] ≤hand≥ Vergissing: eerst de hand,
dan pas de mond eraan.
953 ick [-willer?] ≤magh'er≥
954 ter [-schimp] ≤keur≥ Geen herhaling: schimp al in
955.
-
voetnoot942
-
daer: aangezien.
de heiningh: (om de kruidhof).
hadd ... geswegen: zou ik vergeefs ...
hebben.
-
voetnoot943
-
weest ... kost: heb genade met,
erbarm u over mijn moeite (inspanning) en mijn kosten.
-
voetnoot944
-
Hadd ... ontsien: als ik hierin (op
dit punt, ten aanzien van deze zaak) voor u gevreesd had.
-
voetnoot945
-
Ontsiet u: Vrees, Hoed u ervoor.
den ... beeten: het genot van een paar zoete
happen.
-
voetnoot946
-
Voor ... gaen: voor dieven door te
gaan, als dieven bekend te staan (openbaar, tegenover wat
onmiddellijk volgt: in uw hert).
-
voetnoot948
-
soo denckt: bedenk dan.
dat ... af: dat komt ervan.
-
voetnoot949
-
Wij ... gekeken: wij hadden wijs gedaan met
naar grootmoeder (Eva) om te zien, aan ... te denken (vgl. nog: hij
heeft wijselijk gezwegen).
-
voetnoot950
-
En ... gesteken: en hand noch mond
uit te steken naar verboden vrucht (met hand noch mond te raken aan
enz.).
-
voetnoot952
-
Verbiedt ... doet: verbied het kwaad
te doen (en) men doet het juist daarom (omdat het verboden wordt)
(bekende gedachte bij Huygens, vgl. Zeestraet,
347-358).
-
voetnoot953
-
dreigen ... bevel: dreigen (met
straf) wordt tot een bevel (om het juist te doen) (zelfde gedachte
als in vorige vs, nog krasser geformuleerd: dreigen werkt als een
bevel om het verbodene juist te doen).
pruijlen: mopperen, brommen.
-
-
[tekstkritische noot]955 [b+] <p>lantt Huygens begon bouwt te schrijven, maar verbeterde dit meteen:
het ging om de boomgaard.
-
voetnoot954/956
-
Staet ... tand: Als aan de weg
timmeren (= bouwen) blootstaat aan de critiek van alle monden en aan
de beschimping van alle tongen, komt hem die aan de wegen plant,
niets minders toe van allerlei tanden (die zijn fruit
verslinden).
-
voetnoot957
-
komt in: kom
binnen.
'tsal ... gelden: het zal (nu) om de hof (de tuin)
van Hofwijck gaan, 't is nu gemunt op enz. (WNT hof onz. en mann.).
-
voetnoot958
-
Versiet u: Voorzie u.
minste melden: 't geringste, kleinste noemen, van
... gewag maken.
-
voetnoot959
-
'tmeest: het grootste, belangrijkste.
moet ... aen: moet ... aan geloven, komt ... niet
onderuit.
-
voetnoot960
-
Daer ... gegaen: Er wordt nooit een
planter moe van te gaan op eigen grond (Een planter wordt nooit moe
van gaan enz.) (syntactisch onduidelijk; anders dan: ik ben moe
gezwommen dat als passivum kan worden beschouwd van ik heb mij moe
gezwommen; werd is koppelwerkw.).
-
voetnoot961
-
van ... gepreuelt: van te praten over
eigen grond, van te redeneren (of: mompelen?) over eigen grond. (WNT
prevelen 4102 geeft o.a. zeuren, dat mij te sterk lijkt
hier).
-
voetnoot963
-
soet: aangenaam, lekker.
en ... maer: maar, alleen maar.
-
voetnoot964
-
dien ... gevoel: wie door die
(tuin)lust (die liefde voor zijn tuin) wordt meegesleept, voelt
niets meeer (van dat alles).
-
voetnoot965
-
Voor ...
quelling: Als de eerste kwelling, beproeving (pred. toev. bij
drij woorden; deze zijn de eerste
quelling).
drij woorden: enkele woorden.
eens ... allen: eens voor al (bep. bij hoort).
-
-
[tekstkritische noot]974 [-open] <open> Verduidelijking, of na aarzeling terugkeer
tot hetzelfde woord.
-
voetnoot966
-
meerder: groter.
staegh ... vallen: aldoor op hetzelfde terug te
komen, in herhaling te vervallen (WNT plat (II) 2355: zich niet van
iets af te laten brengen; o.a. dit citaat; ik vertaal enigszins
anders).
-
voetnoot968
-
geschickt: geplaatst.
wederga: weerga, gelijke, evenbeeld
(symmetrie!).
-
voetnoot970
-
de slincker: de linkerdelen
(samentrekking).
de rechter: de rechterdelen.
-
voetnoot971
-
Oost': Ooster (samentrekking in het
suffix).
een' ... laen: (zie de plattegrond de twee
lindelanen AB).
-
voetnoot972
-
Een ... west: (zie de plattegrond K,
K, beide met mastbossen beplant).
-
voetnoot973
-
een Plein ... Vijuer: (ook deze midden in).
-
voetnoot974
-
een ... Tijd-verdrijuer: een open Uijtsitt inde Vliet (zie plattegrond Y) ter
ontspanning, verpozing.
-
voetnoot975/976
-
Dit ... recht: Als dit samen (ware
het mogelijk) in de weegschaal voor goud (goudbalans, goudschaal)
werd gelegd, zou de tong in het huisje staan en beide schalen recht
(in evenwicht) staan (Dit ... geleght: abs. part.
constr.).
-
-
[tekstkritische noot]978 [-begon] ≤bestond≥ Beter woordkeus: niet zomaar beginnen, maar
ondernemen, ertoe overgaan.
981 a. Twee trechten
voor den Reuck, twee voor 't ∼, twee Ooren,
b. Twee vensters voor 'tGesicht, twee voor den Reuck, twee
Ooren
Er zijn nog andere niet te ontcijferen correcties; ik vermoed
dat Huygens van trechten (= trechters) afwilde.
Varianten apograaf:
A 980 meer
heeft niemand (correctie in A door Huygens).
varianten 1658:
KI 978 t'schoonste voor 't schoonste Zetfout.
Varianten 1672:
KII 978 'tschoonste voor t'schoonste Zetfout
1658 hersteld.
-
voetnoot977
-
voor eerst: in
de eerste plaats (eigenlijk: als eerste, pred. toev. bij het objekt
sijn seluen).
-
voetnoot978
-
En: en daarmee.
bestond: ertoe overging, het ondernam.
-
voetnoot979
-
des ... less: opschrift op de tempel
van Apollo in Delphi (Cicero, Tusculanae
disputationes, 1, 5 nosce te); Plinius, Naturalis
historia 7, 119 schrijft de spreuk toe aan de spartaanse
wijze Chilon; Ausonius, Ludus septem sapientum 52
aan Solon, maar 54 en 138 aan Chilon. Veel geciteerd; zie A. Otto,
Die Sprichwörter und sprichwörtlichen Redensarten
der Römer, Leipzig, 1890, p. 245; inlichting Prof. D.
Kuijper Fzn.).
-
voetnoot980
-
mijn seluen: (vgl, sijn
seluen 977) mijzelf (uit de genitiefvorm zijns
zelfs enz. ontwikkelde zich ook een acc. vorm sijn selven door verwarring met het poss. pron.).
meer ... doen: meer had ik niet nodig.
-
-
[tekstkritische noot]985 a. 'kwist geen patroon te soecken
b. ick wist geen wett te soecken
Ik denk dat patroon = model Huygens niet
voldeed; wett = regel paste hier beter; gevolg was
dat 'k moest veranderen in ick.
986 [-Dat] ≤Die≥ bij [-dit] ≤dees≥ Door vrl. wett waren deze wijzigingen
noodzakelijk.
987 En [-ong] <oneenparicheid> Begonnen ongelijckheid was een vergissing (ad sententiam), kan
metrisch niet.
989 Sijn [-buijck en] mond ≤sijn
kinn≥ sijn buijck, sijn [-∼ ] ≤alledingh≥ Moeilijk te beoordelen; de ordening werd meteen
gewijzigd; sijn kinn ingelast.
992 op 't [-oneven] ≤oneens≥ Één lettergreep teveel, daarom het synoniem.
Verianten apograaf:
A 983 Dije (fout copiist).
-
voetnoot982
-
in 'tkruijs: tegenover elkaar, aan
weerskanten (vgl. WNT kruis 428: in rechthoekige stand (t.o.v. iets
anders); in 'tkruijs behoort ook bij 981: ogen,
neusgaten enz. staan alle rechthoekig op de verticale
lichaamsmiddellijn).
-
voetnoot983
-
van wederzijds: aan weerszijden (de
bep. hoort ook bij Knie, Been, Voet).
-
voetnoot985
-
wett ... soecken: regel te
bedenken, uit te denken (MNW soeken 1495, 2).
-
voetnoot986
-
Die ... mocht: die van gelijke
waarde, kracht was als deze (die tegen deze opkon).
scheeue hoecken: (alles moet loodrecht staan op de
middellijn).
-
voetnoot987
-
oneenparicheid: ongelijkmatigheid.
ongeregelt scheel: verschil zonder regelmaat,
regel.
-
voetnoot988/990
-
dan ... zijden: dan
degene die kan verdragen (dulden) dat zijn neus enz. ver van de
middellijn scheef opzij uitgezet zijn (Het gaat hier om de organen
waarvan er slechts een is; deze zouden niet symmetrisch t.o.v. de
middellijn staan (die ze dus middendoor deelt), maar op
verschillende afstand van de middellijn af; het ene hier, het andere
daar (sijn alle dingh: zijn wat dan ook, zijn noem
maar op; acc. c. partic.-constructie).
-
voetnoot991
-
ouersloegh: overwoog.
waer ... trock: waar zo'n stel (organen), (zo'n
stelletje lichaamsdelen bij elkaar) op leek.
-
voetnoot992
-
soo ... Rock: kwam ik op (moest ik
denken aan) het ongelijksoortige (ongelijkmatige, niet-symmetrische)
van een japanse rok (WNT Japansch 220:
‘Lang, los - uit Japan
ingevoerd of naar Japansch model gemaakt - overkleed van bonte of
gebloemde stof (zijde, sits), in de 2e helft der 17e, en in de 18e
eeuw de ongekleede huisdracht der heeren ...’).
-
-
[tekstkritische noot]997 [-wegh] ≤steegh≥ Beter woord voor tuinpad.
998 [-daer] ≤waer≥ Verband met correctie in
999: in plaats van: wanneer ik ..., dan ... geprefereerd: overal
waar ik ..., daar ..., hetgeen beter is: overal is
chaos en ongeordendheid.
999 [-Soo] ≤Daer≥ Zie 998.
hoof [t+] <d> Gelijkvormigheidsspelling, niet consequent betracht.
1001 [-Verplanters] ≤Verlappers≥ Vergissing, misschien door de planter die net aan bod is geweest.
-
voetnoot993
-
Op ... plecken: op het irrationele van die
grillige verspreide plekken (de willekeurig verspreide figuren,
motieven, op het kleed).
-
voetnoot994
-
voor ... strecken: mij tot verdriet
strekken, zijn (mijn afkeer wekken).
-
voetnoot995
-
sulcke paden: zulke (nl.
asymmetrische, kriskras aangelegde) paden.
-
voetnoot996
-
'twas ... 'twat. er was voor de grap
of in ernst gedobbeld.
-
voetnoot997
-
waer: (vragend vnw.).
die ... belenden: dat pad zou uitkomen.
-
voetnoot998
-
'er ... af: er ... van.
waer ... wenden: waar ik mij ook heenwendde,
keerde.
-
voetnoot999
-
gelijck ... dé: zoals dat van de
planter (aanlegger van een tuin) zou doen.
-
voetnoot1000
-
Die ... sté: die (als hij)
alles opeens van plaats zou hebben doen veranderen (spel met draaien, eerst intr., dan trans.).
-
voetnoot1001
-
Verlappers ... werck:
Verstellers van oude kleren (door op- of inzetten van een of meer
lappen, WNT lappen (I) 1097: verlappen).
-
voetnoot1002
-
snijders ... ontschulden:
mensen die nieuwe stof snijden (om er kleren van te maken) zag ik
geen kans (kon ik met geen mogelijkheid) van schuld vrijpleiten,
vergeven (als ze nl. prutsten, de boel verknoeiden).
-
voetnoot1003
-
geheel: heel, onaangetast.
ick ... geck: ik was (ware) een schele gek, een
scheelziende (vanwege het ontbreken van rechte hoeken) dwaas.
-
-
[tekstkritische noot]1004 met een [-∼] ≤[-suft] versuft≥ besteck
Varianten 1653:
E.p. 1011 geslicht (mogelijk correctie in drukproef).
-
voetnoot1004
-
versnipperde ... besteck: aan stukken
knipte volgens een dwaas, waanzinnig plan (MNW versuffen 89:
achteruitgaan in verstandelijke vermogens; Kiliaen delirare,
desipere enz.).
-
voetnoot1005
-
Rechtzijdig ongemack:
ongerief door rechte hoeken (Huygens zet om: ongemackelijcke rechtzijdigheid).
pris-waerdigh: prijzenswaardig.
-
voetnoot1006
-
waer ... mogelick: als het mogelijk
was (sem. vulling van het volgt: 'tgemackelick ... een).
'tgemackelick ... aerdigh: het geriefelijke en het
schone (bevallige) (Vgl. WNT aardig 556, 2; de bekende
combinatie).
-
voetnoot1007
-
'Tgeschickt ... dienstighe:
(chiastisch geordend) het geordende (aesthetisch voeglijke) en het
nuttige. (WNT geschikt biedt geen hier passende bet.; ik denk aan
substantivering van het partic. van schikken in de
zin van ‘op een regelmatige ... wijze plaatsen’ (WNT schikken 644,
6).
-
voetnoot1008
-
Soo ... re'en: dan was het nuttige gehuwd met
(innig verbonden met) het rationele.
-
voetnoot1009
-
soo: op die manier (of: aldus,
derhalve?).
noijde ... speelman: nodigde Post (zie 612) als
muzikant (bij de bruiloft) uit.
-
voetnoot1010
-
Die ... ondertrouw: Die
sloot de ondertrouw (waarbij de voorwaarden van het huwelijk worden
vastgelegd (Dit gaat vooraf aan het als speelman op de bruiloft
optreden).
-
voetnoot1011
-
'Twierd ... geslist: het werd op het
papier beslecht (nl. in de tekeningen die Post maakte en waarover
hij met Huygens van gedachten wisselde, vgl. 87-95).
-
voetnoot1012
-
Vergaderde ... fraeij: verenigde zich
het gemak (het dienstige, nuttige) en het schone (weer de bekende
combinatie).
-
voetnoot1013
-
Dat's uijt: Dat
is klaar, Hierover genoeg.
en ... melden: en praat nu niet meer over recht of
scheef (vgl. A.A. Verdenius, Imperatieven van het type
niet lang te pruilen in: Studies over zeventiende-eeuws,
Amsterdam 1946, p. 263; Huygens spreekt zichzelf toe: nu niet meer
over ... praten!).
-
-
[tekstkritische noot]1016 een' [-∼] ≤taeijen≥ Boer
1025 [-ander] ≤beter≥
Meerzeggend.
-
voetnoot1015
-
haer ... mocht: van konden
eten zoveel ze lusten.
-
voetnoot1016
-
taeijen: schriele, zuinige (hij vindt
't zonde van het goede grasland) (WNT taai (I) 634).
-
voetnoot1017
-
Soo ... stael: (zo kostelijk een)
zo'n kostelijke grond (WNT staal (IV) 47, 4). konstelick: kunstmatig, met werktuigen? (spel met kostelick).
-
voetnoot1020
-
Beesten muijlen: muilen van
beesten (Beesten als genit. opgevat, zie Inl., 9, 2). niet ... menschen: niet het erfdeel van mensen zijn.
niet mijn: niet mijn erfdeel zijn.
-
voetnoot1021
-
vrucht: nut, voordeel (vgl. 801 vrucht en vreughd).
-
voetnoot1024
-
vernoecht: tevredengesteld,
bevredigd.
verheijscht: eist (naast vereischen een vorm verheischen, onder invloed van heeten, volgens Franck-Van Wijck op eisen).
-
voetnoot1025
-
treckt ... oock: neemt ook
zijn voedsel tot zich.
-
voetnoot1026
-
Gras ... Coren-werck: (samentrekking
van werck) wat van gras of koren komt (zuivel en
brood) (WNT gras 585 geeft graswerk in andere
bet., korenwerk komt onder koren niet voor).
streckt ... spijse: strekt hem niet tot spijs
(adverbiaal te vertalen geen).
-
voetnoot1027
-
hoort ... toe: is ... voor nodig.
luchter: lichter.
-
-
[tekstkritische noot]1029 [-Verquicking] ≤Dat voedsel≥ In het beeld van voeden blijvend, en
aansluitend bij aest.
1030 [-daer] kan 't ≤maer≥
vermaeck vermaken Opheffing van de
dubbelzinnigheid van 't, dat ook als lidw. kon
worden opgevat; tevens scherper: alleen vermaak
kan 't vermaken!
1031 ouer [-spaert] ≤gaert≥ Huygens was even in de
war, ook in 1032.
1032 wijsselick [-gesp] <gespaert>
Zie 1031.
1035 [-ma] <grond> en macht Vergissing: eerst
grond, dan macht.
Varianten apograaf:
A 1035 nuttelick gespilt (fout copiist).
-
voetnoot1028
-
onnoosele genucht: onschuldige
vreugd, genoegen.
-
voetnoot1030
-
Gekneust ... gequetst:
(synoniemen).
kan ... vermaken: (vooropplaatsing van 't, objekt bij vermaken) kan
alleen vermaak (genoegen, plezier) het herstellen (spel vermaeck, vermaken = repareren).
-
voetnoot1031
-
voor ... gaert: een potje van zulke
zalf overspaart (voor onduidelijk. Men zou
verwachten van; voor ... salf bijv. bep. bij pottjen).
-
voetnoot1032
-
wisselick: secuur, goed (spel met wijsselick, dat er een minimaal paar mee vormt:
ij niet diftongisch, maar gerekte i van wisselick).
-
voetnoot1034
-
'K ... wisten: ik ware er beter niet
geweest (het ware beter geweest als ik niet geleefd had) dan dat zij
't (het roeckeloos verquisten) van mij zouden
geleerd hebben (weten = kennen = geleerd hebben;
vgl. 668).
-
voetnoot1035
-
matelick gespill: met mate besteden
(WNT spillen 2819: besteden, uitgeven). naer ...
macht: in overeenstemming met diepte en vermogen van de beurs
(Borsen genit enk., zwak gebogen).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 1037
en 't Vaderland (fout copiist).
-
voetnoot1037
-
ick: heb ik (samentrekking; de zonen
die God mij gaf, heb ik aan het vaderland geschonken).
-
voetnoot1038
-
voeght: betaamt, past.
ick derf: (geen inversie na de bijw. bijzin) ik
durf.
-
voetnoot1039
-
door ... deughd: door middel van, met
behulp van kennis en deugd.
-
voetnoot1040
-
de ... jeughd: de jongelingsjaren (In
1651, als Huygens dit schrijft, zijn de jongens volwassen:
Constantijn is van 1628, Christiaen van 1629, Lodewijk van 1631,
Philips van 1633).
-
voetnoot1042
-
Daer ... uijt: Dan (= als ... wesen) is mijn taak afgelopen.
-
voetnoot1043
-
haer ... bestier: de leiding over hen
(haer objektief gebruikt).
met ... toe: benevens (en) een zus daarbij (beveel
ik God aan, vertrouw ik God toe).
-
voetnoot1044
-
daer ... doe: Daarvoor (voor die suss) bid ik allen (mijn vier zonen), zoals ik
voor allen (alle vijf kinderen) bid (Ik vraag al mijn vier zonen
voor haar te zorgen, zoals ik God bid voor allen (alle vijf
kinderen) te zorgen).
-
voetnoot1046
-
in ... neer: in een geleidelijk
besteden overeenkomstig wat ze bezitten.
-
voetnoot1047
-
Sij ... ijdelick: dan hebben ze 't
redelijk, kunnen ze 't ermee doen.
die ... gunde: hij die het ons schonk (dat klein) (= God).
-
voetnoot1048
-
Die: (antec. die ...
gunde).
niet te ... stelt: niet teleurstelt, in de steek
laat.
begeeft: verlaat (Huygens denkt aan Jozua 1, 5:
‘Ik zal u niet begeven en zal u niet verlaten’, herhaald in Hebr.
13, 51).
-
voetnoot1049
-
Noch: Nog
(steeds) (vgl. 885 vlgg.).
onbedacht: onnadenkend.
-
voetnoot1050
-
Poorten: (zie
op de plattegrond de twee toegangen tot de boomgaard).
'twaer ... gebroken: ik zou mijn woord breken
(vgl. 971 Een' ... Wester poort).
-
voetnoot1051
-
Noch ... in: (spelend met 1049) wij
staan er nog niet voor of onze ogen zijn erbinnen (door de spijlers,
tralies van het hek, zie vervolg) (constructie met neg. voorzin
gevolgd door hoofdzin zonder of, zie Inl. 9,
6).
-
voetnoot1053
-
'Tis ... deuren-werck: hetr zijn
deuren waar men doorheen kan kijken.
'tgelaet ... vromen: (bijstelling) het voorkomen,
de zijnswijze van alle rechtschapenen.
-
voetnoot1054
-
gesicht: blik (men mag gerust in hun
hart kijken).
-
-
[tekstkritische noot]1055 van [-da]
<wat> daer
enz. Vermoedelijk dat begonnen, maar dit stootte
tezeer op het volgende daer; zodoende de variant
wat (zeldzamer, maar ook mogelijk voor datgene
wat).
1060 [-uij] <uer-werck> Spellingkwestie; Huygens spelt geen uij voor r.
1065 [-twee] <twee> Verduidelijking.
-
voetnoot1055
-
daer: in haer
blancke hert (binnenste, innerlijk).
-
voetnoot1056
-
Of ... gebracht: of geconcipieerd wordt of
geboren wordt (als resultaat van denken geboren wordt, gebaard wordt
(ontfangheniss = bevruchting,
conceptie).
-
voetnoot1058
-
het ... opgetrocken: het uurwerk in
hun binnenste gebouwd (?) (vgl. 1060).
-
voetnoot1059
-
den wijzer. de wijzer (aan de buitenkant van
het uurwerk).
sij ... een: Zij stemmen altijd overeen (letterl.:
hebben altijd betrekking op hetzelfde; vgl. WNT slaan 1451,
10).
-
voetnoot1060
-
is ... gemeen: is niet
algemeen, gewoon (komt niet veel voor).
-
voetnoot1061/1063
-
Mij ... gepast: Ik verzoek dat het
mij voor een zekere ‘openhartigheid’ (= oprechtheid) worde
toegerekend (lett.: dat het mij als iets ‘openhartigs’ gelde, WNT
gelden 2174, 12b) dat hier en aan de andere kant een poort tot een
hek gescheurd (gespleten) is, en dat het (dat gescheurt zijn) worde toegepast op het hart van de huisheer
(even open als dat hek).
-
voetnoot1066
-
Den ... ingangh: (voor de mann.
genus-n zie Inl. 9, 1) de ruime gelegenheid om
binnen te gaan.
-
voetnoot1068
-
niet heel: (spelend) niet helemaal
(maar tweemaal helemaal).
-
voetnoot1068
-
Komt ... keeren: Geeft iemand een
tegenovergestelde uitleg van de zaak, die tegen mij gericht
is.
-
-
[tekstkritische noot]1076 [-∼] ≤kerf≥
-
voetnoot1071
-
als ... komt: als het op heengaan
aankomt, als men vertrekt.
-
voetnoot1072
-
heet: opwek, uitnodig (afwijkende
plaatsing van heet metri causa; normaal: mijn gasten heet enz. (WNT heeten (II) 8, 2:
heeten in zeer verzwakte bet. opvatting).
-
voetnoot1074
-
man ... vrouwen kracht: mannen of
vrouwen geweld aan te doen (door ze te dwingen te blijven)
(samentrekking -en; mannen en vrouwen, als genit.
pl. opgevat)..
-
voetnoot1075
-
D'onheusche ... geweld: De onbeleefde
beleefdheid (WNT heuschigheid 716; dit citaat), het dwaze
gedwing.
-
voetnoot1076
-
Dat ... mistelt: dat ten onrechte op
de liefelijke rekening van vriendschap wordt gesteld (dat ten
onrechte tot de aangename dingen van de vriendschap wordt gerekend
(mistelt zal wel vergissing zijn voor misstelt); WNT kerf (II) 2247, o.a. dit
citaat).
-
voetnoot1077
-
geloôft: geprezen, gewaardeerd.
maer wel: maar wel heb ik.
-
voetnoot1078
-
Die ... gaen: die willen gaan, laten
gaan.
houden: vasthouden, doen blijven.
-
voetnoot1079
-
oock ... vrij: ook de gasten moeten
vrij zijn (spel met vrij).
-
-
[tekstkritische noot]1083 [-soo] ≤wel≥
Meerzeggend.
1089 mijn' [-L ...] ≤Laurieren≥
-
voetnoot1080
-
dien ... mij: degene die ik zo misdoe
(krenk) (door hem zijn vrijheid van gaan te laten) moge het op
dezelfde wijze op mij verhalen (betale mij met gelijke munt) (dien mogelijk als datief op te vatten, vgl. WNT
misdoen 818, 5).
-
voetnoot1083
-
houd ...
verdedight: acht ik (hiermee) goed (voldoende) verdedigd.
volght: (imper.) Ik geloof niet dat Huygens hier
de inversie hanteert zoals wij thans wel doen in een opsomming, een
relaas, bijv. over een huis: Volgt de keuken = Nu is de keuken aan
de beurt. Daarvoor zouden meer plaatsen met zo'n P O aangevoerd
moeten worden, die onmogelijk imperativisch zijn op te vatten. Men
vergelijke Cluijs-werck 561: Volght
endelick het werck van geen werck, ... waar men in de
verleiding zou kunnen komen te vertalen: en nu volgt tenslotte ....
Maar imperativisch Volght is hier zeker
mogelijk.
-
voetnoot1084
-
Mijn' Lanen: (Vgl. 1048-1050, en 971:
een' ... Westerlaen; zie op de plattegrond
AB).
-
voetnoot1085
-
onthalen: ontvangen, binnenhalen
(vgl. Een Boer 76 zelfde beeld).
-
voetnoot1087
-
d'ander menschlickheid: de andere
menselijke trek, eigenschap.
haer' gaef: hun gave.
-
voetnoot1088
-
Verstaet: Hoort.
het ... gaef: het gave groen (de bekende omkering
van kern en bep.).
-
voetnoot1089
-
mijn geboomt: de bomen waarvan ik
houd, waaraan ik gehecht ben.
eertijds ... Laurieren: vroeger (toen ik mijn
Voorhout dichtte, in 1621) mijn roem? (onwaarschijnlijk dat Huygens
dit van zichzelf zou zeggen, ook al behaalde hij inderdaad roem met
zijn gedicht Doelt hij misschien op Voorhout vs 688, waar hij zegt,
dat al ware iedere linde een laurier, dit nog niet voldoende
eerbetoon zou zijn voor de stadhouder Maurits?).
-
voetnoot1090
-
Die ... cieren: die (antec.
Linden) hun (van de lanen) koele pracht enz.
(wasche voor mv., zie Inl. 9, 1).
-
-
[tekstkritische noot]1092 [-soo] ≤wat≥
mijn' jonghe fluijt enz. soo
= zoals; maar in 1094 opnieuw soo (nu = indien);
herhaling werd vermeden door wat = datgene wat,
waarbij de constructie verder onveranderd kon blijven.
1098
[-Zijn] ≤Staen≥ Vermoedelijk
vergissing door nawerking van zijn gelijck van
vorige vs.
1099/1100 a. dat in het Haegsche Pand
// Niet meer als Lindenhout bij Linden is geplant,
b.
in 't 'sGrauen Haegsche Pand // Is niet als
Lindenhout bij Lindenhout geplant,
Hoofdzinsconstructie. Om de combinatie Lindenhout
Lindenhout te krijgen? Om het minder gewenste niet meer als te verbeteren?
-
voetnoot1091
-
denckt: bedenk.
Dat ... pijpen: dat wat ik in mijn jonge jaren op
nieuwe wijze (in nieuwe trant) dichtte over de groene laan van het
Voorhout, van deze (lanen) moet gedicht worden (ze zijn even
heerlijk!).
-
voetnoot1094
-
En ... slijpen: en als ik mijn geest
nogeens zou gaan scherpen (inspannen) (om een gedicht over deze
stof, de linden, te schrijven) (soo ... slijpen is
proleptische bep. in de 2e lijd. voorw. zin bij denckt:
Dat ... gaen, ook in de 3e (1096).
-
voetnoot1095
-
Dat ... gaen: dat Hofwijck en Den
Haag samen zouden gaan (beide aan bod zouden komen).
-
voetnoot1096
-
waer ... aen: (3e lijd. voorw. zin
bij denckt) dat als Den Haag de zon zou zijn,
Hofwijck de maan zou zijn (in schoonheid wedijverend met de
zon).
-
voetnoot1098
-
begraesde duijnen: met gras begroeide
heuvels (WNT duin 3588, 3, o.a. een citaat van Huygens).
-
voetnoot1099
-
gaet ... voor: is Hofwijck de
meerdere.
't ... Pand: de Haagse wandelgalerij (= het
Voorhout) (WNT pand 296, dit citaat).
-
voetnoot1100
-
En ... buert: en daarna (daaromheen)
is er een rij huizen (Vgl. 's-Gravenhage in Dorps en Stedestemmen, Voetmaet, p. 103, vs 5: het rondom steenen hout = het Voorhout waaromheen
de stenen huizen staan).
-
-
[tekstkritische noot]1103 [m+] <M>ensch Prominent, evenals Wagen, Peerd.
1110 dien sijn
haer werd diens haren Voorkeur om
metrische redenen voor pregenitief diens, boven de
groep van het type Jan (in oorsprong meew. voorw., zoals dien hier) z'n fiets, waar Huygens overigens een
ruim gebruik van maakte. Vgl. het art. Jan z'n boek en
de pregenitieven van L. Koelmans, N. Tg. 68, p. 442 onder,
die het gebruik van de groep Jan z'n fiets bij Huygens onderschat
m.i.
1111 [-vl] vrije
Eerst vlugge = vliegende bedoeld, maar vrije hier beter in context.
-
voetnoot1102
-
De ... fluijtertjens: de vliegende
fluitertjes (de vogels).
den ... Haegh: (datief, meew. vw.) het liefelijke
Den Haag (tegelijk: de liefelijke haag, heg).
-
voetnoot1103
-
Danck hebb': Dank zij toegebracht
aan.
het ... Peerd: de nare drukte, het afschuwelijke
gekrioel van enz.
-
voetnoot1104
-
Hofwijck toe: naar Hofwijck toe (Hofwijck meew. vw.).
dat ... vereert: dat wat Hofwijck het hoogst op
prijs stelt (vogels).
-
voetnoot1105
-
is ... minst:
behoort tot het minste (soort) (vgl. 395 van
'tstadighste).
de ... Lijster: eveneens van
'tminste (tegenover Nachtegaal en Koeckoeck).
-
voetnoot1106
-
sitt: huist.
gorgelt: kweelt (WNT gorgelen (II) 443: ‘Rollend
kweelen’).
vrijster: lief.
-
voetnoot1107
-
roemt ... bedrijf: en pocht, beroemt
zich op zijn werk (eieren leggen in het nest van andere vogels).
(Huygens zinspeelt op de koekoek als zinnebeeld van de overspeler.
‘In het roepen van de koekoek hoort men dan hetzij het roemen van de
overspeler, hetzij een bespotting van de bedrogen echtgenoot. Aan
dit laatste moeten we hier, blijkens het vervolg, denken.’ (WNT
koekoek (II) 4917).
-
voetnoot1108
-
want ... wijf: (en hoeft zich dus
niet te bekommeren om het koekoeksgezang).
-
voetnoot1109
-
In ... tergen: (Zie 1107).
diens ... bergen: (van vrees dat de
andere partij overspel heeft gepleegd) (te
berge, ook te bergen = overeind, zie WNT
berg 1866).
-
-
[tekstkritische noot]1113 Elsen [-tack] ≤loof≥ Vergissing.
[-mijner] ≤van die≥ Linden Voorkeur voor terugwijzend die
boven hier onnodige bezitsaanduiding.
1115 [n+] <N>oordoost [n+] <N>oordwest Vgl. 42.
bekleedden vervormd tot behoedden
bekleedden, passend bij reis-mantel, toch
verworpen; vermoedelijk omdat bekleden voor iets moeilijk kon worden
gezegd.
1120 [-Ghij ∼] ≤Uw
leuen [-∼] geeft ons≥ warmt
en koelte naer [-eisch van] ≤den≥ tijd
1121 [-∼] ≤En altijd≥ [-sti] <louwe>
Varianten 1658:
KI 1117 Elsenrack voor Elsentack Zetfout.
-
voetnoot1113
-
Elsen loof: (geen compositum maar
woordgroep waarin Elzen voorbep. in de genit. is).
reis-mantel ... Linden: (De elzen omringen het
hele bos dat aan de noordkant gelegen is en vormen zo ook een
beschutting voor de linden om de boomgaard tegen de winden uit het
noordoosten en noordwesten (1115) (Zie plattegrond W).
-
voetnoot1116
-
daertoe: daarvoor.
hun ... best: opnieuw hun best.
-
voetnoot1119
-
Uw ... tapijt: Terwijl gij leeft
dient gij als muur en tegelijk als tapijt (nl. wandtapijt) (nut en
schoonheid weer).
-
voetnoot1121
-
altijd: (bep. bij louwe; de warmte die de boom biedt in de winter is altijd luw;
zo ook is de koelte die ze 'szomers geven altijd stil (synoniem met
louw).
-
voetnoot1122
-
doode beenderen: dode takken (nadat ge
omgekapt zijt).
verquicken ... geuoelen: verlevendigen ons
gevoelen, geven ons weer gevoel.
-
voetnoot1123
-
Als ... verdooft: wanneer ... 't dof
maakt (wij voelen niet meer, men denke aan dove vingers enz.; 't vooropgeplaatst objekt).
meerder goed: grotere goede daad (dan menig mens
doet).
-
-
[tekstkritische noot]1128 [-Tot] ≤Daer≥ schip enz. Vergissing, zie vervolg van
het vs tot booren enz.
1129 [-Tot booren van een] ≤Van kokers≥ onder aerd Vergissing door ‘perseveratie’: lenen
tot.
1132 lappen [-en weer] ≤is en≥ niew enz. Vergissing; zó kwam hij er niet uit: daer stadigh lappen en weer niew verboeten aen
klopte niet.
-
voetnoot1124
-
Gestorven: (pred. toev. bij het
ongenoemde subjekt van doen) gestorven zijnde, als
men gestorven is.
-
voetnoot1125
-
branden: verbranden.
sulcken: (sulck een of accus.
zodanigen).
-
voetnoot1127
-
Of ... kan: of anders gezegd enz. (al
naar men het beziet: in de technische aanwendingen nieuw leven,
oftewel verlangd oud leven).
-
voetnoot1127/1128
-
leent ... pomp: stelt uw lieve lijf
beschikbaar (ten dienste) om pompen (van) te boren (WNT pomp (II)
3220: pompboor, groote soort van boor om pompen mee te boren (de
pomp is eigenlijk de pomphuis, waarin de zuiger op en neer bewogen
wordt, zie pomp (II) 3208 I, 1a). Blijkbaar werden dus van elzenhout
pompbuizen geboord; booren is verbum).
-
voetnoot1128
-
Daer ... hangt:
(proleptische uitbr. bijv. bijzin bij een pomp)
waarvan schip en lading afhangen (scheepspompen die het schip als
het water maakt, drijvend moeten houden).
-
voetnoot1129
-
Van ... aerd: (tot het boren) van
onderaardse kokers (leidingen) (deze worden dus uit elzenhout
geboord. Vgl. 1135).
door sluijsen: doorheenstromen (als door een
sluis) (WNT sluis 1952 boven, dit citaat).
twee Voorhouten: (Er zijn immers twee lindelanen
(1084 Mijn' Lanen wederzijds).
-
voetnoot1130
-
Spijt ... buisen: evengoed
als door de aquaducten van Rome en de loden buizen die in Brussel
worden gebruikt.
-
voetnoot1131
-
Daer: Terwijl.
Klinckaert: (naast klinker) soort baksteen, zeer
hard, daardoor bij kloppen erop helder klinkend (WNT klinker (I)
4120).
Arduijn: steensoort, als zeer hard en duurzaam
bekend staande.
Coper. kan ook messing of brons zijn
(hard!).
-
voetnoot1132
-
Daer ... aen: (bijv. bijzin bij Klinckaert ... Coper) waaraan voortdurend gelapt en
opnieuw hersteld moet worden.
-
-
[tekstkritische noot]1133 En daer herleeft werd Daer ouerleeft Juister: ondanks alles verder
leven, niet na gestorven te zijn, herleven.
uw [-hout] ≤lijf≥ Personifiërend, in overeenstemming met ouerleeft.
1136 [E+] <D>aer duijckt enz.
Vergissing En onder invloed van het volgende en ontgaet, meteen hersteld.
1140 [-bij] ≤door≥ (tweemaal)
Duidelijker voorz.; bij kon ook gepaard gaan met
aangeven.
1141 [e+<E>ickenstamm Prominent.
1142 [Uw?+] <V>
-
voetnoot1133
-
Daer: (reflecterend op Daer 1131: Waar ... daar ...; kan onvertaald blijven).
onsterft ... steruen: lett.: wordt uw sterven
levend; vrijer: wordt gij van dood weer levend, blijft gij na uw
dood leven; vgl. WNT ontsterven 1991, met dit citaat).
-
voetnoot1134
-
gerieft ... eruen: zijt gij van nut
voor het nageslacht.
-
voetnoot1135
-
In ... wiegh: (Elzen groeien
vooral aan het water).
uw' ... vocht: (De leidingen, van het elzenhout
gemaakt, liggen in de vochtige grond).
-
voetnoot1136
-
duijckt: schuilt, verbergt ... u.
de schennis ... locht: de aantasting door, het
bederf door de lucht.
-
voetnoot1137
-
uw' stouen: uw stammen en takken (WNT stoof
(II) 1905: ‘Afgekapt of door kappen gevormd vertakt en beworteld
ondereind van een houtachtig gewas.’ Men vergelijke de
knotwilg).
-
voetnoot1138
-
Onsterffelicker penn: een pen die meer de
onsterfelijkheid verdient (door wat hij schrijft) dan de
mijne.
-
voetnoot1139
-
uijtspraeck: rede, woorden (woorden
ontbreken mij).
ouerslae: overweeg, overdenk.
-
voetnoot1142
-
behouwen en behouwen: ‘behakken’ en (toch)
behouden (woordspel).
-
-
[tekstkritische noot]1145 de[-n] [-lu] <vreughd> In
plaats van den lu(st), de vreughd. Onduidelijk.
1149 [-muer] ≤wand≥ Vgl.
894.
1150 [-Zijn tamelick voldaen] ≤Is noch maer half voldaen≥ Verscherping van de
uitdrukking.
1156 Als [-off
daer] off'er daer zou uitdrukkelijk naar
een bepaalde plaats kunnen wijzen, beter er.
-
voetnoot1146
-
En ... moeijt: neme slechts de
moeite.
van ... verdelgen: (bijv. bep. bij moeijt) wreed te zijn enz.
-
voetnoot1149
-
De ...
Voorhout: (omschrijving van de elzen die het hele bos omgeven
en ook beschutting geven aan de linden, zijn Voorhout).
-
voetnoot1150
-
Is ... voldaen: is nog maar
half afgehandeld (MNW voldoen 807, 8: o.a. afdoen, afwerken).
u ... kouten: (metri causa zo geschikt, u, objekt, voorop).
-
voetnoot1152
-
Haegh en meijen-Boeck:
(samentrekking) haagbeuk (WNT haagbeuk 1338: een heester (geen beuk)
zeer geschikt voor hagen) en “meienbeuk” (onduidelijk, niet in WNT
op beuk of mei; boek vorm naast beuk); deze beuken
niet op de plattegrond).
de ... doen: de dienst vervullen van, dienst doen
als.
-
voetnoot1154
-
mij: voor mij, te mijnen behoeve.
het ... gesicht: de blik, het kijken.
bepalen: begrenzen, belemmeren.
-
voetnoot1155
-
Maertje ... oogh: de blik van een of
andere boerin.
onthouden: weghouden, weren.
-
voetnoot1157
-
maer bevrijden: slechts beschermen,
beschutten (WNT bevrijden 2362, I).
Dit eewighe: (kalk komt onz. voor, zie een vb. van
Vondel in Van Hoogstraten onder kalk; WNT vermeldt onz. voor
Z.-Ndl.). Deze eeuwige (onvergankelijke) (de hagen groeien altijd
door).
beij ... en: zowel ... als.
verblijden: (door zijn schoonheid; wederom nut en
vermaak).
-
-
[tekstkritische noot]1158 [ver+] <bev>rijden Vergissing: eerst bevrijden, dan verblijden.
1167 al[-l] Huygens wil het
voegw. anders spellen dan all = alles enz. Vgl. 1606!
-
voetnoot1159/1160
-
'tis ... nutt: (Dat ... nutt sem. vulling van het onderw. 't) het is de geschiktste beschutting, die (=
degene die) schoon en dienstig is, enz. (weer de combinatie).
-
voetnoot1161
-
Nu ... gewent:
(imperativisch) Sla nu rechts of links af (al naar men de ooster- of
westerlindelaan loopt, zie plattegrond; de boomgaard heeft maar één
poort, aan de zuidkant).
quellen: hinderen.
bochten: (niet in de zin van rondingen, de hoeken
zijn recht).
-
voetnoot1162
-
dese wereld: de huidige wereld, de
mensen van nu.
d'oude tijden: vroegere tijden, generaties (niet
aan de klassieke tijd te denken).
-
voetnoot1163
-
redenen: argumenten, motiveringen.
in ... schael: (resp.) in de ene en de andere
schaal (van de weegschaal).
-
voetnoot1165
-
Een' ... Voorhouts: (Voorhouts part. genit.) een lange reeks ‘van Voorhout’
(van linden) (Huygens stelt zich een heel lang Voorhout voor, met
bomen aan weerskanten).
te ... krimpen: langzamerhand (in het perspectief)
naar elkaar toe te zien komen.
-
voetnoot1166
-
En ... punt: en (tenslotte) in een
punt te zien samenkomen.
gelijck ... timpen: als de lange puntbroden van de
bakker.
-
voetnoot1167
-
al ... domm: al zou het ook nog zo
dom zijn (dat des kijkers oogh door dit
gezichtsbedrog verblijd wordt).
-
voetnoot1168
-
in ... red'lickheit: redelijkerwijze,
billijkerwijze (WNT redelijkheid 879: in de(r) redelijkheid).
-
voetnoot1169
-
deughd: goeds, goede kant.
'tbuijghen: het bochten maken.
Steghen: (voet)paden.
-
-
[tekstkritische noot]1171 [-het] ≤de≥
Eerst het kromme bedoeld? Voorkeur voor de kromte als aanduiding van een blijvende
eigenschap.
1176 [-sou?] <kan>
1180 [-reden]
≤verwe≥ Het betere woord: voorwendsel.
-
voetnoot1170
-
Ontwalght ... wegen: voorkomt dat de
wandelaar walgt van (weerzin krijgt tegen) al te lange (en dus
eentonige) wegen.
-
voetnoot1172
-
soo ... verlang: als de ruimte
ontbreekt, is de kunst gelegen in het verlengen (door
bochten).
-
voetnoot1174
-
voldoet: volgt.
versnipt: versnijdt (Met dit vs gaat huygens zijn
stokpaardje de mode berijden, tot 1188).
-
voetnoot1176
-
leest: model (WNT leest 1360, 3).
anders geen: niets anders (vgl. 320, 901, 2583 geen = niets).
voldoen: bevredigen.
-
voetnoot1177
-
small: nauw.
mag're ... dijen: (mag're
menschen voorbep. in genitief; dijen van enz.).
-
voetnoot1178
-
Nu ... lijen: Nu (nadruk, tegenover
eens 1177) mag het zo goed zijn als het maar
kan, de mode wil het niet toestaan, dulden.
-
voetnoot1180
-
verwe: smoesje, voorwendsel.
kostelicke mall: dure (mode)dwaasheid (met
toespeling opo Huygens' bekende gedicht).
-
-
[tekstkritische noot]1188 Vergunn' [-een] ≤aen≥ ijedereen
Vergissing: een ijeder werd nog gevolgd door een.
1191 [m+] <M>erckt Eigennaam.
Varianten 1658:
KI 1193 voordeel voor voorbeeld Zetfout.
Varianten 1672:
KII 1193 voorbeeld voor voordeel Zetfout 1658
hersteld.
-
voetnoot1181
-
grill: zucht naar verandering zoals
die zich in de mode openbaart (WNT gril (I) 761, dit citaat).
rollt: gaat voort, is niet te stuiten.
-
voetnoot1182
-
ben ... wijs: als ik het wel heb,
naar mijn inzicht.
sal ... lesen: moet men hier (op dit punt) niet
vellen.
-
voetnoot1184
-
van ... leckernij: over wat zijn
naaste fijn vindt, wat hem behaagt (WNT lekkernij 1529, 4).
-
voetnoot1187
-
die ... rust: (vrij vertaald:) wie de
minste (geringste) haat wil opwekken en de meeste (grootste) rust
genieten.
-
voetnoot1188
-
onbesproken lust: onbetwiste,
rechtmatige, onbelemmerde plezier, genot.
-
voetnoot1189
-
In 'tpraten: Onder het praten.
vind ... gekropen: merk ik dat we enz. (vgl. 1161)
(vind = bemerk, constateer; acc. c.
part.-constr.).
-
voetnoot1190
-
'tLang Achterom het Korte
(Ach'terom): straten in Den Haag (Deze straten liggen op
dezelfde wijze t.o.v. de Merckt als de lindelanen
AB en de eschenlaan BC t.o.v. het plein D (vgl. Eymael, p. 134 en
zie plattegrond).
-
voetnoot1192
-
gelijckenis: vergelijking.
voldoen: bevredigen.
-
-
[tekstkritische noot]1203 [-spier] ≤lid≥ Beter woord: een lid wordt verpoosd,
niet een spier.
[-die]
≤dat≥ Zie 1203 lid onz.
Varianten apograaf:
A 1200 aende (fout copiist).
-
voetnoot1197
-
Noch ... prijs: Toch poch ik dat ik
de prijs verdien (stoffen = roemen, pochen, zich
laten voorstaan; stoffen om niet in WNT).
-
voetnoot1199
-
In ... blad: In het nieuwe pad is
nieuw blad te vinden (samentrekking).
veranderingh verheught: naar Latijn Varietas delectat (dit motief reeds 329-332) (men vindt
het gezegde bij Cicero, De natura deorum, 1, 22;
Valerius Maximus, 2, 10 extr. 1; 2 prol. 10; het is vertaald naar
het grieks van Euripides, Orestes, 234: μεταβολὴ πάντων γλυκύ. (inlichting Prof. D. Kuyper
Fzn.).
-
voetnoot1201
-
euen-stadigh: onveranderlijk, bestendig (WNT
even 4283, dit citaat).
vriendelixte: liefelijkste, aangenaamste.
-
voetnoot1202
-
het ... verschoonen: het oor rust als
het ontzien wordt (heeft behoefte aan een poos van stilte of ander
geluid).
-
voetnoot1203
-
begeeft: bezwijkt.
verpoost ... werdt: ontspannen wordt, verpoosd
wordt (waaraan geen verpozing gegund wordt).
-
-
[tekstkritische noot]1210 [-∼] <loover-groen>
1211 [-dat men
elders] ≤m'[-∼] onder
Linden≥ siet In plaats van het onbepaalde elders verwijzing naar de juist behandelde,
geliefde Linden.
1214 Als 't
op [-betalen komt] ≤de waer
[-aengaet] aenkomt≥
Onduidelijk: misschien wilde Huygens niet tweemaal het begrip
“betalen” uitdrukken (zie voldoet); mogelijk
voldeed komt niet en wilde hij aenkomt (eerst aengaet, dat minder
paste).
-
voetnoot1204
-
vergalt sich: wordt gal (bitter,
onaangenaam).
kittelen: strelen.
-
voetnoot1205
-
Noch: toch.
viest: grilligste, meest op verandering gestelde.
keurigst: kieskeurigste.
leden: lichaamsdelen.
-
voetnoot1206
-
wisselen: veranderen, verandering.
of ... kreunt: of anders kreunt, klaagt het.
ja ... bevallickheden: jazelfs van aangename
dingen.
-
voetnoot1209
-
daer ...
vleijen: waardoor het hier moet worden gestreeld? (syntactisch
onduidelijk; Hooft schrijft ergens (L.-St. I, 238, Zang, vs 2) nu te spoeyen staet=nu haast
gemaakt moet worden, maar daarin kan te spoeyen
als subjekt gezien worden; hier kan men niet 't te
vleijen als subj. bij staet
beschouwen).
-
voetnoot1210
-
suijver': schone, frisse,
heldere?
Eschen meijen: takken van essen (Eschen als pregenit. op te vatten).
-
voetnoot1211
-
Daer ... af: Daarvan valt ... naar
beneden, komt (Die geven minder enz.).
-
voetnoot1212
-
zijn wind: zijn ijdelheid, hebben
geen realiteit.
niet: niets.
-
voetnoot1214
-
Als ... droomen: als 't om de waar
gaat, betaalt men niet met dingen die schijn zijn (maar met reëel
geld).
-
-
[tekstkritische noot]1216 [-een] ≤wat
roems≥ enz. Onduidelijk wat hem eerst door het hoofd speelde.
1218 [-De duijvel hael] ≤[-Naer
Hell toe] met≥ ≦Ter
Hellen≧ Vermoedelijk mitigering: De duijvel
hael was iets te kras; Ter hellen met liep
vlotter dan Naer hell toe met.
1219 [-boo] <dunne>
Vergissing.
-
voetnoot1215
-
Stae bij: (onduidelijk
evenals in 1801, 1993, 1994).
taeij' ... waer: taai hout van essen (Eschen als pregenit. op te vatten, zie Inl. 9,
2).
-
voetnoot1216
-
Verdiende: zou ... verdienen.
wat roems: een beetje lof.
dat ... souw: dat hier zou moeten staan prijken
(antec. van dat is wat
roems).
-
voetnoot1220
-
Als ... rad: Als ik erover
te oordelen zou hebben gehad, zou hij zelfs op een rad gezeten
hebben (geradbraakt zijn) (o.v.t. in plaats van v.v.t.).
-
voetnoot1221
-
Die: degene die.
tot ... grouwel: voor zo'n gruwel, voor zoiets
verschrikkelijks.
-
voetnoot1222
-
menschen rasernij: razernij van mensen (menschen pregenit.).
met ... geriefde: voorzag van.
-
voetnoot1223
-
plantsoenen: plantingen (bomen die ik
geplant heb) (WNT plantsoen 2327: loot, poot die men plant).
-
-
[tekstkritische noot]1230 [-het] <den> Eschen tack Onzeker wat
eerst geïntendeerd.
1235 [-gerechte]
<geterghde> Meerzeggend: Gods
wraak is altijd gerecht (= rechtvaardig,
rechtmatig), maar hier wordt God tot wraak getergd.
Varianten apograaf:
A 1233 valsch voor 'tvalsch (fout
copiist).
-
voetnoot1224
-
naer: na.
ontplantt: doet sterven (lett. uw plant zijn doet
ophouden).
-
voetnoot1226
-
En wordt: en word liever
(samentrekking).
geschoten ... getoghen: (resp. de pijlen en de
bogen; getoghen = getrokken, gespannen).
-
voetnoot1228
-
trecken ... veld: (stoute
beeldspraak: de essen trekken uit het groene (boom)- veld naar het
rode (bloedige) slagveld).
-
voetnoot1229
-
'Tis ... gedolt: Er is lang genoeg
geraasd, gewoed.
tweemael ... jaren: (1568-1648).
-
voetnoot1230
-
Eschen tack: de tak van de essen (pregenitief Eschen).
tot ... Ploegh: (Vgl. de klassieke topos van het
omsmeden van de oorlogszwaarden tot de ploegijzers van de
vrede).
-
voetnoot1233
-
den on-toon: wantoon, dissonant.
'tvalsch ... Fluijten: (bijstelling bij den on-toon).
-
voetnoot1234
-
Van niews: opnieuw.
opheffen: aanheffen.
sie: (de bekende voorstelling van het alziende
zonneoog: de zon zou ons zien terwijl wij de on-toon
heffen enz.).
van ... buijten: in binnen- of buitenland.
-
voetnoot1235
-
geterghde: (God wordt tot
wraak getergd door onze wandaden).
verderf: ondergang.
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 1237
versmoort (fout copiist).
A 1236/1244 in
K verticaal doorgehaald en vervangen in de marge door:
Der woluen dien het lust het onheil van dijn erf,
dijn heiligh erf te sien: die Sion t'onder wroeten,
Om
d'onversad'lickheit van goud en bloed te boeten,
En steken
andermael Jerusalem in brand,
En scherender den Tuijn die
ghijd'er hebt geplantt.
-
voetnoot1236
-
ons ... volck: ons buurvolk (de
engelsen).
dijn ... erf: =Dijn' kercke; de
episcopaalse (de kerk is Gods erfdeel, vgl.
Dagh-werck vs 175).
-
voetnoot1238
-
Haer ... bloed: (van Karel I, koning
bij de gratie Gods, tegelijk hoofd van de anglicaanse (episcopaalse)
kerk, 9 febr. 1649 op het schavot gestorven. De herinnering is nog
vers bij Huygens, als hij dit in okt. 1651 schrijft. Hij staat
geheel aan de zijde van de Stuarts, evenals zijn meester Willem II.
Vgl. voor deze passage 2151-2155).
-
voetnoot1239
-
buijten ... troost: verraden en in de
steek gelaten.
ontdaen: vernietigd (De strijd, voorafgaand aan de
onthoofding van Karel I - twee burgeroorlogen - kan men zien als een
strijd tussen leden van dezelfde (Anglicaanse) kerk (Anglicanen,
Presbyterianen, Independenten), die hierdoor volledig verscheurd
werd).
-
voetnoot1240
-
met ... gaen: eens
(eindelijk) over de boze wilt rechtspreken (inclusief hem straffen)
(bijbelse wending; vgl. Ps. 143, 2: En ga niet in het gericht met
uwen knecht ... vgl. WNT gericht 1661, 2: met iemand in het gericht
gaan).
-
voetnoot1241
-
mij keeren: mij mij afwenden
(van).
daer: daar waar.
-
voetnoot1241/1243
-
een eenigh ... past: Na
de dood van Karel I werd in Engeland het koningschap afgeschaft en
de republiek - de Commonwealth - uitgeroepen, waarin het Lagerhuis
de grootste macht kreeg. Het eenhoofdige koningsgezag verdween
daarmee. Ofwel: de kronen van Engeland, Schotland en Ierland,
gedragen door Karel I, kwamen nu in handen of op het hoofd van leden
van het Rompparlement, zeker geen lieden die hun gezag naar de visie
van monarchaal-denkenden aan God ontleenden.
Der woluen enz.: de partij van Cromwell aldus
aangeduid (het vs sluit aan bij 1235).
Sion: de gemeente des Heren.
t'onder wroeten: ondergraven en zo doen instorten.
d'onversadlickheit ... boeten: onverzadigbare
begeert naar ... te bevredigen.
andermael: ten tweeden male (na de vernieling door
de Romeinen in 70 na Chr. (Jerusalem hier = Zion =
Gods gemeente).
scheren: plunderen, kaalplukken.
-
-
[tekstkritische noot]1244 [-weinigh] ≤minder≥ Matiging in de uitdrukking.
Varianten apograaf:
A 1244 niet
en past K minder past (in K gecorrigeerd
uit weinigh past, in A door Huygens gecorrigeerd
uit onleesbaar doorgehaald woord; onduidelijk).
-
voetnoot1246
-
Wat ... ernst: met welk een aandrang,
vuur moeten wij enz.
-
voetnoot1247
-
Voor ... spiegelen: (naar de bekende
uitdrukking).
diens: wier, welker (vgl. Weijnen, par. 54, voor
relatief pron. enk. bij meerv. antec).
quaed: ongeluk, ellende (diens
quaed subj.).
-
voetnoot1248
-
schier: bijna (direkt weersproken en
gecorrigeerd).
-
voetnoot1249
-
'Khebb ... gedaen: Ik ben
klaar met de es.
Esch-doornen: (waarmee het plein omringd is, zie
plattegrond D: Plein met Eschdoren besett (=
omringd).
schooner troncken: schonere stammen (dan van de
essen).
-
voetnoot1250
-
ongemeldt:
(pred. toev. bij ghij) ongenoemd, zonder dat van u
gewag is gemaakt.
mijn ... om: om mijn vierhoek heen (het plein is
een vierhoek) (vgl. besett:=omringd).
-
-
[tekstkritische noot]1251 [m+] <M>erckt-veld Eigennaam.
1252 [-de] ≤mijn≥ Kneuterdijck Vgl. 1190-1195 en de commentaar.
1253
[-taeije] <traghe> Onduidelijk waarom hij de voorkeur gaf aan dit
synoniem; er moet voor Huygens een fijn verschil geweest zijn, dat
wij niet meer kunnen beoordelen. Misschien in taeije de notie van moeizaamheid.
1254 [-geschreden] <geschreden>
Verduidelijking door herschrijven.
1257 [P+]
<p>leintjen In
overeenstemming met het verkleinwoord een minuskel!
Varianten apograaf:
A 1257 Pleintje (misschien door copiist zelfstandig verbeterd
conform de regel: voor consonant meestal -tje).
A 1260 spinnewebs (fout copiist).
-
voetnoot1255
-
met ... treden: tezamen met
mijn enz., mijn ... volgend (trage door het
telkens stilstaan en beschouwen).
-
voetnoot1255
-
Leent ... lijdsaemheids: Schenk (mij) nog wat
geduld, Oefen nog wat geduld.
-
voetnoot1258
-
daer: daar waar, wanneer.
roemen: roemend te spreken, met lof (over iets van
mijzelf) te spreken (onoverg. roemen, abs.
gebruikt, zonder vzv.).
-
voetnoot1259
-
het ... gebrocht: (wat thans de
Ridderzaal heet, ‘het bekende door Floris V gestichte gebouw op het
Binnenhof te 's-Gravenhage op de plaats waar Roomsch Koning Willem
II een kleiner gebouw had staan.’ (WNT ridderzaal 107). Volgens A.
Ising, Het Binnenhof te 's-Gravenhage in Plaat en
Schrift, 's-Gravenhage 1879, deel II, blz. 1 was de houten
kapconstructie van Iers eikenhout. Ising beroept zich bij zijn
beschrijving op gegevens van Jhr. Mr. Victor de Stuers. Verder haalt
hij een passage aan uit het ‘Historisch Verhael over
het afsterven van Prins Mauritius’, door Daniel Souterius,
tot Haarlem, 1626, fo. 180, waarin wordt gesproken van ‘Yrlandtsch
hout’. (mededeling Gemeentearchivaris van 's-Gravenhage van 16 sept.
1976).
-
voetnoot1260
-
vervuijl: vervuiling.
van spinne-web gedrocht: lett door het volkje van
het spinneweb; het spinnenvolkje (WNT gedrocht 631: ‘menigte, troep,
inzonderheid van gemeen volk’ en Dagh-werck 1227
‘het vrolicke gedrocht’ voor de vogels. Het verhaal dat er geen
‘spinnecoppen in groeyen’ is volgens Ising reeds bij Bor bekend
(o.c. pag. 16). (Mededeling gemeentearchivaris van 's-Gravenhage van
16 sept. 1976).
-
-
[tekstkritische noot]1261 [-∼ lands] <Heeren> lands-heeren kan
niet om het metrum; vergissing.
Varianten apograaf:
A 1263 den
pracht (fout copiist).
-
voetnoot1261
-
het ... Heeren: het trotse gebouw van
de graven van Holland.
-
voetnoot1263
-
gekropt zijn: volzitten, bedekt zijn,
uitbundig versierd zijn.
-
voetnoot1264
-
Spaensche vendelen: Omtrent de Spaensche vendelen vermeldt A. Staring, De Loterijzaal door H. Pothoven 1779, in het
Jaarboek van de Vereniging Die Haghe, 1923, blz. 98, dat deze
voornamelijk te Turnhout en Nieuwpoort zijn veroverd. Ook Ising
vermeldt dit, maar hij noemt daarbij ook Frederik Hendrik, Maarten
Harpertsz. Tromp en Jan Evertsen als aanbrengers van Zege-tekens
(O.c. pag. 39) (mededeling gemeentearchivaris 's-Gravenhage van 16
sept. 1976). Deze vlootvoogden worden door Huygens niet vermeld in
vs 1264-1266; misschien vond hij de vermelding van de Oranjes, die
tevens luitenant-admiraal van de vloot waren, voldoende.
De
Spaensche vendelen ziet men duidelijk op een
schilderij van Dirk van Deelen, geb. Heusden anno 1605, overl.
Arnemuiden 16.5.1671 (zie U. Thieme-F. Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis
zur Gegenwart. Leipzig, 1913, T. IX, s. 11). Het schilderij
bevindt zich in het Mauritshuis. (mededeling gemeentearchivaris
's-Gravenhage).
Willem: Willem van Oranje.
-
voetnoot1266
-
Bij ... andermael: wederom door
Willem (Willem II).
-
voetnoot1267
-
de ... Stamm: Willem III, 14 november
1650 geb., acht dagen na het onverwachts overlijden van Willem II.
Huygens schrijft dit okt. 1651.
-
voetnoot1268
-
Den ... quam: (lett.: van nut zou
zijn voor de toom van het bestuur des vaderlands; vrijer:) van nut
(dienstig) zou zijn voor het bewind van het vaderland (van ... bestier bep. van identiteit: de
toom is het bestier enz.). Men denke aan het
stadhouderloze tijdperk en de tegenstand van de Staten tegen een
stadhouder).
-
voetnoot1269
-
Daer: (voor de 3e maal reflecterend
op het trots gewelf enz. 1261).
Daer ... afgesworen: (Dit slaat op de verlatinge
van Filips II, waartoe de Staten-Generaal op 26 juli 1581 besloten
tijdens een van hun gewone zittingen. De Staten-Generaal vergaderden
toen nog niet op een vaste plaats, waren in die dagen in Den Haag,
maar niet in de Ridderzaal, wel in een der andere gebouwen aan het
Binnenhof) waar eens ... afgezworen is (samentrekking); geschopt = afgeworpen).
-
-
[tekstkritische noot]1276 geen [-∼] <belett>
1278/9 a. het schijnen
stijue kaken, // Strax sullen sij't niet
zijn.
Varianten apograaf:
A 1273 Camertjen (fout copiist).
A 1274 'Ten
magh (fout copiist?).
A 1278 tot
voor bij (fout copiist).
Varianten 1658:
KI 1274 slappen voor slappe Zetfout.
-
voetnoot1271
-
Daer ... verbond: (4e rel. bijzin,
nevengeschikt met de 3 vorige). Bedoeld is de Grote
Vergadering van 1651 (18 jan. geopend), waarin de gewesten
met over het algemeen grotere delegaties dan ter Staten-Generaal
aanwezig waren en de fundamenten van de Unie onder de loupe werden
genomen en werden bevestigd. De staatsinrichting van de Republiek
bleef echter ongewijzigd. slippen: betreft de
spanning tussen Holland enerzijds en Willem II met de zes andere
gewesten anderzijds over het al dan niet op dezelfde sterkte houden
van het leger als in oorlogstijd, welke spanning juist in 1650 zijn
toppunt bereikte; het slippen van der
Pijlen knoop = het losgaan, uiteenvallen van de
pijlenbundel, zinnebeeld van de zeven verenigde gewesten, onderdeel
van het wapen der Republiek. Huygens schrijft laest; hij schrijft dit okt. 1651: het is nog maar kort
geleden.
-
voetnoot1272
-
Van ... is: opnieuw bevestigd is (verstevigd
is).
-
voetnoot1274
-
Maer ... heeten: maar het kan toch
geen kamer zijn (genoemd worden).
die ... weten: (die proleptisch
subjekt van de objektszin Dat ... staet) waarvan
wij weten (dat hij).
-
voetnoot1275/1276
-
menigh ... doet: vele voeten (mensen)
door elkaar lopen zonder elkaar te hinderen.
-
voetnoot1277
-
brenght ...
voort: breng de maatstok tevoorschijn (WNT maat 69) (en ik zal
...).
-
voetnoot1278
-
bij: vergeleken bij.
nu ... kaken: nu lijkt het boud gesproken (WNT
kaak (I) 612).
-
-
[tekstkritische noot]b. nu schijnen't stijue kaken, // Strax
sullen 't slappe zijn.
Sterker contrast!
1294
[-de] <die>
kapp Terugwijzend.
Varianten 1658:
1279 slappen voor slappen Zetfout.
-
voetnoot1279
-
Strack: zo meteen.
sullen ... zijn: zal blijken dat het niet te sterk
gesproken was.
thien ... vlacks: tien roeden in de lengte? (roeden, vgl. 142; vlacks,
partit. genit., tegenover in 'tkruijs: loodrecht
daarop, in de breedte, vgl. 982).
-
voetnoot1280
-
onder-dacks: als ze door een
dak bedekt zijn (onderdaks niet in WNT op onder of
dak; gevormd van onder dak met adv. -s).
-
voetnoot1281
-
seker en bekent: ongetwijfeld waar en
iedereen weet het.
dobbelt ... schelen: dubbel maakt groot
verschil.
-
voetnoot1282/1283
-
en ... lang: en de
‘delen’ hier (= het oppervlak hier) is tweemaal de oppervlakte daar
(het breed en 'tlang=het oppervlak; vgl. A.P.
de Bont, Wist Huygens niet dat tweemaal twee vier
is? N. Tg. 61, p. 84-86).
-
voetnoot1284
-
pas: net.
twee ... salen: twee hofzalen
(‘ridderzalen’).
-
voetnoot1285
-
Maer ... niet:
Maar het schijnt van niet (het lijkt niet zo).
-
voetnoot1286
-
Mijn seluen ... verweten: mijzelf
menigmaal verweten heb verkeerd te hebben gemeten.
-
voetnoot1287
-
Mijn ... gestelt: dat ik (samentrekking) vaak
gedacht heb verkeerd te hebben gekeken (op de maatstok).
-
voetnoot1288
-
'twiss ... 'twaar: (substantiveringen
in vorm der sterke buiging, uitgangloos) het zekere en het ware.
van ... overtelt: opnieuw had nagerekend (WNT
overtellen 2109, 1).
-
-
[tekstkritische noot]1301 [-en quam] ≤van
daer tot≥ In verband met inlassing in de marge.
-
voetnoot1297
-
in ... doorgesneden: in duizenden punten
verdeeld (een zoveelduizendste van een punt).
-
voetnoot1298
-
Doe ... mij: (in zoverre dat ik ging
verdedigen wat ikzelf verworpen had).
mijn' Reden: mijn verstand (dat mij leerde dat dit
plein inderdaad tweemaal de ridderzaal was).
-
voetnoot1300
-
een ... boogh: een stukje
van een koorde bij zulk een cirkelsegment (het plein is een
onmogelijk klein stukje van de middellijn (= de aarde) (WNT pees (I)
905: koorde).
-
voetnoot1301
-
leer: ladder (beeld voor
inzicht, theorie) (Huygens denkt aan de ladder naar de hemel die
Jacob in zijn droom zag, Gen. 18, 12).
buijen: windvlagen, stormen.
-
voetnoot1302
-
Die: objekt.
ruijen: ophitsen, opstoken (Huygens klimt door tot
boven de dampkring met zijn elementen water, lucht, vuur. Vgl.
Verkuyl 237).
van daer: vandaar klom ik.
tot ... Maen: dus in de eerste kreits (Verkuyl
237).
-
voetnoot1304
-
tot ... staen: tot in de achtste
kreits (sfeer van de vaste sterren; Verkuyl 237).
-
voetnoot1305
-
tot ... gedachten: tot waar
de heilige overpeinzingen van de man Gods (Paulus, de door God
verkoren apostel der heidenen, vgl. 480 Gods mann
= David) (Gods ... gedachten, woordgroep als Jan
z'n fiets; onderw.).
-
voetnoot1306
-
Sijn ... Geest: objekt.
brachten ... in: in de derde hemel brachten (boven
de achtste kreits, in het Primum Mobile of de kristallen hemel, zie
Verkuyl 237; in de marge 2 Cor. 12.2. ‘Ik ken een
mensch in Christus, voor veertien jaren (of het geschied is in het
lichaam, weet ik niet, of buiten het lichaam, weet ik niet, God weet
het), dat de zoodanige opgetrokken is geweest tot in den derden
hemel.’).
-
-
[tekstkritische noot]1307 't [-kwas]
≤'kwas≥ Huygens bedoelde 'tkwas, een verschrijving, te verbeteren, maar vergat 't te schrappen.
1310 Besteden
wij vervormd tot Besteedt men. Metrisch
nodig.
1312 [-all] ≤heel≥
de kloot Onduidelijk; vgl. 323 all de werld,
539 all de Meijerij, 1620 all dat uer-werck.
-
voetnoot1308/1309
-
viel ... ijdelheid: ging ik over tot
het aanklagen van 'swerelds ijdelheid (begon ik aan te klagen (vallen aan=overgaan tot, beginnen met; verwijt (actief=verwijten) is hier geconstueerd
met een getransformeerd objekt van ... ijdelheid;
vgl. MNW verwiten 371, 5: bij Kil. in de betekenis aanklagen (met direkt objekt).
-
voetnoot1311
-
tommelen: ploeteren, scharrelen (WNT tommelen
984, d; dit citaat).
-
voetnoot1312
-
heel ... kloot: de hele wereldbol
(werelds voorbep. in de genit. tussen lidw. en
kern, of de werelds voorbep. in genit. met
groepsbuiging; vgl. Hermkens, p. 97 en noot 36 (pleit voor 2e
structuur).
-
-
[tekstkritische noot]1316 in't [-heilighe
beroeren] ≤geestigh ommeroeren≥ Geen
herhaling van heilighe, dat ook in 1317 voorkwam.
1317 [E+] <V>an ≤all≥ haer binnenst Begonnen En
verschrijving, die meteen werd hersteld; all
ingelast metri causa.
1318 Onleesbare doorhalingen, tenslotte
Verwerdden haer soo soet in 't
-
voetnoot1314
-
all ... mieren-nest: de hele wirwar,
het hele gekrioel (voor mann. genus vgl. WNT nest 1853: in Mnl. m.,
‘gelijk thans nog in Z.-N., en ook bij sommige Noord-nederlandsche
schrijvers’).
-
voetnoot1315
-
een datje: een kleinigheidje
(WNT dat (III), 1, dit citaat).
het ... dit: het onuitsprekelijke dat hier is (de
hemel) (vgl. 2 Cor. 12, 3-4: En ik ken een zodanig mensch (of het in
het lichaam of buiten het lichaam geschied God weet het), dat hij
opgetrokken is geweest in het paradijs, en gehoord heeft
onuitsprekelijke woorden, die het een mensch niet geoorloofd is uit
te spreken.).
-
voetnoot1317
-
vernoeght: verheugd.
in ... binnenste: bij, tijdens het geestelijk
‘omroeren’ (in beroering brengen, in hevige beweging brengen) van
haar hele binnenste (WNT omroeren 458, 2).
-
voetnoot1318
-
'theilighe vervoeren: de heilige
vervoering.
verwerdden ... docht: verwikkelde, dompelde haar
zo liefelijk in haar gedachten (verwerdden,
dubbele d-spelling onduidelijk; met -n, zie Inl. 9, 3).
-
voetnoot1321
-
futselden: treuzelde, talmde, draalde
(WNT futselen 4217, 3; voor -n zie Inl. 9, 3).
lusten: begeerten, wensen.
-
-
[tekstkritische noot]1323 [-ick] ≤se≥
Mijn' ziel nog steeds subjekt, niet ick.
1329 [-sonneschermen]
≤Parasollen≥ Onduidelijk: de purist Huygens
prefereert het vreemde woord! Had sonnescherm
misschien te wijde betekenis (zoals nu) voor allerlei dat de zon
weert?
Varianten apograaf:
A 1326 einde (fout copiist).
-
voetnoot1322
-
Van ... maken: (Zie o.a. Matt. 17, 4: waar Petrus
op de berg der verheerlijking zegt: Heere, het is goed, dat wij hier
zijn; zoo gij wilt, laat ons hier drie tenten maken, voor U eene en
voor Mozes eene, en eene voor Elia).
-
voetnoot1323
-
Soo ... slecht: (zin die de vorige
verklaart; vgl. thans nog: Hij stond te trillen op zijn benen, zó
kwaad was hij. Het lijkt mij dat er intonatief een syntactisch
verband gegroeid is, dat ik niet zou kunnen benoemen; dae'r se gingh = waarheen ze ging).
-
voetnoot1324
-
Hoe ... recht: Hoe komen we
weer op de goede weg?
-
voetnoot1325
-
Eschdoornen: (Zie vs 1249;
de uitweiding telt 76 vss!).
-
voetnoot1326
-
gebroken reden: afgebroken,
onderbroken woorden (reden, vrl. enk. = wat men
zegt, woorden).
-
voetnoot1326/1327
-
zijt ... sien: (in de marge Luc. 19.3.4. En hij (Zacheus,
overste der tollenaren, een rijk man) zocht Jezus te zien, wie Hij
was, en kon niet vanwege de schare omdat hij klein van persoon was.
En vooruitloopende, klom hij op een wilden vijgeboom, opdat hij Hem
mocht zien; want Hij zou door dien weg voorbijgaan; God
in 'tvleesch = Jezus; het wild geboomt,
grieks sukomorea = moerbeivijgeboom, sycomoor; de
kanttekening van de Statenvertalers luidt: ‘een boom in Syrien ende
Egypten, hebbende de grootte ende de bladeren van een moerbeiboom,
ende vruchten als vijgen, doch sonder kernen’).
-
voetnoot1329
-
sycomorich: (zie 1327/8).
de ... luijden: de prijzenswaardige, gewaardeerde
lieden.
-
voetnoot1330
-
Die ... kruijden: (de
schrijvers van de kruidenboeken zoals Dodonaeus (1585 gest.), die
voortleven door hun kruiden(boeken)).
-
voetnoot1331
-
Doen ... neen: (op de vraag 1327).
'thanght ... strijdt: het is nog een
twistpunt.
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf: A 1334
ick houd u voor mijn' vrinden, door copiist
over het hoofd gezien. A 1335 En vrinden inden
nood; door copiist over het hoofd gezien.
Varianten 1658: KI 1334 mits
(ghij voor slaven streckt) voor jae die
enz. Correctie door Huygens; hiermee werd een mouw gepast aan de
omissie in 1653 (naar A); vgl. uitvoeriger mijn artikel in de nog te
verschijnen afscheidsbundel voor Dr. C. Kruyskamp over Hofwyck vs 1332-1345 (Wat er met een tekst kan gebeuren).
Varianten 1672: KII 1332/1335
ick neem u soo ghij zijt;
Of als m'u hebben will, of als ick u kan
vinden;
Half Moerbeij en half Vijgh, half Wijnranck en
half Linden,
Alsoo m'u doopen will, mits ghij enz.
voor:
ick neem u soo ghij zijt:
Half Moerbeij en half Vijg, half Wijnranck en
half Linden,
Al soo m'u doopen wil, mits ghij enz.
De omissie van A werd nu eindelijk hersteld; het geisoleerde
vs 1333 kreeg zijn rijmvers. Merkwaardig is dat Huygens een nieuwe
versie maakte en niet terruggreep naar K, dat misschien niet bij de
hand was.
-
voetnoot1332
-
Dien ... sal: (de strijdt) die ik niet zal beslechten, het twistpunt dat ik
niet zal oplossen.
-
voetnoot1333
-
Linden: (enk., bijvorm naast linde, ook bij Vondel in het rijm voorkomend; vgl.
WNT linde 2418, waar opgemerkt wordt dat de vorm bij Huygens ‘in den
hiaat’ voorkomt, nl. in Voorhout vs 688. In ons vs is het een
rijmkwestie).
-
voetnoot1334a
-
ja ... streckt: jazelfs
(voor vrienden) die (mij) als slaven dient (in Oost-Indiëen elders
droegen slaven een parasol boven het hoofd van hun meesters of
meesteressen; vgl. WNT parasol 435).
-
-
[tekstkritische noot]1339 [- eewigh] < nemmer> grijsen kopp Vermoedelijk
wilde Huygens eerst schrijven: haer' eewigh groenen
kopp, maar nemmer grijsen drukte nog
scherper hun nooit verdorren aan. 1340 [- sped] < spoedighen>
Verschrijving hersteld.
Varianten 1653: E.p. 1343 in
staet, (drukfout).
Varianten 1658: KI 1341/1345
En 'tplein te decken voor de schraele
winter-winden.
'Kverpraet mij: 'tis out hout, en hondert jaer
in staet
voor de drie vss 1341/1343 van de druk 1653. Huygens ontdekte
bij het corrigeren dat hij drie rijmende verzen had gemaakt, en
reduceerde deze tot twee. Vgl. a.art.
-
voetnoot1336
-
aengenamen: (voor de mann.
genus-n zie Inl. 9, 1).
-
voetnoot1337
-
dat's ... werck: dat duurt (maar) een
half jaar (het duren van uw'
kruijnen). geburen: buren.
-
voetnoot1338
-
Mijn' ... mannetjens: mijn pijnbomen
(vgl. 236 mijn' Bruijntjens).
tuschen ... op: telkens tussen twee esdoorns, vgl.
2506.
-
voetnoot1340
-
spoedigen: doen rijzen, stijgen.
blinden: weren (eigenlijk blinddoeken, zon als oog
gezien vgl. 1234).
-
voetnoot1341
-
moeijelick geweld: lastveroorzakende,
lastgevende, lastige geweld.
schrale: koude en droge.
-
voetnoot1343
-
ouer lang: sinds lang, allang.
in ... schaduwen: in staat tot (het geven van)
brede schaduwen.
-
voetnoot1345
-
Verneemt: ziet.
het ... Masten: (‘vierkant’ (= rechthoekig) als
het plein; de pijnbomen steken boven de esdoorns rondom het plein
uit; vgl. 1250).
-
voetnoot1346
-
van bijds: van dichtbij (vgl.
Dagh-werck, p. 50, onder 20).
die 't ... geniet: die ervan (van het Bosch van
Masten) geniet, profiteert (zie vervolg) (die ...
geniet is aanspreking: gij, die ...).
meen: bedoel.
-
-
[tekstkritische noot]1347 voor Hitte en koude werd of voor de koude Zie 1348 waar de hitte aan bod
komt!
1348 [-Meest] ≤Of≥
voor enz. In verband met correctie van
voorgaande vs.
1353 [-hem] ≤ick≥ Direkt hersteld: hem voorop tegen
metrum (hém kan ick't niet verwijten).
1357
[-∼] <smakeloos> Verschrijving
hersteld.
Varianten apograaf:
A 1354 soud (eigenmachtige wijziging door copiist).
A 1356 peper (K open variant olij).
-
voetnoot1349
-
Prijst: (imper.).
voorsichtigheid: vooruitziende zorg.
dooden stichter: Nu vergist Huygens zich toch! Hij
stelt zich immers Hofwijck 100 jaar later voor, terwijl hij
springlevend is.
-
voetnoot1350
-
bevroedd': begreep, besefte.
maeckten: (voor de -n zie Inl.
9, 3).
-
voetnoot1351/1352
-
gelijck ... zijn: zoals bij alle
kwelling het geval is, die onze naaste verdriet en waar wij vrij van
zijn (vgl. 275 vlgg.).
-
voetnoot1353
-
verwijten: kwalijk nemen (er
hem een verwijt van maken).
-
voetnoot1354
-
Wie ... verslijten: Wie zou tenslotte
niet zijn geduld verliezen (wie zou niet aan het eind van zijn
geduld raken).
-
voetnoot1355
-
Op ... geklaps: na zoveel
wilde, ordeloze praat (van de hak op de tak).
haest: gauw.
-
voetnoot1356
-
Tot ... bladen: zonder beeldspraak: tot nu
toe heb ik hem beziggehouden met scherpe en zure opmerkingen naar
aanleiding van allerlei blad in mijn Hof (de bladeren zijn de salaet, de critische opmerkingen peper en azijn (vgl. de open variant
voor peper: olij).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 1365
vijverlijcke (fout copiist).
A 1366 duijsenden (eigenmachtige verandering door
copiist).
A 1368 porceleine (copiistenfout?
eerder ingrijpen copiist).
Varianten 1653:
E.p. 1367 willekom (drukfout).
-
voetnoot1358
-
Hier neffens: (naast het plein, vier
perken F op de plattegrond).
dat ... geladen: dat beter voorzien is, dat betere
dingen inhoudt.
-
voetnoot1359
-
keucken-wilderniss: ‘een plaats waar
keukenbehoeften in 't wild, in de wilde natuur groeien’ (tegenover
keukenhof, keukentuin (WNT keuken (I) 2603;
maar in 't wild klopt niet; wilderniss onduidelijk).
-
voetnoot1362
-
Lackeijen: dienaars van een
aanzienlijk persoon.
Pages: dienaren van lage rang.
-
voetnoot1364
-
most ... besteck: moest mijn beurs
(geloven) aan de kostbare afsluiting (WNT bestek 2123, 5; dit
citaat).
-
voetnoot1365
-
sloot in: insloot, besloot
binnen.
vijuer-lijcke: aan vijvers gelijke (zo breed) (op
de plattegrond aangegeven met parallelle brede zwarte strepen om de
boomgaard) (Zo gebruikt Huygens sonne-lijcke als
aan de zon gelijke, zie Proeven II, p. 52, vs
5).
-
voetnoot1366
-
Een ... dusenden: één woord
in plaats van duizenden.
-
voetnoot1367
-
Mijn' sinnlickheden: datgene waar ik
behagen in heb, wat ik liefheb, waar ik lust in heb.
-
voetnoot1369
-
dese ... saletten: (zo noemt hij in
verband met Hof de vier groepen
vruchtbomen).
-
-
[tekstkritische noot]1371 [-Eij jong volck] ≤Plant ick voor≥ Abusievelijk eerst de tweede helft
van het vs afgeschreven.
1373 den Land≤-huijs ?≥heer
Varianten apograaf:
A 1372 merckt-korf (correctie in A door copiist of Huygens).
A 1375 voor den kooper is: (correctie in A
door Huygens).
Varianten 1653:
E.p. 1372 Merck-korf (drukfout).
E.p. 1375 Daer
't naer den kooper wacht A Daer 't voor den
kooper is (latere correctie in A, na het drukken van 1653).
Varianten 1672:
KII 1372 Merckt-korf voor Merck-korf Zetfout 1658
hersteld.
-
voetnoot1372
-
neemt ... geld: pak mijn geld aan,
hier heb je geld.
-
voetnoot1372
-
den
... uijt: de marktkorf leeg (merck-korf
schrijffout voor merckt-korf, zoals A heeft).
doet ... geweld: pleeg hier geen onrecht, doe hier
niet iets onrechtmatigs (geweld=onrecht; vgl.
Huygens' omschrijving in volgende vss).
-
voetnoot1374
-
Dat ... betalen: wat voor weinig geld
(enkele stuivers) te koop is zonder dat men iemand leed doet.
-
voetnoot1375
-
Daer ... wacht: daar waar
het op de koper wacht (op de markt).
mijn ... gequeecks: het zoete, aangename dat ik
verwacht van vele jaren kweken (verwacht = wat men
verwacht, te vergelijken met de infin. in dusdanig gebruik, zie
865).
-
voetnoot1376
-
ongeacht:(adv.) zonder dat men er acht op
slaat (vgl. onwetens = zonder dat men weet wat men
doet).
-
voetnoot1377
-
beetjen: hapje.
die: (meew. vw., niet gebogen; over het algemeen
houdt Huygens zich aan de buigingsvoorschriften).
snoeijen: snoepen (vgl. 1465 snoeijers).
-
-
[tekstkritische noot]1380 [-'Twaer beter] ≤-∼≥ ≦Maer 'tkwenschte≧ 't is
verschrijving; Huygens wilde een tegenstelling aanbrengen: ondanks
alles wil hij enz.!
1381 [-Dan] ≤Eer≥ In verband met correctie in voorgaande vs.
1385 [-Haegh] <Haegh> Verduidelijking.
Varianten apograaf:
A 1388 in
't verpachtte duijn (vermoedelijk eigenmachtige verandering
door copiist).
-
voetnoot1378
-
dertelheid: onbedwongen lust.
in 'tbloeijen: (adv. bep.) terwijl hij
bloeit.
-
voetnoot1379
-
ternen: rukken aan (aan de tere tak
rukken; WNT ternen 1604, dit citaat).
niet ... jaer: dit jaar niet bloeit (woordspel bloeden, bloeijen; latinistische conjunctief, hier
indicativisch te vertalen).
-
voetnoot1380
-
'kwenschte ...
waer: ik zou willen dat wat zo sterft, nog ongeboren ware (de
objektszin zonder voegw. dat, eigenlijk: dat dat soo enz.).
-
voetnoot1381
-
Eer dat: liever dan dat.
een ... Peeren: wat povere appelen enz. (leur =
lor, beuzeling, nietigheid).
-
voetnoot1383
-
En ... suer: en zuur zou moeten zien
(most samengetrokken).
eer ... wist: eer ik er erg in zou
hebben.
-
voetnoot1385
-
hagen: omheiningen (woordspelend met
den Haegh).
-
voetnoot1386
-
Gevolght ... ongevolght: met of
zonder gevolg (gezelschap).
ick ... behagen: ik laat u vrij, gij moogt uw zin
volgen.
-
voetnoot1387
-
De ... thuijn: Mijn hart en mijn tuin
staan gelijkelijk voor u open.
-
voetnoot1388
-
Daer ... duijn: (Toegepast op zijn
boomgaard:) ge kunt vrij plukken ook al is 't mijn boomgaard (verpachtten datief enk., ntr.).
-
-
[tekstkritische noot]1390 [-hem] ≤u≥
Niet aan de gebroodde knecht maar aan u, bezoekers.
Varianten apograaf:
A 1392 den
Land-heer (fout copiist).
Varianten 1672:
KII 1394 mijn voor men Zetfout.
-
voetnoot1389
-
Magh ... bewaren: Als de knecht die
het brood van zijn heer eet, de plaats van zijn meester mag innemen
(onduidelijk; is hier sprake van een of andere rechtsregel?) [(WNT
gebrood 506: loontrekkend, dienstbaar; dit citaat; ook: iemands
gastvrijheid genietende. Huygens speelt met die twee betekenissen:
de gebroodde knecht is ook de gast, sijn meester is ook de gastheer).]
-
voetnoot1390
-
Ick ... volle jaren: (dan)
gun ik u (gasten) tezamen met het genot, de vrucht die na een vol
jaar gerijpt is.
-
voetnoot1391
-
doet plucken: laat plukken.
laet u schudden: laat voor u schudden.
-
voetnoot1392
-
u: voor u.
de ... slaept: (direkte ‘rede’, gedachte) de
landheer zit te slapen.
-
voetnoot1394
-
is ten besten: is ter beschikking, is
tot uw dienst.
-
voetnoot1396
-
Die ... gevest: Die (aanw. vnw. = de
interest) blijft voor u op mijn gunst (op
grond van enz.) voor het volgende jaar vastgelegd (WNT vesten (I)
29, B5 baseren, funderen; lett. staat er: die interest blijft op
mijn gunst gebaseerd voor u.)
-
voetnoot1397
-
'tzij ... gesproken: Het
(voorgaande) moge tot uw voordeel gezegd zijn (ik laat de mensen
immers hun gang gaan en ziek worden).
-
voetnoot1398
-
Send ... gewroken: als ik u zieken
thuis zend, acht ik mij (toch) niet gewroken (zie volgende
vs).
-
-
[tekstkritische noot]1400 [-Rhabarber ...] ≤Rhabarbertje stae bij≥
1401 onleesbaar doorgehaald
en vervangen door ander vs.
Varianten apograaf:
A 1400 Rhabarbertje, zonder de open variant van K Rhabarbersop.
A 1407 witte-brood
(eigenmachtige verandering door copiist).
Varianten 1653:
E.p. 1402 kont (correctie in de drukproef).
-
voetnoot1400
-
Is ... mogelick: Als 't morgen
misschien is: (zo zeggen wij het nog).
Rhabarbertje: (aanspreking) rabarber (purgerend;
vgl. voor dit en de volgende zuiverende middelen Dagh-werck, 1835 vlgg.).
-
voetnoot1401
-
Sene: seneblad, eveneens purgerend.
windigh blad: blad dat de gassen losmaakt en: blad van een windeachtig plant.
Mann: manna (‘naam van verschillende zoetachtige,
zacht purgerende stoffen, die als een kleverig sap worden gewonnen,
o.a. van den pluimesch’, WNT manna 215, 2).
Tamarinden: tamarinde (de bekende orientaalse zure
vruchten, purgerend (vgl. WNT tamarinde (waarnaast tamarinden) 8946 het citaat boven, uit van
Linschoten).
-
voetnoot1402
-
Aloë: sap van de aloë of droge stof daaruit,
purgerend.
die ... ontbinden: die alles (alle
ongerechtigheid) kan verdrijven en oplossen (losmaken) (kan is een vergissing van Huygens voor kont, zoals 1653 heeft; K en A hebben kan).
-
voetnoot1404
-
Dien ... gast: wie het het minst enz.
van allen past (te zeggen).
-
voetnoot1407
-
geen: geen enkele, er geen.
schielick witten-brood: het schielik opschietende
wittebrood, het duivelsbrood, de paddestoel.
-
-
[tekstkritische noot]1413 Dat [-ijeder een
verstaet en dat] gulden [-lett] <letteren> enz.
Onduidelijk; in elk geval vreemd na misverstand in
1412! Ook kwam de alexandrijn zo niet tot stand.
Varianten 1672:
KII 1409 geck
en voor gecken Zetfout.
-
voetnoot1411
-
Sij ... Keel: laten zij niemand
anders beschuldigen dan hun onbeheerste (bandeloze) keel (= hun
vraatzucht) (wijten is bedoeld als
conjunctiefvorm: zij mogen het wijten, laten ze het wijten).
-
voetnoot1412
-
'tlieue misverstand: de
zoete, aangename dwaling (lieue omdat de last pas
na de lust komt).
dat ... Veel: dat dure teveel, die overdaad die
iemand duur komt te staan (bijstelling).
-
voetnoot1413
-
Dat ... eren: dat bij u thuis met gulden letteren
zou moeten worden geëerd (omdat het u patiënten levert).
-
-
[tekstkritische noot]1419 [-'Kmoet lacchen om] ≤Verraders≥ enz. Onduidelijk.
Varianten 1658:
KI 1414 uijt? voor uijt: Zetfout.
-
voetnoot1414
-
dat: (dat lieue
misverstand plus bijstelling).
seght ... nacht: zeg dan maar welterusten tegen,
geef dan maar hun congé aan.
-
voetnoot1415
-
Boeck: kruidenboek.
Croes: smeltkroes.
Recipe: recept.
-
voetnoot1416
-
'tambacht: het
doktersambacht.
lacht'er mé: lacht erom, spot ermee (nl. met de
mogelijkheid van het uit de wereld raken van 'tlieue
misverstand).
-
voetnoot1418
-
maer ... goten: alleen maar goten die ons
bedriegen, valse goten (vgl. Verraders in volgend
vs).
-
voetnoot1419
-
Verraders: tegronderichters, verdervers (MNW
verrader 2268, 3).
toe: daarbij (de vraatzuchtige gaat ook geestelijk
ten onder).
-
voetnoot1422
-
te scheiden: uiteen te houden, te
onderscheiden.
-
voetnoot1423
-
Wat ... geschals: wat een lawaai zou
ze maken, wat zou ze bulderen (van de lach).
wat ... genucht: met welk een plezier zou zij
zeggen.
-
voetnoot1425
-
roemt ... reden: zich in zijn eentje
(met uitsluiting van andere schepselen) op rede beroemt (zich erop
beroemt dat hij alleen met rede begaafd is).
-
-
[tekstkritische noot]1427 Dat [-Menschen] <Beesten> enz.
Begrijpelijke vergissing: mensen zijn beesten is gewoner dan het
omgekeerde.
1431 [-En] ≤Want≥ Redengevend verband gepast in plaats van nevenschikkend.
Varianten 1658:
KI 1430 fian voor van Zetfout.
Varianten 1672:
KII 1430 van voor fian Zetfout hersteld.
-
voetnoot1426
-
Geen ... leden: zelf geen wet kent
(lett.: niet een wet van zichzelf kent) voor het kleinste van zijn
lichaamsdelen (de tong) (Huygens denkt aan Jak. 3, 5 waar in een
andere context, die van het kwaadspreken, de tong een klein lid genoemd wordt).
-
voetnoot1427
-
Geen' ... maet: geen maat voor zijn
buik, geen maat voor zijn mond kent (maet samengetrokken; mondjes maet woordspelend met de bekende
maataanduiding; vgl. WNT mondjesmaat 1072, 2 met dit citaat).
-
voetnoot1428
-
meestendeel: meestal, voor het
grootste deel.
redelick: van rede voorzien.
-
voetnoot1429
-
belanght:
aangaat.
'tleckere verdriet: het verdriet door (de kwade
gevolgen van) gulzigheid.
-
voetnoot1433
-
Danck hebbe: Gedankt zij.
die ... vermannen: degene die mij gaf mizelf te
overwinnen (God).
-
voetnoot1434
-
tegens ... spannen: (samentrekking
van mijn seluen) mij schrap te zetten (te strijden
tegen) de dwaze heerschappij (tyrannie) van de begeerte naar eten en
drinken (eet en drinklust) (WNT inspannen 1947, dit citaat).
-
-
[tekstkritische noot]1437 [-eerst] <oock> Vergissing, dadelijk hersteld.
1441
[l+] <d>ragen
Vermoedelijk lijden begonnen; dit werd dan dragen, het betere woord bij laden.
Varianten apograaf:
A 1437 en
ick voel K maer ick voel (fout
copiist).
-
voetnoot1436
-
mijn Hemel: (woordspelend met gehemelt) mijn hoogste behagen.
-
voetnoot1438
-
Verdrincken ... spoelen: teveel
drinken is niet de keel spoelen (vgl. Daghwerck vs
870 dat vrolick spoelen = dat een goed glas
drinken (maar niet teveel).
-
voetnoot1439
-
Daer ... toe: daar is alleen drinken
voor nodig, komt alleen drinken bij te pas (bij het spoelen).
-
voetnoot1440
-
Gelijck ... eer. zoals het
spoelen (de keel spoelen) verkoelt, zo heeft teveel drinken nare
gevolgen (het lijkt toch wel of Huygens hier weer speelt, ditmaal
met spoelen = zich met water afspoelen en verdrincken = verdrinken).
-
voetnoot1441
-
All ... laden: al wat ik verdragen
kan ben ik niet bang tot mij te nemen (te eten en te
drinken).
-
-
[tekstkritische noot]1447 [-ten?] <te> gronde Onduidelijk.
Vloeiender?
Varianten apograaf:
A 1445 de
lesten dropp (spontane verandering door copiist: mannelijke
genus-n voor d).
duijsend (vgl. 1366).
-
voetnoot1443
-
dat ... kan: wat ik niet verdragen
kan (samentrekking).
-
voetnoot1443
-
maer: alleen maar.
of ... stond: alsof het overeind stond.
-
voetnoot1444
-
Soo haest als: zodra.
naer ... grond: naar de bodem.
-
voetnoot1446
-
Naer: nadat.
lett: (trans. met objektszin Wat ...
verblijden) let erop.
sponsien: sponzen, veeldrinkers (vgl. WNT spons
(I) 2927: Drinken als een spons).
soppen: onmatige drinkers (niet in WNT op sop (I),
(II)).
-
voetnoot1447
-
die ... gaet: die te bed gaat alsof
gij te gronde gaat (wier naar bed gaan is als een te gronde gaan;
vgl. 1444).
-
voetnoot1450
-
Wat dat: (invoeging van voegw. dat zoals thans nog in volkstaal, de bijzin (naast
de woordorde) indicerend).
gewelds: (partit. genit. bij Wat: wat een overlast, teistering).
-
voetnoot1450
-
Van ... verblijden: door het meer dan
dierlijke (een dier kent maat) genot van het overmatig
zwelgen.
-
-
[tekstkritische noot]1454 be[-nauwt]
≤-swaert≥ ≤benauwt≥ Benauwt beter passend bij een overvol vertrek.
Varianten apograaf:
A 1451 portier
A 1454 over-vall (fout copiist).
A
1462 endelick (correctie in A, vermoedelijk door
Huygens).
-
voetnoot1451
-
gierighe: hebzuchtige (op fooien beluste!).
magh: kan (wel).
-
voetnoot1452
-
'tCamer-spell: spel in besloten kring
(zoals Trijntje Cornelis, in 1653 geschreven, door Huygens bedoeld
werd).
-
voetnoot1454
-
het: (subjekt; de sem. vulling is dat ... gemack).
-
voetnoot1457
-
De ... duijtsch: De zaak
zelf spreekt klare taal.
-
voetnoot1460
-
Van bouen: = van voren.
rauw ... groff: (pred. toevoegingen bij wat) rauw enz. zijnde.
-
voetnoot1461
-
En all: en dat alles.
onthalen: ontvangen, binnenlaten.
-
voetnoot1464
-
voor ... loon: als de beste beloning
(ironisch).
van ... lijck: van een levend lichaam een
lijk.
-
-
[tekstkritische noot]1467 [-En] ≤Dan≥
Tegenstellend!
[-j?] <peersche> Onduidelijk.
1471 beter [-innerlick] ≤in haer
lijf≥ innerlick meer passend bij de mens,
daarom de tegenstelling met uijterlick losgelaten?
1475 [-indien wij ons verraden] <voor die sich selfs verraedt> Het rijm
moest mannelijk zijn.
-
voetnoot1465
-
snoeijers:
snoepers (vgl. 1378 snoeijen).
wel: gerust.
-
voetnoot1468
-
ongefoolde: niet, nooit betaste (WNT
ongefoold 1591, dit citaat; zie ook het citaat Westerbaen: De pruijme, ongefoolt ...).
van ... duijm: (bep. bij ongefoolde) door enz.
-
voetnoot1471
-
in ... lijf: van binnen.
die ... gebracht: die peersoort door menige enting
tot zoveel voortreffelijkheid gebracht (WNT keur (I) 2634, 5, dit
citaat; geslacht=soort; die peer met haar
soort=die peer in haar soort, die peersoort).
-
voetnoot1473
-
het ... all: Het ...
allemaal, Alles.
dat ... siet: zodat men het ziet.
-
voetnoot1474
-
soo: op die manier,
zodoende.
de ... ooren: (reeds in de oudheid bekend
proverbium; bijv. Sen. Ep. 21, §11: Venter praecepta
non audit) voor iemand die gebrek lijdt, baten goede raad
of toespraak niet (WNT buik 1741, oor 27) (Huygens maakt een grapje:
hier hoort de Buyck (= de beluste mens) het fruit
lachen!).
-
voetnoot1475
-
Aloës: bitterheid (Aloë beeld voor bitterheid).
die ... verraedt: wie zichzelf in het ongeluk
stort (vgl. 1419).
-
-
[tekstkritische noot]1478 [-En] ≤Maer≥
hoort het enz. Huygens poneert iets tegenover de verzading door zijn langwijligh preken.
Na 1478 drie vss onleesbaar
geschrapt en vervangen door drie andere.
1483 [-En dien] ≤All wien≥ het
lust enz. Nevenschikking met En minder
goed na 1482 tweede helft: en distelen tot
bloemen; Huygens maakte er All wien van,
veralgemenend.
[die+] <de> of omgekeerd. Vermoedelijk de
in die veranderd, terugwijzend naar de genoemde
Bloemen.
Varianten apograaf:
A 1480 's
schepsels (correctie in A, ws. door Huygens).
-
voetnoot1478
-
kribbighe: (WNT kribbig 192, 1, uit
zucht en twist (enz.) zijn oorsprong nemende; dit citaat).
-
voetnoot1479
-
niet: niets.
ongeachte. die men geen aandacht waardig
keurt.
-
voetnoot1480
-
'tschepsels nutt: het nut
van het schepsel, wat nuttig is voor het schepsel (vgl. voor de twee
mogelijkheden van structuur van de groep 1312 de
werelds kloot).
tuijgen: getuigen van.
-
voetnoot1481
-
Ick ... schuld: dan erken ik de volle
schuld.
verbloemen: verschonen, bemantelen.
-
voetnoot1483
-
All: Ieder (vgl. 1366).
die bloemen: (verwijzend naar de juistgenoemde
bloemen, maar nu werkelijke bloemen).
-
voetnoot1484
-
op ... staen: Op de prent voor de
druk van 1653 is in de toelichting de uitlegging van EE vergeten:
Zuyd en Noordlaentjens van Mastboomen. Er is
bij de hss. een autograaf van Huygens met de toelichting, waarop ook
EE. De boomgaard heeft aan noord- en zuidkant een laan van
pijnbomen. Daarheen begeven de liefhebbers zich nu.
-
voetnoot1485
-
mannetjens:
(vgl. 1338; toen ging het over de mastbomen die tussen de esdoorns
om het plein stonden).
-
-
[tekstkritische noot]1486 [-bruijn] ≤steil≥ Vergissing: verderop in het vs reeds bruijne.
1497 <-korsele> ≤gemelick≥ Moeilijk te
peilen.
[-werelds] ≤staetsche≥ In volgende vs reeds werelds.
[br+] <v>odderijen Mitigerend voor brodderijen.
Varianten apograaf:
A 1486 paren zonder de open variant van K haren.
-
voetnoot1487
-
De cingels ... Thuijn: (de grachten
om de boomgaard, zie 1365).
omcingelen ... pracht: de mastbomen staan langs de
binnenkant van de grachten (woordspel: de cingels (grachten) worden omcingeld).
-
voetnoot1489
-
D'Atheensche galerij: De Atheense
wandelgang, waar de leerlingen van Aristoteles, ook Romeinen zelfs,
studeerden.
-
voetnoot1490
-
De ... less: de les die al wandelend
werd gegeven (historisch onjuist: de peripatetici, de
‘rondwandelende’ filosofen uit de school van Aristoteles, studeerden
in een peripatos (wandelgang); hun meester
Aristoteles gaf niet al wandelende les).
-
voetnoot1491
-
swichten: onderdoen, het verliezen
van.
voor ... groen: (Huygens corrigeert, er zijn twee
paden (lanen) van mastbomen).
-
voetnoot1494
-
voor ... deel: als hun aandeel,
portie.
besuchten: erover zuchten (als ze last hebben van
hun maag).
-
voetnoot1495
-
wat meer: iets belangrijkers (meer zonder partit. genitief-s
onduidelijk; in rijm?).
-
voetnoot1496
-
den beet: (voor den
zie Inl. 9, 1).
tot ... keer': tot beter voedsel moge worden,
beter moge voeden.
-
voetnoot1497
-
gemelick: onplezierige,
verdrietige? of ingewikkelde, verwarde?
van staetsche vodderijen: over politieke
beuzelingen.
-
-
[tekstkritische noot]1501 [-d'on] <d'ontstuijmigheden> Onduidelijk.
-
voetnoot1498
-
werringen: beroeringen, conflicten.
en meen ... lijen: ben ik niet van plan te
dulden.
-
voetnoot1501
-
loose pleiterij: vals gepleit (door
advokaten), advocaterij (WNT pleiterij 2559, 2, dit citaat).
ontstuijmigheden: gewelddadigheden,
woestheden.
-
voetnoot1502
-
ouerheerigh: de baas spelend.
ongeruste: oproerige, onrustige.
-
voetnoot1503
-
ouergang: epidemie (WNT overgang 1701, 4 b,
dit citaat).
het ... vermaen: het krenkende, kwetsende spreken
over.
-
voetnoot1504
-
kercken-sperteling: kerkstrijd.
Staet uijt: Blijf buiten (vgl. 1361).
Arminiaen: volgeling van Arminius,
remonstrant.
-
voetnoot1505
-
Die ... slijpen: die van plan zijt de
Gomarist (volgeling van Gomarus, contraremonstrant) aan te vallen
(op ... uw tanden te scherpen).
-
voetnoot1507
-
krabben ... op: de oude roof van de
wond van 1618 weer wilt openkrabben (strijd van remonstranten en
contraremonstranten en al wat daarmee samenhing).
-
voetnoot1508
-
All ... kropp: gij allen die zulk een
gal (bitterheid) in uw keel voelt steken (u meew.
voorw., u inden kropp = in uw krop; sulcken kan ook accus. zijn; All =
ieder, vgl. 1366).
-
-
[tekstkritische noot]1509 [-laet] <bidd> u enz. Mogelijk anticipatie
op laet, dat in het vs nog volgen moest.
1512 sulcken [-bitt] <Alssem> Vergissing door de bekende
combinatie van bitter en alsem.
Varianten 1658:
KI 1510 geruchten voor genuchten Zetfout.
-
voetnoot1510
-
d'onnoosele genuchten: de onschuldige
genoegens.
-
voetnoot1511
-
beter onderhoud: betere conversatie, gesprek.
smetten: besmetten (in het beeld van de dampen), bederven.
-
voetnoot1512
-
eenigheid: eensgezindheid, eendracht.
sulcken: (zulk een of accus. zodanigen, vgl.
1508).
-
voetnoot1515
-
En ... roer: en staan wij
onze tijd aan het roer (vervullen onze taak, doen wij wat wij
schuldig zijn te doen, onze plicht).
-
voetnoot1517
-
En ... bestellen: en zien wij ons
‘verse’ haat toedienen (leveren, verschaffen) in ruil voor oude
(langdurige) diensten (de bestellers worden niet genoemd; vrijer
vertaald: zien wij dat ons in ruil voor enz. nieuwe haat ten deel
valt; ons meew. voorw.).
-
voetnoot1518
-
En ... quellen: en zien wij ons door
van tevoren beraamd kwaad als beloning voor goede (rechtschapen)
bedoeling kwellen (zien wij dat we door enz. gekweld worden) gerockt van ouder rocken naast
rokkenen = beramen, op touw zetten, vgl. WNT
rokkenen, 905, 907 en Tien gedichten, p. 166, vs
84 gerockt = beraamd; gerockten
vloeck = vloek van predikanten, lijkt mij uitgesloten; vgl.
Eymael, p. 71; vloeck hier = verderf, kwaad, vgl.
WNT vloek (I) 2259, 2 b).
-
-
[tekstkritische noot]1522 [-De waere wetenschapp] ≤Naer [-soete] waerheid en niet meer≥ Voorz. Naer
onmisbaar bij spoort 1523; soete
moest weg wegens herhaling, zie soete 1523 en de
volgende correctie.
[-soete] ≤eigen≥ balsem soete moest gereserveerd
blijven voor 1523 soete wegen.
-
voetnoot1519
-
schouw: schuw, afkerig,
wars.
Hooft en Haeght: naar het Hof of Den Haag
riekt.
-
voetnoot1520
-
all: elk (vgl. 1508).
onvré: twist, onenigheid, tweedracht.
-
voetnoot1521
-
Eeck en Alsem: azijn en alsem,
scherpte en bitterheid.
-
voetnoot1523
-
niet meer: niets meer (slechts de
waarheid).
eigen Balsem: de balsem die bij de zielen past,
die erbij hoort.
-
-
[tekstkritische noot]1524 [∼+] <H>aer
-
voetnoot1524
-
Door ... spoort: langs liefelijke
wegen (op vreedzame wijze) speurt, zoekt.
houdt enz.: acht (hoofdzinsorde metri causa; houdt normaal achter waerder).
haer'... waerder: meer haar moeite
(inspanning) waard.
een ... Boeck: ene en tweede boek (Gods openbaring
in de Heilige Schrift en in de natuur (vgl. de klassieke formulering
in de geloofsbelijdenis der Gereformeerde kerken (37 artikelen),
eerste artikel II; de hele wereld is ‘als een schoon boek, in
hetwelk alle schepselen, grote en kleine, gelijk als geschreven
letteren zijn, die ons de onzienlijke dingen Gods geven te
aanschouwen.’).
-
voetnoot1525
-
een' ... ander':
(spelend met 't een en 't ander) sommige (een' en ander' attributief
gebruikt, zoals wij de een of andere attr. kunnen gebruiken; Huygens
buigt ook een' gezien de apostrof; vgl. MNW een
528, g Een ende ander = het een en ander, allerlei
dingen. ‘In dezen zin wordt een ook in het mv. gebruikt.’ Die coninc
... hilt jegen hem sprake van enen ende van andren saken).
-
voetnoot1526
-
onser ... mist: onze mistige,
slechtziende ogen, blik (omkering kern en bepaling).
met ... geladen: vol duisterheid (vgl.
1358).
-
voetnoot1530
-
den middagh: het licht van de
middagzon (vgl. WNT middag 656 boven en vs 1543/5: klaer Als middagh).
-
-
[tekstkritische noot]1531 [-alles] ≦alles≧ Verduidelijking.
1532 dunckten
door verticale streep gescheiden in dunckt en.
[onthouden] ≦onthouden≧
Verduidelijking.
1534 de[-n] Terecht, geen objekt, maar in subjektsrelatie tot uijtgeseght.
1535 en soo
werd werd soo dat ons Misschien in verband
met volgende vs, dat een lettergreep tekort zou komen (en soo werdt klaer klaerachtigh // En waer waerachtigh).
Varianten 1658:
KI 1531 hen voor hem Zetfout.
Varianten 1672:
KII 1531 hem voor hen Zetfout hersteld.
-
voetnoot1533
-
All 'tnoodighe: al het noodzakelijke
(wat zij móeten weten) (naar de oude gereformeerde opvatting dat
alles wat voor onze zaligheid nodig is, in de bijbel helder is; vgl.
Avondmaalsgedichten, p. 126, vs 37 ‘Vindt ghij
daer (in de bijbel) twijffeligh ijet dat ons noodigh
schijn'’).
-
voetnoot1534
-
uijtgeseght ... droomen: afgezien van
(als we uitschakelen) de willekeur van onze gedachtenspinsels
(fantasieeën) (abs. partic. constr.; MNW uteseggen
1038, 3: uitzonderen, verwijderd houden; utegeseit
922: ter zijde gelaten enz.).
-
voetnoot1536
-
Gedijdt ... goed: komt zonder twijfel het
noodzakelijke (wat hij weten moet en wat volkomen helder is in de
bijbel) ten goede.
-
voetnoot1537
-
deser ... machtigh: de toom
(teugel) van dit inzicht zijn wij niet zo machtig (hebben wij niet
zo vast in de hand) (toom mann. genus, deser hoort bij redens vgl. voor
reden = opvatting, inzicht 1546; de toom is dese reden: voorbep. van identiteit).
-
voetnoot1538
-
wel: wel eens.
ons: voor ons.
klaerachtigh: lijkend op klaar, maar het niet
zijnde.
-
voetnoot1539
-
waerachtigh: lijkend op waar, maar
het niet zijnd (vgl. Huydecoper, Proeve enz., p.
149 vlgg., o.a. dit citaat ten bewijze van waerachtigh = op de waarheid lijkend, wat waar schijnt, maar
het niet is; ook MNW waerachtich 1543 geeft deze bet. onder Aanm.
Huygens kent het woord ook in de huidige bet.; zie het citaat bij
Huydecoper a.w., p. 150, waar hij waerachtigh
stelt tegenover waer-achtig (= waar lijkend). Vgl.
ook Hofwijck 764 Waerachtelick = in waarheid).
meer en min: meer en minder (klaers en klaerachtighs, waers en waerachtighs).
-
voetnoot1540
-
Naer ... sinn: in
overeenstemming met het meer en minder vertrouwen (zich verlaten op)
het aantrekkelijke van eigen gedachten (MNW verlaet 1965, 5; hoe meer vertrouwen ..., hoe minder klaer
enz.).
-
voetnoot1541
-
sinnen: gedachten, opvattingen.
schillen: verschillen (vgl. Dagh-werck, p. 53, 56, waar Huygens dit woord tegenover
Mostaert verdedigt).
-
voetnoot1542
-
West aen: naar het westen, in
westelijke richting.
-
voetnoot1545
-
menschen werck: werk van
mensen (menschen pregenitief).
stege beestlickheden: koppige manieren van een
beest.
-
-
[tekstkritische noot]1548 [-aen] ≤in≥
'tmijne Beter voorz.
1553 na woord zijn de rest van het vs en de twee volgende
vss onleesbaar doorgehaald en in de marge vervangen.
van [-∼] ≤kort beslagh≥
Varianten apograaf:
A 1546 Eens
anders (correctie in A, onduidelijk door wie).
A 1552
in huijs (fout copiist).
-
voetnoot1546
-
Een anders: (groepsbuiging,
samentrekking) eens anders reden = opvatting, inzicht (vgl.
1537).
-
voetnoot1547
-
En maken: (samentrekking van te) en ... te maken.
-
voetnoot1549
-
niet ... voelen: niet de opvatting
heeft die ik meen terecht te hebben; (lett.:) niet gevoelt wat ik
meen terecht te gevoelen.
-
voetnoot1550
-
Laegh ... boord: (zonder
beeldspraak:) Als die boosheid weg was, verwijderd zou zijn.
woelen: harrewarren, twisten.
-
voetnoot1551
-
gespoocks: rumoer, herrie (WNT
gespook 1783 aan het einde; vgl. WNT spoken 2917, 5, 6).
-
voetnoot1552
-
huijs en kluijs: grotere en kleinere
huizen (WNT kluis 4417, o.a. dit citaat).
-
voetnoot1553
-
in ... knoopen: in weinig
woorden samen te vatten (WNT beslag 2026, 13 = omvang; o.a. dit
citaat; knoopen = binden, samenvatten).
-
voetnoot1554
-
Vind ... loopen: Merk ik dat mijn
naaste de goede weg misloopt (accus. c. inf. constr. bij vinden =
opmerken, constateren, dus anders dan de echtnederlandse acc. c.
inf.: ik vind hem zeuren met vinden = oordelen (zie mijn art. Lev.
Talen nr. 275 (1971), p. 133, 135, Zwaanzinnigheden, p. 31-32); ook anders dan: Ik vond hem in
bed liggen, met vinden = aantreffen, analogisch naar: Ik zag hem in
bed liggen (zie zelfde art.)).
-
voetnoot1555
-
bijwegh: zijweg (tegenover toe-pad = weg die recht naar het doel voert).
sien: (voor de vorm vgl. Dagh-werck, 42, 46).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 1556
heeft in (fout copiist).
A 1567 wat voor dat (fout
copiist).
-
voetnoot1556
-
een ... gebrockt: een tand in kwijt
is geraakt (zodat de spijs dodelijk is) (WNT inbrokken 1534).
-
voetnoot1557
-
Wat ... gebaer: (hoofdzin na de
voorgaande hypothetische bepalingen in de vorm van de
vraag) hoe reageer ik, gedraag ik mij (WNT gebaar 374: de
wijze waarop men zich voordoet).
onstell ... buijten: Verwring ik mijn gelaat (ontstellen = misvormen; de innerlijke reactie
volgt nog, het gaat dus om toornige gelaatstrekken enz.).
-
voetnoot1558
-
Onsteeck ... gemoed: word ik kwaad,
ontsteek ik in woede.
-
voetnoot1559
-
Schend: tast ... aan, ga ... te lijf
(WNT schenden 421).
-
voetnoot1560
-
dat: wat (vgl. 1556).
daer ... gaet: de plaats waar hij heengaat (vgl.
1555 Den ... slaen).
-
voetnoot1562
-
lij ... niet: sta niet toe, verhoede.
af te halen: weg te halen (abs. gebruikt, zonder
de bepaling waarvandaan).
-
voetnoot1563
-
Ick ... gevaer: (vgl. 1555/6 Sien ... gebrockt).
wijs ... pad: (vgl. 1554 Vind ...
loopen).
-
voetnoot1564
-
all ... macht: al de kracht van
redenering (argumenten) waarover ik beschik (mijn'
Redens voorbep. bij macht, met
groepsbuiging).
se ... vatt: ze (mijn' Reden)
niet aanneemt (WNT vatten 931, 23).
-
voetnoot1566
-
straff: bestraf, berisp.
met ... als: slechts met.
-
voetnoot1567
-
dat: wat (proleptisch subjekt van de
objektszin bij wouw, zoals wij nog doen (wat ik
wou dat enz.).
gebeuren kond': mogelijk ten deel zou
vallen.
-
voetnoot1568
-
mij ... vond: zou merken dat ik een
dwaallicht volgde (constr. als in 1554, echter zonder te; of moeten we denken aan constructies als: Ik vond hem
in de tuin werken, vgl. de aant. bij 1554; of kunnen we vinden hier met zien gelijkstellen: mij
een dwaallicht zag volgen?).
-
-
[tekstkritische noot]1578 Die door het Roomsch bedrog
werd Die door 't Roomsch mis-verstand Mitigering
en preciezer.
Varianten apograaf:
A 1578 Roomsch (fout copiist, verklaarbaar uit doorstreping van
eerstgeschreven het en voorplaatsing van 't, dat makkelijk over het hoofd kon worden
gezien).
-
voetnoot1569/1570
-
God ... doen: (zie
Matth. 5, 44; Luc. 6, 28 ‘doet wel dengenen die u
haten’).
-
voetnoot1571
-
inden doncker: (dat. ntr. enk.) in
het donker (in marge 1. Joan. 2.9.11. Wie zegt dat
hij in het licht is, en zijnen broeder haat, die is in de duisternis
tot nog toe. (vs 11:) maar wie zijnen broeder haat, is in de
duisternis en wandelt in de duisternis, en weet niet waar hij
henengaat; want de duisternis heeft zijne oogen verblind).
-
voetnoot1572
-
sultte: (zoutte), verergerde.
Christeloosen: zonder Christ (= Christus, WNT
Christ 2018) onchristelijk (WNT Christ 2019, dit citaat).
-
voetnoot1573
-
Wie ... niet:
wie doet het Joodse volk geen verdriet (Wie
ongebogen, Gods erfdeel, subjekt = Gods bezit,
Gods uitverkoren volk (vgl. Deut. 9, 26, 29, waar Israel ‘uw volk en
uw erfdeel’ heet).
-
voetnoot1574
-
Het ... geslacht: het heilige volk
(omdat God het uitverkoren heeft).
dat ... doodden: (hier een van de christelijke (!)
wortels van het antisemitisme; Revius wist wel beter: 'ten zijn de
Joden niet enz.; haeren = hun, ad sententiam bij
enk. geslacht; doodden, voor de -n zie Inl. 9, 3).
-
voetnoot1575
-
'swerelds ... deel: de
heidenen (Huygens volgt de bekende indeling van het mensdom in
Joden, Heidenen en Christenen).
-
voetnoot1577
-
en ... beschreien: zonder over hen te
schreien.
-
voetnoot1578
-
Die ... gescheijen: (beperkende bijv.
bijzin bij de Christenen) die door de roomse
dwaling (met toespeling op de mis) van Gods gemeente zijn gescheiden
(vgl. Avondmaalsgedichten, p. 124, vs 1).
-
-
[tekstkritische noot]1580 [-het] <'t>gheen Metri causa.
1582
[-met] ≤door≥ met meerduidig, kon ook tezamen met, gepaard met
betekenen; door ondubbelzinnig.
-
voetnoot1579
-
En ... schiep: en die scheppers
willen zijn enz. (onafh. woordorde metri causa) (in de mis schept de
priester God bij de consecratie; leer van de
transsubstantiatie).
-
voetnoot1580
-
noch voldoen: nu nog vervullen, volbrengen.
'tgheen ... voldaen: hetgeen waarvan hij van het
kruis af nep dat het door hem volbracht was (acc. c. inf. met
prolepsis van de ‘acc.’ 'tgheen; vgl.mijn art.
Hooftiana III, Twee prolepsisgevallen, N. Tg. 68
(1975), p. 454)).
-
voetnoot1581
-
doen ... steruen: (in de mis die een
onbloedige herhaling is van Christus offer aan het kruis; vgl. Voet-maet, p. 76, vs 101-102; (in de marge Joan. 19.30.: ‘Toen Jezus dan den edik genomen
had, zeide hij: Het is volbracht, en het hoofd buigende gaf den
geest.’ De mis leert naar de woorden van de Heidelbergse
Catechismus, zondag 30 (Huygens was daarmee opgevoed) ‘dat de
levenden en de doden niet door het lijden van Christus vergeving der
zonden hebben, tenzij dat Christus nog dagelijks voor hen van de
Mispriesters geofferd worde, en dat Christus lichamelijk onder de
gestalte des broods en wijns is, en daarom ook daarin moet
aangebeden worden; en alzo is de Mis in den grond anders niet, dan
een verloochening der enige offerande en des lijdens van Jezus
Christus, en een vervloekte afgoderij.’).
-
voetnoot1583
-
blinde grouwelen: gruwelen uit verblinding
voortkomende.
onnoosel misverstand: domme dwaling (thans niet
meer met toespeling op de mis, geen koppelteken!).
-
voetnoot1585
-
kome ... af: kome nog eens naar
beneden (na zijn komen in Bethlehem).
geessel ... gebeden: (Vgl. Matth. 21, 12: ‘En
Jezus ging in de tempel Gods, en dreef uit allen die verkochten en
kochten in den tempel, en keerde de tafels der wisselaars om, en de
zitstoelen dergenen die duiven verkochten’. Huygens doelt hier op de
verkoop van aflaten; vgl. Avondmaalsgedichten, p.
129, noot bij 83-90).
-
voetnoot1587
-
menschen werck: (vgl. 1545) werk van
(voor) mensen (mensen kunnen het niet, God alleen).
der moeijte: (oorz. voorw. in genitief, beheerst
door moe).
-
-
[tekstkritische noot]1590 [d+] <t>reurigh medelijden Vermoedelijk
droevig begonnen; wil Huygens het treuren om hun dwaling beter doen uitkomen?
-
voetnoot1590
-
Wat ... medelijden: wat
kunnen wij anders doen dan met droefheid medelijden hebben (medelijden verbum; plichten =
dienst, verrichting, taak).
-
voetnoot1592
-
Die ... magh: (met toespeling op Joh.
10, 16 ‘ ... en het zal worden ééne kudde en één herder’ (magh = moge).
-
voetnoot1596
-
euen soo: evenzeer.
mis-daed: verkeerd doen in de mis (woordspelend
met mis).
-
voetnoot1599
-
light'er bij: ligt ernaast.
van ... ding: van alles (alles wat er is, al het
geschapene).
-
-
[tekstkritische noot]1606 Al[-l] Vgl.
1167.
Varianten apograaf:
A 1613 den
dageraed (vgl. 1445).
Varianten 1653:
E.p. 1613 de
dageraed (mogelijk correctie in de drukproet).
-
voetnoot1600
-
in ... beving: in het grote
wereldrond omsloot, opnam.
-
voetnoot1601
-
wercke-dagen: werkdagen,
scheppingsdagen (‘en Hij rustte op de zevende dag’, 4e
gebod).
-
voetnoot1607
-
te ... mijl: hun grootte af te meten
tot op een mijl nauwkeurig (WNT passen 687, II o.a. dit citaat).
losse: wispelturige, telkens veranderende (WNT los
(I) 2962, 13; vgl. 2966 los weer = onbestendig weer).
-
voetnoot1608
-
blootshoofds: bij volle maan.
gehult: met een kap (bij afnemende maan).
met een masker: bij wassende maan (Men stelle zich
de maan-vorm voor in deze constellaties; vgl. de figuren bij Eymael,
p. 84).
-
voetnoot1609
-
duijckt sij: nieuwe maan.
ontslippen: ontgaan, ontsnappen.
-
voetnoot1610
-
plecken ... tippen: vlekken en punten
(WNT tip (II) 2: stip of haaltje; Kil. punctus).
-
voetnoot1613
-
All ... suijen: al verschuift de
plaats van zonsopkomst van het oosten naar het zuiden (van 23 sept.
tot 22 dec. gaat de zon elke dag iets zuidelijker op) (WNT krimpen
269 spreekt alleen van de wind: door het westen naar het zuiden
gaan; WNT ooster 210 noemt slechts oosterpunt en
geeft dit citaat).
-
-
[tekstkritische noot]1619 [- in] ≤ tot≥
lust enz. in lust en onlust
zou kunnen worden opgevat als bep. van omstandigheid; het moest
verbonden worden met wendt; dit bewerkt door tot. 1622 [ m+] < M> ist Prominent.
1623 dropp ≤ voor≥ dropp Omissie. 1624 wij[- e] n
Metri causa.
-
voetnoot1614
-
waer ... lieght: waar het
aan ligt (WNT liegen 2126: Het liegt daar = het schort daar, het
ligt daaraan).
buijen: donkere wolken, dreigend met een bui (WNT
bui 1712, 2).
-
voetnoot1615
-
huijlt: (bij
sterke wind).
gins en weer: heen en terug, heen en weer, naar
alle kanten, nu zus dan zo. stelts' ... vlammen:
(bij onweer of bliksem).
-
voetnoot1619
-
Dien ... wendt: voor wie haar (van de
Locht) gesteldheid zich wendt, zich keert,
wordt tot vreugd en verdriet (MNW wenden 2145 Intrans.: zich
wenden).
-
voetnoot1620
-
all ... uer-werck: dat hele uurwerk
(hier beeld voor de hele samenhang van weersgesteldheden).
-
voetnoot1621
-
ronsselen: klein rad dat in groter rad grijpt
en dit in beweging brengt (WNT rondsel 1116).
ketingen en snecken: kettingen en snekken
(kegelvormig onderdeel van een uurwerk, dat dient om een tegenwicht
te vormen tegen de geleidelijk verminderende drijfkracht van de veer
(WNT snek 2302).
-
voetnoot1623
-
wij'n ... dropp: of wij zien enz.
(zie voor de constr., ook in 1624, Inl. 9, 6).
-
voetnoot1624
-
wij'n ... op: of wij maken precies
uit, stellen exact vast.
-
voetnoot1625
-
Wat ... is: hoe ze gemaakt,
samengesteld, is (WNT maaksel 18, 3: manier waarop iets gemaakt
is).
-
-
[tekstkritische noot]1628 [-Gestadigh] ≤Gedurigh≥ [-wer] voller [-werdt] ≤loopt≥
Waarom gedurigh is onduidelijk. wer(dt) kwam te vroeg, vergissing; loopt
is meer tekenend.
1630 voorstroom[-en] Misschien eerst Voorstroomen moet
halen; moet gaen halen eiste verkorting met één
lettergreep. Mogelijk ook vergissing.
1633 [-~] ≤in't≥
1634 [-magh] ≤kan≥ druijuen enz. magh zou modaal kunnen worden opgevat (vgl. Wat mag hij daarmee bedoelen?); kan drukte
ondubbelzinnig ‘in staat zijn’ uit.
-
voetnoot1626
-
Wat dat: (vgl. voor invoeging van
voegw. dat 1450, 1627, 1632, 1633).
wat ... heeft: welke invloed ze ondergaat van
enz.
-
voetnoot1627
-
Hoe ... graeuwt: waardoor ze groen en
grijs is.
-
voetnoot1628
-
en ... water-pass: en (toch) op
hetzelfde niveau blijft.
-
voetnoot1629
-
wat wetten: welke wetten.
haer: ze (eb en vloed).
-
voetnoot1630
-
Hoe ... halen:
hoe ver naar het westen men het begin van hun stroom moet gaan halen
(opzoeken).
-
voetnoot1631
-
Oostwaerd aen: naar het oosten.
hoe ... wraeckt: hoe ver de naald (van het kompas)
afwijkt van het noorden.
-
voetnoot1632
-
Wat ... maeckt: wat maakt dat ze soms
stilstaat en soms beweegt (uit haar stand naar het noorden).
-
voetnoot1633
-
Wat ... alleen: wat de aardbol steunt
in het middelpunt van alles (Ptolemaeisch wereldbeeld, dat Huygens
in zijn gedichten steeds volgt, vgl. Verkuiyl a.art. 234/5).
-
voetnoot1634
-
vlot: omdat hij nergens is bevestigd,
dus ‘drijft’.
vast: omdat hij in rust verkeert; de acht kreitsen
(sferen) wentelen concentrisch rondom het aarde-middelpunt (Verkuyl,
235).
-
voetnoot1635
-
mindere: geringere, minder
waardevolle, onedele.
-
voetnoot1636
-
meerdere: meer waardevolle, edele.
hoe ... stael: hoe 't komt dat dat doorschijnende
staal (Huygens vergelijkt de diamant met stael om
zijn hardheid, maar doorschijnigh stael).
-
-
[tekstkritische noot]1640 a. Die altoos Peerelen, en noijt
gesond, en baert:
b. Die puijck van
Peerelen, maer noijt gesond, en baert:
a was tegenstrijdig: alleen als hij ziek is,
brengt de oester parels voort. Huygens redde het door puijck van en bracht tegenstellend maer
aan.
1643 hoe 'teijndight in het blad werd
hoe 't inde bladen stuijt Het ‘tot stilstand
komen’ zo uitgedrukt, beter woord.
1648 [-verstand] <verstandigh>
Verduidelijking.
Varianten apograaf:
A 1643 hoe
't (eigenmachtig ingrijpen van de copiist).
-
voetnoot1640
-
gesond: (pred. toev. bij Die) gezond zijnde, als hij gezond is (maer ... en = maar; ditmaal gebruikt Huygens en bij het voegwoord
maer).
-
voetnoot1642
-
blancke: (Het vocht dat door de
stengels gaat is helder).
-
voetnoot1643
-
't: Sijn blancke voedsel.
stuijt: tot stilstand komt.
-
voetnoot1644
-
werckt: actief is.
scheidt'er ... uijt: er (met het wercken) in de winter mee ophoudt (WNT scheiden 360, 3:
scheiden uit = met iets ophouden, met iets uitscheiden).
-
voetnoot1648
-
slechte: onnozele, zonder rede
(tegenover verstandigh).
't ... verdeelt: (Uit bloemennectar maakt de bij
honig, was uit klieren op het achterlijf).
en ... Reden: en (toch) hun gedrag regelen op een
wijze die zeer nabij komt aan die van ons, mensen met verstand
(lett.: bijna met ons verstand).
-
-
[tekstkritische noot]1654 [-ont] <komt> Vergissing, door gedachte aan ontspringt of iets dergelijks.
Varianten 1653:
E.p. 1650 zeden (drukfout).
-
voetnoot1652
-
Van ... geteelt: door mensen wordt
voortgebracht, verwekt.
met ... wensch: met bijna minder dan een wens,
vlugger dan men een wens kan uitspreken.
-
voetnoot1654
-
Hoe ... komt: (In het linkerhart is
de aangeboren warmte, calor innatus, gezeteld; vgl. Dagh-werck, 1718 vlgg.).
-
voetnoot1655
-
meldt: openbaart, verraadt.
voelt: waarneemt.
doorden and'ren: door elkaar.
-
voetnoot1657
-
Geschift ... moeijt: (nl. door de
innerlijke, inwendige, gemene zin (common sense), die de
zintuigelijke indrukken scheidt en ordent; vgl. Dagh-werck, 1721).
sonder ... gescheiden: zonder moeite, gemakkelijk
uiteengehouden.
-
voetnoot1658
-
alleen: in hun eentje, op zichzelf
(adv. bep.).
-
voetnoot1659
-
Gelijcke ... doen: dezelfde taak
verrichten (Huygens bedoelt dat één neus en één mond hetzelfde
presteren als twéé oren).
de spraeck: het spreken.
-
voetnoot1663
-
Niet ... moeijte: met minder moeite
dan ... (bijw. bep. Niet ... gaen, nevengeschikt
met euen ... denckt).
-
-
[tekstkritische noot]1668 Ontvanger general werd Ontfangster in 'tgemeen Vervrouwelijking en
purisme!
Varianten apograaf:
A 1672 kronckeligh zonder 't (fout
copiist).
-
voetnoot1664
-
maer ... denckt: maar op hetselfde
moment dat het (het hoofd) maar denkt.
-
voetnoot1665
-
Hoe ... weij:
(Vgl. Dagh-werck, 1741 vlgg.: de spijsbrei wordt
in de darmen omgezet tot chylus, de lever maakt deze tot bloed; een
deel van dit bloed wordt omgezet in weefsel, terwijl de
afvalprodukten het lichaam verlaten als ontlasting; de nieren
zonderen de leste weij af (vgl. de kaasbereiding
waarbij de vaste stoffen bezinken en een min of meer heldere
vloeistof, de wei, overblijft), die door de ureters naar de blaas
wordt afgevoerd).
-
voetnoot1667
-
knorr: kraakbeen.
de keucken: de maag (vgl. Dagh-werck, 1731; het beeld keuken aansluitend bij 17e-eeuws
koken in de zin van verteren).
-
voetnoot1668
-
Ontfangster ... gemeen: algemeen
ontvangster (schertsende vergelijking met een ontvanger-generaal (WNT ontvanger 2019, onder), door
Huygens puristisch en met vervrouwelijking omgezet in Ontfangster in 'tgemeen).
-
voetnoot1669
-
verkrachte ... gulsigheden: door onze
gulzigheden verkrachte maagd (van ... gulsigheden
bep. bij verkrachte).
-
voetnoot1670
-
kock ... kocks maet:
(beelden (in het keukenbeeld blijvend) voor meer en minder
belangrijke organen en vochten bij de vertering).
onderCock: (lager in rang dan de beide
voorgaande).
met reden: terecht (bijw. bep. bij Genoemt werdt).
-
voetnoot1671
-
geele ... warmt: de gele gal, in de
lever gevormd, van de galblaas naar de twaalfvingerige darm gevoerd,
bevordert de vertering; de roode Leuers warmt = de
hete rode lever, die van chylus bloed maakt; vgl. Dagh-werck 1729 vlgg., vooral 1733/4, waar 't echter over
de galblaas met zijn hitte gaat).
-
voetnoot1672
-
den: (zie voor de -n Inl. 9, 1).
ommeloop: darmscheel, mesenterium (Dagh-werck, 1758-1760), waar de adertjes (venae
mesaraicae) het fijnste van de chylus uit de darmen opnemen (WNT
omloop 395 e).
-
voetnoot1673
-
de ... milt: de wonderlijke
(grillige, onberekenbare) milt (vgl. Dagh-werck,
1735-1740: de milt als oorzaak van onredelijk verdriet, van
bekommering over niets).
-
-
[tekstkritische noot]1684 [-soete] ≤stille≥ meening Nadruk op het rustige,
bedaarde; soete = liefelijke (mening) voldeed
niet.
-
voetnoot1675
-
De ... slagh: het beste soort (vgl.
1970 vlgg.!).
viel: (toevallig) werd (WNT vallen 329).
Waerom.: (punt als afbrekingsteken).
lang: langdurig, voortdurend.
-
voetnoot1676
-
ouer lang: (woordspelend) allang.
'Tis reden: 't is goed, gepast.
kom': (conjunctiefvorm komme; Huygens
schrijft: kom' = komme en kom' = kome
(zie een vb. van het laatste Tien gedichten, p.
91, vs 44).
-
voetnoot1678
-
ondersoecks: dingen om te
onderzoeken, onderzoekenswaardigs (ondersoeck =
wat men onderzoekt; vgl. 865 vertrouwen = wat men
vertrouwt).
soete hoecken: liefelijke verborgen
plaatsen.
-
voetnoot1682
-
vermaken: verkwikken, ontspannen.
en vertreden: en waarin (waaronder) wij
rondwandelen, ons verplaatsen (MNW vertreden 166 intrans.: ergens
anders gaan staan, zich verplaatsen.
Ook met het bijdenkbeeld
‘om zich te vertreden of te vermaken’).
-
voetnoot1684
-
stille: rustige, bedaarde (slaat meer
op de wijze waarop men zijn mening zegt dan op de mening zelve,
indirekt gebruik van het adj.).
-
voetnoot1685
-
onderrechten: onderrichten
(woordorde afwijkend, onafh.; normaal sich laet
onderrechten).
-
-
[tekstkritische noot]1688 tegenwroe[d+] <t> ?t
-
voetnoot1686
-
En ... winst: en verliezen winst
noemt (wederom hoofdzinsorde). in 'tvechten:
tijdens het vechten (in de marge Prou.25.12. De
spotter zal niet liefhebben wie hem bestraft, hij zal niet gaan tot
de wijzen).
-
voetnoot1687
-
in 'tvallen: tijdens het vallen, al
vallende.
verr is: Ver van ons is.
strack: onbuigzame, onverzettelijke.
-
voetnoot1688
-
steegh: koppig.
ketterlick: op de wijze van een ketter, ketters
(WNT ketter (I) 2548, dit citaat). de ... wroett:
tegen de waarheid wroet, ingaat.
-
voetnoot1689
-
dollen: (woordspelend met dolen = dwalen) dol, dwaas zijn, razen. wijcken: toegeven.
-
voetnoot1690
-
verhoetelen: te gronde doen
gaan, verderven (Sewel: to Marr, spoil).
strijcken: de vlag strijken, zich gewonnen geven
(WNT strijken 50).
-
voetnoot1693
-
woord en wederwoord: het
gesprek.
waerde: (woordspelend) geëerde,
gewaardeerde.
-
voetnoot1694
-
eenigheid: eenzaamheid, alleen zijn.
op ... onvoorsiens: onverwachts (met adv. -s; men zou een superlatief verwachten; ook
afwijkend van op zijn zondags enz.; de woordgroep
is mij niet duidelijk).
-
voetnoot1695
-
veel ... genoijt: (tegenover op 'tonvoorsiens) vaak, telkens en telkens
genodigd, verschijnen ... hof: (spelend met: aan
het Hof verschijnen).
-
voetnoot1696
-
En ... fruijt: (hoofdzinsorde) en er
op het fruit aanvallen. dat ... vreest: dat het
manen van de maaier, de schuldeiser van de dwazen, niet vreest (WNT
maaien 17: maaieman schertsend voor de dood ...;
‘misschien moet daarbij ook gedacht worden aan een woordspeling met
maai, made’; de zotten moeten met de dood betalen voor hun
gulzigheid; constr. den ... Sijn manen als Jan z'n
fiets).
-
voetnoot1699
-
Besitt ... alleen: Ben ik met mijzelf
alleen en volkomen eigen baas.
-
-
[tekstkritische noot]1702 [E+] <O>f Onmiddellijke verbetering van
begonnen En in Of: een andere
mogelijkheid, geen toevoeging.
1703 [-met]
<wel> Vergissing.
1709 Mahometsijn door verticale streep gesplitst.
1710 [-gelogen] ≤versierde≥
Beter woord: verzonnen stenen; liegen kan moeilijk als object een
concretum hebben.
-
voetnoot1701/1702
-
en ... rond: en word ik
moe van het wandelen en het op de wijze van een molen in het rond
stappen (moe res. werkw. bep.; vgl, ik treed mij
moe; ik heb mij moe getreden; passief ik ben moe getreden. Huygens
gaat nog verder, met koppelwerkw.: ik word moe
getreden).
in 'tlang: in de lengte.
in 'tkruijs-pad: in de dwarspaden.
-
voetnoot1702
-
nat: (substantivering)
vocht, regen.
oorbaer: goed, nuttig.
thuijs trad: naar binnen ging, in huis
ging.
-
voetnoot1703
-
Ick ... thuijs: (geen inversie; wij
meestal:) dan loop ik met gemak in vier stappen naar binnen en in
vier huizen.
-
voetnoot1704
-
Vier ... hoecks: (plattegrond E: Vier houten Somer Huijskens) schuin,
diagonaalsgewijze tegenover elkaar (vgl. ouerhoeck
261 in andere bet.; WNT overhoeks 1757, B 2).
groene: (de huisjes zijn begroeid, zie
1717).
-
voetnoot1706
-
Belocken: lokken (WNT belokken 1740,
dit citaat).
-
voetnoot1707
-
'Tzij ... zij: of het nu de taal
(woorden) van deze (= 'tandere (huijsken) of de
echo van dat (= een (huijsken) is (Het is niet uit
te maken welk huisje roept, welk echoot).
-
voetnoot1709/1710
-
En ... steenen:
(Volgens een moslimse traditie hangt het lijk van Mohammed tussen
vier krachtig-magnetische stenen, zodoende daartussen zwevend.
Huygens gebruikt dit motief ook in zijn gedicht Verleider van Gods Volck(W. IX, 4) van april 1643 en in
Iae noch Neen, enz. (W. III, 134) van febr.
1640.). Vgl. Eymael, p. 134/135; Dr. C.W. de Kruyter deelt mij mee
dat in het eerste deel van Jan Huygen van Linschotens Itinerario, p. 25 (uitg. van de Linschotenvereniging in 5
delen, 1910-1939), deze traditie vermeld wordt omtrent het lijk van
Mohamed hangende in een ijzeren kist ‘in de locht, onder eenen Hemel
ghemaeckt van Seijl-steen, welcke groote besoeckinge ende bevaert
heeft van de Turcken’).
-
voetnoot1710
-
in ... geweld: in de gelijke, bestendige (niet
aflatende) aantrekkingskracht (euen en staegh nevengeschikt).
versierde: verzonnen.
-
voetnoot1711
-
In ... scheel: Tenslotte
beslecht ik het geschil (vgl. 444).
-
-
[tekstkritische noot]1718 lust[-en]
Vergissing.
Varianten 1658:
KI 1721 Beluijsterd voor Beluijsterd'
Zetfout.
-
voetnoot1712
-
gedoken en geblindt: weggedoken (in de luwte)
en in het donker (in de schaduw).
-
voetnoot1713
-
Geblindt en ongesien: in de schaduw
en zo dat men mij niet kan zien (Hij kan wel zien, vgl. 1736
vlgg.).
-
voetnoot1714
-
neffens ... spoor: (Zie de
plattegrond de twee huisjes aan de Groote
Heerwegh).
-
voetnoot1715
-
En doen ...: (hoofdzinswoordorde) en
de vreemdeling enz. doen uitroepen. in ... gaen:
terwijl hij voorbijrijdt of -wandelt.
-
voetnoot1717
-
schuijl: (vgl. 1713 ongesien).
Memme-bloemen: kamperfoeliebloemen (WNT mem 513:
waarschijnlijk = memmekens = bloemen van de
kamperfoelie).
-
voetnoot1718
-
met lust: met plezier (bijw. bep.,
ook op hoor mij dan verdoemen = veroordelen
betrokken.
-
voetnoot1719
-
duijck ... mij: verschuil ik mij
achter mijzelf.
de schilder: Apelles. (zie G. Vasari, Le vite de' piu eccelenti pittori, enz.
Florence
1568, ed. Pio Pecchiai, Milano 1920, Vol. I, p. 20 over deze
gewoonte van Appelles).
-
voetnoot1720
-
'tTaejfereel: het (zijn) schilderij.
dit en dat: op- en aanmerkingen (WNT dat (III)
2).
-
voetnoot1722
-
beloegh: belachte, erom lachte.
als gestorven: (pred. toev. bij ick) als het ware gestorven (zijnde).
wat ... bedorven: (inzet van de direkte rede, voor
de regel door aanhalingstekens aangeduid, schoon midden in het vs
beginnend; vgl. 1724).
gronds: (partit. genit. bij wat)
(wat een grond).
-
voetnoot1723
-
klaere: zuivere.
gespilt: verspild, bedorven.
om ... lusten: voor overdadig genot, genietingen
die de maat teboven gaan.
-
-
[tekstkritische noot]1731 [-maer] ≤of≥
Beter voegw.: men kan het een vragen of (beter)
het ander.
1735 sien [-∼] ≤sieden≥ in uw [-hert]
<borst> hert
vergissing, zie 1737 waar hert tepas kwam.
Varianten 1658:
KI 1734 oij voor Moij Zetfout.
-
voetnoot1724
-
Daer ... aen: Daartegenover.
wel ... hem: Het ga hem goed, Gezegend de
man.
-
voetnoot1725
-
Den planter: (bijstelling in
zelfde naamv.).
den ... weijen: het moeras van vroeger wilde
weiden.
-
voetnoot1727
-
En dorst: (hoofdzinsorde, metri
causa) en ... dorst.
een ... erfs: een stukje grond.
-
voetnoot1728
-
En ... deughd: (wederom
hoofdzinswoordorde) en met mate geld uitgeven een deugd achtte, als
iets goeds beschouwde.
-
voetnoot1729
-
docht: dacht.
het ... geworpen: (erlebte rede; in direkte rede:)
het goud is niet in het water gegooid enz.
-
voetnoot1731
-
of ... niet: of (ik kan
beter zeggen) wat hoor ik niet?
-
voetnoot1732/1733
-
Den ... hooren: (antwoord op de
vraag, die hij zichzelf gesteld heeft).
-
voetnoot1734
-
de ... ooren: (Op oude prenten vindt
men het spreekwoord in beeld gebracht: de bomen hebben er inderdaad
oren).
-
voetnoot1735
-
Ick ... borst: (Huygens
springt opeens over van horen op zien! Uit het wilde gedrag van het
meisje zag hij dat bier zieden enz.).
-
voetnoot1736
-
ouer ... minnevier: ten gevolge van
het minnevuur (WNT over 1594, 3: ten gevolge van).
-
voetnoot1737
-
Onsteken: (sien) ontsteken,
ontbranden, opkomen.
in ... hert: (tegenover in uw'
borst).
douwen: duwen (om hem aan te moedigen).
-
-
[tekstkritische noot]1739 [Het+] <Den> Vergissing (door gedachte aan schort?).
Varianten 1658:
KI 1745 kersow voor kersouw Zetfout.
-
voetnoot1738
-
foolen: knuffelen.
bouwen: ruime geplooide bovenrok.
-
voetnoot1739
-
sien ... slet: zien verfrommelen (in
het gestoei) tot een vod.
-
voetnoot1741
-
Trijn ...: (Het volgende tot 1837 in
Delflands dialect).
-
voetnoot1745
-
nobele kersouw: edel madeliefje (WNT
kersouw 2442, 3: als benaming voor een vrouw; onder 3a, dit citaat;
de kersouw gold voor ... het toonbeeld van teedere bevalligheid,
lieflijkheid, blanke zuiverheid ... of van goedheid, zachtheid)).
'tis ... ter eeren: het is goed, fatsoenlijk
bedoeld (vgl. WNT eer (I) 3875 ter eere: op nette, fatsoenlijke,
onberispelijke wijze).
-
voetnoot1746
-
in echt: in het huwelijk, in
getrouwde staat (bijw. bep.).
suck ... is: zulk goed, zulke (mooie) kinderen te
zien vermeerderen als jouw mooie gezicht (mooi is), even mooie
kinderen als jij.
-
voetnoot1748
-
sagh': (conj.) zou ... zien.
mortie: (voor de relatief zeldzame spelling van de
verkleiningsuitgang met i vgl. Hermkens, p. 49;
zie ook 1752 koijtie, 2422 weuninkie).
-
-
[tekstkritische noot]1749 menighmael [-en] ≤wel≥ Keesje,
Levendiger? Vriendelijker?
1751 [-De knijne
worde] ≤Wordt metter tijd≥ Abusievelijk
tweede helft van het vs te vroeg overgeschreven van eerder klad.
1757 [-En dat wiel] ≤[-Dat] Die molen≥ Metrisch beter!
1759
[-doe] ≤as≥ doe na toe stotend.
1760 benne [-w'] <w'entelick> Enclitisch w' niet
aan het werkw. vast, maar zich syllabisch aansluitend bij entelick.
[-al?]
<as> Mogelijk als door as vervangen, conform Keesjes taal.
Varianten apograaf:
A 1751 knijne (eigenmachtige verbetering door de copiist,
terecht: de boer zegt knijne en het heeft geen zin hier een apostrof
als teken van syncope aan te brengen).
A 1759 't
minst (fout copiist).
Varianten 1653:
E.p. 1760 an
ienerocht (drukfout).
Varianten 1658:
KI 1760 an ien
erocht voor an ienerocht Zetfout 1653
verbeterd.
-
voetnoot1750
-
gaet an: ga (recht) op je
doel af (WNT aangaan 129, II c).
-
voetnoot1752
-
neemt ... voor: aanvaardt, accepteert
... voor, in plaats van.
-
voetnoot1754
-
tuer: = toer? streek, wonderlijke
manier van doen (MNW toer 453).
-
voetnoot1756
-
Soo ... Pleun: zo ging het mij met
m'n Pleun (vgl. nog Hoe vaar je?).
haddicks' opepast: had ik een werk van haar
gemaakt, haar het Hof gemaakt (WNT oppassen 1069, 2 c).
-
voetnoot1757
-
schuijuen: lukken,
eruitkomen (vgl. Huygens' Een boer, vs 85 (Weijnen
170): Die pankoek schuijft, in eenzelfde
situatie).
s'en ... niet: ze zou (het toch) niet
(doen).
-
voetnoot1758
-
souse ... niet: zou ze (het doen),
maar wou ze (toch eigenlijk) niet.
-
-
[tekstkritische noot]1762 [-∼] ≤ongse≥
1764 En die niet vorder magh werd Want die
niet meer en magh Duidelijker de onmogelijkheid van nog
kinderen krijgen aanduidend.
1765 [-Maer]
≤Dan≥ Onduidelijk.
1767 [-jou?] <je> Metrisch beter
de zwakke vorm in de daling.
1768 van [-∼sijn] ≤Delfland en sen≥ De
verandering van sijn in sen is
duidelijk: de boer zegt sen.
Varianten apograaf:
A 1767 slechts (fout copiist).
-
voetnoot1761
-
as: zoals.
het lock: het geluk, lot, de fortuin.
en ... diene: heeft (ons) niet (zo) willen
begunstigen (dat), is niet zo gunstig geweest (dat).
-
voetnoot1762
-
vleis ... biene: een kind van ons
(naar Gen. 2, 23, de woorden van Adam tot Eva: ‘deze is ditmaal been
van mijne beenderen en vleesch van mijn vleesch’; zoals Eva uit Adam
voortkwam, zo zou het kind uit hen voortgekomen zijn).
-
voetnoot1763
-
weght: weg (met paragogische -t achter spirant, vgl. Van Haeringen, Neerlandica,
p. 74).
'tis ... edaen: het is met Pleun afgelopen (zij
kan geen kinderen meer krijgen).
-
voetnoot1765
-
Dan ... zeil:
maar dat is een voordeel voor jou.
woll ... webbe: wol noch weefsel (collectief voor
kleren?).
-
voetnoot1766
-
Trijn ...: of Trijn ... (voor de
constructie zie Inl. 9, 6).
all 'thoopjen: de hele zaak, alles.
-
voetnoot1767
-
gaet ... slegh: ga maar met alle
macht door (vgl. 1751)
-
voetnoot1770
-
mochje miene: zou je kunnen
menen, denken.
mochje grouwen: zou je bang kunnen zijn (WNT
gruwen 1206, soms trans. (1707), zoals hier).
-
voetnoot1770
-
is 'touwe partje: is de oude list,
zijn de oude streken (WNT part (I) 525, 2: loze trek, list,
streek).
-
-
[tekstkritische noot]1776 'sGraue [sand+] <sae> Zo spreekt de
boer de naam uit.
1777 [-aen] <an> Conform het Delflands!
1778 En [-krijght noch kint noch
kraeij] ≤doeter me niet toe≥ De variant op
kind noch kraai hebben afgekeurd, als te vrij.
Varianten apograaf:
A 1779 ien (eigenmachtig ingrijpen van de copiist).
Varianten 1658:
KI 1780 meester voor miester Zetfout.
-
voetnoot1771
-
te langdword: te landwaard = te land
(vgl. te zeewaert = ter zee).
jae ... sté: ja wel degelijk (ook) in de stad
(?).
-
voetnoot1772
-
bij ... kras: (WNT kris (I) 283: ‘Men
pleegt kris voor een verkorting van Christus te houden en kras voor
een willekeurig allitererend toevoegsel’. Zo schijnt Kees het ook te
begrijpen, gezien de intercalatie; hij zweert bij kris en bij kras).
daer ... mé: daar valt niet mee te spotten.
-
voetnoot1773
-
Je ... recht: je zou mij niet mijn
recht op een volkomen eerlijke behandeling geven (WNT spel 2678: Het recht van 't spel, o.a. dit citaat).
dat optijghe: daarvan beschuldigen (WNT optijgen
(I) 1290: iemand iets optijgen.
-
voetnoot1774
-
Bij gurcke: bastaardvloek (WNT gurk
1308: het kan best de in scherts of als verbloeming gebezigde
meervoudsvorm van gurk, augurk wezen; vgl. gort,
grut, gortelingen (zie God, kol. 230).
mocht: zou ... kunnen.
-
voetnoot1775
-
hebb ... gat: bezit ook
klei(grond).
weet me: weet men (gereduceerde vorm, nog sterker
m).
-
voetnoot1776
-
'sGrauesae: 'sGravesand (dialectische
vorm, vgl. haetjes voor handjes, Weijnen, p. 10;
Huygens noemt een paar dorpen in de omtrek).
-
voetnoot1777
-
offer ... schortt': als er (nog) iets
aan zou ontbreken, als het (nog) niet genoeg zou zijn.
me meutje: m'n tante (moei).
-
voetnoot1778
-
En ... toe: (lett.) doet er ook niet
bij = voegt er ook geen erfgenamen aan toe (omdat ze kinderloos is);
vgl. de manuscr. aant.
'toud reutje: de oude schelm (MNW reude 1311:
booswicht enz.).
-
voetnoot1779
-
en speulkind: een bastaard, onecht
kind (zie de variant van A).
-
-
[tekstkritische noot]1789 [-Ick? w]
≤En≥ benje enz. Huygens
begon vermoedelijk abusievelijk het begin van het volgende vs af te
schrijven.
1792 [h+] <H>aegsche Afleidingen van
toponiemen krijgen hoofdletter, vgl. Hermkens, 88.
Varianten apograaf:
A 1782 persoon (eigenmachtig ingrijpen van de copiist).
A
1789 stae je (fout copiist).
Varianten 1653:
E.p. 1791 en
(geporste huijck) A een enz. (correctie
in de drukproef).
-
voetnoot1782
-
soet besproken: lief van spraak,
zoete woorden zeggend? (deze bet. niet in WNT).
-
voetnoot1783
-
as ... gett: als git (vgl. Weijnen,
par. 77 voor dit gebruik van een lidwoord voor een stofnaam).
-
voetnoot1785
-
schaemje: schaam je
je (WNT schamen 244, B: schamen = zich schamen).
-
voetnoot1786
-
Nouw ... soo: (als hij
bedremmeld kijkt).
Troosje: liefje, schatje (WNT troost 3267,
12).
-
voetnoot1787
-
ontsteken en beklemt: in vuur gezet en
bekneld, benauwd (WNTbeklemmen 1599, 4: vooral van het hart
gezegd).
-
voetnoot1788
-
all ... hemd: (dubbelzinnig)
letterlijk! en: al had je niets.
-
voetnoot1790
-
Ick ... deghen: ik zie wel
kans om aan een pluim enz. te komen (en er dus uit te zien als een
voornaam heer, een jonker).
-
voetnoot1791
-
een geporste huijck: een geperste
mantel (WNT huik 1220: lange vrouwenmantel zonder mouwen; geporst = geperst (zorgvuldig opgevouwen en in
linnenpers gladgemaakt, een onjuist voor en).
-
voetnoot1792
-
hoe ... oock: hoe noem ik 't ook
weer, hoe heet 't ook weer?
en ... pruijck: (vgl. Eymael 78: een hulsel met
een soort voile, destijds veel in gebruik).
-
-
[tekstkritische noot]1797 [-'wat] ≤wel≥ lese, De boer oppert: niet een beetje
lezen maar (radicaler) kunnen lezen, bijv. Costelick
mal.
1798 Of ≤-En≥ Of tenminste....
Varianten apograaf:
A 1795 En
schoentjes (fout copiist).
-
voetnoot1793
-
En ... hoofd: een masker van zwarte
stof, om het gezicht voor de zon te beschermen; vgl. Hoofts Op een gemaskerde joffrouw (L.-St. L, p. 316); de
boer maakt ervan voor ... vliege!
-
voetnoot1794
-
En ... hoep: een bouwen (zie 1738)
met een ring, dienend om de bouwen wijd te doen uitstaan (WNT hoep
812, 5).
om ... bedriegen: geschikt om vroedvrouwen te
bedriegen (door de hoen lijkt de vrouw zwanger te zijn) (MNW
vroedemoeder 1379; bedriegen is m.i. vergissing
voor bedriege).
-
voetnoot1796/1797
-
dat ... eretorijckt: waarover ...
eens heeft gedicht.
giss: denk, vermoed.
-
voetnoot1798
-
of spelle ... on: of je kunt tenminste
spellen (vgl. Eymael, Bilderdijk citerend: ‘Voorheen begon het
spellen altijd met het Onze Vader en werd dus genoemd het o, n, on.’
en dat ... wese: en wat erbij hoort.
-
voetnoot1799
-
krots; karos (WNT karos 1650: rijtuig
van bepaalde vorm,op riemen ... en met een vaste lederen kap.’ Vgl.
Dagh-werck 1024 de franshe led'ren huijck; WNT
kros 379 dit citaat, schijnt hier aan een boerenrijtuig te denken,
m.i. ten onrechte. De boer doet volop mee met ‘de sjiek’).
met ... leer: (het leer is met spijkerkoppen
beslagen).
-
voetnoot1800
-
As ... meer: net als de ton
waarin Gerard van Velsen (in Delft) werd voortgerold (die eveneens
met spijkers beslagen was (met de punten naar binnen)) ‘gebult,’ net
eender als de ton van enz. beslagen (WNT hakkelen
1553, 2: gehakkelt: ingekorven, ingekeept, getand,
gekarteld).
-
voetnoot1801
-
Stae bij: Onduidelijk, vgl.
1215, 1993 1994.
meer: merrie.
kolle: (enk.) kol, ronde witte plek op het
voorhoofd.
-
voetnoot1802
-
meughewer ... voen: kunnen we er wel
voeden, op na houden
rolle: rijden.
-
-
[tekstkritische noot]1803 [-Deur all d] ≤'tSchauott≥ om Huygens begon
abusievelijk het volgende vs af te schrijven.
-A 1807 dat het (eigenmachtig en onjuist
ingrijpen van copiist).
Varianten 1653:
E.p. 1804 goud? (misschien door zetter; na uitroep vaak
vraagteken).
-
voetnoot1804
-
Deur: door ... heen.
beslagen ... goud: behangen met, bedekt met gouden
lovertjes, pailletten (plaatje, reepje gouden foelie ter versiering
van kledingstukken) (vgl. Een boer, vs 149
(Weijnen, p, 171): ‘En al fijn klatergoud tot snippertgens
versneen.’).
-
voetnoot1805
-
Maenendagh: maandag (wanneer hij niet
werkt? marktdag?).
men ... ekeke: m'n ogen uitgekeken (zich dood
kijken = heel erg kijken).
-
voetnoot1806
-
besuckt gesleep: duivelse (beroerde)
gerij (WNT besukt 2193; gesleep niet in WNT; ik vat 't op als
afleiding van slepen in de zin van (langzaam)
rijden). selle weke: (bastaardvloek, mogelijk uit
Gods heilige weken, vgl. WNT selleweken 1299, 1300).
-
voetnoot1808
-
Dan: Maar.
meugelick ... begost: lett.: er hebben er 't
mogelijk begonnen; vrijer: mogelijk zijn er die ermee begonnen zijn
(met dat luie, luxueuze leventje).
-
voetnoot1809
-
Die: (antec. er = van hen).
niet ... vollende: moeilijk kunnen voleindigen,
volhouden.
-
-
[tekstkritische noot]1810 m[-o] ≤eu≥ghense Zoals de boer spreekt.
1818 Ja [-∼] <borgers>
[-∼] ≤schamele≥
1821 g[e+] <i> en Niet geen
maar gien, zoals de boer spreekt.
Varianten apograaf:
A 1819 sonder (fout copiist).
Varianten 1658:
KI 1811 'k
sag'ht voor 'k sagli't Zetfout.
-
voetnoot1810
-
Nou ... vast: Nu zitten ze eraan
vast.
meughense ... wende: kunnen ze niet terug (lett.:
keren).
-
voetnoot1811
-
bij de wind: tegen de wind in (al
gaat het slecht).
her: = 'r, d'r = hun (vgl. Tien
gedichten, p. 117, vs 92: mogelijk compromisvorm, tussen
haer en er; ook in 1828 dit
her (= enk. haar, possessief).
-
voetnoot1812
-
men vrouw: mevrouw (aanzienlijk,
tegenover Joffer, minder aanzienlijk (vgl. WNT
mevrouw 652, 3).
enter deus: tussen beide in (vgl. frans entre-deux, adj. = tussen beide).
-
voetnoot1815
-
Voldoet ... eerst: Betaal
mijn rekeningen eerst.
rijdt ... moe: rijd dan (voor mijn part) je
achterwerk moe, rijd dan zolang tot je achterwerk er moe van
wordt.
-
voetnoot1816
-
trock ... hall: als ik naar de
vleeshal zou gaan (WNT hal (I) 1569, 2).
-
voetnoot1817
-
me: ook.
fijne Borghers: goede, brave, degelijke
burgers.
-
voetnoot1818
-
borghers ... mijn: geldschieters net
als ik (woordspeling).
jouw ... versorghers: (bijstelling bij veul ... Borghers).
-
voetnoot1819
-
songder ... kouw: (uitbreidende bijv.
bijzin bij veul ... Borghers, nevengeschikt met de
voorafgaande bijstelling, die ook predicerend van aard is). sturft: zou sterven.
-
voetnoot1820
-
op ... klaghlied: op mijn
wijs een klaaglied, eenzelfde klaaglied.
-
voetnoot1821
-
Wat duijcker: Wat duivel (dit woord
vermeden, vervormd).
-
-
[tekstkritische noot]1825 [-vij] [-tien
twaelf] ≤drij vier≥ Was tien
twaelf teveel om er zo licht over te praten?
1830
[-wij] <we> In
de daling van het metrum beter de zwakke vorm.
Varianten apograaf:
A 1827 seij'ck (fout copiist).
A 1828 'er
(eigenmachtig ingrijpen van copiist).
Varianten 1658:
KI 1825 deere, voor deere, Zetfout.
Varianten 1672:
KII 1825 deere, voor deere. Zetfout hersteld.
-
voetnoot1822
-
niet: niets.
en ... snije: (lett.) de beurs van een boer af te
snijden; vgl. beurzensnijder: gauwdief die beurzen steelt door ze af
te snijden van de riem waaraan ze werden gedragen; vandaar ook
zakkenroller (WNT beurzensnijder, 2294).
-
voetnoot1823
-
ick tasten ...: of ik tastte (voor de
syntaxis zie Inl. 9, 6).
-
voetnoot1824
-
Ick vond: en ik vond (nevenschikkend
door intonatie).
elicht: gelicht, gerold.
dan: maar.
klein ongemack: klein ongerief (het was niet zo
erg).
-
voetnoot1825
-
En ducketon ... vier: een drie vier
dukaten (WNT dukaton 3646: zilveren munt ter waarde van 63
stuivers).
deere: schade doen, kwaad doen.
-
voetnoot1827
-
in: als (WNT in (III)
1488/9, o.a. dit citaat).
'tlock: het geluk (vgl. 1761).
-
voetnoot1828
-
Men ... wijfje: mijn door een wettig
huwelijk met mij verbonden vrouwtje, mijn (wettige) vrouw.
-
voetnoot1829
-
We hange: (geen inversie) dan hangen we enz.
hange ... an: besteden ook wel wat aan.
-
voetnoot1831
-
ginghen ... Bier: als we eens naar de
herberg zouden gaan (WNT bier 2540).
-
-
[tekstkritische noot]1833 [-soo] ≤aers≥ aers ... niet = zo (als Kees net
gezegd heeft), soo ... niet onjuist.
1834
[-en] ≤want≥ Trijn licht wat
Kees gezegd heeft nogeens toe met: want die wat heit te
geve enz.; zij voegt niet iets eraan toe!
1835 ['kw?] <M>aer lieuer enz. Vermoedelijk eerst 'kwaer bedoeld, maar Huygens gaf de voorkeur aan de
tegenstelling met het voorgaande.
1839 [-uijt∼] ≤inden snoeijtijd≥
1842 [-mijn] ≤een≥ Beter onbepaald een in deze traditionele vergelijking.
Varianten apograaf:
A 1834 wangt (eigenmachtig ingrijpen van copiist).
-
voetnoot1832
-
De witte ... uijt: het zilvergeld zou
tevoorschijn moeten komen, ik zou betalen (vgl. Eymael, p. 79, het
citaat uit Bredero ... als hij slechts de witten uyt
dee (= betaalde)).
of ... hart: ik zou het nooit over mijn hart
kunnen krijgen (WNT hart (I) 25).
-
voetnoot1835
-
die ... doen: die kan op grond
daarvan (omdat hij geld over heeft) iets doen. ehult: met een kap op.
-
voetnoot1837
-
te met: langzamerhand (of:
bijna; het scheelde niet veel of).
-
voetnoot1842
-
lijsterbeij: lijsterbes.
soo ... wangen: zo zagen Trijns wangen
(eruit).
-
-
[tekstkritische noot]1843 [-wasser] ≤vielder≥ veel te doen Voelde Huygens nog
verschil? Wilde hij verkeerde opvatting als: moest
er veel gedaan worden uitsluiten?
1844 En, hoord'
ick wel? van verr, soo was 't een vrouwen soen werd: En, naer't van verre klonck, soo was't enz.
Onduidelijk, waarom deze verandering. Beide versies lijken
aannemelijk.
1843 [-met] ≤voor≥ een sulcken deun [-zijn
wij van] ≤schell ick u≥ alles quijt Eerst: door zo'n deun zijn wij ten aanzien van
alles quitte (WNT kwijt 787, citaten Huygens), dus: ik ben u niets
meer schuldig en gij mij niet. Maar dat klopte niet: alleen de
huisjes hadden met die deun aan hun verplichtingen voldaan. Daarom
de verandering.
-
voetnoot1843
-
All gaende: Terwijl ze voortgingen
(All gaende heeft betrekking op Kees en Trijn,
die in de zin niet genoemd worden; Huygens zit rustig in zijn huisje
en blijft daar zitten).
-
voetnoot1844
-
een ... soen: zoen van een vrouw
(vgl. Hermkens, p. 97: een Vrouwen hartje ws.=het
hartje van een vrouw, niet compositum).
-
voetnoot1845
-
soet vertreck:
liefelijke schuilplaats, toevlucht (vgl. 2329).
drijuen: aandrijven.
-
voetnoot1848
-
een' ... deun: een zodanig plezier,
genot (sulcken m.i. hier acc. mann. enk. van sulck, geen combinatie van sulck
en een; vgl. 1508).
schell ... quijt: vergeef ik u alles.
-
voetnoot1849
-
Kees ... was: (subjektszin zonder
voegw. dat).
Trijn ... wesen: (hoofdzin, nevengeschikt met Mij ... was) Trijn kon Eva zijn.
-
voetnoot1851
-
De ... tijd: de goede mensen van die
(oude) tijd (sem. vulling van se, 1850). waerheid onbevleckt: (postpositie van adj.)
onbevlekte (zuivere) waarheid.
-
voetnoot1854
-
't ouerweegh: erover nadenk.
uijt te voeren: te volvoeren, doen,
praktiseren.
-
-
[tekstkritische noot]1858/1861 Eerst:
Verlieft heet amoureux en opgetrocken sinnen
Moet heeten sens rauis
Dit werd:
Verlieft werdt amoureux en van gevallen sinnen
Niet min als sens rauis
Ik vermoed dat Huygens de overgang van
gewone taal in geaffecteerd frans beter wilde doen uitkomen door het
werkwoord werden te gebruiken; opgetrocken sinnen kon een extatische toestand aangeven,
tegenover eenduidig gevallen sinnen.
1862
blauw-schenen [-werck] ≤zeer≥ Beter woord.
Varianten apograaf:
A 1856 Dan (correctie in A door Huygens).
A 1858 gevallen sinnen (‘fout’ copiist).
A 1861 ooghen (fout copiist).
-
voetnoot1855
-
De ... vrijerij: (sem. vulling van
se, 1854).
met ... bestier: op beter, treffender manier
(beter, treffender).
-
voetnoot1857
-
Wij ... tael: wij schamen ons voor
onze moedertaal (schamen kan=zich schamen, en kan
geconstrueerd worden met objekt, vgl. WNT schamen 244, 245).
als ... minnen: als het erop aankomt, ernst wordt,
menens wordt met het het hof maken (WNT gelden 1078 IV: als het geldt (of gelden zal)). van ... sens rauis: uit verliefdheid ontstaat niet
minder dan sens ravis (verliefdheid wordt enz.) (werdt, is achter sinnen samengetrokken; gevalle sinnen, vgl. zijn zinnen laten vallen
op=zijn begeerten laten vallen op; hier zijn de begeerten zelf
‘gevallen’; voor de vorm gevalle, zie Inl. 9,
1).
-
voetnoot1859
-
bekoorlickhe'en attraits: van bekoorlijkheden wordt (idem
samentrekking, ook in volgende vss).
-
voetnoot1862
-
Misnoegen: verdriet, smart.
blauw-schenen zeer: zeer tengevolge van blauwe
schenen, smart over een afgewezen liefde.
-
voetnoot1863
-
kaps genoeg: genoeg ‘zotskaps’,
zottigheid (part. genit.).
-
voetnoot1864
-
Wij doender ...: (inversie genegeerd,
na voorafgaande bep. Als ... waer) doen wij er
(nog) bellen bij (bij de zotskap).
-
-
[tekstkritische noot]1865 [-ma] <sotticheid> Eerst vermoedelijk malligheid willen schrijven, maar bij de zotskap hoorde
sotticheid.
1869 't
[-sinneloos] ≤sinneloos≥
Verduidelijking in de marge.
1872 en viel
<-∼≥ ick noijt van ≤-in≥
mij Open varianten boven onderstreept viel en van verworpen.
Varianten apograaf:
A 1871 raserij (fout copiist).
Varianten 1653:
E.p. 1874 T'en
sal (drukfout).
Varianten 1658:
KI 1874 Ten
sal voor T'en sal Zetfout 1653
verbeterd.
-
voetnoot1865
-
Waer me: datgene waardoor.
uijt ... klincken: (voortzetting van de beedspraak
van de bellen aan de zotskap).
-
voetnoot1866
-
vrijster: meisje.
de ... stincken: ik zou walgen van de vrijer
(jongeman).
-
voetnoot1867
-
Die ... hert: (zonder beeldspraak:)
die vreemde woorden nodig zou hebben om zijn gevoelens te
vertolken.
-
voetnoot1868
-
keur ... pert: acht het een
malle streek (vgl. partje 1771).
-
voetnoot1869
-
All ... proncken: (sem. vulling van
't) al het dwaze gedoe (de zotte
aanstellerij), waarmee gij denkt indruk te maken (WNT pronken (I)
4425: pralen, schitteren, vertoon maken; gelaat 1026).
-
voetnoot1872
-
Die ... slaet: die in het hoofd
slaat, het verstand aantast.
en ... mij: (lett.:) viel ik nooit van mijzelf
(nl. van het niveau waarop ik stond); (vrijer:) heb ik mij nooit
verlaagd.
-
voetnoot1874
-
'Ten ... wreken: (Het (wat ik zeggen
ga) zal geen kwaadsprekerij zijn, of (in dat geval) staat het u vrij
wraak te nemen (vgl. MNW wreken 2863 zonder objekt: wraak
nemen).
-
voetnoot1875
-
wreeckt: (spelend, in andere
bet.) spreek ... tegen. valt: is.
-
-
[tekstkritische noot]Varianten 1658:
KI 1884 heeft voor derft Zetfout ‘ad sententiam’.
Varianten 1672:
KII 1884 ijeder, wat hij niet en heeft voor ijeder een
all dat hij heeft Aldus de fout 1658 hersteld (anders dan
1653, A en K).
-
voetnoot1877
-
De ... mensch'lickheid: Het zwakkere
mensdom, het zwakke geslacht.
-
voetnoot1879
-
hebb ... gegaen: heb ik het
nagelopen, gevolgd.
vriendelick ontmoett: vriendschappelijk tegemoet
getreden.
-
voetnoot1881
-
van ... tweede: van de beste soort
(de mens) het tweede in rang, kwaliteit (na de man).
-
voetnoot1882
-
Dat ... heeft: Gen. 1, 31: En God zag
al wat Hij gemaakt had; en zie, het was goed, zeer goed.
Daer neffens: Daarbij.
'tvermaken: het vermaak, plezier.
-
voetnoot1883
-
alle menschlickheid: het hele
mensdom, ieder mens.
bevindt: gevoelt, vindt.
-
voetnoot1885
-
het schoon: het schone
(substantivering op de bekende wijze, in vorm der sterke buiging,
uitgangloos).
-
-
[tekstkritische noot]1895 dat ≤op≥ de Cijters hals Omissie.
Varianten apograaf:
A 1891 der
wijse (fout copiist).
Varianten 1658:
KI 1891 des
wijsen mans voor der wijse mans Correctie
van fout van 1653 (naar A) door Huygens.
-
voetnoot1886
-
daer: waar.
mannelicke reden: mannelijk verstand.
-
voetnoot1887
-
Geluckigh ... verselt: op gelukkige
wijze verenigd zag. stijue: krachtige.
-
voetnoot1889
-
wetenschap: kennis.
met ... besteken: met ... gesierd, begiftigd (WNT
besteken 2126, 5, 6).
-
voetnoot1892
-
In ... geleght: (in de marge Prou. 25. 11. Eene rede op zijn pas gesproken, is als
gouden appels in zilveren gebeelde schalen).
-
voetnoot1895
-
Dan van: als door.
de ... maeckt: de lieve juffer speelt, de lieve
juffer voorstelt (hals, het smalle deel waarop de
snaren worden neergedrukt; maeckt, vgl. WNT maken
124: een bepaald type door zijn gedragingen voorstellen).
-
voetnoot1897
-
doof: dof (van geluid).
ongestelt: ongestemd, ontstemd (derde pred. toev.
bij de Cijter).
-
-
[tekstkritische noot]1899 [-wul] <geilen> Begonnen wulpschen (=
dartel. vermetel, onbezonnen) verworpen; geilen
sterker en meer eenduidig-sexueel gericht.
1907 [-met] <in> ernst met ernst kon betekenen: naarstig, met ijver,
aandrang; dit vermeden.
Varianten apograaf:
A 1904 waer (correctie in A, onduidelijk door wie).
-
voetnoot1899
-
hiet: noemde.
Gevoelens ... sinn: De geile begeerte van het
gevoel.
-
voetnoot1900
-
keurden: achtte (voor de -n zie Inl. 9, 3).
grond ... minn: basis van goedgeplaatste
(goedgerichte, deugdelijke) liefde (WNT stellen 1281: zijn zinnen
stellen op).
-
voetnoot1901
-
Daer: Waar (Aangezien). teelens ... reden: een rechtmatige lust tot voortplanten
(met reden = door de rede geleid,
gerechtvaardigd).
-
voetnoot1902
-
Daer ... kies: was ik veeleisend
(zeer kritisch) en kieskeurig (vies en kies vrijwel synoniem; Daer,
steunbijw.).
gesonde leden: een gezond lichaam.
-
voetnoot1903
-
held're: zuivere (WNT helder (III)
507: onberispelijk, in volkomen orde; dit citaat).
-
voetnoot1904
-
gehuijst ... gepaert: gehuisvest was
en mee verenigd was (in minder passend bij gepaert).
-
voetnoot1906
-
Keesjes ... Trijntjes: voor
Constantijns, Suzanna's.
-
voetnoot1907
-
jocken ... kant: van malligheid was
geen sprake (WNT jokken (I) 326, 2 met iets jokken: er gekheid van
maken; vgl. de tegenstelling in ernst; WNT kant
(I) 1333 van kant staan = uit de buurt blijven, op een afstand
blijven). gevleidt: gevraagd (MNW vleyen 602: om
iets vragen of smeken).
-
voetnoot1908
-
En ... bescheid: en het nuttige (het belang)
werd van beide zijden verstandig gewogen (wederzijds adv. bep.).
-
voetnoot1909
-
wierden eens: werden het eens.
de ... zielen: de omhulsels van die zielen, de
lichamen (WNT kas (II) 1700).
-
voetnoot1910
-
d'eene d'andere: elkaar.
geluckelick: goed, op gelukkige wijze.
Bevestighden ... koop: door handslag (het elkaar
de rechterhand geven ten teken van trouw).
-
voetnoot1912
-
paer en paer: paarsgewijs (tweemaal
één lichaam met één ziel).
-
voetnoot1913
-
schickte: zich
schikte, afliep (WNT schikken 649, II, 3). tuijght: getuigt.
thien ... Jaren: tien gouden (heerlijke) jaren
(1627-1637).
-
voetnoot1914
-
Die: (bijw. bep.) gedurende welke.
eenlijvelick: een van lijf.
euenzieligh: gelijk, een van ziel.
-
voetnoot1915
-
tuijghen ... soecken:
getuigen moeten nog gevonden worden.
-
voetnoot1916
-
de ... jeughd: de domste drift van de
alleronrijpste jeugd.
-
voetnoot1919
-
aepsgewijs: als een aap.
fier vrouwen beeld: trots, hooghartig
vrouwspersoon (Huygens' spot met deze wijze van vrijen keert
meermalen terug; vgl. bijv. W. I, p. 125, vs 13-34 (waarin dit apenspel); voor zijn praktijk in dezen denke
men aan zijn houding tegenover Dorothea van Dorp, als deze hem in de
steek laat (slot van Doris oft Herdersclachte, W.
I., p. 122); vrouwen beeld, vgl. MNW vrouwenbeeld
1434: vrouw, ook vrouwspersoon (met geringschatting of
verachting).
-
voetnoot1920
-
Fier ... mann:
(herhalend: Trots, (nota bene) een vrouw tegenover een man.
fier ... geteelt: (weer herhalend, in
verontwaardiging:) trots, een vrouw die (nota bene) uit de man is
voortgebracht (Eva) (uyt ... geteelt, pred. toev.,
nevengeschikt met uitbr. bijzin die ...
teelen).
-
-
[tekstkritische noot]1924 in't [-schoonste] ≤hoogste≥ van sijn'
throon Het betere woord: hoog op de
troon.
-
voetnoot1920/1923
-
Fier ... deelen: (achter deelen een komma, in A een vraagteken, wat natuurlijker
lijkt; ik interpreteer echter de tekst zoals hij in K
staat).
-
voetnoot1923
-
Daer ...
spelen: Daar zou de duivel mee moeten spelen (vgl. WNT
spelen 2704, e: Daar speelt de duivel mee,
zegswijze wanneer men de oorzaak van een moeilijkheid niet begrijpt.
In een euphemistische vorm ... daar moet meer als een
mee spelen (citaat uit Molenhof, 1658); het lijkt mij niet
onmogelijk dat Huygens een variant op de uitdrukking geeft: men
lette op 'er en de volgende vss. Hij laat zich
niet nemen!, dat is de bedoeling van de uitdrukking hier).
dat schoon: die schoonheid.
-
voetnoot1924
-
dat vell-diep aengenaem: dat
bekoorlijke, dat niet dieper gaat dan de huid.
in ... throon: in zijn volle macht en
majesteit.
-
voetnoot1926
-
stelde sich: (inversie door strax (= meteen), niet door als ...
wanckelde).
-
voetnoot1927
-
Ter weere voor: ter verdediging van.
'kwas ... mann: (erlebte rede, indirekt:) dat ik
een man was.
-
voetnoot1928
-
mijn onder-mensch: (was) een mens
onder mij, beneden mij.
die: (antec. mijn onder-mensch).
meestersche ... voordeel: meesteres van mijn
voordeel (= meerderheid boven haar, voorsprong op haar) (aan wie ik
wat ik op haar voorhad prijs wou geven).
-
voetnoot1929/1930
-
wat ... droomen: (3e
objekt bij seij 1926) dat een fatsoenlijke vrouw,
als 't zover was, moest wachten op (het uitspreken door de man van)
zijn verliefde gedachten (vrouwen eerbaerheid
abstractum pro concreto: een (de) eerbare vrouw).
-
voetnoot1931
-
Dat ... sprack: (4e objekt bij seij) dat de vrouw zwijgen moest totdat de man
sprak (vgl. WNT spil (I) 2817: spilzijde, in het
leenstelsel: vrouwelijke zijde; de swaerd-zij is
de mannelijke zijde).
-
-
[tekstkritische noot]1932 D[at+]
<ie> schadelick <e> [-beghin] ≤grond≥ Misschien vond Huygens
grond = oorzaak beter, dan alleen maar: het begin vormend van menigh ongemack.
1937 wie<n> Volgens de
grammatica!
1940 [-wedergae?] ≤weergae≥
Varianten apograaf:
A 1932 Dat
schadelick beginn (correctie in K van later datum).
-
voetnoot1932
-
(Die ... ongemack): (onduidelijk; ik vermoed
bijstelling bij negatief 1930/ 1931) dat slechte
begin van menig ongeluk (ongelukkig huwelijk).
-
voetnoot1933/1934
-
Als ... wachten: (5e
objekt bij seij; Als ... gedachten proleptische
bijw. bep., voegw, dat voor Sijn
minst samengetrokken) dat, als het hart van de man openging
en zijn gedachten meedeelde, het minste (waarop het aanspraak kon
maken) was wederliefde van het hart van de vrouw te
verwachten.
-
voetnoot1935
-
'twas ... minn: (6e objekt
bij seij, thans weer in de vorm van de erlebte
rede) dat het anders een liefde van één kant zou zijn (letterlijk:
een liefde met één goed en één gebrekkig been).
'tkon ...: (7e objekt bij seij)
dat het ... kon zijn.
in ... schijn: naar alle waarschijnlijkheid (WNT
schijn (I) 616, 11).
-
voetnoot1936
-
Trouw: een huwelijk (variërend op:
Goede huwelijken worden in de hemel gesloten).
-
voetnoot1937
-
een' spijtigh gast: een onwillige
gast, een gast tegen wil en dank (WNT spijtig geeft m.i. niet de
hier vereiste bet.).
-
voetnoot1938
-
Wat schoon ... rijck: welke
schoonheid en welke rijkdom (substantivering). kon ...
betalen: zou het verdriet kunnen goedmaken.
-
voetnoot1939
-
een verkracht gemoed: een met geweld
gedwongen gemoed.
-
voetnoot1941
-
ouders: (als vooropgeplaatste
genitief op te vatten) van ouders (die tot een huwelijk dwingen).
Hell ... vrinden: verschrikking van wrede vrienden
(die koppelen).
-
voetnoot1942
-
aende Pleij: aan de martelpaal (WNT
plei (I) 2506, dit citaat; eigenlijk: een hangende katrol, en
inzonderheid ... ‘zeker folterwerktuig, dat eertijds gebruikt werd
om verdachten tot bekentenis te dwingen’; zo wordt hier de ene
partij gedwongen om het ja-woord te geven).
anders niet: op een andere wijze niet.
-
voetnoot1943
-
heiligh Neen: (uitroep) o heilig
(volstrekt gerechtvaardigd neen!)
de ... staen: de weegschaal moet horizontaal
staan.
-
voetnoot1944
-
weder-wight: tegenwicht (niet door
druk op een van de schalen uit te oefenen).
verra'en: verraden, te gronde gericht, bedorven
(vgl. 1419 Verraders).
-
voetnoot1945
-
pas ...
verwijten: bekommer me niet om tegenwerpingen,
beschuldigingen.
-
voetnoot1946
-
De ... hand: Het woord is eruit, Ik
heb het gezegd (bekende uitdrukking die ik ook bij Hooft aantrof;
vgl. 490 die pijl is afgevlogen).
-
voetnoot1948
-
noch: alsnog (of: toch?).
een ... Gewiss: een goed, redelijk geweten.
-
voetnoot1949
-
stemmen: instemmen.
met ... stemm: met mijn stem, met wat ik zeg.
en seggen: en doen zeggen.
dat's gesproken: dat is goed, braaf
gesproken.
-
voetnoot1950
-
Batauier: een rechtschapen
Nederlander (een echte afstammeling van de oude, ronde Bataven).
door waer-schijn gebroken: door de schijn van de
waarheid heengebroken (vgl. 640 Schoon-schijn).
-
voetnoot1951
-
Te ... gebracht: (spelend met waer-schijn) te voorschijn, aan het licht heeft
gebracht.
het moeijelick blancket: het lastige, het het ons
moeilijk makende blanketsel (Moeijelick = last,
moeite gevend; WNT moeilijk 952).
-
voetnoot1953
-
gespilt:
besteed.
hadd ... spillen: zou ... moeten besteden.
-
voetnoot1954
-
gewichtigh stuck: belangrijke
kwestie, zaak.
ten uijtersten: uitputtend.
-
voetnoot1955
-
Voltoijen: afhandelen.
naer ... konst: volgens de regels van de kunst, op
de vereiste wijze.
-
-
[tekstkritische noot]1958 [-geduldigh] ≤oneindigh≥ Sterker woord: eindeloos.
-
voetnoot1956
-
begrijpt ... noijt: (woordorde van de
hoofdzin) het ... begrijpt; vgl. 463/4.
-
voetnoot1957
-
onderrechten: onderrichten (Die ... onderrechten nieuwe zin).
-
voetnoot1958
-
stegen: koppige, halsstarrig
eigenwijze.
berechten: onderwijzen.
-
voetnoot1959
-
Elck ... vrij: Ieder staat zijn
mening vrij.
uijtgepleitt: klaar met pleiten (het gevoelen pleit voor zichzelf, niet ik pleit voor mijn gevoelen).
-
voetnoot1960
-
bescheid: wijsheid (WNT
bescheid 1954, 2: oordeel des onderscheids, verstand; zie het citaat: Veel woorden, weynigh
bescheid).
-
voetnoot1961
-
geteem: gezeur.
met billickheid: terecht, met reden.
-
voetnoot1962
-
Als: alsof.
haer ... verslijten: (De wandeling door Hofwijck
is nimmer onderbroken. Na een beeld van de conversatie met Wijse Wandelaers (1492-1692), vertelt hij de
medewandelaars, wat hij doet en denkt als hij moe is van wandelen
(1699 vlgg.).
-
voetnoot1963
-
Haer' Ooren: (door het naar
mij horen).
haer' Tong: (door het spreken met mij).
mij ... raeckt: op mij van toepassing is.
-
voetnoot1966
-
of: indien, als.
'tweer ... wende: mij weer naar zuid en zuidoost
wend (Het gezelschap bevindt zich nog steeds in de boomgaard en bij
de mastbomen EE (zie 1362 vlgg.); daarvoor was men op het plein
(1252-1485); men gaat nu dus weer in de richting van het plein, dat
is naar het zuiden (zuidoosten)).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 1971
en achterwaerds (fout copiist).
verstel, (fout copiist).
A 1973 noem hem (correctie in A, onduidelijk door wie).
-
voetnoot1967
-
lange: langwerpige (vgl. 1279-1280).
daer ... hiel: (zie 1256).
-
voetnoot1968
-
En ... ouerviel: (zie 1257-1323) en u met
meer woorden dan goede redenen overviel (ik praatte veel, maar dat
gepraat had weinig inhoud; zelfironie!).
-
voetnoot1969
-
'Kneem't ... nu: Ik beschouw
het nu als een schaakbord.
daer ... betreden: waar het ons niet lang geleden
gelust heeft de gang van de koningin te gaan (de koningin mag zich
op het schaakbord in alle richtingen bewegen) (betreden hier m.i. = treden, gaan; dit gebruik niet in WNT op
betreden).
-
voetnoot1971
-
In ... verstell: in verplaatsing naar
voren, naar achteren, naar opzij (verstell is
samengetrokken achter voor en achterwaerds.
(Ik interpreteer de tekst van K met
een punt achter verstell; A maakte hiervan een
komma, waardoor een andere syntactische structuur ontstaat (1658,
1672 hebben er puntkomma, wat geen beslissing geeft), nl. daer ... verstell, Daer ... op,
wat een onlogische tegenstelling inhoudt. Huygens' bedoeling, zoals
in K duidelijk uitkomt, was: daer ... verstell
uitbr. bijv. bijzin bij Schaeck-berd; Daer ... op
nieuwe zin).
-
voetnoot1972
-
Daer ... op: Daarop volgt er nog een
(nl. gang). toenaem:
naam.
-
voetnoot1973
-
het: (vergissing voor hem, zoals A heeft; zie de variant).
de ... Gecken: de gang der raadsheren (die zich
schuin bewegen) (WNT gek 942 Aanm.).
-
voetnoot1974
-
Staet: Ga ... staan.
ten ... hecken: (zie op de plattegrond X aan de oostzijde).
-
voetnoot1975
-
Ten zuijden: (onduidelijk;
zou moeten zijn ten westen; zie de plattegrond X
aan de westzijde).
in 't kort: kort gezegd.
-
voetnoot1976
-
Daer ... wordt: (Vanuit de
boomgaardpoort loopt men in schuine richting naar de Ingangen vande Eilanden).
-
-
[tekstkritische noot]1977 [-daer med'] ≤ghij raeckt het≥ Plein te bouen
Misschien onder invloed van aanvang volgende vs En daer
mé.
1981 bij [-sulck] <een> van
all versleten Mogelijk vergissing door gedachte aan sulcke (lien?).
1986 maenden ≤te≥ verdoen Omissie.
Varianten apograaf:
A 1983 siet! (correctie in A, vermoedelijk door Huygens).
-
voetnoot1977
-
recht': rechter
(samentrekking van suffix).
ghij ... bouen: (en) gij laat het plein achter
u.
-
voetnoot1979
-
Oost Eiland: (compositum schoon niet
aaneengeschreven; zo ook West Eiland).
sijn paer: zijn evenbeeld, gelijke.
-
voetnoot1980
-
Die ... waer': Als iemand (ik) nu
eens De Groot enz. zou zijn (De rel. bijzin openend met rel. pron.
met ingesloten antec. heeft hier duidelijk de functie van
hypothetische bijzin, die zich door ellips van de hoofdzin
verzelfstandigd heeft tot wensende zin; vgl.
thans: Als hij nu maar kwam!).
-
voetnoot1981/1982
-
Die ... waer: (idem) als iemand nu
eens in dit groen een oude pen door een van (die) allen versleten,
bezat (als iemand (ik) nu eens zou kunnen dichten als een van
dezen).
-
voetnoot1984
-
All ... niet: Alles wat ik heb gezegd
zou (daarbij vergeleken) niet veel meer dan niets zijn.
-
voetnoot1985
-
hier: (op deze
eilanden, in deze schoonste Houen).
hoefden ... verdoen: zou ik nodig hebben om te
besteden, zou ik moeten besteden.
meer ... preken: zou ik meer jaren ten einde toe
moeten spreken.
-
-
[tekstkritische noot]1987 [o+] <O>m schielick enz. Onduidelijk:
het lijkt wel of Huygens de finale bep. Om ...
zijn apart zet door deze met een hoofdletter te beginnen. Vgl.
de commentaar.
1995 ≤in≥ de
keur Omissie.
Varianten 1658:
KI 1987 ,om
schielick voor .om schielick Correctie
door Huygens: de finale bepaling bij voorgaande zin moest niet door
een punt voorafgegaan worden.
-
voetnoot1987/1988
-
Om ... zijn: (Door punten begrensd;
Huygens grenst de finale bep. zo af.
Zie de varianten van A en
de drukken) om vlug door de kwelling, de kwelling van overvloed, de
stameling, heen te zijn (schielick: die meer weken enz. zouden nog vlug zijn! pijn, WNT pijn (II) 1644, 3).
-
voetnoot1989
-
Lett ... ouervloed: (nog steeds tegen
het gezelschap).
-
voetnoot1991
-
onmacht: (om de schoonheid hier uit
te drukken).
sal ... verstaen: zal (u) de zwaarte der dingen
doen begrijpen (ik kan er met mijn zwakke krachten niet
tegenop).
-
voetnoot1993
-
Stae bij: (imp. enk.
tegenover staet mv. 1994. Onduidelijk. Vgl. 1215,
1801).
Castagnen boom: (compositum, ondanks niet
aaneenschrijving; zo ook Noten bladen).
-
voetnoot1994
-
bloed-droppeltjens ... geladen:
lijsterbessen (qualster =
lijsterbes(boom)).
-
voetnoot1995
-
Van ... keur: Van de ene
schaduw in de andere (gaande) weet ik niet welke te kiezen.
-
voetnoot1996
-
Elck: Ieder (van de bomen).
troetelt ... vermaeck: streelt mijn genieting,
streelt mij.
schoon ... schooner geur: schoner (samentrekking)
om schoner guer, met geuren die met elkaar wedijveren in schoonheid
(aantrekkelijkheid).
-
voetnoot1997
-
schaduwen ... planten: haalt niet bij
de bomen (WNT plant (II) 2271, 3: ‘Bij uitbreiding al wat in de
aarde groeit, zowel bomen als struiken, als paddestoelen en
mossen’).
-
-
[tekstkritische noot]2005 heb ≤trotse≥
tempelen [-ge] sien proncken enz. gesien proncken ook
toen al zeldzaam en metrisch deugde 't vs zo niet; trotse moest toegevoegd om de alexandrijn vol te maken.
Varianten apograaf;
A 2006 helderlick (fout copiist).
Varianten 1653:
E.p. 2005 duijster. (drukfout).
Varianten 1658:
KI 2005 duijster voor duijster. Zetfout 1653
verbeterd.
KI 2006 kelderlick voor helderlick Fout van 1653 (naar A)
verbeterd.
-
voetnoot2000
-
afkomst: afstammelingen
(Huygens stapelt synoniemen op elkaar).
ter ... gebracht: uit de aarde opgekweekt.
-
voetnoot2001
-
eighen mannetjens: in tegenstelling
tot de mastbomen die hij uit Breda kreeg: zie 209 vlgg.: voor mannetjens vgl. 211 en 1485).
Leen-luij: leenmannen (die hem, de heer van het
land, dienen).
eruen: (hier:) kinderen.
-
voetnoot2002
-
Die ... steruen: die alles wat bomen
(kunnen) kunt, indien gij zoals bomen kondt sterven (het enige wat
ze niet kunnen, zoals andere bomen wel; ze verdorren nooit, blijven
eeuwig groen; Die all dat Boomen (konnen), kont; stoute
samentrekking).
-
voetnoot2003
-
kent: (ze weten niet wat sterven is).
stell ... voor: zet ik vooraan, geef ik de
voorrang.
in ... tijd: in het trotseren van het bederf (de
aantasting) door de lucht, van het opslokken (verteren) door de tijd
(WNT spijt (I) 2797, 4: trots, trotsering, geeft alleen vbb. van in spijt van = in weerwil van; Huygens hanteert
hier niet de voorzetseluitdrukking, de woordgroep zonder
woordbetekenis, maar de vrije combinatie van de woorden in spijt van).
-
voetnoot2005
-
den duijster: (datief enk.
ntr. van het duister).
-
voetnoot2006
-
kelderlick: zo donker en koel als een
kelder (WNT kelder (I) 2089).
-
-
[tekstkritische noot]2007 in dat [-groen] <koel> Vergissing bij
afschrijven, vgl. het rijmwoord geuoel.
2008
soo ve [rr+] <el> [-'tuijterlick]
<'tbuijtenste> veel passender bij kan = vermag; buijtenst tegenover binnenst.
2016 [-daer] ≤herr≥ gebracht herr = hierheen beter woord (van Pruisen
naar hier).
Varianten apograaf:
A 2010 Stede-li'en (correctie in A door Huygens).
-
voetnoot2007
-
Gesien en ongesien: (pred. toev.) of men ze
zag of niet zag (de tempels) (zij zijn schoon, ook al worden ze niet
gezien).
-
voetnoot2008
-
soo ... geuoel: voorzover het
buitenste (der dingen) (het uitwendige) vermag (invloed heeft) op
het innerlijkste gevoel.
-
voetnoot2009
-
Die ... roeren: (inversie genegeerd)
die donkere schaduwen zijn in staat het (het binnenste
geuoel) hevig te bewegen, in beroering te brengen (objekt
't van om roeren voor machtigh geplaatst; vgl. 495; WNT naar (I) 1379, 2
o.a. donker (hier m.i. niet: somber, benauwend,
beangstigend. Er is immers geen sprake van benauwing, alleen maar
van bewondering).
-
voetnoot2010
-
beweeght'er af:
wordt erdoor bewogen.
Stede-luij: stadsmensen.
-
voetnoot2011
-
den Polder-dijck: (Deze moet aan de
Zuidkant van Hofwijck liggen; van die kant komen ze bij de
‘eilanden’).
-
voetnoot2013
-
werdt gestutt: wordt gestuit,
tegengehouden, blijft stilstaan (omdat men getroffen wordt door de
prachtige aanblik van de mastbomen) (WNTstutten 398, dit
citaat).
-
voetnoot2014/2015
-
Wanneer ... pracht:
wanneer gij twee donkergroene nachten (omschrijving voor de
mastbomen), twee nachten van geboomte (idem) Hofwijck ziet
bevleugelen met pracht (de mastbomen vormen twee prachtige vleugels
voor Hofwijck). Hofwijck bevleugelen met pracht
pred. toev. bij twee ... geboomt).
-
voetnoot2016
-
Als ... gebracht: als waren ze uit
het meest wilde (woeste) gebied van Pruisen hierheen gebracht (zó
donker, zo groot, zó geweldig zijn ze).
-
voetnoot2017
-
de ... Roomen: de mensen in Rome (de
Katholieken).
-
-
[tekstkritische noot]2019 Hoe [-werrt]
≤werr't] Verduidelijking, en apostrof
toegevoegd, mogelijk om het te onderscheiden van wer(d)t bij werden.
2020 [-gevaren] <gezeilt> Vergissing
van de ‘ad sententiam’ overschrijvende Huygens: eer hij 't weet is
gevaren uit zijn pen gelopen.
2024 Hoe [-reckt] ≤pijnt≥ ghij enz. Sterker woord!
Varianten apograaf:
A 2025 u
sinnen (fout copiist).
-
voetnoot2018
-
Van ... droomen: durven te fantaseren over
het wonderbaarlijke (miraculeuze) Loretto (bekende bedevaartsplaats
in Italie; in de bedevaartskerk aldaar bevindt zich een casa santa, volgens 14e-eeuwse legende huis van Maria, van
Jeruzalem naar Loretto verplaatst. Vgl. Avondmaalsgedichten, p. 131, vs 114).
-
voetnoot2019
-
Hoe ... mist: Hoe verwart zich
(dwaalt) de mensheid (de mens) van de ene dwaling in de andere (werr't van werren, misschien aldus gespeld om het
te onderscheiden van werdt van werden; mist, beeldspraak voor wangeloof, dwaling).
-
voetnoot2020
-
eens: eenmaal.
het ... mist: van de heilige weg enz. afwijkt (die
weg misloopt) (WNT spoor IV, 2943 = weg, vgl. 40, 41).
-
voetnoot2021
-
Daer: waar (antec. Loretto).
'tkostelick gebouw: het prachtige bouwwerk (de
kerk, zie 2018; bij Huygens is de hele kerk blijkbaar door de lucht
verplaatst).
geen' ... vermeldt: van geen geringere enz.
melding maakt (in een opschrift?).
-
voetnoot2024
-
Hoe ... hals: (weer tegen de voor
Hofwijck stilstaande mensen) Hoe rekt gij nek en hals (eigenlijk;
spant in) naar de buitengewone hoogte.
-
voetnoot2025
-
weerzijds: (adj.) aan
weerszijden.
sij: (die mastbossen).
tergen ... sinnen: prikkelen zij uw lust.
-
-
[tekstkritische noot]2027 [-'tschuijten] ≤'tVlieder≥ -diep Beter de eigennaam.
2033 [D+] <t>reedt Mogelijk vergissing
doordat zijn oog dwaalde naar de aanvang van het volgende vs Den ingangh.
-
voetnoot2027
-
ouer sien: bekijken, in ogenschouw
nemen (vermoedelijk compositum; WNT overzien 2252).
hoe ... Vlieder-diep: (dat tussen hen en de bossen
ligt).
-
voetnoot2028
-
Booner-sluijsen: (Vgl. Eymael, p. 85:
Vroeger bestond de Boonersluis uit drie sluizen, de Voorburgse,
Naaldwijkse en Maaslandse sluis, dienend om het overtollige water
van Delfland op de Maas te ontlasten).
-
voetnoot2029
-
ebde ... grond: droogliep tot de
bodem.
roept ... schuijten: (imper. levendig), roep ...
aan (om u over te varen).
-
voetnoot2030
-
Daer ... voor: Er staan
(wel) twee hekken voor (zie de plattegrond; ieder eiland heeft twee
toegangen van de Vlietkant, door hekken afgesloten). vromen: goede mensen, brave lieden.
uijt: buiten.
-
voetnoot2031/2032
-
de ... openhertighe: de sloten gaan
makkelijk open voor de oprechten, de goeden (buiging als adjectief).
de snoo': = de snode, = de slechten, bozen
(buiging als adj. ).
-
voetnoot2034
-
Den ... gegunt: (voor de -n
zie inl. 9, 1) Het binnengaan is toegestaan.
de ... besten: het wandelen (is) ten
besten, staat vrij.
-
voetnoot2035
-
derf: mag (WNT durven 3671,
2; MNW dorven 364, 2; meestal is derven bij
Huygens = durven).
-
voetnoot2036
-
met onberouw: zonder er spijt van te hebben.
de werf: het voorerf (of de kade, de oever van de
Vliet?).
-
voetnoot2038
-
Ghij hebt ...: (erlebte rede,
indirekt: ) dat gij ... hebt enz.
schoor-woetende: (van schoorvoeten, WNT 862)
schoorvoetend, onwillig, met tegenzin.
-
voetnoot2039
-
Daer: waar.
dat ... gewest: (intercalatie, uitbr. bijv. bijzin
bij Daer Mast-boomen ... gemest).
gewest: streek.
-
-
[tekstkritische noot]2046 [-of] ≤en≥
Bruijt Beter zo, gezamenlijk!
2047 [-lan] <door>
Vermoedelijk begonnen langs meteen vervangen door
het betere voorz. door.
2048 opent [-~] ≤scheur bij scheur≥
2050 [-voor] ≤bij≥ Geen
opeenvolging van Masten die zich verzadigen!
2052 bebouw[d+] <t> Tegen de gelijkvormigheid in, evenals begraest; in andere gevallen corrigeert Huygens wel eens
naar gelijkvormigheidsregel.
Varianten apograaf:
A 2046 overtreden (fout copiist).
-
voetnoot2040
-
vander jeughd: van jongsaf.
letter op: geef er acht op (op de rozen nl., zie
vervolg).
zij ... gloeijen: zij staan er nog met hun
gloeiend rode kleur.
-
voetnoot2043
-
Haer' ... gewaet: droevig het gewaad
van hun hoofd afdoen, = hun bladen laten vallen.
-
voetnoot2044
-
Hoort ... Joffertjens:
(intercalatie).
dat: (antec. 'tgewaet).
'tuwe: het uwe, uw gewaad.
-
voetnoot2046
-
most ... treden: over moest lopen
(ouer treden geen compositum: de verbinding is
erover treden).
-
voetnoot2048
-
opent ... scheur: maakt de ene na de
andere scheur (spleet) in de grond. daer ...
kruijpt: waar het ene na het andere rozenblad in wegkruipt,
zinkt.
-
voetnoot2050
-
en voert ...:
(samentrekking, ofschoon O P) en hij voert. 't:
dat soet bederf, dat schoon
verrotten.
-
voetnoot2052
-
begraest ... bebouwt: bedekt wordt of beplant
(parallelle ordening: de weij begraest, het woud bebouwt).
-
-
[tekstkritische noot]2058 [T+] <D>oor Nawerking van voorgaande vs
Tot u dan, Ypenboomen.
2063 [-voorste] <voor-gelid> Eerst voorste lid willen
schrijven. Onduidelijk; lid werd ook in de
betekenis van gelid gebruikt.
-
voetnoot2054
-
daer ... gebreken: er mag niets ervan
ontbreken (vgl. voor 'es geen 320, 901 en
2583).
-
voetnoot2056
-
onverstand: man die er geen verstand
van heeft, onwetende, domoor.
daer ... prijst: (vgl. Aenden Leser;
Voor de Bij-schriften, dat Huygens aan Hofwijck liet voorafgaan, vs 113/114 (Tien
gedichten, p. 129)).
-
voetnoot2057
-
Ypen boomen: (compositum, ofschoon
niet aaneengeschreven) (plattegrond Λ IJpen
Mantelingh).
-
voetnoot2058
-
door ... heen: (proleptische bijw.
bep. bij ben ... gekomen) door lange
bespiegelingen, mijmeringen heen.
-
voetnoot2059
-
Scheid-palen: grenspalen.
belenders: begrenzers (WNT belenden (I) 1710,
onder; alleen dit citaat).
-
voetnoot2060
-
En ... werf: (omdat ze, een
rij vormend voor het huis en de eilanden, daar als lijfwachten
geposteerd staan en als ze spreken konden, indringers zouden bevelen
heen te gaan).
-
voetnoot2061
-
om ... vermaken: alleen om te
vermaken, vreugd te geven.
-
voetnoot2062
-
eer: aanzien, luister,
prestige.
lust: plezier, genoegen, genot.
-
voetnoot2063
-
daer ... loopt: waar alles wat wij
doen op gericht is, op uit is.
voor-gelid: voorste gelid, (vooraan).
-
voetnoot2064
-
'tuijterste gescheid: de uiterste
grens (WNT gescheid 1712, o.a. dit citaat).
-
voetnoot2065
-
Schoon ...
kracht: Mooi presenteren, aanbieden heeft zijn effect (vgl. 890
Schoon opdoen heeft veel in).
-
voetnoot2066
-
is ... meten: kan men het huis naar
het voorhuis afmeten.
-
-
[tekstkritische noot]2069 [-u] ≤uw'≥
Possessief uw door de renaissancegrammatici
onderscheiden van het personale u (zie bijv.
Ampzing reeds, Zwaan 37).
2075 ten einde
≤-∼≥ Open variant boven onderstreept einde
onleesbaar doorgehaald.
2080 [-oever] ≤kusten≥ Geen herhaling, zie 2077.
Varianten apograaf:
A 2079 ongeroerde (fout copiist).
-
voetnoot2068
-
bij: naar.
voor-oordeelt men: vormt men zich van tevoren een
oordeel over (vgl. 922-924).
-
voetnoot2070
-
daer: (blijft onvertaald, is
in de verte te vergelijken met daar in zinnen als:
Hij heeft me daar een heibel gemaakt!).
voor all: voor alles, voor alle andere
dingen.
-
voetnoot2078
-
best: het best.
gebortel: geklots.
omgeroerde: hevig bewogen, in beroering
gebrachte.
-
voetnoot2080
-
Afgrijsselick: op een
verschrikkelijke manier, in ontzettende mate (WNT afgrijselijk 994,
Bijw. 2; vgl. Supplement op dl I afgrijselijk 527, o.a. dit
citaat).
-
voetnoot2081
-
staen: stand houden.
stondt ... teghen: als gij er niet zo weerstand
tegen bood (spel met staen in twee
betekenissen).
-
-
[tekstkritische noot]2082 dagh en nacht werd omgekeerd. Variërend op volgende vs dagh en nacht.
Varianten apograaf:
A 2082 Als
of (correctie in A onduidelijk door wie; vgl. 2083 beide
of).
-
voetnoot2084
-
pasten ... wacht: de wacht waarnam,
de wacht hield over (voor de -n van pasten zie Inl. 9, 3).
-
voetnoot2085
-
en ... mij: en hielpt (ghij
mij) niet (nevengeschikt met 2081 stondt ...
teghen; samentrekking).
niet verliesen: behouden.
-
voetnoot2086
-
Dat; wat.
Platingen: houten beschoeiingen.
alleen: (adv. bep.) alleen, in hun eentje.
Bitterling ... Biesen: bitterkruid (heesterachtig
houtgewas langs waterkant) en biezen (aan de oever groeiend).
-
voetnoot2088
-
heuigheid: heftigheid (hier eindigt de vraag die
2081 begint).
-
voetnoot2089
-
die ... genoten: die van uw
kant wordt genoten, die gij ons bewijst.
-
voetnoot2090
-
geschoten: omhooggeschoten.
Soo ... gespreidt: met zo weelderige kronen.
soo ... gewerrt: zo dicht door elkaar geward, zo
dicht verstrengeld (deun en dicht synoniemen).
-
voetnoot2092
-
veil: veilig (vgl. 941 veiler).
middagh: middagzon (vgl. 1530).
-
-
[tekstkritische noot]2097 [-met] ≤voor≥ (zo ook tweemaal in volgende vs). Beter voorz.: met geeft gelijktijdigheid aan, de bedoeling was
verdedigen voor.
2099 [-lijd] ≤vlied≥ Vergissing; vgl. 2100 waar
vlied lijd werd.
2106 Mijn
lieue vijueling, met voeten en met handen werd Mijn lieue vijuelings thien voeten en thien handen In de
eerste versie was Mijn lieue vijueling bijstelling
bij mijn' bemindste panden; daarachter volgde een
bijw. bep. van middel: door gebruik van voeten en handen; maar deze
bep. kon makkelijk worden opgevat als bijv. bep. bij Mijn lieue vijueling!, wat te onnozel was. Huygens redde
zich eruit door de tweede versie waarin Mijn ...
handen een tweede voorz. vw. werd na het eerste: met ... panden. Hij deelt dus in de vreugd met zijn
kinderen, hij deelt in die vreugd met hun tien voeten en tien
handen.
-
voetnoot2097
-
de ... manen: (volksgeloof dat de
maan een zinsverbijsterende invloed heeft; WNT maan 28; vgl. 2100
Mijn hoofd verdedighen).
-
voetnoot2098
-
des ... tranen: de regen (zó dicht is
het bladerdak).
-
voetnoot2099
-
louw en koel: (pred. toev. bij ick) luw en koel (zijnde).
-
voetnoot2100
-
sonder leed: (pred. toev.) zonder
leed zijnde, zonder dat ik eronder lijd.
haer ... gewoel: (objekt van vlied en van lijd) hun (van zon, maan,
regen) gruwelijkste woeden.
van ... vreughd: dat men heeft als het lijden vlak
bij de vreugd die men heeft, ligt (vgl. zelfde gedachte 279 en
elders).
-
voetnoot2104
-
bij:
dichtbij.
en ... verdriet: (woordorde onafh. zin, metri
causa) en geen ... voelen.
-
voetnoot2105
-
mijn' ...
panden: mijn liefste schatten, mijn kinderen.
-
voetnoot2106
-
Mijn ... handen: de tien voeten enz.
van mijn lieve vijfling (vijf kinderen) (voeten die zich reppen op
de bolbaan, handen die bezig zijn met het kegelspel)
-
voetnoot2107
-
Hier ... baet: (hyperbolisch, zoals
wij zeggen: de hele Haag was er).
-
voetnoot2108
-
sauel-kleij: klei met 60 tot 80
procent zand.
gestraett: bestraat (en zo een kegelbaan gemaakt,
zie plattegrond M Bolbaen) (WNT straten 2139,
2).
-
-
[tekstkritische noot]2114 [Dat+] <Door> Vergissing doordat hij, niet naar zijn
(eerdere) klad kijkend, een veel voorkomende bijzin met dat ging schrijven; onmiddellijk hersteld.
2115 [Ick?+] <'Kv>erdoem Als Huygens eerst Ick
schreef, moest dit metrisch 'K worden.
2116
[-wae] <kon>
beter enz. Vermoedelijk liep hem eerst waer uit de pen: waer (beter gespaert); dadelijk hersteld.
Varianten apograaf:
A 2115 'Ken
hebb niet (spontane verandering door copiist).
A 2116
kan (fout copiist; de o van
kon kon makkelijk als a
worden gelezen).
-
voetnoot2110
-
sneuen: vallen.
staen: overeind gaan staan.
keurt: proeft, smaakt (WNT keuren 2655 I,
1).
-
voetnoot2111
-
Gespeckt ... jock: afwisselend
bestaande uit strakke ernst en onschuldige scherts (onschuldig spel,
plezier) (WNT spekken 2673: met spek doorrijgen enz. o.a. dit citaat
(‘in figuurlijk verband’); maar ik vergelijk W. VII, p. 37, Rad van onrust, vs 1: Mijn leven is
gespeckt met witt' en swarte laghen = bestaat uit
afwisselende lagen van wit en zwart Zo ook op deze plaats m.i.; ernst en jock wisselen elkaar
af).
-
voetnoot2112/2113
-
daer ... volght: waarop
bij (naast) geldverlies verlies van vriendschap (genegenheid) en
wrok volgt.
-
voetnoot2114
-
vrienden onvermaeck: leed van
vrienden (voorbep, vrienden als genit. mv.
opgevat).
trachten: zoeken, streven.
-
voetnoot2115
-
verdoem: veroordeel.
Teerling: dobbelsteen, dobbelspel.
niet ... Caert: niets tegen de kaart, het
kaartspel.
-
voetnoot2116
-
houw: meen.
de ... gespaert: (direkte rede, indirect:) dat de
tijd beter gespaard zou kunnen worden (voor iets anders).
-
-
[tekstkritische noot]2117 [-Dan] ≤Als≥
Onduidelijk; Huygens gebruikt ook dan na
comparatief.
2121 Daer [-op] <'toogmerk> Onduidelijk.
Varianten apograaf:
A 2120 der (fout copiist die de s voor r nam; ze zijn ook zeer moeilijk uit elkaar te houden in
deze combinatie es aan het einde van een woord).
Varianten 1672:
KII 2121 en
slagh voor een slagh Zetfout.
-
voetnoot2117
-
te ... gaen: teloorgaan.
middelmatigh nutten: een met mate (beheerst)
genieten (WNT middelmatig 678: het midden houdende tussen twee
uitersten; niet zeer groet, niet zeer klein; nutten
2224: met nut gebruiken, zich ten goede doen komen,
genieten).
-
voetnoot2118
-
verschoont ... self:
verontschuldigt de ledigheid (het niets om handen hebben) zelfs.
mijn ... schutten: voorkomen dat men met afkeuring
van mij spreekt (schutten = afweren, tegenhouden;
mijn objektief: ik ben objekt van de
opspraak).
-
voetnoot2119
-
Munte ... witt: goud- of zilvergeld
(vgl. 1832).
-
voetnoot2120
-
In ... vriendlickheid: onder
de schijn van vriendschappelijkheid (de speler houdt zich goed, hij
blijft zich als vriend voordoen).
besitt: in beslag neemt, beheerst.
-
voetnoot2121
-
Daer ... is: waar (aan de
andere kant) het doel verkrijgen, verwerven is. krijgen: krijg voeren, vechten (woordspel).
-
voetnoot2122
-
die ... verliest:
(omschrijving van de persoon waarover een predicering volgt, geen
zinsdeel; hervat in hij, onderwerp) slagh woordspelend, thans = strijd. voor
'tuijterst: in het beste geval.
magh: mag, moge (concessief).
-
voetnoot2123
-
menschen aerd: (menschen als pregenitief te beschouwen) de aard van
mensen.
-
voetnoot2124
-
koel: onaandoenlijk.
galle: galblaas (Huygens noemt weer het orgaan en
bedoelt de gal als één van de lichaamsvochten die het temperament
bepalen) (Vgl. Dagh-werck, 1733/1734).
bedaert: rustig.
-
-
[tekstkritische noot]2128 Of [-'twi]
<'tspijt> Vergissing: of 'twill; spijt moest er nog tussen.
2129
Wat light ≤-eijt≥ mij enz. Huygens had geen bezwaar tegen leit dat hier als open variant verworpen werd;
vgl. 311, 1208. Misschien behaagde hem de opeenvolging leit leet niet.
Varianten apograaf:
A 2133 rekenings (fout copiist).
Varianten 1653:
E.p. 2133 rekeningh A rekeninghs (correctie door
zetter of in drukproef).
-
voetnoot2125
-
afbreuck ... bors: geldverlies.
maeckt ... gedachten: verwekt boze, geprikkelde
gedachten.
-
voetnoot2126
-
Die ... verkrachten: die het
krachtigste geweld van de rede moet overwinnen.
-
voetnoot2127
-
(En ... gepoogh): (lett.:) en het is
van de wijzen zelfs hun uiterste inspanning; (vrijer:) en zelfs de
wijzen moeten zich er ten uiterste voor inspannen (voor dat verkrachten enz.).
-
voetnoot2128
-
Of ... will: of anders wil de wrok,
boosheid.
ten minsten ... oogh: althans uit het oog (de
spijt uit zich in de blik).
-
voetnoot2129
-
Wat ... leed:
Wat heb ik aan, Wat schiet ik op met dat leed (vgl. 1430). wat ... mij: waartoe zou het mij lusten.
-
voetnoot2130
-
flus: daarnet, zoëven.
mijn' wandeling: de omgang met mij (mijn' objektief; MNW wandelinge 1660, 5: omgang, verkeer;
Kil. conversatio).
bemindden: (spelling met dubbele d onduidelijk).
-
voetnoot2131
-
Stillswijgende: (pred. toev. bij lieue ... bemindden).
-
voetnoot2132
-
lacht ... toe: lacht de fortuin hun
toe, als zij winnen.
-
-
[tekstkritische noot]2141 <Soo> Laet spel [-dan] spelen zijn Onduidelijk waarom voorkeur voor eveneens
concluderend Soo, dat 't vs metrisch niet beter
maakte!
Varianten 1658:
KI 2141 spel
spel voor spel Zetfout.
ja oeffeningh voor en oeffeningh
Correctie door Huygens?
-
voetnoot2134
-
En ... waerd: en niet alleen als
gastheer de kosten van het gelag te betalen, maar ook als gastheer
het door mij verloren geld te betalen.
en ... bedaren: en mij te moeten bedaren, kalm
houden, mij beheersen (ook dat nog!).
-
voetnoot2136
-
En maskeren: en ... te moeten maskéren (máskeren = met een masker bedekken, verbergen).
vrolicke verniss: onder een vernis van vrolijkheid
(faire bonne mine à mauvais jeu).
-
voetnoot2137
-
mijn vijands: (groepsbuiging).
of ... verblijden: of het kan mij (althans)
enz.
-
voetnoot2139/2140
-
en ... geboett: en zou
willen dat zijn verlies hem vergoed zou worden door mijn verlies
(onafh. woordorde, metri causa; normaal: en ... geboett
wenschten; acc. c. part.-constr. hem sijn scha
geboett = dat hem zijn scha geboet werd).
-
voetnoot2141
-
Soo: Derhalve.
oeffening ... leden: oefening van het
lichaam.
-
voetnoot2142
-
Met ... vermoeijt: (pred. toev. bij
leden) die (dat) op prettige wijze vermoeid
worden (wordt).
jae ... reden: jazelfs oefening van het
verstand.
-
-
[tekstkritische noot]2146 verae[-ssemt] ≤ssemt≥ Verduidelijking.
2148
[-'t∼] ≤'tnaeste≥
2150
[-van] ≤door≥ Vergissing;
vgl. volgend: Van Coningen ...
-
voetnoot2143
-
Op ... beleid: (pred. toev. bij oeffening ... reden) op de bekwaamste wijze bestuurd (bij
het spel komt ook verstand te pas).
sonder achtersmaeck: en laat spel zonder (een)
nasmaak zijn (samentrekking).
-
voetnoot2144
-
Die ... vergall': die de vriendschap
zou vergallen.
en ... maeck': en spel tot spelden zou maken (tot
iets wat prikt, zeer doet, verdriet geeft) (spel = speld, vgl.
708).
-
voetnoot2145
-
Dit ... om: Deze bezigheid
wordt hier beoefend.
met lusten: met plezier.
-
voetnoot2146
-
't: ('t spel).
veraessemt sich: ontspant zich (eigenlijk: schept
adem).
met rusten: door (te) rusten.
-
voetnoot2147
-
bij: erbij.
neemt ... waer: speelt rechter, oefent de functie
van scheidsrechter uit.
-
voetnoot2148
-
van ... paer: over het
dichtstbijzijnde, spelende paar.
-
voetnoot2149
-
de ... achten: de middenkegel, langer
dan de andere (het moeilijkst om te gooien, de meeste punten
gevend).
-
voetnoot2150
-
Soo ... gedachten: dan
flitst door spelende gedachten wel eens een overpeinzing.
-
voetnoot2151
-
Van: over.
Coninghen ontdaen: het doden van koningen
(Latinistische constr., vgl. 79!).
-
voetnoot2153
-
bouen ... wonder: alle verwondering
tebovengaand, vreselijker dan men zich kan voorstellen.
-
voetnoot2155
-
bollen:
kegelen.
en ... Parlament: en (worden) kegels parlement
(Het kegelspel wekt bij Huygens associaties aan het gebeurde in
Engeland. Het Engelse staatsapparaat werd volgens 17e-eeuwse
opvatting geleid door de King-in-Parliament, d.w.z. de koning deed
zijn belangrijkste uitspraken in een vergadering van het Parlement
Zijn macht was nu, in 1649, omvergeworpen, en alleen het Parlement
bleef over. Zo wordt het gooien van de bal (nl. naar de
koningskegel) menens, en blijven de andere kegels als Parlament over; vgl. 2149 soo de kegel valt
die Coningh is van achten).
-
-
[tekstkritische noot]2161 [-∼] <van>
2164 [-be] <versegelt> Niet besegelt (bevestigd),
maar versegelt (afgesloten, besloten).
-
voetnoot2156
-
van ... end: met die bezigheid (van
peinzen, denken) komt men niet klaar.
-
voetnoot2161
-
Scheiden ... scheiden: (beginregel
van een bekend liedje).
d'een' ... keel: de een of andere keel.
-
voetnoot2163
-
'tandere: het andere (lied).
wat ... doen: (beginregel van een bekend
lied).
-
voetnoot2164
-
veel danckhebs: veel dank (WNT dank
2279: Dank heb(t): gewone wijze van bedanken in de
17e eeuw = bedankt, dank je. Dit wordt tot koppeling Danckheb (subst.) = bedankje; vanwege de partit. genit.
vat ik het hier zo op) (of is danckhebs mv., dus:
het eind is veel bedankjes?).
versegelt ... soen: (we moeten denken aan een
afscheid van de kinderen, waar Huygens zojuist mee gesport
heeft).
-
voetnoot2165
-
Stelle-man:
herder op een stelle (opgeworpen hoogte op de
schorren in Zeeland); vgl. WNT stellen 1275. Ook Cluijswerck, vs 105: Een Zeeuwsche
Stelle-man).
verlaten: (pred. toev. bij ick).
-
voetnoot2166
-
vrij-heer: meester, gebieder (MNW
vrihere 1361, 2).
-
voetnoot2168
-
Gelijck die: zoals hij die.
verbolgentheid: woestheid, onstuimigheid (MNW
verbolgenheit 1518, 2).
-
voetnoot2169
-
Moe ... gepleeght: moe van het
navigeren (het toepassen van zijn kennis van het varen, zijn
zeevaartkunde) (pred. toev. bij die, evenals de
volgende adjectiefsgroepen met moe).
wendens: (oorz. voorw. door moe
beheerst, in genit.).
-
-
[tekstkritische noot]2179 Twee [-klo]
<slagen> Vergissing; klockslagen begonnen.
-
voetnoot2170
-
Moe gekaetst: moe van heen
en weer gekaatst worden, van het slingeren.
loeuens: van het dichter bij de wind sturen, de
voorsteven meer voor de wind brengen.
-
voetnoot2171
-
Het ... bezeilt: de luwe, beschutte plek
bereikt (WNT opper (I) 1072).
-
voetnoot2172
-
schielicke vermaeck: plotselinge,
opeens komende verkwikking, ontspanning (MNW vermaken 2086, 6; vgl.
1407 schielick witten-brood).
slechte: vlakke, effen.
-
voetnoot2173
-
Betreckt: Verleidt, verlokt
(ware het subjekt de avond, men zou kunnen
vertalen: bedekt, overvalt mij de avond, het donker (vgl. WNT
betrekken 2250, 13); maar ook de context wijst in de richting van
verlokken).
mij ... pijnen: mij niet ertoe brengen.
-
voetnoot2175
-
En ... gesicht: en al de wonderen van
de heerlijke aanblik, het heerlijke schouwspel (schijnen)
(samentrekking) (vrijer: al de wonderen, heerlijk om aan te zien,
schijnen).
-
voetnoot2176
-
Als ... licht: (bijw. bep. bij 2175).
d'ander keers: de andere kaars (de maan).
op: na.
-
voetnoot2177
-
Die ... daghen: (Hoofdzin na de
(functionele) bijzinnen Betreckt ... d'auond-uer
en kan ... licht).
all ... daghen: heel de dag der dagen, heel de
heerlijkste dag?
-
voetnoot2179
-
soo ... toe: (de twee vorige vss
verklarend) zoveel werk valt mij ten deel, is er voor mij te
doen.
-
voetnoot2182
-
te waterwaert: op, bij het water.
de ... vlieten: de schoonste van alle vlieten (nl.
de Vliet).
-
-
[tekstkritische noot]2192 geuaers [-no] <en> weder-varens vond Was noch te
nadrukkelijk, het weder-varen te sterk
benadrukkend? Het ging om heen en weer varen.
Varianten apograaf:
A 2183 doorgeploeghste (fout copiist).
A 2184 binnen's lands (fout copiist).
-
voetnoot2183
-
leuenste: levendigste.
doorgeploegtste: meest bevaren.
-
voetnoot2184
-
all': alle (vaerten).
binnen 'slands: binnen het land.
-
voetnoot2186
-
Tuijgen: getuigen.
all ... bedriegen: als ik zou trachten te
bedriegen (WNT al 88 II: al = als, nog in
17e-eeuws gebruikelijk; vgl. Stoett, par. 314 (persoonsvorm volgt
direkt op al).
-
voetnoot2188
-
mensch: door een mens (aan een lijn
de boot trekkend).
peerds geweld: door de kracht van een paard (dat,
geleid door de jager, de boot trekt).
-
voetnoot2190
-
lijd: verdraag, kan het hebben (omdat
ze toch onderdoen voor de Vliet).
blase: bluft, opschept.
-
voetnoot2192
-
Daer: waar.
meer ... vond: meen heen- en weervaren (part
genitieven) zou vinden.
-
voetnoot2193
-
volle: (nl. met schepen).
Vlied: (d-spelling onduidelijk,
ook vs 35).
-
voetnoot2193/2194
-
die ... Men siet'er ...: die men niet
kan naderen, of men ziet er (vgl. voor de syntaxis Inl. 9,
6).
-
voetnoot2194
-
d'een ...
geraken: elkaar raken (zo vlak op elkaar).
-
voetnoot2195
-
Men siet'er: (en) men ziet
er (intonatief nevengeschikt met Men ... geraken).
lijn ... peerd: (de jagerslijnen van elkaar
passerende schepen kruisen elkaar; jagerspaard volgt op
jagerspaard).
-
-
[tekstkritische noot]2198 [-∼] ≤den≥
2199 [-laeuen] ≤koelen≥ Onduidelijk,
mede door onleesbaarheid van het woord dat door bleinen vervangen werd.
de [-n] [-∼] ≤bleinen≥ die enz.
2203 werdt [-geluij] <gebelt> Het gewone woord geluijd vloeide uit Huygens pen, maar hij herstelde de
fout onmiddellijk.
Varianten apograaf:
A 2196 tegens (spontane ‘verschrijving’; tegens
komt naast tegen voor).
-
voetnoot2196
-
Zeil ... gekeert: zeil achter zeil
gespannen, het ene roer in tegengestelde richting ten opzichte van
het andere gewend (van elkaar ontmoetende schepen).
-
voetnoot2197
-
houw voll ... buijten:
(scheepsjagerstermen) vaar recht door (?), houd de binnenkant, houd
de buitenkant (bij het passeren) (WNT houden 1162, dit citaat; vol houden niet genoemd).
(De schepen worden
aan een lijn door een paard getrokken, dat bestuurd, gedreven en
begeleid wordt door de jager en diens knecht, de jagersboef; zie
2198 jager-boef; WNT jager 137, 9 en 140).
-
voetnoot2198
-
sijn ... verfluijten: zijn kwelling
(door inspanning en moeite) wegfluiten.
Of ... rijdt: of met een lied de pijn van de
blaren die hij al rijdende oploopt, verzachten.
-
voetnoot2200
-
Niet ... flus: (bijw. bep.
bij hoort) niet nu eens en straks eens.
-
voetnoot2202
-
Wat ... dagh: Hoe laat is het (lett.
welke tijd is het van de dag).
gewagen: vertellen, zeggen, melden.
-
voetnoot2203
-
die ... gebelt: degene die om zeven
uur op het geluid van de bel uit Den Haag vertrekt.
-
voetnoot2204
-
Die: (steunpron.).
weet ... telt: (die ... gebelt
subjekt van de objektszin bij weet: dat ... telt;
zo kunnen wij het ook nog zeggen: die man (die) weet ik dat het
gedaan heeft).
met mij: tezamen met mij (nl. bij het passeren van
Hofwijck).
de ... achten: de klokslagen van acht uur (klock =
het slaan van de klok, WNT klok (I) 4214, (V).
-
voetnoot2205
-
vijf: vijf klokslagen.
te Leiden: (nl. bij zijn vertrek).
-
-
[tekstkritische noot]2210 [-'tschoonste] ≤'tsoetste≥ Noodzakelijk door wat volgde in het vs!
2213 [-D'een is m] ≤Ten Noorden≥
Eerst d'een den anderen van voorgaande vs
voortzettend: D'een is m(ijn diep) enz., maar met
Ten Noorden, ten Zuijden werd bepaald wèlk
diep bedoeld werd.
schuijt [-pad] ≤natt≥ Beter, immers wederzijds een'
plass (2211).
Varianten apograaf:
A 2208 all'
diem' elders (correctie in A door Huygens).
A 2209
sich (seluen) (spontane
‘fout’ van de copiist; sich is naast sijn mogelijk).
-
voetnoot2206
-
recht: precies, net.
'tuer-werck ... plaets: de klok van de
buitenplaats, hofstede.
sonder ... gedreuen: (pred. toev. bij 'tuer-werck) zonder veer gedreven zijnde.
-
voetnoot2207
-
sonder weer-wicht: (pred. toev. bij
idem) zonder tegenwicht zijnde.
gaet: loopt.
wraeckt: afwijkt, voor- of achterloopt.
-
voetnoot2209
-
En ... op: en dat zichzelf opwindt
(hoofdzinsorde metri causa, ook in wat volgt: en drijft
... raden).
-
voetnoot2211
-
wederzijds, . .plass: (nl. de Vliet
en aan de andere kant de vijver waarin huize Hofwijck ligt; zie
plattegrond J. Vijver; wederzijds = aan beide
kanten).
-
voetnoot2213
-
Die ... glass: die elkaar
tarten met hun heldere wateroppervlák (wier heldere waterspiegels
met elkaar wedijveren) (Het zeldzame verpochen
komt ook bij Hooft voor (L.-St. I, p. 187, vs 38 van Majliedt; vgl. hierover W.A.P. Smit, Literatuur-historie bij een meilied van Hooft, Assen 1968,
p. 18, 22; Kil. geeft verpochen/verpoffen. j. ver-snorcken.
Protelare (= voortdrijven, op de vlucht drijven).
Ten ... diep: (De vijver van Hofwijck ligt ten
noorden).
mijn schuijt-natt: (de Vliet).
-
voetnoot2214
-
Daer ... vatt: waar ik nu eens de een
of andere boer, dan weer een of andere schipper uitkies, uitpik (dit
gebruik van d'eene ... d'andere vind ik niet in
WNT).
-
-
[tekstkritische noot]2217 't [-∼] ≤ruijm≥
plancke [-vraagteken; vervangen door punt]
Vraagteken door perseveratie; zie vorige vs.
2219 Sa [∼+] <er> dam
2220 [E+] <D>eur Vermoedelijk begonnen En, door voorgaand en en
volgende en's.
2221 d<oor> <eu>r Conform de spraak
van de schipper.
Varianten apograaf:
A 2215 waer
wil't heen onderstreept (verbetering in A, vermoedelijk
door Huygens).
A 2225 naer (‘fout’ copiist;
naer en nae wisselen).
Varianten 1658:
KI 2215 wilt't
voor wil't Zetfout.
-
voetnoot2215
-
waer ... heen: waar zal 't
heen, waar gaat het heen (MNW willen 2596, 12: willen = zullen).
Goe mannen: beste mensen.
-
voetnoot2216
-
Hoe ... ondiep: Hoe komt het dat gij
zo ondiep gaat (met uw schuit).
hoe ... gelaen: Hoe komt 't dat ge zo volgeladen
zijt
-
voetnoot2218
-
En ... winst:
(Hier is Huygens weer aan het woord).
hebbe ... dancke: Wij mogen God dankbaar
zijn.
-
voetnoot2219/2221
-
We ... losse: De schipper voer vanaf
Zaandam via het IJ naar Spaarndam, dan over Haarlemmermeer en
Leidermeer aan op de Oude Wetering; via deze kwam hij op de Oude
Rijn, welke hij bij de Vliet verliet. De Vliet voer hij af, langs
Leidschendam, om vervolgens via de Schie op Schiedam aan te varen.
den Rijn om neer = de Rijn af.
-
voetnoot2222
-
krijge ... licht: hebben we een goede
kans om ... te krijgen.
-
voetnoot2224
-
voert ... swaer: het vervoert goed
(makkelijk) lichte en zware lading. krijge ...
slip: vangen we dan bot, krijgen we geen lading.
-
-
[tekstkritische noot]2227 aers [-∼] < moetew[- e]
Elisie om metrum, vgl. o.a. 81.
2231 spraeck[-saem] ≤elick≥
Synoniem met een lettergreep meer, metrisch vereist.
Varianten apograaf:
A 2231 aende praet (fout copiist; vgl 2305 beide uijt den praet).
Varianten 1653:
E.p. 2228 en' A een' (correctie in drukproef).
-
voetnoot2226
-
Scha-baet: Het maakt niets uit, Het
geeft niet (WNT schade (I) 189 Scha baat subst.
(vgl. 792) en vervolgens uitroept: het maakt niets uit enz.; o.a.
dit citaat).
daer ... weghe: er doet zich mogelijk een
meevallertje voor onderweg.
-
voetnoot2227
-
Daer ... staen: dat goed is voor het
trekgeld (recht geheven op het gebruik van een trekpad (jaagpad);
WNT trekgeld 2443).
aers ... lijn: anders moeten we in de lijn (zelf
trekken, vgl. 2188) (om het trekgeld dat, als men zelf trekt
blijkbaar niet verschuldigd is, uit te sparen).
-
voetnoot2228
-
En ... hals: en er te komen, het te
klaren met de hals (de treklijn is om de schouders bevestigd) (WNT
halen 1580 d, 1581 ὸ).
een ... pijn: een pijn (inspanning) die niet lang
duurt.
-
voetnoot2229
-
den Dam: Leidsendam.
breggens: bruggen (vgl. Schönfeld, par. 102 voor
deze vorm).
-
voetnoot2230
-
mach: kan.
veel ... seggens: veel meer gepraat,
woorden.
-
voetnoot2231
-
Naer: in overeenkomst met het feit
dat, aangezien (deze bet. niet in WNT op naar 1384, voegw.).
spraeckelick: spraakzaam (WNT sprakelijk
2996).
-
voetnoot2232
-
af ... is: eraf te krijgen is (vgl.
veldwinnend: Die kwaal is hij niet af te helpen, een constructie die
ook bij Huygens voorkomt).
staet: stilstaat.
-
voetnoot2233
-
leste woorden: de laatste woorden
(Huygens verwaarloost metri causa het lidwoord bij het mv.).
-
voetnoot2234
-
sinn: betekenis, bedoeling,
strekking.
giss: vermoed, mij kan voorstellen (op grond van
de mij bekende gegevens). all ... hoorden: als
stond ik ze aan te horen (verstrengelde constr., een goed voorbeeld
ook Tien gedichten, p. 146, vs 7).
-
-
[tekstkritische noot]2235 [-seght] ≤roept≥ Het betere woord.
2237 [-luij]
<lussies> Vergissing? luijssies begonnen?
2238 Hoe [-∼] ≤kooselde≥
2239 En taelde na werd Hoe taeld' hij na
Levendiger: opnieuw uitroepend, zonder samentrekking; elisie van
-e van taelde metrisch
vereist.
Varianten apograaf:
A 2240 en
Hagenaer (correctie in A, vermoedelijk door Huygens).
A 2242 aen (fout copiist).
Varianten 1653:
E.p. 2242 an A aen (correctie in drukproef).
Varianten 1658:
KI 2239 van den
bekenden wegh voor van de bekende wegh
Ten onrechte door zetter (of door Huygens) in overeenstemming
gebracht met mann. genus van weg; de schipper zegt
die n's niet! Tenzij hier sprake is van de mann. genus-n voor b waarmee dan bekenden
gelijkgetrokken zou zijn, vgl. Inl. 9, 1.
KI 2242 aen voor an Zetfout.
-
voetnoot2237
-
Daer ... kijckt: terwijl het
lui en ledig (op een luie manier en terwijl ze niets uitvoeren)
staat te kijken (luijs, leeghs adverbia, van lui
en leeg gevormd; vgl. Dagh-werck, vs 642 Luijds en leeghs en de commentaar daarop).
in ... lussies: midden in z'n pleziertjes (vgl.
2285 in 't midden van sijn' Roosen).
-
voetnoot2238
-
kooselde: babbelde, snapte (WNT
keuzelen (I) 2726, 1).
still: bedaard.
gerussies: op z'n gemak.
-
voetnoot2239
-
taeld' ... bescheid: vroeg hij om
inlichting (over).
-
voetnoot2241
-
weeter of: weet ervan, heeft er
verstand van (nl. van streken om rijk te worden)
-
voetnoot2242
-
groot goed: groot bezit, rijkdom.
te met: bijna, haast.
-
voetnoot2243
-
Dan ... kout: dan wij er jaren voor
doorbrengen met hard werken in nattigheid en kou (natt en kout pred. toev. bij wij).
-
-
[tekstkritische noot]2245 [-weer] ≤goed≥ Duidelijker was herhaling van goed
2242; de verwijzing door 'et was te vaag.
Varianten 1653:
E.p. 2251 liever A lieven (drukfout).
Varianten 1658:
KI 2251 lieven voor liever Zetfout 1653
verbeterd.
-
voetnoot2246
-
'tRoosenobeltje ... kluijte: de
gouden munten moeten rollen voor (ter betaling van) de grond (WNT
rozenobel 1554: gouden munt, oorspronkelijk engels, later ook in
Nederland geslagen, van verschillende waarden; springen 3053:
weggaan ter betaling, o.a. dit citaat).
-
voetnoot2248
-
valt ... dier: is te duur.
het mag ... af: het kan eraf (niet de constructie
na negatieve voorzin, al of niet gevolgd door of
(en); dan zou er moeten staan: Gien goed en valt soo dier (of enz.)).
wich heij: vooruit maar? hopsakee? (vgl. WNT hei
(VII), 439: wich heij! ‘uitroep van
onverschilligheid’).
-
voetnoot2249
-
En ... werck: en dan (gaat) de
troffel aan het werk (WNT truweel 3588).
en dan ... Casteele: en dan (verrijzen er) ‘beget’
kastelen (begett: bastaardvloek, uit bij
God).
-
voetnoot2250
-
As torens: (zo hoog).
elck ... moijst: het ene nog mooier dan het
andere.
Y gut: (bastaardvloek, vgl. begett).
hiet ... deele: heet dat delen, noemen ze dat
delen?
-
voetnoot2253
-
erue ... Basterde: krijgen wij een
aandeel in de erfenis als bastaarden (m.a.w.: krijgen wij niets van
de erfenis) (vgl. 1780).
-
voetnoot2254
-
dat ... suijuel: dat ik ook eens over
goud kon beschikken (lett.: dat ik ook eens het goud
van nabij mocht bekijken; WNT asem 726: ‘zijn asem ergens
overheen laten gaan = iets van nabij bekijken of beruiken’ hier gaat
de bet. iets verder!; suijuel = goud).
-
-
[tekstkritische noot]2261 doen'tsoo gescheiden in doen't soo.
Varianten apograaf:
A 2259 en
ijs're (correctie in A, vermoedelijk door Huygens).
A
2263 ongse (spontane verbetering door de copiist).
Varianten 1653:
E.p. 2257 en
kusse A Een kusse (correctie in
drukproef).
en wape A een wape (correctie in
drukproef).
-
voetnoot2255
-
dat ... held: dat ik er behoorlijk
gebruik van zou maken (WNT held (I) 502; o.a. dit citaat).
-
voetnoot2256/2257
-
dieder ... rijck: als je je er maar
een beetje op toelegt, ben je rijk eer je omziet (in een omzien) (de
rel. bijzin openend met rel. pron. met ingesloten antec. fungeert
niet als subjekt of objekt, maar als conditionele bijzin met onbep.
subjekt (men, iemand, hier: je, conform de hoofdzin; vgl. 2272 en
Weijnen, p. 100 een vb. uit Vondel, waar men of je kan gebruikt
worden; WNT lijf 2251: zijn lijf ergens naar
zetten = zich erop toeleggen).
-
voetnoot2257
-
een ... wape: (een onjuist voor en, vgl. variant
1653) een regeringskussen met een wapen (van de stad, provincie
enz.) (erop).
-
voetnoot2259
-
Troortje: geldkist (WNT trezoor
2725).
en ... kist: en een ... wordt (metri causa
woordorde van hoofdzin).
-
voetnoot2260
-
word ... gevist: wordt er een
onderzoek naar je ingesteld.
-
voetnoot2261
-
Die ... verwijte: zij die het
afkeuren, doen het evengoed als degenen die je van de zaak
beschuldigen (de boer maakt onderscheid tussen de afkeurders in het
algemeen en de speciale beschuldigers) (De emendatie van je (in alle hss. en drukken!) tot se door Verdam, Ts. XXII, 291 voorgesteld, lijkt mij niet geboden, al pleit er veel voor).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 2268
die ick nouw verslijten (fouten
copiist).
-
voetnoot2264
-
Soo ... versuft': zo erg versufte,
geestelijk achteruitging, dement werd.
en ... spoor: en in de war raakte (lijdighe met adv. -e, WNT lijdig 2228;
MNW versuffen 88, I; WNT spoor 2944: weg;
dwaalde van het spoor = het spoor bijster raakte = geestelijk in de
war raakte).
-
voetnoot2265
-
En ... school: (weer
hoofdzinsorde, metri causa) en me ... hield.
-
voetnoot2266
-
wat ... bedrijue: wat zou ik niet
doen, tot stand brengen.
-
voetnoot2267
-
mangtel: (vgl. 1790).
Tabbert: tabbaard (als kenteken van de man van
stand).
-
voetnoot2270
-
dat's ... legge: dat is goed
(makkelijk) te verzamelen (WNT opleggen 975, boven).
-
voetnoot2272
-
dat's ... magh: dat is heel gauw voor
elkaar als je maar een beetje kan blokken (studeren) (vgl. voor de
rel. bijzin die functioneel conditionele bep. geworden is, 2257; WNT
suffen 470 boven, dit citaat).
-
voetnoot2273
-
meenden hij: was hij van
plan (voor de -n zie Inl. 9, 3).
-
voetnoot2274
-
den Damm: Leidsendam (vgl.
2229, 2230).
daer ... steken: daar moest hij ophouden, daar
moest hij 't erbij laten.
-
-
[tekstkritische noot]2278 a. Maer weten noch niet all
b. Maer noch wat min dan all
c. Maer weten min dan all
noch weggewerkt; ze zullen nooit alles weten.
2282 [-Verst] <Verstondt> Verduidelijking.
Varianten apograaf:
A 2276 sulcken (spontane verbetering door de copiist).
-
voetnoot2275
-
'tzeil ... end: (vgl. 2230).
wenschte: zou ... willen.
de vracht: de passagier.
-
voetnoot2277
-
't ouerslae: erover nadenk.
wonder: wonderveel.
-
voetnoot2278
-
min ... all: minder dan alles.
de ... onder: er is waarheid in (in wat ze
zeggen).
-
voetnoot2279
-
waerschijnlickheids: wat de schijn
van waarheid heeft, maar het niet is (vgl. 764).
goed knecht: beste kerel.
-
voetnoot2281
-
tot ... milt: tot in het binnenste
(vgl. WNT milt 744, dit citaat); of bedoelt Huygens meer? de milt
als veroorzaker van veel narigheid? tot in de milt waar je de
narigheid, de bekommering ziet? Vgl. Dagh-werck,
1735-1740!).
-
voetnoot2282
-
neffens mij: evenals ik (eigenlijk:
naast mij, tezamen met mij). gepeperde: met smart
vermengde.
-
voetnoot2283
-
gallighe: met bitterheid gemengde.
staet en siet: staat te kijken.
-
voetnoot2284
-
En ... Vliet: (woordorde hoofdzin,
metri causa, normaal: en u sorgeloos hoort enz.) en langs de Vliet u
zorgeloos hoort staan liegen (sorgeloos pred.
toev. bij u: de schipper is zonder zorg; fluijten, WNT fluiten 4588, 10: de schipper staat
te ‘fluiten,’ Huygens hoort het aan, aan de kant van de
Vliet).
-
voetnoot2285
-
wist ghij ...: (4e
nevengeschikte hypothetische bijw. bep. in de vorm van de vragende
zin) als gij enz.
dat hert: (niet verwijzend naar een genoemd hert; het hart van die ... siet,
2283).
in ... Roosen: midden in het aangename dat hem
omringt.
-
voetnoot2286
-
Sijn' ... loosen: vaak niet weet
waarlangs (op welke wijze) zijn zorgen kwijt te raken (Sijn' kommeren proleptisch objekt van loosen, dat kern is van het objekt bij niet weet:
waer ... sijn' kommeren te loosen).
-
voetnoot2288
-
Die ... is: (antec. hem) die met genoegen enz. (Huygens objektiveert, hij is die
‘hij’).
-
voetnoot2289
-
die ... Haegh: die doornhaag
(spelend).
reden: redelijkheid,
-
voetnoot2292
-
'tuijterste ... vromen: de uiterste
inspanning (ten goede) van de rechtschapenen.
-
voetnoot2292/2293
-
werdt ... schimp: tot
een beschimping voor de bozen wordt gemaakt.
daer ... Men sie ...: waar het niet zo is in te
richten (men het niet zo kan aanleggen) of men ziet (constructie
zonder of (en) na negatieve voorslag, zie Inl. 9, 6; sie conjunctief, door mij indicativisch vertaald).
-
-
[tekstkritische noot]2294 [-van] ≤door≥ van nijd kon ook betekenen: uit nijd,
maar nijd en spijt moesten
blaffen.
2296 [-mijn] ≤[-uw] sijn≥ lot Huygens
bedoelde wel zichzelf, maar objektiveerde in het voorgaande (zie
bijv. 2281 die ghij ... benijden = hem); uw was vergissing, sijn het
rechte.
[-sijn] ≤uw≥ staet Vergissing (zoo ook in 2297 uw
luijck uit sijn luijck).
2297 leeren [-daer] Vergissing.
2298 [-sijns] ≤uws≥ gelijcke
enz. Vergissing, vgl. 2296, 2297.
Varianten apograaf:
A 2296 soud (spontane verbetering door de copiist).
-
voetnoot2294
-
langs of dwersch: van de ene of de
andere zijde (eigenlijk: in de lengte of dwars).
spijt of nijd: wrok (vijandschap) of nijd
(afgunst).
bebassen: beblaffen, aanblaffen.
-
voetnoot2295
-
de vrede-min: de liefde tot
de vrede.
misduijdt ... misdaed: verkeerd wordt uitgelegd
als misdaad.
-
voetnoot2296
-
Ick meen ...: (Hier eindelijk de
hoofdzin na de reeks veronderstellende ‘bijzinnen’).
ghij sou ...: (direkte rede; sou
onregelmatig, ws. vergissing voor soud, zoals in
A).
voor ... staet: in ruil voor uw positie,
lot.
-
voetnoot2297
-
luijck: scheepsluik waardoor men in
de ruimte onder het dek komt (variërend op: in uw schulp kruipen).
beter wenschen: iets beters te wensen.
-
voetnoot2298
-
oordeelen ...: en gij zoudt enz.
(samentrekking).
benijdelicker veel: veel benijdenswaardiger.
te sté-waerd: in de stad.
-
-
[tekstkritische noot]2309 Daer [-hoor]
<gaet> Pas in de tweede helft
van het vs Daer hoor.
Varianten 1653:
E.p. 2305 kecken (drukfout).
Varianten 1658:
KI 2305 hecken voor kecken Zetfout 1653
verbeterd.
-
voetnoot2303
-
voll gerusticheid: vol onbezorgdheid (de Meissjens).
-
voetnoot2305
-
scheid ...
praet: houd ik op met praten (hij had het gesprek met de
schipper in zijn verbeelding voortgezet).
treed ... hecken: (Onduidelijk: hij liep langs de
Vliet (2210, vlg.) en was dus reeds buiten het hek van de eilanden;
de situatie blijft ook dezelfde: hij luistert naar wat
voorbijvarenden te vertellen hebben).
-
voetnoot2306
-
achter ... decken: (We moeten ons
blijkbaar voorstellen dat behalve de Ypen
Mantelingh er nog hagen zijn die hem voor voorbijvaarders
onzichtbaar maken).
-
voetnoot2307
-
vrije vonnissen: vrijmoedige oordelen.
van: over.
-
voetnoot2309
-
Daer ... aen: dan begint daar het
spelletje.
soet en bitter: aangename en onaangename
dingen.
-
-
[tekstkritische noot]2313 D[ie+]
<e> veerschuijt Algemeen, niet een bepaalde schuit.
2314 die [-∼] mijne
Varianten apograaf:
A 2312 en
doemen (fout copiist).
A 2319 langer (fout copiist).
-
voetnoot2312
-
mann: (pregnant) degelijke, flinke,
echte man.
doemen voor: veroordelen als.
-
voetnoot2313
-
van alls: van alles.
voll reden: vol verstand, heel verstandig,
redelijk.
-
voetnoot2314
-
spijt: wrok, wrevel, verbittering.
mijne sinlickheden: wat mij behaagt, wat ik bemin,
koester (Hofwijck).
-
voetnoot2315
-
uijt ... gunst: vanuit hun
goede gezindheid.
gall: boosheid, bitterheid.
-
voetnoot2316
-
'tis wel: 't is goed (nl. zo'n
buitenplaats aan te leggen).
-
voetnoot2317
-
'talltemael: 't allemaal, alles.
stichten: (zie voor de -n Inl.
9, 3).
-
voetnoot2318
-
verlichten van: ontlasten van
(verademing geven van).
-
voetnoot2319
-
langhe slauernij: (nl. de slavernij
van zijn ambt met de vele zorgen daaraan
verbonden).
-
-
[tekstkritische noot]2321 [-onderkropen] <uijtgesogen> Vergissing bij afschrijven van
klad, onderkropen kwam als rijmwoord in het
volgende vs.
Varianten apograaf:
A 2320 Vorsten
(correctie in A door Huygens).
-
voetnoot2320
-
als: toen, nadat.
Princen: vorsten.
vernoeght: tevredengesteld, tot hun tevredenheid
gediend (2320-2325 proleptische bijw. bepalingen in of
... bonden, enz.).
-
voetnoot2321
-
'tvaderland voldaen: zijn plicht
tegenover het vaderland vervuld. uijtgesopen:
uitgezogen.
-
voetnoot2322
-
onderkropen: op sluwe wijze afhandig gemaakt
(WNT onderkruipen 1385, 2, o.a. dit citaat).
-
voetnoot2323
-
Den ... voorgestaen: de
rechtschapenen beschermd, gesteund (had) (Den
vromen meew. vw., als dir. object samengetrokken voor beschoncken, gevoedt (de vromen!).
beschoncken: begiftigd, van gaven voorzien.
-
-
[tekstkritische noot]2326 [-Huijsje] <Hofje> Het was tenslotte een hof!
2329 a. Een vredigh hauentjen van hoofs gewoel en
winden
b. Een hauentje vertrecks uijt hoofs gewoel en
winden een hauentjen van hoofs gewoel enz. was onduidelijk:
het moest betekenen: ‘verwijderd van’, maar kon verkeerd worden
begrepen; de correctie is knap: vertrecks
uijt.
-
voetnoot2325
-
'tChristeloos gewoel: het
onchristelijk gewemel en gewroet (vgl. 1572).
-
voetnoot2320/2326
- 7 bijw. bijzinnen, nevengeschikt, met samentrekking,
voor de hoofdzin (vragend) die 2326 begint).
-
voetnoot2326
-
Wat ... aen: wat heeft iemand ermee
te maken, wat gaat het iemand aan (vgl.
1429 met andere bet).
of: indien.
bouden: (voor de -n zie Inl. 9,
3).
-
voetnoot2327
-
En besighden ...: (hoofdzinsorde, metri causa,
normaal: En ... besighden; voor de -n van besighden zie Inl. 9, 3).
-
voetnoot2329
-
Een ... vertrecks: een haventje van
terugtrekking, verpozing, een schuilhaventje, een
toevluchtshaventje; vgl. 146 dit vertreck en 1845
soet vertreck; MNW vertrecken 176, intrans.:
zich terugtrekken, zich afzonderen). hoofs: van
het hof.
-
-
[tekstkritische noot]2330 [-voor] ≤van≥ Geen herhaling van voor.
Varianten apograaf:
A 2333 sijn
self (spontane variatie door de copiist).
-
voetnoot2330
-
Voor ... ademtocht: ten behoeve van
verlichting (lafenis, genezing) en verademing (parallelle ordening:
heul van de ziel, ademtocht
van het lijf; vgl. WNT heul (IV) 704; o.a. dit
citaat; WNT ademtocht 804 onder; o.a. dit citaat).
-
voetnoot2331
-
En ... onderscheid: en het verschil
te proeven (samentrekking van te).
-
voetnoot2332
-
is ... eer: is onbehoorlijk (eer = wat eervol, in overeenstemming met de eer
is).
deun en bang: schriel en benauwd (om iets uit te
geven) (WNT bang 970, 4).
-
voetnoot2333
-
sijn selfs: zichzelf (meestal gebruikt
Huygens sijn selven, vgl. 2337).
te pijnighen: af te pijnnigen, te kwellen, af te
tobben.
eruen: (andere) erfgenamen.
-
voetnoot2334
-
laten: na te laten.
wat ... deruen: wat ze heel goed en zonder iets te
kort te komen kunnen missen.
-
voetnoot2335
-
En ... mann: prees een wijs
man nooit.
wel hem: gezegend de man, heil de man.
wel: goed, op goede wijze.
-
-
[tekstkritische noot]2339 [-voldaen] <geboett> Begrijpelijke verschrijving van
iemand die ‘ad sententiam’ copieert; het rijm eiste en het eerdere
klad had geboett.
-
voetnoot2336
-
matelick ... verspilt: met mate
besteedt, uitgeeft (thans alleen ongunstig).
-
voetnoot2338
-
bevrijdt ... deluen: het spitten en
delven bespaard.
-
voetnoot2339
-
wat ouerschots: het beetje dat hij
overhad.
sijn' ... geboett: zijn lust bevredigd, aan zijn
lust voldaan (WNT keurlijkheid 2683, 5: zin, zinnigheid, lust;
alleen dit citaat).
-
voetnoot2340
-
De rest: (nl. van zijn bezit, zijn
geld).
de rest: de overblijvenden (de kinderen en
erfgenamen).
-
voetnoot2341
-
beter' ... schats: betere tonnen
geld.
se: zijn kinderen.
-
-
[tekstkritische noot]2343 voll [-onbetrouwbaer goud] ≤smeltelick metael≥
Beter in verband met het proces van vergaan in het volgende
beschreven.
2345 Tot [-∼] ≤flenteren≥
2347 [d+] <D>eughd Prominent.
Varianten apograaf:
A 2345 selfs (spontane variatie door de copiist).
-
voetnoot2343
-
Voll ... metael: (pred. toev. bij die) vol metaal (zijnde) dat smelten kan.
-
voetnoot2344
-
brengen tot ... niet: maken tot papier, tot
flarden, tot niets.
hij ... schatten: hij laat ze (de kinderen) zelf
achter vol schatten.
-
voetnoot2346
-
niet ... vatten: niets aan te vatten
heeft, geen vat op heeft.
-
voetnoot2347
-
Van ... versaeckt: (bijv. bepalingen
bij schatten 2345).
-
voetnoot2348
-
eens vergaert: (pred. toev. bij dat = wat).
versaeckt: in de steek laat.
-
voetnoot2349
-
weten: (iets) geleerd hebben, kennis hebben
(weten abs. gebruikt = kennis hebben, geleerd
hebben; vgl. voor de bet. ‘geleerd hebben’ 1034).
-
-
[tekstkritische noot]2358 [-Kort] ≤Stracks≥ Kort te vaag, stracks = onmiddellijk daarop, direkt.
2362 [-∼] ≤Van≥ schaemten [-∼] ≤noijt geroerd≥
-
voetnoot2350
-
weten: (thans met objekt).
waer ... zijn: datgene waardoor ze dak en eten
waard kunnen zijn in dienst van het vaderland.
-
voetnoot2352
-
Beveelt ... beleid: vertrouwt hij de
leiding over hen toe (aan God 2349, meew. voorw.;
haer objektief: God zal hen leiden).
naer dat: nadat.
-
voetnoot2355
-
stapp wegh: (tegen de jager
met zijn paard) stap voort, schiet op?
'tbesluijt ... gesegg: het slot van zijn
woorden.
-
voetnoot2358
-
Stracks: aanstonds, kort.
weer ... spreker: weer enz. volght
(samentrekking).
-
voetnoot2359
-
kakelaer: babbelaar, snapper; hier: praatjesmaker,
zwetser (WNT kakelaar (I) 879).
gelijck ... will: zoals het gebueren wil.
-
voetnoot2360
-
de ... verbeent: de
passagiers overbluft (WNT verbeenen (I) 386, 5, o.a. dit citaat).
daer: terwijl (tegenstellend).
still: zwijgend.
-
voetnoot2361
-
Den mondigsten: de man met de
grootste mond (WNT mondig (II) 1071, 2).
'thooghe ... vergunnen: het hoogste woord gunnen
(WNT hoog (II) 1013, 9: Het hoogste (hooge) woord).
-
voetnoot2362
-
Die ... aen: Die kwaadspreker valt
mij aan.
van ... onversien: niet voorzien van verstand,
zonder verstand.
-
voetnoot2364
-
Van ... meer: nog meer (onvoorzien)
van fatsoen en liefde.
Ten ... is't: Meteen is het:
Laet sien: Laat 's kijken, Moet je 's zien.
-
-
[tekstkritische noot]2368 [-tot Voorburgh komen woonen]
<niet weten waer hij staet> Na
2367 onmogelijk, geen rijm! Liep het Huygens zo maar uit de pen,
terwijl hij niet naar zijn eerdere klad keek?
2376 voll [-∼] <vette
beesten> leij
-
voetnoot2365
-
Wat ... niews:
Wat voor nieuws hebben we hier weer?
sal ... wesen: zal er nooit een eind aan zijn,
komen.
-
voetnoot2367
-
'Kschick: Ik denk dat (weglating van
voegw. dat in objektszin komt meermalen voor).
endelick: tenslotte, op het laatst.
-
voetnoot2370
-
en ... strecken: kan niet
toereiken, is niet genoeg.
-
voetnoot2372
-
ruijmer: verder.
wat ... schort: (afh. vraag met toegevoegd of, tot vraag verzelfstandigd; vgl.
ook thans: wat of hem mankeert?) wat voor den
duivel ontbreekt hun?
-
voetnoot2373
-
schenden: bederven, verpesten (met
hun gerij enz.).
-
voetnoot2374
-
den ... enden: overal van (nieuwe)
straten te beroven (doordat men naar buiten trekt) (WNT ontstraten
1993 = van straten ontdoen, dit citaat).
-
voetnoot2375
-
Moet ... spel: moet Voorburg
ook meedoen, er ook aan geloven? (Voorburg wordt op die manier ook
ontstraet).
'kmagh heugen: ik kan me herinneren (WNT heugen
697, II, Bedr.).
-
voetnoot2376
-
klare: zuivere.
leij: lag (de oude verwarring met leggen).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 2378
inde grond (fout copiist).
A 2383 dusenden (fout copiist).
Varianten 1653:
E.p. 2378 inden
grond A inde grond (correctie in
drukproef).
-
voetnoot2378
-
inden grond: kapot, te gronde (gaan),
vergaan (WNT grond 933, In den grond moeten).
prachtigh: weelderig, prachtlievend.
-
voetnoot2379
-
slinx of rechts: op een
kwade of goede manier.
'tscheelt ... niet: het maakt voor hun geen
verschil.
-
voetnoot2380
-
vallen ... riet: maken er
dan volop gebruik van (WNT riet (I) 131, onderaan; o.a. dit
citaat).
-
voetnoot2381
-
watter ... gaet: wat een geld er aan
zulke krankzinnigheid heengaat.
-
voetnoot2382
-
met ... is: met eenmaal betalen klaar
is, eraf is.
-
voetnoot2383
-
Die ... still: Dat balletje rolt
verder (Er komt geen eind aan de uitgaven).
verbout: aan bouwen besteedt.
-
voetnoot2384
-
geen ... ontsien: geen honderden
sparen, onaangeroerd laten (moet honderden besteden).
-
voetnoot2385
-
Wie ... halen: Wie
hooggelegen tuinen uit lage gronden durft halen (vgl. 2667
vlgg.).
-
voetnoot2387
-
en ... vrij: komt er, geloof ik, met
geen honderd kronen vanaf, komt met geen ... klaar. (nl. voor het
onderhoud van zijn tuin).
-
voetnoot2388
-
Soo ... rij: (de grond van het
zojuist gezegde gevend) zo loodrecht op elkaar en op één lijn moet
daar alles staan (WNT lood 2706 In 't lood, o.a.
dit citaat).
-
voetnoot2389
-
Soo ... kacks: zo precies (keurig,
netjes) is men zogenaamd.
men ... ongeboren: men zou bijna veel liever nooit
geboren zijn, dan te dulden dat een haag niet geschoren is (ongeschoren pred. toev. bij een'
Haagh).
-
-
[tekstkritische noot]2393 daer[-∼] <is>
2395 [-regenachtigh]
≤weelde van natt≥ weer
Sterker!
2396 [∼+] <n>och
2397 [-∼] ≤drij vier≥ krullen.
Varianten 1653:
E.p. 2400 geklouw (drukfout).
Varianten 1658:
KI 2400 geklouwt voor geklouw Zetfout 1653
verbeterd.
-
voetnoot2391
-
Of ... niet: zonder rekening te
houden met wat God behaagt (in de natuurlijke groei van alles).
bruijn: zwart (zijn).
-
voetnoot2392
-
kaler ... gras: nog minder met gras
begroeid zijn.
-
voetnoot2393/2394
-
daer ... berst: er is een eeuwig
bezigzijn met (een eeuwige drukte van) wieden dat men erbij neervalt
(wijen vreemde spelling, A idem; 1653 wiejen; vgl. MNW wieden 2438, ook wiën,
wyen).
-
voetnoot2396
-
ouervall van werck: overstelping met
werk (WNT overval 2155, c; dit citaat).
door ... meer: nog meer door onachtzaamheid,
verwaarlozing.
-
voetnoot2398
-
en ... spels: hebben het niet
drukker.
men ... hullen: men zou er drie vier kappen
(nieuwe zin).
-
voetnoot2399
-
All ... gewedt: (intercalatie) (al
zou ik er meer noemen, dan zou ik nog willen dat ik erom had gewed
(m.a.w. dan zou ik een eventuele weddenschap erom nog
winnen).
-
voetnoot2400
-
Eer ... geredt: bijw. bep. van tijd
bij men ... hullen) voordat hier een boomgaardpad
geharkt is en geredderd, opgeknapt (WNT klouwen 3593, V, 1; dit
citaat; WNT redden 776, 1).
-
-
[tekstkritische noot]2406 in [-'twa]
<'tkoelvat> 'twa(ter) meteen veranderd in (beter) 'tkoelvat.
-
voetnoot2402
-
Als ... bergen: maakt men alsof er
werk te weinig was, van vlakke grond bergen (doelend op de berg in
het bosgedeelte van Hofwijck) (Als ... gebrack
proleptisch; inversie door vooropgaande zinsdelen genegeerd; maecktmen is alleen bepaald door van
vlackte, niet door de twee bepalingen daarvoor; om ... tergen, en Als ...
gebrack).
-
voetnoot2404
-
braefste: beste, voortreffelijkste.
die ... bederft: (sem. vulling van het subjekt 't) degene die het kunstigst bederft.
-
voetnoot2405
-
slots-gewijs:
op de wijze van een slot (burcht, kasteel) (WNT slot 1916, dit
citaat).
-
voetnoot2407
-
de weuninghs: (groepsbuiging met -s
achter vrl. weuningh).
-
voetnoot2408
-
Doe: Toen, Daarna.
de ... voet: de mindere manier.
-
voetnoot2409
-
Het leijtje: de leisteen, de
leibedekking (collectief te nemen, vgl. WNT lei (I) 1465, a; o.a.
citaat Huyghens).
beknopt en abel: keurig en bevallig (WNT beknopt
1613, 4; abel 605, 2; o.a. dit citaat).
-
voetnoot2410
-
met ... sabel: met een
sabelmuts (verschuilt zijn armoede onder pracht; de uitdrukking niet
in WNT op luis of sabel
(I)).
-
voetnoot2411
-
wat het kan: wat het kan kosten (vgl.
ons: t koste wat het wil).
-
voetnoot2412
-
Het ... mann: het deksel (moet zijn)
als de pot, de kleren (moeten zijn) als de man (beeldsprakig voor:
het huis moet bij de prachtlievende eigenaar passen).
-
voetnoot2414
-
Een opperCamertjen: een opperkamertje om met
vrienden te praten (WNT opper (III) 1078: bovenkamer; zelden
hetzelfde als wat nu opkamer heet; o.a. dit citaat, maar zonder een
keus te doen tussen de twee betekenissen. Ik vermoed hier: opkamertje: vertrek dat wat hoger gelegen is dan
de andere kamers op dezelfde verdieping en waarheen men dus enige
treden moet opstijgen. (WNT opkamer 887). Het is immers niet logisch
dat men bij het binnengaan (2413) meteen al kennis zou maken met een
bovenkamertje).
tot ... vrinden: om met vrienden te praten.
-
-
[tekstkritische noot]2423 [-regen] ≤hagel≥ Krasser!
Varianten apograaf:
A 2421 in
't end! (fout copiist, die hier een uitroep voelde).
-
voetnoot2415
-
van ... recht: de Hollandse
eenvoud en oprechtheid (slecht, recht
substantivering op de bekende wijze).
-
voetnoot2416
-
Neen seker: Voorwaar nee.
Cameren: (meerv., geen verkleinwoord).
afgerecht: gereedgemaakt, opgetooid (WNT afrechten
1269, II, 1 dit citaat).
-
voetnoot2417
-
Delft: (met zijn prachtig ingerichte
woningen).
gemarmerde saletten: eveneens objekt bij vinden, in antwoord op de vraag 2413 wat ... vinden) salons met marmervloeren.
-
voetnoot2418
-
van ... snof: van dat nieuwe model
(WNT snuf 2426, 4).
Camenetten: kabinetten (WNT kamenet, verwijst naar
kabinet, waarvan het een bijvorm is; kabinet 812, 4: In de
zeventiende eeuw als benaming voor een der kleinere pronkvertrekken
in de woningen der welgestelden en rijken; dit citaat o.a.).
-
voetnoot2419
-
Pronck-cellen: (bijstelling)
pronkvertrekken (WNT pronken (I) 4433, dit citaat; cel (I) 1985: een
kleine kamer).
Prins: vorst.
met borden ... leer: met beschilderde houten
panelen en met leerbekleding (op de wanden) (WNT bord (I) 521,
4).
-
voetnoot2420
-
Op ... 'tHaegelijckst: op de
behagelijkste, bevalligste wijze en: op de meest Haagse manier.
Jae ... toch: welja! vooruit maar!
-
voetnoot2422
-
weuningkie: (spelling ie voor je, vgl. 1748; en zie vlak daarop
huijsjen).
uijt ... regen: om voor de regen te
schuilen.
-
voetnoot2424
-
Die ... stadt: (sem. vulling van het
subjekt hij) degene die, de man die enz.
-
voetnoot2425
-
hij.: (punt als
afbrekingsteken).
weer aen: vooruit?
riep de schipper: tegen de jager (die zijn paard
moet aandrijven).
-
-
[tekstkritische noot]2429 [d?+] <b>ij
2431 mijn [-∼] ≤ronde≥
[-∼] ≤Camer≥ vriend.
Varianten 1653:
E.p. 2426 lompen (correctie in drukproef?).
-
voetnoot2426
-
Stapp wegh: stap voort, schiet op?
(vgl. 2355).
jou ... uijl: (objectsvorm jou
voor scheldwoord; vgl. WNT jij 302, en thans nog: jou ezel enz.) jij
trage (luie) sufferd.
-
voetnoot2428
-
gesult: gezouten.
door ... vell: helemaal door de huid heen, bijt
diep in (Het is niet direkt duidelijk dat Huygens hier van waerheid spreekt; hij laat onmiddellijk volgen dat
de man niet op de hoogte is enz.; toch schijnt hij in zijn woorden
ook waarheid te erkennen, zie 2433).
-
voetnoot2429
-
Onkennis ... menschen:
(spreekwoord) Onwetendheid verwekt antipathie bij de mensen; vgl.
Onbekend maakt onbemind (WNT onkennis 1707 dit citaat, als
spreekwoord gekenschetst).
-
voetnoot2430
-
droeue reis: droevige keer
(indirekt adj.-gebruik: niet de keer is droevig,
maar de ick die het overkomt).
-
voetnoot2431
-
Mijn ... Camervriend: (objektszin zonder
voegw. dat, en met metri causa veranderde
woordorde; normaal: dat mijn ... waer).
ronde Camervriend: oprechte huisvriend (WNT kamer
1083, dit citaat).
-
voetnoot2432
-
mijn' onderhoud: wat ik tot hem zeg.
sijn ... waerachtigheden: zijn waarheden (van de
vrind) (samentrekking van heden) noch zijn
schijnbare waarheden.
-
-
[tekstkritische noot]2435 [-hij] ≤sij≥
In overeenstemming met het genus van reden.
2436 [-inde schael] ≤op een aes≥
Verscherping: ‘tot op een aas,’ zie commentaar.
2437 [-op] <soo veel>
enz. Onduidelijk.
2438 [-Dat] ≤[-Tot] Dat≥ laken Aarzeling tussen Tot en Dat; Dat sloot beter aan bij soo veel
van voorgaande vs.
-
voetnoot2433
-
men: voor wij (vgl. WNT men 518, 4a)
(daar zouden wij onze enz.; vgl. ons oogh
2440).
-
voetnoot2434
-
overweldigen: geweld aandoen (vgl. WNT
overweldigen 2210, 1; dit citaat o.a.).
onderlinge reden: wederzijdse redenen,
argumenten.
-
voetnoot2435
-
doen ... kost: hun volle waarde geven
(lett. doen waard zijn wat ze waard is (die reden).
vriendelick bericht: vriendschappelijke
terechtwijzing (of: inlichting, onderricht).
-
voetnoot2436
-
Doorpluijsen: zeer nauwkeurig
onderzoeken.
op ... goud-gewicht: tot op een aas van (behorend
bij) de fijnste goudweegschaal (WNT aas 5699, 2: kleinste gewichtje
in het oude stelsel: 0,047 decigram; goud-gewicht,
vgl. 975).
-
voetnoot2437
-
En ... bewijsen: en elkaar zoveel
bewijs (bewijzen, gronden) tonen.
-
voetnoot2439
-
kond' ... zijn: als het geen prijzen
zou kunnen zij.
tot gedoogh: in dulden, verdragen (verkeeren tot).
-
voetnoot2440
-
Van ... oogh: van bij deze
gelegenheid een balk, en bij die gelegenheid een splinter in ons oog
(toespeling op Matth. 7:3, 4, 5: 3. En wat ziet gij den splinter die
in het oog uws broeders is, maar den balk die in uw oog is, bemerkt
gij niet? 4. of hoe zult gij tot uwen broeder zeggen: Laat toe dat
ik den splinter uit uw oog uitdoe; en zie, er is een balk in uw oog.
5. Gij geveinsde, werp eerst den balk uit uw oog, en dan zult gij
bezien, om den splinter uit uws broeders oog uit te doen. (vgl. Luc.
6:41, 42); Huygens laat zowel de mogelijkheid van een balk als van
een splinter in eigen oog en in het oog van de ander open).
-
-
[tekstkritische noot]2441 [-Soo] ≤En≥
so[ud+] <o> Verandering van Soo soud(en) wij
begrijpen enz. was metrisch geboden; het vs werd te lang.
2447 [-teere] ≤blinde≥
Beter in de context; zie 2448.
Varianten apograaf:
A 2447 dien (correctie in A, vermoedelijk door Huygens).
Varianten 1658:
KI 2445 wraeck
recht voor wraeck-recht Zetfout.
-
voetnoot2441
-
soo ... wij: zo zouden wij
begrijpen.
of trachten ...: of zouden wij (tenminste)
trachten enz.
-
voetnoot2442
-
Hoe ... slijpen: hoe langzaam
(ongaarne, onwillig) de behoedzaamheid (de wijze voorzichtige mens)
moet overgaan tot het scherpen (aan het scherpen moet gaan).
-
voetnoot2445
-
God ... voorbehouden: (In de marge
Math.7.1. Oordeelt niet, opdat gij niet
geoordeeld wordt. Rom.12.19. Wreekt uzelven niet,
beminden, maar geeft den toorn plaats; want er is
geschreven: Mij komt de wrake toe. Ik zal het vergelden,
zegt de Heere. Deut.32.35. Van mij is de wrake en
de vergelding ...).
-
voetnoot2446
-
Als messen ...: (pred. toev. bij 't oordeel en 't wraeckrecht)
als messen zijnde, daar het messen zijn.
vertrouwden: (voor de -n zie
Inl. 9, 3).
-
voetnoot2447
-
Sijn' ... kinderen: (nieuwe
bijstelling, ‘corrigerend,’ verscherpend).
-
voetnoot2448
-
dolen ... tast: al tastend, op de
tast ronddwalen.
-
voetnoot2449
-
half: (adv. bep.) voor de helft.
en ... leeren: en ik tracht het helemaal te leren
(samentrekking van ick, ondanks thans rechte
woordorde).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 2454
toebrachten (fout copiist).
Varianten 1653:
E.p. 2454 toe
brachten A toebrachten (correctie in
drukproef).
-
voetnoot2450
-
En ... keeren: en (ik
tracht) als ik van de weg af was, ten halve (halverwege) om te keren
(vgl. het bekende spreekwoord).
-
voetnoot2451
-
Herstelt mij: (imper. van het gebed)
Plaats mij weer, Voer mij terug.
-
voetnoot2452
-
Die ... ontseit: (aanspreking:) gij
die enz. (vgl. Matth. 7.1 bij 2445 geciteerd) (van
= over).
-
voetnoot2453
-
leeringen: onderrichtingen,
lessen.
bevracht ... gedachten: belast ik mijn geest, houd
ik mij bezig.
-
voetnoot2454
-
keur niet: maak geen verschil.
'er: (nl. de inhoud van 2453).
quaedwillighe: (kan gesubstantiveerd zijn, met
adjectivische buiging:) kwaadwilligen, kwaadgezinden; mogelijk ook
samentrekking van li'en achter quaedwillighe).
-
voetnoot2455
-
redelicke: redelijke, goedwillende,
behoorlijke.
-
-
[tekstkritische noot]2457 [m+] <M>aen Prominent, evenals Sterren.
2462 een
goed<e> [-gebruijck] ≤drift≥ Beter woord: neiging,
drang!
Varianten 1672:
KII 2459 veet voor weet Zetfout.
-
voetnoot2458
-
uw' ... ontwerren: uw hersens uit de
knoop te halen, rust te geven, te ontspannen (in de slaap).
-
voetnoot2459
-
noch ... toe: toch gaat het langzaam
in zijn werk, geschiedt het langzaam (dat naar bed gaan met dat
doel).
-
voetnoot2460
-
hoeuen ... roe: hebben bijna een stok
nodig (om ons naar bed te jagen).
-
voetnoot2462
-
Het ... gewennen: of het een goede
neiging is of een slecht aanwensel (bijw. bep. van toegeving bij de
erop volgende objektszin in direkte rede bij bekennen:
Het ... vermaeck).
-
voetnoot2463
-
houd ... menschelick vermaeck: houd
ik niet voor een genoegen van de mens, beschouw ik niet als iets
plezierigs voor de mens.
-
-
[tekstkritische noot]2468 [-die] [-∼] ≤in
stee van 't≥ gedrang [-en].
-
voetnoot2464/2465
-
mij ... opgeleght: dat
mij noch neiging (lust) tot slapen, noch slaap opgelegd was (acc. c.
part.), dat ik niet onderworpen ware aan enz.
-
voetnoot2465
-
dagelicksche steruen: dagelijks
sterven (vermoedelijk ook in de zin van: gewoon, alledaags sterven)
(de slaap zoals ook elders vaak door Huygens gelijkgesteld met een
dood; vocatief ntr. op -e is mogelijk; vgl. Zwaan
116 o vroome kind, in een
Waerneming van Hooft).
-
voetnoot2466
-
platte peuluw-dood: alledaagse,
banale, vulgaire dood op de peluw (= matras, bulster, bed) (platte ook omdat men plat ligt!).
quistigh tijd-verderuen: verkwistend
tijdverknoeien.
-
voetnoot2467
-
Die ... lang: Als iemand u zou kunnen
missen, wat zou zijn leven lang zijn (voor de constr. vgl.
2257).
-
voetnoot2468
-
Hoe ... ruijm: Wat zou hij in de
ruimte (in een overvloed van uren, tijd) leven.
in ... uren: in plaats van in het gedrang van de
uren (de weinige uren volgen snel op elkaar, verdringen
elkaar).
-
-
[tekstkritische noot]2469 [-Van] ≤Der≥
uren In verband met correctie vorige
vs.
-
voetnoot2469
-
Die ... leuren: die de dag tot kleine
lapjes (kleine waardeloze stukjes) versnipperen (de weinige uren van
de dag verdelen deze in brokjes, waarin men niets tot stand kan
brengen).
-
voetnoot2470
-
En ... scheuren: en ... de
mensen van zichzelf scheuren (nog steeds is het onderw. de uren: als de avond komt werpen ze de mens als dood
terneer, scheuren zijn ziel van zijn lichaam als in de dood).
-
voetnoot2471
-
voor dood: als dood (pred. toev. bij
se).
als krengen: als lijken (pred. toev. bij se ... voor dood).
-
voetnoot2472
-
Maer ... soo:
Maar toch (in elk geval) Hij die het niet kon regelen, regelde het
zo (niet schicken objekt bij kost: God kon het (de afwisseling van slapen en waken) niet
regelen, aan ons overlaten; maar hij heeft 't wel geregeld, nl. soo ('snachts slapen, overdag waken).
-
voetnoot2473
-
Te bedd: Naar bed (imper. op te
vatten).
'tis ... beuel: (want) het is Gods bevel.
magh ... leuen: kan niet voortdurend leven (=
wakker zijn).
-
voetnoot2474
-
Daer ... toe: Daar is een beetje
sterven (= slapen) bij nodig.
-
voetnoot2475
-
houden: vast blijven zitten.
den ... steel: (van ... steel
nabep. van identiteit; de draed (beeldsprakig) is
de steel (het verbeelde).
-
voetnoot2476
-
Gaen ... graf: zijn vlakbij de dood,
staan op het punt te sterven.
-
voetnoot2477
-
Dat's ... seij: dat is net alsof ik
zou zeggen, ik zou ook kunnen zeggen.
-
-
[tekstkritische noot]2478 De [-heele]
wereld Vergissing die ‘zomaar’ uit de pen
vloeide.
2480 se [-∼] <'tvoorjaer>
2481 a. eerst
volkomen wacker zijn
b. kom' volkomentlick aen 'twaken
Moeilijk te beoordelen. Huygens was er ws. even niet bij. Het
vs moest rijmen op 2482, eindigend op maken en zijn klopte niet op enkelv. onderwerp se.
-
voetnoot2478
-
Staet ... glippen: als ze in
de herfst op het punt staat te sterven (werkelijkheid, hypothetisch
gesteld) (WNT glippen (I) 121, b: veeg zijn; dit citaat).
-
voetnoot2480
-
se: (vooropgeplaatst,
kenmerkend voor 17e-eeuws).
weck': (latinistische conj. evenals geew', gaep', 2481 kom', met indicatief
te vertalen).
-
voetnoot2481
-
De ... mensch: De kleine wereld (de
mikrokosmos), de mens (Vgl. Daghwerck 1764 dese kleine wereld en de commentaar daarbij!; men
verwacht de mensch; ik vermoed dat Huygens metri
causa de samentrekt).
-
voetnoot2483
-
Hermaeckt: maakt ... opnieuw, herschept (de
slaap is immers een dood, waaruit God ons dagelijks levend maakt,
herschept; WNT hermaken 629, 1, citaat Huygens uit Korenbloemen 1672, dl I, p. 50, zie mijn Avondmaalsgedichten, p. 130, vs 99, waar van God in
verband met de consecratie bij de misviering gezegd wordt, dat Hij
zich alle daegh (laet) ontdoen (= teniet doen bij de nuttiging van de
hostie) en alle daegh hermaken (= opnieuw maken)).
dat respijt: die tijd om te rusten, die
verpozing, ontspanning (nl. van de slaap), rust (WNT respijt 212, 4,
o.a. dit citaat).
-
-
[tekstkritische noot]2494 <'t> [-het] Metrisch vereist.
-
voetnoot2485
-
Die ... dood: Die (levens-kracht) is afhankelijk, hangt af van die
dood (= de slaap).
't: (nl. dat dit alles zo is).
En ... versterf: en zijn rekening zó met de hemel
(God) vereffent (door om vergeving van schuld te vragen) bij het
dagelijks sterven (= gaan slapen). als ... kouw:
alsof het zijn laatste koude (= de werkelijke dood) ware.
-
voetnoot2488
-
Daer ... souw: waaruit de bazuin van
de Rechter (in het laatste oordeel) hem zou wekken (zie 1 Cor.
15:51, 52: ‘... maar wij zullen allen veranderd worden, (52) in een
punt des tijds, in een oogenblik, met de laatste bazuin; want de
bazuin zal klinken, en de dooden zullen onverderfelijk opgewekt
worden, en wij zullen veranderd worden.’ De sprong die Huygens maakt
is niet zo groot: als het slapen een soort sterven is, moeten wij
ons voorbereiden op die korte dood door gebed om schuldvergeving,
alsof het het echte sterven betreft. Mischien wordt de brug gevormd
door Die kracht hanght aen die dood (2485) waarbij
Huygens ongetwijfeld transponeert tot: De kracht van ons leven hangt
af van de dood van Christus; door Zijn dood leven wij).
-
voetnoot2489
-
In ... self: (Hij houdt
immers niet van slapen, maar onderwerpt zich aan Gods voorschrift).
en ... spijtigheden: en van de smaad, smadelijke
bejegening (WNT spijtig 2804; dit citaat) (Huygens spot een beetje;
hij zal zich van het laatste wel niet veel aantrekken).
-
voetnoot2490
-
snapper: praatjesmaker (men
vergelijke de betitelingen voor deze man: kakelaer
(2359), klapper (2361), achterklapper (2431)).
geleden: ondergaan.
-
voetnoot2491
-
'Kgae: (inversie genegeerd).
voor een reis: voor een poos, tijdje (WNT reis (I)
1716, 5).
scheide ... kust: ga heen van mijn (Vliet)
oever.
-
voetnoot2493
-
is ... hoogh: Als 't te snoevend,
aanmatigend gesproken is, klinkt (WNT toon (II) 1172, o.a. dit
citaat; vgl. ons: een toontje lager zingen).
magh: kan.
-
voetnoot2494
-
vrienden ... verstand: vrienden met
verstand, verstandige vrienden.
laten weten: zeggen, meedelen.
-
-
[tekstkritische noot]2499 [-maer] ≤en≥
elck enz. Geen tegenstelling, maar het
constateren van overeenkomst.
2500 een
veiligh [-voor] ≤dack van≥
dack omissie; voor zou
herhaling geven.
Varianten apograaf:
A 2495 Hofwijcker zonder 't (fout copiist).
A 2501 springt niet in; evenmin 2531, wel 2532.
-
voetnoot2495
-
te ... gaen: te ruste ga,
naar bed ga (WNT roest (II) 3, dit citaat).
-
voetnoot2496
-
Cluijs: kleine, bekrompen woning.
houdt ... wedergae: beschouwt als tegenhanger,
pendant.
-
voetnoot2497
-
Princen: vorsten.
der ... muren: de sterk ommuurde huizen van de
steden (vgl. WNT muur 1228 = stad; zo m.i. hier muur voor het
ommuurde, het huis).
-
voetnoot2498
-
euenwel geburen: evengoed, toch
(ondanks verschillen) buren (liggen toch dicht bij elkaar, staan
elkaar na: beide ter dekking en om in te wonen).
-
voetnoot2499
-
staet bij: staat dichtbij, lijkt veel
op.
elck: (van de genoemde soorten woningen).
streckt ... meer: dient tot niets meer (dan tot),
is niet meer (dan).
-
voetnoot2500
-
klein': kleinen
(samentrekking van de buigingsuitgang).
-
voetnoot2501
-
Noch ... roem: Toch keer ik
tot het roemen (met ophef spreken over het eigene) terug.
-
-
[tekstkritische noot]2506 [m+] <M>asten Prominent.
2507
[-verheuen] ≤gemuerde≥
Meerzeggend; Huygens komt er ook op terug in 2509 ondermuerde.
Varianten apograaf:
A 2504 besluijt (fout copiist).
-
voetnoot2503
-
die ghij: gij die (vgl. 567).
uw ... vergunt: lett.: aan uw geduld de omtrek
hebt toegestaan; vrijer: die de omtrek verdragen hebt (spelend met
de bet.: het omlopen, de rondwandeling, de ronde
(van Hofwijck) (men lette op parallel Verdraeght,
en op middelpunt tegenover omloop (WNT omloop 394, II a).
-
voetnoot2504
-
voor 'tbesluijt: als het
besluit, slot (pred. toev. bij het objekt een ...
middelpunt).
-
voetnoot2505
-
Ten ...
Plein: (plattegrond D) aan het begin, de voorkant (van het huis
af gerekend).
het ... sycomoren: (bijstelling bij 'tgroot Plein, vgl. 1249, 1250).
-
voetnoot2506
-
Daer ... boren: (vgl. 1337/8 ouerhands = afwisselend, beurtelings (tussen twee
esdoorns een mastboom); door ... booren: hoog
bovenuit rijzen).
-
voetnoot2507
-
Rijst ... dijck: verrijst een dijk,
aan weerszijden van muren voorzien (gemuurde m.i.
van muren voorzien, nominale vorming als gelaarsd enz.; WNT vermeldt
wel een werkw. muren = muurwerk maken, metselen,
maar niet dit nominale gemuurd; de zijkanten van de dijk zijn
versterkt met muren).
-
voetnoot2508
-
gemeene slagh: gewone soort (van
toegang tot een huis).
-
voetnoot2509
-
ondermuerde: waartegen aan de
benedenzijde een muur is aangebracht (tegen instorten of afschuiven)
(WNT ondermuren 1417).
-
voetnoot2511
-
Een ... Trapp: (derde omschrijving van de Steenen opgang G op de plattegrond, nieuw onderw.
bij Rijst) een makkelijke trap (de opgang vertoont
nl. treden).
te ... houw: ontleend heb aan, dank aan.
-
voetnoot2513
-
wonderlick: bewonderenswaardige.
Rialto doopten: (de bekende brug over het Canale
Grande; voor de -n zie Inl, 9, 3).
-
-
[tekstkritische noot]2521 [-hier] <twee> Vergissing door nawerking van begin van het
vs.
-
voetnoot2514
-
Doe ... verknoopten: (Rialto verbindt
het eiland Rialto, waarop het grootste deel van Venetië gebouwd is,
met het daartegenover liggende (Eymael, p. 97)).
-
voetnoot2515
-
En liett ...: (hoofdzinsorde, metri
causa; normaal: en ... liet) en toen gij de
onwetenden (de mensen die er geen verstand van hadden) de boog deedt
wantrouwen (wantrouwen koesteren ten aanzien van de boog) (liett met analogische tt-spelling).
-
voetnoot2516
-
Die ... toogh: die zulk een afstand
moest overspannen met een ‘ruk’ (= een overspanning) (vgl. WNT toog
(I) 1105, 1: trek, ruk).
-
voetnoot2517
-
'Ten ... jaren: Het was mij niet
ontgaan (Ik wist nog) na dertig jaar (nl. sinds zijn bezoek met het
gezantschap van Van Aerssen aan Venetië in 1620. Huygens schrijft
dit in nov. 1651; de stenen opgang is blijkbaar later gemaakt, na de
voltooiing van Hofwijck, in 1642; en wel in 1650.
-
voetnoot2518
-
ouergaen: (pred. toev. bij hij) als ik erover ging.
ondervaren: (pred. toev. bij hij) als ik eronderdoor voer.
-
voetnoot2519
-
In ... oogh: in de onervarenheid van mijn
jonge voeten (bij het overgaen) en ogen (bij het
ondervaren).
-
voetnoot2520
-
Door ... bedroogh: bedroog
door zijn ‘steile vlakheid’ en door zijn vlakke (geleidelijk
toenemende) hoogte (chiastische ordening: het vlacke
steil bedriegt zijn voet: de brug lijkt niet zo hoog; 'tsteile vlack bedriegt zijn oog als hij
eronderdoor varend naar boven kijkt: de brug lijkt niet zo
lang).
-
voetnoot2521
-
nae gebootst:
(geen compositum) na gevormd, na gemaakt (WNT bootsen 509, d).
flauwe: makkelijk te beklimmen, lage.
-
voetnoot2525
-
wandelt: (op de vlakke
stukken, telkens tussen de paren treden).
klimt: (op een nieuw trede).
laeft ... poosen: verzacht door lange rustpozen
(op de vlakke stukken) (objekt De ... moeijt
2527).
-
voetnoot2526
-
Als ... roosen: zoals gij (de
bitterheid van) gal door honing verzacht en (de aanblik van)
distelen door rozen veraangenaamt.
-
-
[tekstkritische noot]2530 Den [-lesten] ≤eersten≤ opgangh
Vergissing.
Varianten 1658:
KI 2529 selfs voor sess Zetfout.
Varianten 1672:
KII 2529 u voet
om hoogh voor u selfs voet hoogh Zetfout
1658 ‘hersteld’ op eigenaardige wijze, zonder van 1653 of A of K
gebruik te maken!
-
voetnoot2527
-
De ... moeijt: (nl. van het beklimmen
van telkens twee treden).
die ... een: die als ge ze zesmaal achter elkaar
moet nemen.
-
voetnoot2529
-
den sesten: de zesde (opgangh) =
opstap (voor de -n zie Inl. 9, 1).
-
voetnoot2531
-
besigh ongemack: ongemakkelijke
(moeizame) bezigheid (werk) (met omkering van kern en bep.).
-
voetnoot2532
-
de ... verstack: de lijst (reeks) van
zijn kwellingen zou tegengaan (bestrijden) (MNW versteken 41, B 1;
WNT kaart 713, 5: lijst).
-
-
[tekstkritische noot]2533 [-lusten] <rusten> Vergissing, zie rijmwoord lusten.
2537 het zij ≤soo≥ soet enz. Omissie.
2538 [-En] ≤Maer≥ Tegenstellend met
voorgaande vs.
-
voetnoot2533
-
temde: bedwong, matigde.
mengde ... rusten: inspanning onderbrak door
rustpozen.
-
voetnoot2535
-
gespannen Booghs: (partit. genit.,
afh. van Een' uer) = van ingespannen arbeid. peze-loos: zonder pees (zonder de boog te
hanteren, zonder arbeid (WNT pees (I) 907, dit citaat).
-
voetnoot2536
-
Ontwapent distelen: ontneemt de stekels aan de
distels (vergemakkelijkt de arbeid).
suijckert slauernij: verzoet zware arbeid.
-
voetnoot2537
-
eenerhand: van een soort, hetzelfde
(vgl. 1199 vlgg. hetzelfde motief).
-
-
[tekstkritische noot]2540 [-En] <Die> Vergissing door ‘nawerking’ van vorige vss.
2541 [-valt selfs] de weelde
≤seluer≥ bang Geen herhaling
van valt; hij trok dit samen en ‘verlengde’ selfs tot seluer metri causa.
2542 [-∼] [-spreken] ≤praten≥ Vergissing, moest rijmen op laten.
2543 betuijgen vervormd tot beduijden Beter woord: zinnebeeldig aanwijzen, vertolken!
2546 [D+] <E>n Verschrijving; misschien Dan komt enz. abusievelijk begonnen.
2549
[∼+] <S>oo loopt
enz.
Varianten apograaf:
A 2546 den
rijpen (fout copiist).
-
voetnoot2540
-
poosen: pauseren, verpozen.
de ... bang: valt het genieten zelf bang (krijgt
het van ... benauwd).
-
voetnoot2542
-
Vier ... kinderen: (Vier
beelden op de zijden van de opgang; vgl. Hofwijck,
Huygens' huis te Voorburg. GIDS 1956, uitg.
van de vereniging Hofwijck, p. 16 de tekening van J. de Bischop van
Hofwijck in Huygens' dagen).
-
voetnoot2543
-
Beduijden ... leer: maken hier die
leerstelling duidelijk (WNT leer (I) 1297, 3b).
-
voetnoot2546
-
En ... Herfst: en dan volght enz. (voor de -n zie Inl. 9,
1).
-
voetnoot2547
-
luij en leegh: (vgl. dezelfde
combinatie 2537, maar hier adjectieven).
-
-
[tekstkritische noot]2560 [-∼] ≤weinigh≥
2562 Die veiligh rusten wilt werd Daer 't
veiligh slapen is: Eerste versie minder juist: leer buiten
huizen bouwen, gij die enz.; maar het gaat om buijten-huijsen waar
het veilig slapen is!
Varianten apograaf:
A 2562 kunst (fout copiist).
-
voetnoot2550
-
ongevraeght: (pred. toev.
bij de tijd) zonder dat ze (ernaar) gevraagd
wordt.
flus vermaenden: zoëven zei (nl. over het goede
van variatie).
-
voetnoot2551
-
wierd: zou ... worden.
eenerhande: altijd gelijke, zichzelf gelijk
blijvende.
-
voetnoot2556
-
gaet ... Casteel: Kom, noem het nu
maar kasteel (Vgl. Weijnen p. 81; WNT gaan 39, 2, waar als weergave
van de constr. wordt voorgesteld: Kom! Welaan!
plus imper.; het Casteel werd gewoonlijk omgeven
door water).
noemt ... duijue-kott: noem het (voor mijn part)
duivekot.
-
voetnoot2557
-
'Tsluijt ... af: het sluit
(in elk geval) enz. (het wordt ... afgesloten).
-
voetnoot2557
-
de keting: de ketting (behorend bij
de gewone, veel voorkomende kettingbrug: een ophaalbrug met
kettingen; WNT kettingbrug 2579, 2).
-
voetnoot2559
-
van ... onderwijs: die hogere
(vernuftiger) dingen onderwijzen (bijv. bep. bij boecken).
-
voetnoot2559
-
Wij ... vond: Wij beroemen ons op (spreken met trots van)
een uitvinding.
-
voetnoot2561
-
Ten ... sprack: als niet de meester
gesproken had: (de meester onduidelijk; een
bepaalde bouwmeester bedoeld en welke dan?).
leert ... is: (objekt van sprack).
-
-
[tekstkritische noot]2564 geen [-tier]
≤klanck≥ tier = krachtig,
inzonderheid schreeuwend geluid enz. (WNT tier (I), 5); misschien
voorkeur voor allitererend klanck?
2565 [-door self bewegend wicht] ≦met een' verborgen slinger≧ Onduidelijk.
2566 a. En maeckt oock grendeloos het water-poortjen
dicht // De keuckenwater-poort ...
b. En
sluijt oock grendeloos bewogen met een' vingen // De
keuckenwater-poort ...
In de eerste versie werd het
water-poortjen herhaald in het begin van 2567:
De keucken-water-poort. Dit in tweede versie
weggewerkt.
2568 [-met alle kracht]
<met menschen-macht> met alle kracht kon worden opgevat als: zo hard
als ik kan; de bedoeling was te spotten met alle geweld van mensen.
2569a Onleesbaar doorgehaald en vervangen door nieuw vs.
Varianten apograaf:
A 2564 ketenen (fout copiist).
-
voetnoot2563
-
en ... poort: (de valbrug komt als
hij omhoog is voor de poort van het huis en barricadeert deze
dan).
-
voetnoot2565
-
buijtelt sij: wentelt zij 180 graden.
met ... slinger: met een slingerbeweging die men
niet kan zien?
-
voetnoot2566
-
oock grendeloos: zelfs zonder
grendels.
bewogen ... vinger: (zo weinig kracht is ervoor
nodig).
-
voetnoot2567
-
De keucken-water-poort: poort van de
keuken (die in het water, onder de huisdeur, gelegen is).
in: binnen.
-
voetnoot2568
-
Van ... rondom: van zestig voet breed
aan alle kanten.
menschen macht: macht van mensen, wat mensen
vermogen (menschen als pregenit. op te
vatten).
-
voetnoot2569
-
ben ... baes: kunnen mij op die
afstand niet deren.
en slaep ... ooren: en ik slaap enz. (geen
inversie, toch samentrekking) = en ik denk aan geen gevaar, neem
geen enkele voorzorg (WNT slapen 1588).
-
voetnoot2570
-
Laet ... sien: Als ge grof
geschut (kanonnen) toont.
die ... storen: (aanspreking) gij die het waagt
enz.
-
-
[tekstkritische noot]2571 a. Dan spreeck ick van gespreck
b. Dan roep ick qui va là
a minder goed omdat direkt daarna wederom gespreck moest worden gebruikt: geen herhaling; roep was het aangewezen woord om spreeck te vervangen; qui va là
levendig, leuk.
2577 is ≤voor≥ geen ontrouw te [-∼] vreesen voor metrisch nodig.
-
voetnoot2571
-
Soo ... là: dan roep ik: wie gaat
daar (roep van de franse schildwacht; vgl. duits werda).
luijster ... gespreck: luister naar voorwaarden,
ga onderhandelen (WNT gesprek 1786, 3: onderhandeling).
-
voetnoot2574
-
Versekeren: beveiligen.
ongesloten: oningesloten zijnde (pred. toev. bij
ick), zonder dat het huis is
afgesloten.
-
voetnoot2575
-
geuelt: neergelaten.
de spil ... pann: de spil (waarop de brug draait)
roest in de uitholling (waarin hij rust).
-
voetnoot2576
-
van ... een: een kans van een op de duizend
(vgl. 2362).
s': de valbrug.
-
voetnoot2577
-
trouwste:
betrouwbaarste, deugdelijkste (WNT trouw (IV) 3449, c). ontrouw: verraad, schennis van de trouw (WNT ontrouw 1943,
1; dit citaat o.a.).
-
-
[tekstkritische noot]2586 [-bevel?] <bevel> Vermoedelijk verduijdelijking.
-
voetnoot2579
-
vromen: goeden, rechtschapenen.
den boosen: (Onduidelijk of Huygens hier een enk. bedoelde, dat passen zou bij de drie volgende
verba of een datief mv. wel passend bij ongelijk doen en vergen, niet
bij tergen; vermoedelijk het laatste, parallel met
vromen).
-
voetnoot2580
-
ongelijck: onrecht.
noch geverght: noch van hun onrecht te hebben
gevraagd (hun gevraagd te hebben onrecht te doen).
-
voetnoot2582
-
Die ... verdoemen: die een goede
reden zou hebben om zich door mij te doden in het ongeluk te storten
(MNW verdoemen 1612, 4 onderaan).
-
voetnoot2583
-
Mijn ... verbeurt: lett.: Het recht
om te leven werd nooit door mij verbeurd (door mijn eigen schuld
verspeeld) (WNT verbeuren 481, III, 4); vrijer: Ik
heb nooit iets gedaan waardoor ik des doods schuldig ben.
geen gesplit: ik heb er niets van doen vloeien
(geen = niets, vgl. 320).
-
voetnoot2584
-
Daer ... gevilt: waarom iemand zou
wensen dat ik geradbraakt of gevild zou zijn (wensch conj.; constr.: acc. c. part: hij wenst mij geradbraakt
(te zijn)).
-
voetnoot2586
-
geterght: geprikkeld.
Gods bevel: (Vgl. 2445).
Reden: redelijkheid, beheersing door de
rede.
-
-
[tekstkritische noot]2588 mijn' [-wraeck] ≤hand≥ wraeck
reeds in 2586.
2589 mijn [-∼] wreken.
2590 Soo [-hebb] <houd> ick enz. Vergissing bij even niet naar eerder klad kijken;
zie vervolg van het vs dat houd eiste.
haer ≤hem≥ Vergissing; geen
meerv. het vervolg eiste hem (zie 2591/2 die ... bescheid = degene die enz.).
[-moed] ≤satt≥ Het sterkere woord:
de man is er zat van, hij wil het niet meer.
Varianten apograaf:
A 2589 dat
s'hoogste (fout copiist, en omissie in K van 't voor hoogste).
Varianten 1653:
E.p. 2589 dat's
't hoogste A dat s'hoogste (correctie,
eventueel in drukproef).
-
voetnoot2587
-
Zijn ... geweest: hebben steeds mijn
handelen bestuurd.
-
voetnoot2588
-
mijn ... ontsagh: voor mijn hand
vreesde.
auerechts: ten onrechte, zonder reden.
-
voetnoot2589
-
Mijn ... bepleitt: Mijn onschuld is
(door mij) bepleit (Ik heb mijn onschuld verdedigd).
hoogste: (Vergissing voor 't
hoogste, zie de variant 1653).
-
voetnoot2590
-
houd ... voldaen: acht ik
hem tevredengesteld (hem bep. aank.).
qualick spreken: kwaadspreken.
-
voetnoot2591
-
quaet ... ongesint: niet geneigd tot
kwaad doen (genitief beheerst door ongesint; vgl.
WNT ongesint 1686, 3: wraecks-ongesint bij
Huygens).
die ... bescheid: die heeft ervaren dat zijn
verbolgenheid op z'n ergst met (met niets ergers dan) redelijkheid
is beantwoord (bejeghent ... bescheid, pred. toev.
bij sijn' verbolgentheid).
-
-
[tekstkritische noot]Varianten apograaf:
A 2595
ontsloten (fout copiist).
-
voetnoot2593/2594
-
geen' ... wenschen: (maar) geen
redelijke mensen heb ik ertoe gedreven billijkerwijze mijn ondergang
te wensen (WNT gerechtelijk 1634: op een gerechte wijze, op een
zodanige wijze, dat de handelende persoon gerechtvaardigd is in wat
hij doet, dat zijn handeling gewettigd, billijk is: gerechtelick is bijw. bep. bij mijn' ...
wenschen).
-
voetnoot2595
-
Soo: Dus, Derhalve.
ontSloten slot: (zie 2574) niet gesloten slot
(woordspelend).
-
voetnoot2596
-
Siet ... God: Koester deze opvatting
van Hofwijck (Weet dit van Hofwijck): men vreest er niets dan God,
slechts God (vgl. nog: ik zie hem ervoor aan, dat ... ; hier wordt
de sem. vulling van Daer in hoofdzinsvorm gegeven: men
... God).
-
-
[tekstkritische noot]2600 [-'Tgeweld] ≤De
kunst≥ d<at+> <ie> niemand enz. Woordkeus: geen gewelddadigheid, maar de
kunst van 't stelen beproefd; kunst eiste rel. die.
2601 spaert [-uw kunst] ≤uw' moeijt≥ Geen
herhaling!
2603 [-een] ≤hier≥ ouer-kunst: Zo kreeg 'er in 2604 een woord waarop het kon reflecteren.
Varianten 1672:
KII 2603 over
kunst voor overkunst Zetfout.
-
voetnoot2597
-
Het ... roouen: Het kleinere ongeluk
van enz. (van ... roouen bep. van identiteit: Het minder ongevall = plunderen
enz.).
-
voetnoot2599/2600
-
of ... besocht: als de
boze begeerte van uw handen de kunst mocht vragen (uw handen zou
verleiden, aansporen tot de kunst) die niemand tot nu toe op
Hofwijck heeft geprobeerd, beproefd (de ‘steelkunst’ is nog niet op
H. beproefd).
-
voetnoot2601
-
Huijs-breker: inbreker (aanspreking).
se: die moeijt (!).
-
voetnoot2603
-
En ... nacht: en het zou meer dan
moeilijk (onmogelijk) zijn hier 'snachts de buit te vinden, die ik
er nooit bij dag gebracht heb (over-kunst niet in
WNT; variatie op: 't waer kunst = het zou een
kunst, moeilijk zijn; over-kunst = meer dan
moeilijk, ironisch voor onmogelijk).
-
-
[tekstkritische noot]2605 [-boschen] <bossen> Spelling aangepast aan rijmwoord
lossen. Huygens spelt ook Bosjen (321),
Bossjens (401).
2606 [-voor] <op> hem te [-loschen] <lossen> Het
betere voorz. op; loschen gecorrigeerd in
spelling.
2611 [-En] kan
≤qualick≥ [-geen] meester zijn enz. Leuker. (k
werd K in Kan).
Varianten apograaf:
A 2604 die (fout copiist).
-
voetnoot2605
-
buijl: geldbuidel (Eymael 121 wijst
hierbij op Juvenalis X, 22: Cantabit vacuus coram
latrone viator).
-
voetnoot2606
-
heeft ... lossen: zal op hem geen
geweer afschieten (hebben te plus inf. kan
betekenen: kunnen, moeten, behoren, behoeven (WNT hebben 210, 5);
hier m.i.: zullen).
-
voetnoot2608
-
veilste pasport: veiligste vrijgeleide (WNT
paspoort 648, en de zegswijze: ‘Een ledige beurs is 't veiligste
paspoort’).
-
voetnoot2610
-
twee ... knechten: (Huygens
hield er twee huisknechten op na).
-
voetnoot2611
-
qualick ... zijn: moeilijk in zijn macht,
bezit krijgen.
-
voetnoot2612
-
Daer op: datgene waarop.
meer ... pass: (omdat hij er 'snachts op
ligt!).
-
voetnoot2615
-
Daer ... aen: Daar is geen
verbergen aan, Dat kan men niet aan het gezicht onttrekken (WNT
helen 511, 2a, o.a. dit citaat).
'tzijn ... beslagh: vodden van grote omvang (WNT
beslag 2026, 13: omvang) (vodden: geringschattend
over zijn schilderijen).
-
-
[tekstkritische noot]2621 [-buijt] ≤proij≥ Woordkeus: buijt kan gunstig zijn,
proij is buit van een rover.
2625 a. soo kan de schijn bedrieghen
b. en soo bedrieght schoon schijnen
Indien hier geen sprake is van een ad sententiam fout
copiëren, heeft Huygens in de tekst ingegrepen en deze verrijkt door
een variatie op: de schijn bedriegt.
Varianten 1658:
KI 2618 Bleek
en Silverwerck voor Blecken Silverwerck
Zetfout.
-
voetnoot2616
-
ongesien: onaanzienlijk, niet in tel (omdat
men ze dan niet ziet).
-
voetnoot2617
-
Peurt ... niet:
Sla niet de hand aan mijn keuken (WNT peuren (I) 1445, 4, o.a. dit
citaat).
-
voetnoot2618
-
blecken: blikken (het is geen
zilverwerk, maar blik).
van aerde: aarden.
-
voetnoot2619
-
kael: (postpositie) kale, slecht
voorziene.
verwachten: wachten ... op.
-
voetnoot2620
-
Wie ... strick: wie voor
zo'n winst een strik wil riskeren (de kans wil lopen te worden gehangen) (WNT tuijschen (I) 3950: tuischen om iets
= iets riskeren).
-
voetnoot2621
-
lijf of lid: lichaam of een van de
ledematen (afhakken van hand enz.; WNT lijf 2240; 2248, 4).
-
voetnoot2622
-
died'er ... beklagen: wie zich er (=
op Hofwijck) vergrijpt, zal het op de ladder (van de galg) betreuren
(sem. vulling van het volgt: Om ...
vall). ijser ouertent: met tin
overtrokken ijzer (postpositie van ouertent) (WNT
overtinnen 2115, dit citaat).
-
voetnoot2626
-
mijnen. kopen (WNT mijnen (I) 716, 2,
o.a. dit citaat).
-
-
[tekstkritische noot]2627 Als 't[-aen]
≤voor≥ de lapp-hoer [-hing] ≤quam≥ Niet: als het van
de laphoer afhing, maar als 't daar te koop zou zijn.
2628
[-Houdt] ≤Meent≥ Onduidelijk
waarom synoniem Meent gekozen; ook houden kan met
een objektszin worden geconstrueerd.
2629 [-arme] ≤schrale≥ Geen herhaling.
-
voetnoot2627
-
voor ... quam: bij de voddenkoopster
terechtkwam (WNT hoer 822).
-
voetnoot2628
-
een' Leijen-dack: (Vgl. 2409).
beduijdt ... staet: een aanzienlijk huis betekent,
wijst op een aanzienlijk huis (met een prachtige inboedel).
-
voetnoot2629
-
Och ... straet: Och Heer, (het is)
niet (een huis) van straat (samentrekking), een huis zoals men ze
aan de straat vindt, dat aan een straat verdient te staan.
-
voetnoot2630
-
kluijuer ... panden:
gerechtsbode en stadsbode niet zouden weten waarop beslag te leggen
(WNT kluiver (II) 4449: gerechtsbode, met name die tijdelijk
verblijf houdt in een woning, op welker inboedel beslag is gelegd;
o.a. dit citaat; panden, WNT panden 308 (I)
A).
-
voetnoot2631
-
Holl: (De wanden omsluiten niets, er
is nauwelijks meubilair). 'ten ... Tonn: het naast
aan, het meest gelijkend op, zo ongeveer een ton (de apostrof voor
'ten is een vergissing).
-
voetnoot2632
-
Als ... sonn: als die waarvoor enz.
(toespeling op het bekende verhaal van Diogenes, die in een ‘ton’
(een klein huisje, spottend zo genoemd) woonde en op de vraag van
Alexander de Grote wat hij begeerde, hem vroeg wat uit de zon te
gaan (Huygens is, zoals zo vaak, aan het overdrijven, chargeren!;
keiser, WNT keizer 2068, 3: in vrij gebruik
voor een machtig vorst, o.a. dit citaat).
-
voetnoot2633
-
Goe rust ...
volck: Welterusten dus,dieven.
wacht: verwacht.
-
voetnoot2634
-
die ... verrasten: waarvan ik wens
dat ze me morgenmiddag enz. (weglating van voegw. dat in de objektszin bij wensch; prolepsis
van het subjekt die (rel. pron.) van deze
objektszin; vgl. ik wens dat die mij morgen
verrasten; die wens ik dat mij morgen verrasten).
-
voetnoot2635
-
Min ... brengens: meer geneigd
(gezind) om te halen dan om te brengen (pred. toev. bij er (= van hen).
-
-
[tekstkritische noot]2636 [-en] daer geen
wett enz. en vergissing, kon metrisch
niet erin.
2637 mijn [-her] <Cass> hert begonnen maar dat zat al in genegentheden; vermoedelijk vergissing, direkt verbeterd.
2641 vijf[-∼] <icken>
2644 [-Vijf] ≤Vier≥ [-kinders] ≤-knech≥ ≦knechtjens≧ Huygens gaat
splitsen in zonen en een dochter, i.v.m. 2645, dat ertoe dwong.
[-menschen] ≤mannen≥ In
verband met vorige correctie.
-
voetnoot2636
-
halers ... minn: vriendschappelijke
halers (WNT min 747, 5: inder minne, in oudere taal ook metter minne).
-
voetnoot2637
-
Huijs-dieuen ... genegentheden:
huisdieven die mijn geld en datgene waar ik van houd (men denke aan
de opbrengst van tuin en vijver) stelen (genegentheden hier concreet van datgene dat men genegen is,
liefheeft, koestert; vgl. Mijn' sinn'lickheden
1367; cass WNT kas (III), 1713, 3: geld (in de
geldkas)). onverlemde leden: een lichaam zonder
gebrek.
-
voetnoot2639
-
halers ... wordt: halers die altijd
krediet hebben (de kerf waarop ik aanteken wat ze op krediet komen
halen, wordt nooit van ijzer (waarop men niet kerven kan), d.w.z. ik
zal hun nooit krediet weigeren).
-
voetnoot2640
-
niet ... vast: eten heb.
en ... kort: en geen hemd tekort kom (kleren
heb).
-
voetnoot2641
-
eruen ... erf: erfgenamen van mijn
bezit.
Icken: persoonlijkheden (WNT ik 1451, B 1, dit
citaat o.a.).
-
voetnoot2642/2643
-
dat ... geraeckt: dat zij God lof hebben
overtroffen en oneindig hebben overtroffen (beminnelijke
overschatting van zijn kinderen, en onderschatting van
zichzelf!).
-
voetnoot2645
-
tuschen ... aensien: tussen mooi en
dragelijk van uiterlijk.
-
-
[tekstkritische noot]2649 [-verwacht] ≤onthael≥ Sterker, hartelijker.
2652 [-het] <de> straet van enz. Vergissing: eerst wilde hij schrijven het Achterom.
2654 [-struijck] ≤staeck≥ Het betere woord.
-
voetnoot2649
-
Dit ... gesinn: Deze
liefhebbende kinderen (WNT gezin 2220: inzonderheid: het kroost, in
tegenstelling met de ouders; onze plaats verkeerdelijk geciteerd
onder 2219, 3).
onthael: ontvang (vgl. 1461).
-
voetnoot2649/2650
-
sonder ... Van dat:
zonder erover te mopperen dat (Huygens kan dit construeren zonder
er).
d'eenigheid: de eenzaamheid, het alleenzijn.
te ... stoff: op te hogen met dat materiaal (nl.
de uitgegraven aarde).
-
voetnoot2651
-
roeren ... om: Hofwijck in rep en
roer brengen.
-
voetnoot2652
-
nauwer: enger, benauwder (door de
drukte die ze meebrengen).
de ... Achterom: Vgl. 1190 (Deze straat was nauw
en druk!).
-
voetnoot2653
-
polder: rek
(waarop in kelder melkvaten enz. geplaatst) (WNT polder (II) 3107,
10.
de staeck: (waar ze omheen groeien, de
bonenstaak).
-
-
[tekstkritische noot]2662 [-De] ≤Wel≥
seghen enz. Duidelijker op de andere betekenis
van seghen wijzend.
2663 [-niewe] <volle> Geen
herhaling van niew (zie op niews).
Varianten apograaf:
A 2660 dan
ick (correctie in A door Huygens).
Varianten 1658:
KI 2660 'thuijs voor t'huijs Zetfout.
-
voetnoot2655
-
De ... gewoel: (een ander werkw. bij
te denken als in 2653/4, waar iets als haal past)
de vijver (raakt) in rep en roer.
de ... lij: de snoeken (raken)
(komen) in 't nauw (WNT lij (I) 2193; onze plaats ten onrechte m.i.
op 2194 onder: in de lij zijn = in het onderspit
zijn).
-
voetnoot2656
-
Jan Maertsen: de man die bij het
vissen helpt, niet een van de twee huisbedienden; zie Huygens'
grafschrift op hem van 8 nov. 1654, W. V 136, waaruit blijkt dat hij
de zorg had voor Hofwijck).
-
voetnoot2659
-
De ... Strick: (weer imperativisch:
haal enz.).
-
voetnoot2661
-
Ick ... elck: Ik heb 't
(nog) drukker dan alle anderen bij het ophalen van het net.
-
voetnoot2662
-
Wel ... segen: (De Seghen mag inderdaad zo heten, ze brengt immers segen op segen (men lette op de
spellingdifferentiatie).
-
voetnoot2663
-
Die: (antec. de
Seghen).
en op niews: en telkens opnieuw.
-
voetnoot2664
-
tuschen ... kroost: tussen het slib
(van de bodem) en het kroos (van het oppervlak).
van ... leeft: vol is van wemelende vis.
-
-
[tekstkritische noot]2665 [g+] <G>eluck Prominent, evenals Reden.
2676 [D+]
<S>taen [-op bijd] d'uijtkomst enz.
Onduidelijk.
Varianten apograaf:
A 2669 soete (fout copiist).
-
voetnoot2665
-
Daer ... gepeins:
Daar denk ik aan, daarop richten zich mijn gedachten (op het zojuist
gezegde (spelling vlei voor vlij
komt meer voor).
en danck: en ik dank (samentrekking ofschoon thans
geen inversie).
Geluck en Reden: het geluk en de rede (het
verstand, de verstandige overweging).
-
voetnoot2667
-
tot ... deden: tot water deden maken
(uitgraven).
-
voetnoot2667
-
te ...
stoff: op te hogen met dat materiaal (nl. de uitgegraven
aarde).
-
voetnoot2668
-
En ... Hof: en het winterpeil (van het
polderwater) beneden huis en hof te houden (woordorde metri causa
gewrongen; te samengetrokken).
-
voetnoot2669
-
Wel ... dwang: Ongetwijfeld was het
een heilzame dwang.
-
voetnoot2670
-
ontsloegh van: vrijwaarde,
bewaarde voor (droog hield).
-
voetnoot2671
-
En gaf ... hoogh: en mijn bomen
gelegenheid gaf om zich vrijelijk te voeden in de verhoogde grond
(woordorde hoofdzin, metri causa; geven = schenken, vergunnen, de
gelegenheid bieden).
-
voetnoot2673
-
Soo ... sincken: net zo diep en zo
ondiep als zij konden, in de grond te dringen.
-
voetnoot2674
-
En ... drincken: en genoeg voedsel te
vinden en niet teveel (genoeg) te drinken. (constr. 2671-2674: bij
gaf de objekten: vrij ... droog;
Soo ... sincken; vinden ... genoegh; niet ... drincken; te
is voor sincken en vinden
samengetrokken; Des ... droog is pred. toev. bij
mijn' Boomen).
-
voetnoot2675
-
dien ... haest: dat plan (die opzet)
haastig (meteen) veroordeelden.
-
voetnoot2676
-
Staen ... verbaest: staan het
resultaat verwonderd en verbaasd aan te zien.
-
voetnoot2677
-
d'opkomst: (spelend met uijtkomst) de opbrengst (van de vijver) (WNT opkomst 241,
9 B).
-
-
[tekstkritische noot]2679 [v+] <V>lied Eigennaam.
2682
[-ruijme] <stille> ruijmt Omkering van ruijme stilt van vorige vs.
[-haers] ≤-sijns≥ ≤sijns≥ leuens [-tochten]
<tochten> soecken Veel aarzeling over haers of sijns;
tenslotte sijns, terugslaand op 't
onder-water-volck; grammatisch correct tegenover meerv.
poss. haers ad sententiam.
2685 [-∼]
<stom>
2686 [-Huijs] <Land-heer> Beter
passend bij de heer van Hofwijck.
2687 [-schuijl'er] ≤duijck'er≥ Variatie!
2688 Een [-aen] <insicht> Het betere woord: inzien, niet:
aanzien, aanschouwen.
2689 [-als]
<soo> Onduidelijk: misschien soo duidelijker hypothetisch, als kon ook temporeel worden gebruikt. Vgl. Inl. 9, 7.
[-bedriegen] <belieghen> Vergissing, zie rijmwoord.
-
voetnoot2679
-
Danck ... gevaer: Gedankt
zij het voortdurende gevaar van (op) de volle (drukbevaren) Vliet
(constr. Jan z'n fiets).
-
voetnoot2680
-
'tgevaer: (woordspelend) het
gevaar (van de naderende schepen).
-
voetnoot2681
-
klare broecken: heldere sloten,
grachten (eigenlijk moeras).
-
voetnoot2682
-
De ... soecken: de stille ruimte
(omkering) doet zoeken (gedreven) door de driften van zijn leven
(zijn drift om te leven) (WNT tocht 275, b; sijns
reflecteert op 't onder-water-volck).
-
voetnoot2683
-
Van ... vreugd: (nieuw objekt bij soecken) binnen (in Hofwijck) veilige rust in
plaats van de wilde vreugd van buiten (in de Vliet), (gepaard) met
onrust, die daarom (vanwege die onrust) niet deugt.
-
voetnoot2685
-
stomm: niet
kunnende spreken.
u ... vermeiden: u ... vermeien, vermaken (met
hypercorrecte d).
-
voetnoot2687
-
Ick ... getier: (De twee
vershelften syntactisch en semantisch geheel parallel).
-
voetnoot2688
-
Een ... einde: Één (Dezelfde)
overweging, hetzelfde motief, hetzelfde doel (WNT bescheid 1955,
5).
-
voetnoot2689
-
hoe ... beliegen: hoe zoudt gij mij
logenstraffen (WNT beliegen 1726 C, 1, dit citaat).
-
voetnoot2690
-
'tHofwijcker ... bedrieghen:
het hoofs bedrog van Hofwijck (spelend: hoofsch =
zoals aan het hof; Hofwijcker hoofsch = ‘hoofs’ op
Hofwijck).
-
-
[tekstkritische noot]2697 [-noijt] ≤noodt≥ Het nettere woord? De vis spreekt keurig!
2701
vermaecks ≤genoegh≥ Omissie.
2702 a. Hoort lakers van mijn werck, en maeckt
een end van bassen
b. Hoort vreemdeling en spreeckt genadigh van
mijn 'plassen,
Boven lakers is nog
geprobeerd wandelaer? lasteraer, beide
doorgehaald. In elk geval was het Huygens iets te kras en
onvriendelijk, wat er eerst stond.
2703/2704 Door nummering
met 1, 2 in deze orde gebracht. Deze was ook logischer: na de
betuiging van 2703 de demonstratie van 2704.
Varianten apograaf:
A 2700 bevroeden (correctie in A door Huygens).
als (‘fout’ copiist; als en dan wisselen
overigens).
-
voetnoot2691
-
Ontdecken: blootleggen.
voorden ... sloot: bij de ingang van de een of
andere sloot.
-
voetnoot2692
-
siet ... voor: pas op, neem u in acht
(MNW voresien 1077 wederk. 2).
-
voetnoot2694
-
ketelen: (om de vis te koken).
Roosters: (om de vis te roosteren).
staen en wachten: staan te wachten.
-
voetnoot2696
-
smoort ... bedd: komt om (stikt) in
het bed dat er neergelaten wordt (het net) (vieren
eigenlijk van het touw, met objektsverwisseling van het net gezegd;
vgl. WNT vieren (II) 360, 2: het anker vieren).
-
voetnoot2699
-
steeckt ... is: steek u niet in een
gat waar ge niet meer uitkomt (spelend met de uitdrukking: ergens
geen gat in (vroeger ook door) zien: geen uitweg
uit iets zien).
-
voetnoot2700
-
Die ... viss: (Huygens weer aan het
woord; hij bedoelt m.i.: arme vissen, je moet wijzer zijn dan een
vis om dat te snappen).
-
voetnoot2702
-
Hoort: hoor (dan).
en ... plassen: (intercalatie) (genadigh = gunstig, welwillend).
-
-
[tekstkritische noot]2703 [-heeft sijn'] ≤is voll≥ vreughds Sterker.
2706
[-Den wandelaer] ≤Hofwijcker
hof≥ verrijckt enz. Het ging hier over de
hof, dus beter niet naar de wandelaar over te springen.
2713
mijn' [-vruc?] <winsten>
-
voetnoot2705
-
gecierde grachten: (met
planten en bomen) gesierde grachten (die huis, eilanden, plein en
boomgaard omgeven; zie de plattegrond).
-
voetnoot2709
-
dool: dwaal,
mij vergis.
dit ... stijuer: (zonder inversie) trekt dit
paardje nog sterker = zit hier nog meer in (WNT paard 56, c onder
spreekwoorden en zegswijzen vermeld, zonder toelichting).
-
voetnoot2710
-
'tis ... vijuer: het is de
tweede keer voordeel behalen (dat ik voordeel trek) uit mijn vijver
(voor de eerste ‘reis’, zie 2655 vlgg. (de vis!)).
-
voetnoot2712
-
weeldrigh' Alchijmij: vruchtbare,
zeer voordelige alchemie (hier in de zin van geheime kunst, vgl. WNT
alchimist 109, 2; weeldrigh MNW weeldich 2027, II,
1).
-
voetnoot2713
-
Goud-jagers ...
doll: IJdele en dwaze goudzoekers (vgl. de bestrijding van
de alchimisten Dagh-werck 1890 vlgg., ook de
Zedeprint Een Alchymist, in Zes
Zedeprinten, Utrecht 1976 (Ruygh-Bewerp 4).
-
voetnoot2714
-
voor ... verr: ver boven de uwe.
wegens op: wegen ertegen op.
ten minsten: op z'n minst.
-
voetnoot2715
-
meent ... nutten: van een
dubbele kans gebruik te maken (goud of zilver te
maken?).
ick ... oock: zie 2710.
-
-
[tekstkritische noot]2717 staen ≤vast≥
[-u] ≤uw≥ roock enz. Toevoeging vast metrisch
noodzakelijk; possessief u tot uw verbeterd. Vgl. 2069.
Varianten apograaf:
A 2718 verdrijvende (fout coplist).
-
voetnoot2716
-
teer op: geniet van.
roock: (uit de kroezen en ovens die de alchimist
hanteert).
-
voetnoot2718
-
Uw': Uw genuchten,
vreugden.
verdwijnende: vervliegende genoegens.
stadighe: bestendige, blijvende (samentrekking van
genuchten achter Uw',
verdwijnende, mijn').
-
voetnoot2719
-
droomen: (van goud maken).
de mijne: mijn dromen (van verdubbeling van mijn
bezit).
-
voetnoot2720
-
duren: duren voort.
dat ... weet: weet dat (eigenlijk: opdat ge 't
weet, vgl. WNT dat (II) 2306, 8). dagh-keers: zon
(vgl. 2157 de keers ..., de groote Keers der
wereld).
-
voetnoot2721
-
weer: wederom (ook in het maanlicht
de weerspiegeling).
-
voetnoot2722
-
Soo ... vatten: zodanig dat een
Narcissus zou proberen ernaar te grijpen (een Narcis iemand als
Narcissus, een jongmens als N. (vgl. 2723/4) (nog niet het moderne
gebruik van een Beethoven enz. = Beethoven).
-
voetnoot2725
-
voet ... voet:
(De voeten van schaduwboom en echte boom liggen tegen
elkaar).
-
voetnoot2725/2726
-
'Ksie ... ontmoeten: (In het water
ontmoeten elkaar zo de voeten van mensen die boven elkaar
ontmoeten).
-
voetnoot2727
-
de ... Rond: de andere helft van het
wereldrond (= het spiegelbeeld van de hemel, het uitspansel in het
water; Huygens stelt zich voor dat dit de andere helft van het
wereldrond is).
-
voetnoot2728
-
Als ... stond: als ik in Japan (aan de
tegenovergestelde zijde van de aarde) aan gene zijde van Banda stond
(Japan ligt naar de voorstelling van Huygens aan gene zijde van
Banda; de constructie aen ... Banda, zonder van onduilijk).
-
-
[tekstkritische noot]2736 [-eens] ≤noch≥ soo soet enz. Onduidelijk: noch = nog eens (WNT nog 2048 boven), evenals eens (eens soo goet = tweemaal
zo zoet).
-
voetnoot2729
-
met auerechtse vrachten: met de
vrachten ondersteboven (in het water bevindt zich de vracht onder
het schip).
-
voetnoot2730
-
hoeck: haak.
schachten: drijver aan een hengelsnoer, van de
schacht van een veder gemaakt (WNT schacht (I) 183, 6, dit citaat
o.a.); deze wordt in de weerspiegeling verdubbeld.
-
voetnoot2731
-
dompelen: (nl. de zwaan onder water, alsof
hij duikt).
en ... uijt: (pred. toev. bij swanen, evenals dompelen).
-
voetnoot2734
-
hollen: inwaarts gebogen (WNT hol
(IV) 872, 2, o.a. dit citaat).
soeter: aangenamer, liefelijker.
-
voetnoot2735
-
Dan ... Trompett: dan (het
geluid van) trommel en trompet.
die: (antec. Trommel of Trompett).
't doen ... doet: maken dat het (het geluid) doet
wat het doet (die de echo verwekken).
-
voetnoot2736
-
Soo soet: zo zijn of schijnen mijn
schaduwen nog eens (dubbel) zo ‘zoet’ (liefelijk) als het schepsel
(boom enz.) dat ze verwekt (noch, zie WNT nog 2048
= nog eens).
en ... schijnen: en ze (echte) schepselen doet
schijnen.
-
voetnoot2739/2740
-
Cronen ... sulcke schaduwen:
(aanduiding van datgene wat straks subjekt s' zal
worden, zelf geen zinsdeel) kronen (regeringen) en heerschappijen en
dergelijke schaduwen.
-
voetnoot2741
-
Zijn ... bevrosen: (Huygens
maakt weer eens een sprong; hij verplaatst zich opeens in de
winter).
-
voetnoot2742
-
mijn' rappe jeughd: mijn rappe jonge
mensen, mijn kinderen.
-
-
[tekstkritische noot]2748 [-onbestendigh] ≦oneenparich≧ Beter woord: niet onvast, wisselvallig, maar:
ongelijk.
Varianten 1658:
KI 2747/2748 ontbreken.
Omissie, die niet werd opgemerkt!
Varianten 1672:
KI 2747/2748 In plaats van
de omissie van 1658 twee nieuwe vss:
En doen mij door 't gewoel van soo veel beenen sien,
Hoe wonderlick verscheelt het poogen van de li'en:
Evenals bij 1332 vlgg. keerde Huygens niet terug naar 1653 of A of
K, dat misschien niet bij de hand was.
-
voetnoot2746
-
stricken: strikken, binden (op de
grachten die Hofwijck omringen).
-
voetnoot2747
-
En tuijgen ...: (woordorde hoofdzin,
metri causa; normaal: en ... tuigen (= getuigen)).
bijden ... stael: door de draad (het spoor) van
het zwierende staal (de ijzers onder de schaatsen).
-
voetnoot2748
-
Hoe ... gemael: hoe ongelijkmatig (verward,
chaotisch) het ronddraaien (rond-wriemelen) van de mensen is (de een
gaat zus, de ander zo).
-
voetnoot2749
-
naer ... trachten: naar een doel
langs vele wegen streven.
-
voetnoot2750
-
En ... andere: en ieder langs andere
wegen (dan de rest).
'twerren ... gedachten: de verschillende kanten
uitgaande gedachten, het uiteenlopende denken.
-
voetnoot2751
-
de wereld ouerkruijst: (in het beeld
van de schaatssporen blijvend) over de wereld heengaat als lijnen
die elkaar kruisen.
waer uijt ...: (5e objekt bij tuijgen 2747; woordorde als van onafh. vraag, metri causa,
normaal: waaruyt ... ontstaet).
-
voetnoot2752
-
'Toneindigh ... papier: de eindeloze
hoeveelheid beschreven papier.
Cassen: kasten.
-
voetnoot2753
-
daer ... stenen: (antec. van daer: boecken) waar zolders van steunen
(kreunen).
-
-
[tekstkritische noot]2754 [-wijse] ≤d'oude≥ [-tegenstaan] ≤walgen
doen≥ Tegenstelling met kinderen gemaakt; sterker afkeer
van de ouden uitgedrukt.
-
voetnoot2754
-
Die ... doen: die (antec., boecken) de oude mensen doen walgen (ze hebben geen zin in
die eindeloze boeken).
die ... beweenen: waarom kinderen huilen (die
eruit moeten leren).
-
voetnoot2755
-
Van ... wetenschapp: (pred.
toev. bij kinderen) die van der jeugd aan
overbluft zijn door de schrik voor de wetenschap (verbeent, vgl. 2360).
-
voetnoot2756
-
segh ick: (tegenover het tuijgen van de schaatsen 2747-2755).
-
voetnoot2757
-
slaen op een: stemmen overeen, lijken
op elkaar (WNT slaan 1451, 10).
-
-
[tekstkritische noot]2766 [-met ∼] ≤het
quaed met quaed te wreken≥
2769 [-Mijn
Leser, weest getroost] ≤Verheught u
Leser-lief≥ Sterker!
2770 [-uijt] ≤af≥ gedicht afgedicht geeft
beter aan dat het einde bereikt is; uitgedicht kan
zijn: niet meer kunnen dichten.
2771/2773 a. 'T
kan soo voor eens bestaen; en, of ghif't niet en wist
Nu ick tot schaduwen ... ∼ ...
Soo zijnder lichtelick geen lichamen te vinden
b. 'Tkan soo voor eens bestaen; en, nu ick,
uijtgemaelt
Naer schijn en schaduwen tot schaets-spel ben gedaelt
Soo wist ick lichtelick niet lijuichs meer te vinden
Voorzover te beoordelen ziet versie b er beter uit!
Varianten apograaf:
A 2763 spijs en (fout copiist).
-
voetnoot2761
-
bladen ... boeck: (sprong van
boombladen naar boekbladen). Boecken ... wouden:
(sprong terug van boeken naar geweldige boomcomplexen).
-
voetnoot2762
-
Daer ... souden: waarvan wij de
overlading even goed (evenzeer tot ons heil) zouden derven.
-
voetnoot2763
-
Als ... ouervloed: als de door onszelf
veroorzaakte ongezondheid door overvloed van spijzen (WNT kunstig
589, 3: kunstmatig, niet natuurlijk, maar door de mens gemaakt; spijsen als pregenit. op te vatten).
-
voetnoot2765
-
rijp: geschikt (WNT rijp (IV) 370,
10; vgl. nog: rijp voor iets).
-
voetnoot2767
-
Veel ... klaps: veel schrijven (juist
aan de kaak gesteld) met veel gepraat (te wreken).
mijn Rijdertjens: mijn schaatsenrijdertjes (vgl.
mijn' rappe jeughd 2742).
-
voetnoot2769
-
'tis ... omgekomen: ik ben
klaar (WNT omkomen 342, b: Het is omgekomen: Het
is uit, het is gedaan, enz.; het is met mij
omgekomen = Het is met mij afgelopen. Hier m.i. anders: het is
ten einde wat mij betreft, ik ben klaar.
-
voetnoot2770
-
af gedicht: uitgedicht, aan
het eind gedicht.
vreest ... droomen: vrees niet voor nog meer
mijmeringen (geen, vgl. 1026; droomen subst.).
-
voetnoot2771
-
'Tkan ... bestaen: het is zo voor
ditmaal genoeg (WNT eens (I) 3850 Voor eens).
uijtgemaelt: uitgezeurd, aan het eind van mijn
zeuren.
-
-
[tekstkritische noot]2775 [-'t∼] ≤'tkinder≥ -mael
2776 [-d'ongenucht] ≤uw
verdriet≥ Aardiger: uw verdriet
verdrinken in mijn wijn! Zie volgende correctie.
[-den] ≤mijn≥ wijn.
2777 'tgeen door verticale
streep gesplitst. In tegenstelling tot 'tgheen =
hetgeen dat aaneengeschreven wordt.
2780 [-Soo] ≤Dan≥ Huygens verkiest temporeel dan boven veronderstelling opvangend, steunend soo; vgl. 2689.
-
voetnoot2772
-
Naer ... gedaelt: na schijn en
schaduwen (zie 2703 vlgg.) tot het spel op de schaats ben
afgezakt.
-
voetnoot2773
-
Soo ... vinden: zou ik wellicht niets
substantieels meer weten te vinden (Soo
steunbijw., weglaatbaar; WNT lijvig 2387, II, 2, dit citaat).
-
voetnoot2774
-
Daer ... verbinden: waarom (om
hetwelk) ik uw geduld zou koppelen (binden, onderwerpen) aan het
mijne; vgl. 1255 en WNT verbinden 590, 14.
-
voetnoot2775
-
Gevalt u: Behaagt
(het) u.
voor ... moeijt: in ruil voor de moeite (van het
naar mij luisteren).
van ... zijn: aan het maal met de kinderen, deel
te nemen.
-
voetnoot2777
-
peist'ren: pleisteren, u
ontspannen, uitrusten.
Casteel: (zie 2556).
-
voetnoot2781
-
noch ... oogh: uw oog nog (na het oor)
(nadruk op oogh).
-
voetnoot2782
-
mij vermeet: mij verstout, waag.
singen: bezingen (in een gedicht).
-
voetnoot2783
-
met: (nog afhankelijk van
uw oogh voeden 2781).
gelijck: (substantivering in vorm van sterke
buiging, uitgangloos) gelijke.
een ... kent: Voorburg.
-
-
[tekstkritische noot]2786 [- ∼] ≤beleefdelick≥
2788 [-Kom] ≤Op≥ Beter woord
tegen de man die moet opstaan!
Varianten apograaf:
A 2790 komt (fout copiist).
verdonck'ren (fout copiist).
-
voetnoot2786
-
met den dagh: tegelijk met de dag,
bij het aanbreken van de dag.
beleefdelick: vriendelijk.
-
voetnoot2789
-
Past op: Let op, Geef acht op.
ons' eetsael: (de wei).
-
voetnoot2790
-
s': (vooropgeplaatst
pronominaal objekt).
't steil sonnen-vier: de brand van de hoog staande
zon.
ontdonck'ren: verduisteren, stelen (WNT
ontdonkeren 1833).
-
voetnoot2791
-
vodden: kleren (geringschattend uit
de mond van de dichter van Costelick Mal).
-
-
[tekstkritische noot]2792 <Of> [-∼] denckt enz.
2793 [-Ten
Westen] ≤-∼≥ ≤Zuijdwestwaert≥ Precisering.
2794 [d+] <h>ondert molens Begonnen dusend overdreven geacht.
2795 watt'er [-∼] meels.
2799 ouer [- ∼] < 'tBroecker
Hoij>
Varianten apograaf:
A 2793 Ambachtheeren (fout copiist).
-
voetnoot2792
-
Of denckt, ghij ...: of, denk erom
(bedenk), gij enz.
deel: aandeel.
-
voetnoot2793
-
Voorburghs Ambachts-heeren:
Het gebied van de ambachtsheren van Voorburg, de
ambachtsheerlijkheid Voorburg. Een ambachtsheer was een lokaal
ambtsdrager, bekleed met de lagere rechtsmacht. De
ambrachtsheerlijkheid van Voorburg was overigens in 1615 opgekocht
door de stad Delft.
-
voetnoot2794
-
haer ... vest: (specificerend voor
Delft) haar sterke vesting. keeren: draaien.
-
voetnoot2795
-
tuijgen: getuigen.
watt'er ... hoort: wat een meel er nodig is voor
enz.
-
voetnoot2797
-
Dan: verder.
vleck: dorp.
dat ... bekoren: (In Rijswijk stond een paleis van
Maurits, door Frederik Hendrik verbouwd en verfraaid).
-
voetnoot2798
-
Ter ... Sonn: in het westen.
den ... Toren: de toren van de St. Jacobskerk in
Den Haag (ook zichtbaar op de plattegrond).
-
voetnoot2799
-
En ... woud: Tussen Leidschendam en
Rijswijk liep de Broeksloot; weilanden eromheen waren hooilanden,
waarvan een deel 'swinters onder water stond; dit gebied werd
aangeduid als het Broekerhooi. Vanuit Hofwijck kon
Huygens over deze landerijen heen het Haagse Bos (der
Grauen hooghe woud) zien liggen.
-
voetnoot2800
-
de ... sout: de duinen van
Scheveningen (sout = zee).
-
voetnoot2801
-
gesicht: uitzicht (vgl. 859 en 2805
over uijtsien, aensien!).
weet ... seggen: als gij ervan weet te zeggen
(imper. zin, fungerend als hypothetische bijzin).
-
-
[tekstkritische noot]2802 [-houd] ≤keur≥ Beter woord: al kijkend, ‘proevend’ tot een oordeel
komen, vgl. 1531, 1624.
2805 [- uijtge] ≤-
'tuijtsien≥ <'tuijtsien> Eerst verschrijving uijtge(sicht?), daarna verduidelijking van 'tuijtsien.
[-∼] ≤keert≥
2806 doen u [-∼] ≤in een
Cass≥
-
voetnoot2802
-
keur ... voor: acht, houd
... voor.
verleggen: wegdoen, terzijde stellen, niet
meetellen (MNW verleggen 1999, 3).
-
voetnoot2803
-
Soo weet enz.: dan weet enz.
(hoofdzin na 2801: weet ... seggen). die ... ben: (Ik draai nog steeds mijn hoofd nu eens zus,
dan zo, als een weerhaan, niet wetend te kiezen
wat het mooist is).
-
voetnoot2805
-
uijtsien:
(Vgl. 859).
keert: wend u om, ga van het venster weg.
met ... soeten: met naar binnen zien, kijken wat
er binnen in huis is, zal ik 't goedmaken.
-
voetnoot2806
-
En ... wroeten: en u doen rommelen in
een kast met boerenboekjes (boekjes over land- en tuinbouw?).
-
voetnoot2807
-
Van ... Stadt: (tegenover Boeren-boeckjens) met boeken voor stadsmensen. van ... Latijn: met wijsheid in het latijn (nog
bep. bij Cass).
-
voetnoot2808
-
Of ... Grieksch: of (wijsheid) in de
moedertaal van het latijn, grieks (de oudere cultuurtaal, waar het
latijn op steunt en aan ontleent).
of ... zijn: of (met wijsheid in) wat nu talen
zijn.
-
voetnoot2809
-
Parijs-werck: Frans werk, Franse
boeken (WNT Parijs 489).
en ... Roomsch: (= en niew Roomsch (werck))
Italiaanse boeken.
of ... lett'ren: of met wijsheid in de ronde
letters (nog steeds bij Cass).
-
-
[tekstkritische noot]2811 Madrids <ch> Adjectief op -sch.
2812
of in het beter Duijtsch werd Of
diem' in Holland hoort Onduidelijk: de eerste versie sprong
eruit, rijmde niet met voorgaande vs en was misschien wat
chauvinistisch.
2815 [-Van] ≤In≥ ≤-Of≥ velen enz.; zo
ook bij in Luijten Huygens moest even de
syntactische draad terugvinden. In was vereist,
zie 2806 en vgl. de commentaar.
-
voetnoot2810
-
Van ... Madridsch: van het
trotse spaans.
of ... quett'ren: of wijsheid in het engels (het
engelse gekwetter, gesnap; depreciërend over engels; vgl. WNT
kwetteren 775: druk of onbetekenend praten; o.a. dit citaat).
-
voetnoot2811/2812
-
De ... is: Men zou kunnen vertalen:
de taal der talen, die nergens thuis hoort (omdat men hem overal
hoort) en van overal is (WNT boorte 478 (= geboorte) geeft de
afleiding boortig en dit citaat als enige, zonder
toelichting); maar in die tijd was het engels zeker niet de
wereldtaal zoals nu. (vgl. Kan 58, waar Huygens zegt: ‘Het Engelsche
volk, dat niet minder welsprekend is maar daardoor minder school
maakt, omdat de landstaal afgescheiden door de Oceaan, maar weinigen
gemeenzaam is, ...’). Eymael, 129 ontdekte een parallelle plaats van
Huygens in zijn Tot den Leser voor de vertalingen
van Donne in Korenbloemen 1658 (W. VI 338), waar
Huygens schrijft over ‘de rijcke eigenschap van onse Tael ... die
ick voor soodanigh uytgeve, dat een middelmatigh beleit der selve
machtigh is de gedachten van allerhande Landslieden uyt te brengen
met gemack ende bevalligheit. Hoewel ick schier wenschte de
Engelsche hier uyt te mogen sluyten: want haer Taele is
alle Taelen, en als 't haer belieft, Griecksch en Latijn zijn
plat (= gewoonweg, eenvoudig) Engelsch.
Waer tegen dewijl wy niet uytheemsch onder ons en gedogen, staet te
dencken, hoe wy ons beset (= benard) vinden, wanneer wy in suyver
Duyts hebben uyt te spreken Ecstasis, Atomi,
Influentiae, Legatum, Alloy, ende diergelijcke.’ Wij zullen
moeten opvatten: de taal bestaande uit (met bestanddelen van) alle
talen, die nergens thuis hoort (vanwege die gemengdheid) en van
overal is (omdat hij woorden van overal gebruikt).
of ... hoort: of (wijsheid) in degene (de taal)
die enz., in het nederlands.
-
voetnoot2813/2814
-
of ... gegoten: of (doen wroeten) in
met letters en noten bezaaid papier, uit Engeland hier gebracht of
(papier) waarop ikzelf muziek heb geschreven. (Hier de
nevenschikking met 2806 in ... Boeren-boeckjes;
het vorige, vanaf 2807 Van ... Stadt, van wijsheid in
't Latijn, Of in enz. bestond uit twee bep. bij een' Cass 2806, de laatste zeer lang!).
-
voetnoot2815
-
In velen ...: (nevengeschikt
met 2813/4) in violen.
soo ... soeckt: als ge het wilt.
-
-
[tekstkritische noot]2817 a. 'Kben Hofwijck satt gehoort,
gesien, ∼
b. 'Kben Hofwijck satt gesien,
gelesen en gegeten
2818 [-hebt ghij daer ijet vergeten?] ≤all wilt ghij hem vergeten,≥ De vraag was wat
vreemd, onhelder; de bedoeling was waarschijnlijk: hebt ge daar niet
iets vergeten, hebt ge Den Haag wel recht gedaan?
2820 a. Maer ( ... ) voorhenen was hij 't meer
b. Ja ( ... ) maer was't voor desen meer
Misschien vond Huygens beter eerst de bevestiging te geven, en
daarna de restrictie; in b nog sy voor was't geschrapt, metrisch geboden.
-
voetnoot2816
-
bidden: vragen.
eij: och.
mijn' sinnen: mijn geest (Huygens zet ditmaal geen
aanhalingstekens voor de direkte rede).
-
voetnoot2817
-
'Kben ... gegeten: ik ben zat van het
zien, het lezen en het eten van Hofwijck (Huygensiaanse stoute
constr.: Van: Ik heb mij zat gezien aan Hofwijck,
met res. werkw. bep. zat en objekt mij bij zat gezien, maakt hij passief:
Ik ben zat gesien, dat hij echter voorziet van
het objekt bij gezien: Hofwijck, dus niet: Ik ben zat gezien aan Hofwijck maar: Ik ben Hofwijck zat gezien; dit wordt doorgezet in (Ik ben Hofwijck zat) gelezen
(wonderlijke sprong van de kijkers naar de lezers van het gedicht
Hofwijck!) en in gegeten, waarbij we moeten denken
aan de boomgaard en het kinder-mael 2775).
-
voetnoot2818
-
En ... Haegh: en ga weer (keer terug)
enz.
hem: Den Haegh (vgl. 2368 hij
voor Den Haegh).
-
voetnoot2819
-
'Tis ... verblijf: 't is ook een
aangename plaats om te wonen (vgl. MNW verblijf
1503, 3).
spijt ... Heer: in weerwil van, ondanks
enz.
-
voetnoot2820
-
Ja ... suchtende: (Huygens
beaamt 't, maar zuchtend).
maer ... meer: maar 't was 't vroeger meer
(samentrekking van 't uit 2819 'Tis
... verblijf; het tweede 't=een soet
verblijf).
-
voetnoot2821
-
breeckt ...
banden: de banden waarin ik hem kluisterde (vertellend,
moraliserend, enz.).
-
-
[tekstkritische noot]2822 Soo [-scheid] ≤treed≥ ick uijt
mijn [-draed] ≤Touw≥ Niet
mijn draad loslaten, ophouden met 'tspinnen van mijn draad, maar uit
mijn gareel stappen; beter beeld.
Varianten apograaf:
Ondertekening: beide CONSTANTER K daaronder 8.december. 1651. deo gloria in aeterum.
-
voetnoot2822
-
Soo ... touw: zo stap ik uit
mijn gareel (WNT touw (I) 1676, b: juk, gareel; zich
uit het touw spannen=zijn werk eindigen, o.a. dit citaat).
soo ... handen: zo ontsnapt gij aan mij (men
lette op de mooie parallellie in 2821/2).
-
voetnoot2823
-
flus: daarstraks (bij het begin van
mijn gedicht). voor ... gaf: als eerste groet gaf,
begroette met.
-
voetnoot2824
-
Nu ... geef: en nu als de laatste groet geef,
van wie ik nu afscheid neem met. De ... af: Het
grote gedicht is voltooid (het grote weefsel = het grote dichtwerk,
maar thans wordt Hofwijck bedoeld, niet het grote
dichtwerk over het hof; vgl. 1).
|
Auteursrechtelijk beschermd