Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[112] Een wijs hoveling

Commentaar

Om zijn giftige portret van de zotte hoveling [65] te neutraliseren, schreef Huygens, toen hij bezig was met de kopijvoorbereiding van zijn eerste bundel, er een tegenhanger naast: ‘Een wijs Hoveling’.¹

Huygens' portret van de wijze hoveling eindigt, net als dat van de zotte hoveling, met een grafschrift:

(...) Hier light voor Mier en Maeij,

Die geen gelijck en hadd, 'ten waer' een' witte Kraeij.

(r. 503-504)

Was de zotte hoveling een niemendal, de wijze kent zijn gelijke niet of het zou een witte kraai moeten zijn. Huygens tekent de wijze hoveling als een deugdzaam man. Hij is de vierde van de drie broers die door Nebukadnezar in het vuur werden geworpen omdat zij niet wensten te buigen voor zijn gouden beeld, maar door God werden gered (Dan. 3). De ‘modder vanden Hoff Daer Bloemen onkruijt zijn’ (r. 13-14) heeft geen vat op hem, net zo min als liegen en bedriegen en ledigheid. Hij besteedt zijn tijd goed. Hij studeert en weet desgevraagd deskundig te informeren over ‘Roomens dolingen’ (r. 66), over kosmologische kwesties, het nut van kompassen, instrumenten om de hoogte te meten, vestingbouw en wereldgeschiedenis. Hij beheerst ook het dansen:

1 Strengholt 1982, p. 96-112, m.n. p. 102.

[p. 714]

(...) ‘Simme-schreden,

Dien vluggen Aexter-gang, dat konstelicke Mall,

Dat rijsen als een Veer, dat stuijten als een Ball.’

(r. 100-102)

Hij musiceert op fluit, vedel of luit. ‘En gond' hem God een' keel die Snaren kan versellen, Hij leertse danckelick sijn' wonderen vertellen’ (r. 111). Hij is bovendien een volleerd ruiter en een geoefend jager.

Iemand met dergelijke kwaliteiten mag zich natuurlijk verheugen in de gunst van de vorst. Maar dan komt de afgunst van de ‘wroeters’ (r. 148) en de ‘werre-wateren, geboren tot het woelen, Die van haer self soo witt, soo swart van hem gevoelen’ (r. 203-204). Zij ‘wringen uijt sijn tong een onverhoeds ontkennen, Dat, Liegen, wordt gedoopt’ (r. 207-208). Meteen daarop wordt hij uitgedaagd tot een duel.

Hier zet Huygens zijn beschrijving als het ware even stil om ruim 130 verzen lang te wijden aan de overwegingen die de wijze hoveling dan door het hoofd spelen. In r. 315 gaat de beschrijving weer door en geeft de hoveling als antwoord op de uitdaging:

Seght, Page, segt uw' Heer; ick leerde nimmer wijcken

Als voor de Redenskracht; die zal mijn recht doen blijcken

Daer 't Eer en Reden zij. Maer Meester van de leen

Die hij en ick besitt is Die se maeckt' alleen.

'Kben Christen, en Soldaet, en Edelman geboren.

En trachte met de twee het eerst altijd te hooren.

(r. 319-324)

Huygens zet na de weergave van het ridderlijke gedrag in de strijd, de beschrijving van de wijze hoveling weer voort, contrasterend met die van de sotte. De wijze hoveling gaat eerzaam met vrouwen om en kiest zich een vrouw die niet schoon is van het ‘velle-schoon’, maar door de deugd. De kinderen die hen dan geschonken worden, leert hij matigheid. Zij plaatsen als zijn leven eindigt, bovenvermeld grafschrift.

De beschrijving van de ideale hoveling heeft Huygens grotendeels ontleend aan theoretische beschouwingen als het veelgelezen handboek van Baldassar Castiglione.² Daarnaast heeft hij de christelijke waarden door het hele gedicht heen mee laten spreken. In Marnix van St. Aldegonde en de Heer van la Noue ziet hij navolgenswaardige voorbeelden van dergelijke christelijke ridders. Hun namen voegt Huygens in de marge toe.

2 Wijngaards 1966, m.n. p. 343-346.

Uitgaven

Eymael 1891, p. 31-43 (en aantekeningen p. 98-118); Worp, Gedichten ii, p. 89-101.

Literatuur

Wijngaards 1966; Strengholt 1976, p. 76; Strengholt 1982; Leerintveld 1994.

Translitteratie

251	Wat. In H-Ot schreef Huygens over de W heen een sierletter W.
386	verschapen. Boven gevlekte a schreef Huygens deze letter opnieuw.
473	vergaerde. Gevlekte tweede r opnieuw erboven geschreven.

[p. 715]

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1624, fol. 30-38. Twee dubbelbladen (fol. 30-31 en fol. 34-35) en vijf enkelbladen (fol. 32, 33, 36, 37 en 38) papier van 310 × 190 mm. De tekst is als volgt over de bladen verdeeld: fol. 30^r: regel 1-26; fol. 30^v: regel 27-58; fol. 31^r; regel 59-92 (inclusief de in een later stadium toegevoegde regels 79-82); fol. 31^v: regel 93-124; fol. 32^r: regel 125-152; fol. 32^v: regel 153-180; fol. 33^r: regel 181-210; fol. 33^v: regel 211-242; fol. 34^r: regel 243-278; fol. 34^v: regel 279-308; fol. 35^r: regel 309-338; fol. 35^v: regel 339-370; fol. 36^r: regel 371-400; fol. 36^v: regel 401-430; fol. 37^r: regel 431-458; fol. 37^v: regel 459-488; fol. 38^r: regel 489-504 met ondertekening en datering. Hieronder noteerde Huygens vóór de toevoeging op fol. 31^r het aantal verzen: V. 500. Fol. 38^v is blanco.
H-Ot	H is gevoegd bij de kopij voor de Otia. Het maakt deelt uit van de printen. Linksboven op fol. 30^r noteerde Huygens in podood 18, het volgnummer van deze print. Dit nummer haalde hij door. Ervoor kwam te staan 19 (in potlood, de 1 is later weggegumd. De moet is nog zichtbaar.). Behalve uit het potloodnummer is het kopijkarakter af te leiden uit de signaturen, de vingerafdrukken van de zetter en zettersinstructies als: Dit innewaert (r. 19, 51, 59, 231, 375). Zie voor een samenvattende bespreking van de gehele kopij der printen p. 503-511.
Ot	Otia 1625, ‘Lib. v. Characteres. Dat zijn Printen’, H^v-K2^v, p. 58-76. (p. 76 foutief gepagineerd: 78).
Ot-e	Errata achter in Ot.
K1	Koren-bloemen 1658, ‘Derde Boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, T^v-X2^v, p. 146-164 (foutief gepagineerd: 154, 155, 156, 159, 158-165, 156 geverseerd, 167-172).
K2	Koren-bloemen 1672, ‘Derde Boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, T2^r-X^r, p. 147-161.

Datering

Huygens dateerde H: 16.^a 9bris. 24 (= 16 november 1624).

Varianten

1	Ha	Hij is		een	stille		kaers in d' IJdelheden wind,
	b	[				]	Lamp in [IJdelheden	]
	Ot	[	]	een'	[			]

2	H	Die op		sijn'	stadicheit geen slingeren en vindt;
	K1	[	]	sijn	[	]

[p. 716]

3	H	Een dienstigh		IJdel-man;	een volger die kon		leiden
	Ot	[	]	Ydelmann;	[	]	leiden,
	K1	[	]	Ydel man;	[			]

6	H	Een'		Ioffer	daer hij will, en daer hij		moet	een Mann;
	K1	[	]	Ioffer,	[	]	moet,	[	]

7

H

Voll leuens onder 't Stael, van Marmer in de kleeren,

9	H	Een		<*Slak*>	Ooster Steen	in 'tgoud bij Aernemmers gesett,
	Ot	[	]		Ooster-steen	[	]

10	H	Maer Aernemmers ontkent, <of>en die der los op		lett,
	Ot	[	]	lett;

11	Ha	Een vierde		broer	van drij die't inden ouen herdden,
	b	[	]	Broer	[	]

13	Ha	Soo dringt hij drooge-voets door't modder vanden		hoff
	b	[	]	Hoff

14	Ha	Daer Bloemen onkruijt zijn, en		all de vruchten stoff;
	b	[	]	meest [de	]

15	H	Soo leght hij inde School		daar <'tlieghen>	van		beleeftheit,	liegen,
	K1	[	]	daer,	[	]	beleeftheid	[	]

17	Ha	De Meester-lessen zijn: maer		Deught	staet aen		sijn	Oor
	b	[	]	Deughd	[				]
	Ot	[				]	sijn'	[	]

19	Ha	Het liegen is hem		vreemt,	behalven daer het prijsen
	b	[	]	vreemd,	[	]
	H-Ot	+ [				]

22	H	Van Vrienden sijne		waerd'	ter ware waerd' will		rijsen,
	K1	[	]	waerd,	[	]	rijsen;

21	Ha	Daer lieght hij deugdelick, en slaet		sijn	seluen af,
	b	[	]	sich	[	]

22

H

En, <ben>>hebb ick dat ghij prijst, prijst, seght hij, die 'tmij gaff.

29	H	En vallen in		sijn'	punt: <maer> de Mann <e>>ight still en recht,
	Ot	[	]	sijn	[	]

31	Ha	'Tverdrijuen	vanden tijd is verre van sijn pooghen,
	b	'Tverdrijven	[	]

34	H	En Wesen van	een Ael verandert in een' Maeij.
	Ot	[	] een'[	]

38	Ha	Die in		des	Vorsten dienst		gheen besigheit	en		lijdt:
	b	[				]	nauw besicheit	[			]
	K1	[	]	den	[				]	lijdt.
	K2	[	]	des	[						]

[p. 717]

39	Ha	Der		Heeren	aensien staet		in 'tleegstaen	veler knechten;
	b	[	]	Grooten	[				]
	Ot	[				]	in't leeg staen	[	]

40	Ha	Dat is		haer'		vredewerck	die buijten voor hun		vechten.
	b	[	]	haer		stede-werck	[	]	vechten
	Ot	[			]	stedewerck	[	]	vechten,

41	H	Een' Sael, een' Galerij te		cieren	met gedrang:
	K2	[	]	çieren	[	]

42	H	Hij staet'er oock sijn' uer, en		moglick	uren lang,
	K2	[	]	mog'lick	[	]

46	Ha	In vredigheit voll		vreucht,	in vrolickheit voll		vr<e>>ucht;
	b	[	]	vruechd,	[			]
	Ot	[				]	vrucht,

47	Ha	Maer uren dit't berouw van		'Sauonds	niet en baren,
	b	[	]	'sAuonds	[	]

50

H

En wel bedenekende noch eens te leuen heeft.

51	Ha	Sulck' uren leeft hij daeghs soo veel' hij'r daegs moet leegh		staen;
	b	[	]	staen,
	H-Ot	+ [			]

52	H	En vatt all waer hij kan		sijn	wijser op sijn leeghst aen,
	Ot	[	]	sijn'	[	]
	K1	[	]	sijn	[	]

53	Ha	En suijght hem uijt den mond off oeffening van		Deught,
	b	[	]	Deughd,

54	H	Off wat hij niet en kan, off wat hem niet en		heught;
	K1	[	]	heugt.

55	H	Duijckt altijd nederigh met sijn', oock		meerder',	gauen,
	K1	[	]	meerder,	[	]
	K2	[	]	meerder',	[	]

56	Ha	Op		hoôp	van meerdere: hoe		sedigher		begrauen
	b	[				]	zedigher		[	]
	K1	[	]	hoop	[			]	begraven,

57	Ha	Hoe hooger spruijt de		Deught,	noijt wordt sij soo		gesmoort
	b	[	]	Deughd,	[			]
	K2	[	]	Deughd;	[	]	gesmoort,

58	H	Sij'n wordt noch blindeling geroken of		gehoort;
	K1	[	]	gehoort.

59	H	Soo kijckt hij menigh-mael door 'tdunne van sijn' vragen:
	H-Ot	+ [	]

[p. 718]

60	Ha	Mèt mist hij vragens beurt, en moet het		spreken		wagen;
	b	[	]	seggen		[	]
	Ot	[			]	wagen:
	K1	[			]	waegen;

65	H	Maer verr van gierigh, als		ontsteken	en niet leck;
	Ot	[	]	ontsteken,	[	]
	K1	Maer, [				]

63	Ha	Daer worden sij gewaer dien d'ooren		van geen	steen zijn,
	b	[	]	niet [van]	[	]

64	Ha	Waer heen sijn' eenigheit, waer all de uren heen		sijn
	b	[	]	zijn

67	H	In Waerheits onderscheit, dat		wisselick	beschrijuen
	K1	[	]	wijsselijck	[	]

68

H

Hoe 's Hemels Soldering d'een d'andere doet drijuen;

68		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Quae Mare compescant causae, quid temperet annum; Stellae sponte suâ jussaene vagentur et errent; Quid premat obscurum Lunae, quid temperet orbem. Hor.

69	H	Hoe, waerom, en wanneer de Sonn het Masker		draeght;
	K1	[	]	draeght,

70	H	Waer't altijd ongelijck, waer't alltijd effen		daeght;
	Ot	[	]	daeght,

74	H	Onsichtbaer werden		souw	die bij de Sterren stond;
	Ot	[	]	souw,	[	]

75	H	Hoe 'trond te meten is, hoe bierighe		Matroosen
	K1	[	]	Matroosen,

76	Ha	De Zee vermeesteren door stomme		Stale		Roosen;
	b	[	]	Staele		[	]
	K1	[			]	Roosen:

77	H	Hoe 'tooghe door een' spleet van verr		versekeren	kan
	K1	[	]	versek'ren	[	]

78	Ha	Zoo dickmael houdt dat steil de lengde van een'		man:
	b	[	]	{man:}
	b	[	]	{reuse*:}
	c	[	]	man:
		[De verzen 79-82 zijn in H in een later stadium in de rechtermarge toegevoegd.]

79	Ha	[ontbreekt]
	b	Hoe 'tpuntigh aerden-werek der slechter eewen Torens

[p. 719]

80	Ha		[ontbreekt]
	b		En Muren overtreft; wat		Manen,	en wat Horens
	k1		[	]	Maenen	[	]

81	Ha		[ontbreekt]
	b		De trouwste borgen zijn, wat ganghen onder d'aerd;

82	Ha		[ontbreekt]
	b		Wat buijten best bespringt, wat binnen best		bewaert;
	K2		[	]	bewaert,

84	H		En ruijm sijn' Herssenen wat voller dan sijn mond		is:
	K1		[	]	is.

86	H		Van graghe vragheren door 'swerelts		wonderboeck,
	Ot		[	]	wonder boeck,
	K1		[	]	wonder-boeck,

87	H		Van d'eerste		luren	aff tot daer sy leerde swemmen,
	Ot		[	]	uuren*	[	]
	K1		[	]	Iaeren	[	]

88

H

Van daer tot opden dagh van 'tHemelsch ouerstemmen

90	Ha		Tot datter		die	se gaff den hals voor hadd gesett,
	b		[	]	Die	[	]

91	Ha		De wijste twijffelen hoe 't		kennen	in hem komt;
	b		[	]	weten	[	]

96	Ha		Eerbieden sijn onthout, en		deruen hem benijden,
	b		[	]	deruen't [hem	]

98	H		Naer 'tbucken niet en buijgt, naer 'tlezen niet en		stinckt:
	Ot		[	]	stinckt.

100	H		Hij schijnt'er toe gevormt; oock tot de		Simme-schreden,
	K2		[	]	Simme-schreden

101

H

Dien *ijlen*vluggen Aexter-gang, dat konstelicke Mall,

102	H		Dat rijsen als		een	Veer, dat stuijten als een		Ball;
	Ot		[	]	een'	[	]	Ball:

103

H

Hij doet het, en gelooft, als emmers, bouen 'tsingen,

104	Ha		Volmaeckte vrolickheit het Herte		*kan*	doen		springen
	b		[	]	will	[			]
	Ot		[				]	springen,

105	Ha	α	En 'thert den heelen Man, best springt hij die		daer laet
	b	β	[	]	'tgelaet

106	Ha	α	Sijn springen		matigen in reden, rijm en		maet;
	b	β	Van [	]	dwingen laet [in			]
	K1		[			]	maet:

[p. 720]

108	H	Dat d'eere daer uijt volgh' die'r		kindren	in		betrachten;
	Ot	[				]	betrachten.
	K1	[	]	kind'ren	[			]

109	Ha	Soo acht hij 't		vingerspel,		*en*	'tklatren van een' Fluijt,
	b	[			]	soo	[	]
	Ot	[	]	vinger-spel,		[		]
	K1	[	]	vingerspel,		[soo't] klaet'ren [van		]

110	H	Soo 'tsnuijven van		een	Veel, soo 'tkraken van een' Luijt;
	Ot	[	]	een'	[	]
	K1	[	]	een	[	]

114	Ha	Soo jeughdelick		vermaeckt	als deughdelick verheught.
	b	[	]	behaeght	[	]

115	H	Maer siet hem naer in 'tgroen, eer		'tSonne-paerd	van honck scheidt,
	K1	[	]	'tSonne-peerd	[	]

117	Ha	Hij maeckt	de logen waer die 't		Paerd	versieren dorst
	b	Gij vindt	[				]
	K1	[		]	Peerd	[	]

118	H	Dat		menschen-maexel	was van bouen tot de Borst;
	Ot	[	]	menschen maexel	[	]

120	H	Der dijen die hij sluijt, der schencken die hem		voeren;
	Ot	[	]	voeren,
	K1	[	]	voeren;

121	H	Zoo doet		sijn'	stiller hand dan of sij niet en dé
	K1	[	]	sijn	[	]

121		[marge]
	H	[ontbreekt]
	K1	Havendo io gia piu volte pensato meco onde nasca questa gratia lasciando quelli, che dalle stelle l'hanno, trovo una regola universalissima, laqual mi pare valer circa questo in tutte le cose humane, che si facciano o dicano piu que alcuna altra. E cio è fuggir quanto si può, e come un asperissimo e periculoso scoglio la affettatione, è per dir forse una nova parola, usar in ogni cosa una certa sprezzatura che nasconda l'arte, è dimostri cio che sifa, e dice venir fatto senza fatica, e quasi senza penservi. Da questo credo io che derivi assai la gratia, perche delle cose rare e ben fatte ogn' un sala difficoltà, onde in esse la facilita genera grandissima maraviglia; e per lo contrario, il sforzare e (comme si dice) tirar per li capegli da somma disgratia, e fa estimar poco ogni cosa per grande che ella si sia. Però si può dir quella esser vera arte, che non appare esser arte, ne piu in altro si ha da poner studio, che nel nasconder la, perche, se e scoperta, leva intutto il credito, e fa l'huomo poco estimato. Balth. Castigl. Cortig. 1.
	K2	[Havendo... quasi senza] pensarvi. [Da... fatte ogn' un] sa la [difficoltà,... esse la] facilit à [genera... maraviglia; e] pero [contrario, il sforzare] che](come... poco] stimato. [Balth. Castigl. Corgig. I.]

[p. 721]

122	H	Dat		Paerd	en Ruijter doen, en geen en schijnt van twee.
		[	]	Peerd	[	]

123	Ha	Met sulcken		rappen	tuijgh		vertrouwt	hij sich 'tverschijnen
	b	[	]	radden	[	]	betrouwt	[	]

125	H	Off op		een feller	Leew, of op een' sneller' Haes
	Ot	[	]	een' feller'	[	]

126	H	De schaduw		schildren	will van 't Krijchelick geraes,
	K1	[	]	schild'ren	[	]

126		[marge]
	H	Xenoph. de Venat.
	K1	[ontbreekt. Zie marge 121]

127	Ha	Daer		staet	hij voor een' Mann;		en	will het Wilt noch ramen,
	b	[	]	gaet	[				]
	K1	[				]	en,	[	]

128

Ha

Noch

struijcklen

voor sijn'

schoôt,

hij wringt sijn'

krachten t'samen

b

[

]

sterckte

[t'samen]

K1

[

]

struyck'len

[

]

schoôt;

[

]

K2

[

]

t'saemen

129	H	En onderhaelt sijn' vlucht, en thoont hem met		een		speer
	Ot	[	]	een'		[	]
	K1	[			]	speer,

130	H	Dat kracht ten strijde		baet	maer oeffening noch		meer,
	K1	[	]	baet,	[	]	meer:

131	Ha	De Prince		spuert	hem		naer	met half verslagen' oogen,
	b	[	]	siet	[	]	na	[	]

133	Ha	Maer volght besluijtende, Die 't		opde	Beesten kan,
	b	[	]	op de	[	]

134	H	Sal't, van gewoonte schier, niet		weigren	opden mann.
	K1	[	]	weig'ren	[	]

135	H	Daer mede gaept de		Door	van 'sHeeren welgeuallen,
	K1	[	]	Deur	[	]

136	Ha	Die, deunder onderricht door eene		Deught	van allen,
	b	[	]	Deughd	[	]

137	H	Sijn	oor gewonnen geeft,		sijn	gunsticheit, sijn'		Minn,
	Ot	Sijn'	[	]	sijn'	[			]
	K1	[					]	Min.

138	Ha	Den eighenaer te loon. Dat		ridderlick		gewinn,
	b	[	]	Ridderlick		[	]
	K2	[			]	gewinn

[p. 722]

140	H	Besitt hij even koel als		waer'	het noch te hopen,
	K1	[	]	waer	[	]

142

H

En wie't hem ouerstrijdt bedanckt hij voor de gonst,

144	H	Dat hun		waer-achtigh	dunckt. Maer even met het blaken
	Ot	[	]	waerachtigh	[	]

145	Ha	Van		voorspoets	volle vlamm onsteeckt de Nijd de Sijn';
	b	[	]	voorspoeds	[	]

146	H	Geluckigh en gerust is't allom niet te		zijn,
	K1	[	]	zijn;

147	Ha	Van allom minst te Hoof; daer moet hij voelen smoocken
	b	te Hoof Van allom minst; [	]

148	Ha	De		*heeren*	die sijn doen of trachten te beroocken,
	b	[	]	*vlijers*	[	]
	c	[	]	wroeters	[	]

149	Ha	Off		doen, soo't doenlick is,		off	saeijen in sijn pad
	b	[			]	en	[	]
	Ot	[	]	doen't, [soo't				]

152	Ha	Als roôck hij lont noch		kruijt:	dat gisteren, dat heden,
	b	[	]	kruijd:	[	]

153	Ha	Dat staet hij morgen uijt; tot dat hij, als in		'tveld,
	b	[	]	te veld,

154	Ha	Besett, bestreden wordt met onbeschaemt		gewelt,
	b	[	]	geweld,

155	H	En maskerloosen haet; soo werdt hem spijt en		logen
	K1	[	]	logen,

156	Ha	En onverdient verwijt		gevreuen	onder		d'oogen.
	b	[	]	gevreven	[			]
	Ot	[				]	d'oogen,
	K1	[				]	d'oogen;

157	Ha	Hij swijght, en al	wat hij doet sien		malen met de koôl,
	b	Soo moet hij	[			]
	K1	[		]	mallen voor [de	]

158	Ha	Soo ten		beschimpen	staen van bouen tot de zoôl.
	b	[	]	beschimpe	[	]

161	H	En perst' er soo den wind en soo den etter		uijt
	k1	[	]	uyt,

163	Ha	Noch is sijn' bede		vrij	van quaet		op	quaet te vergen;
	b	[	]	verr	[	]	om	[	]

[p. 723]

164	Ha	Heer, seght hij, stootse wel die mij ter		onschult	tergen,
	b	[	]	{onschult}	[	]
	b	[	]	{*werelt*}	[	]
	c	[	]	onschult	[	]

166	H	En daer		hun boosheit endt dijn' goedicheit		beghinn.
	Ot	[			]	beginn'.
	K1	[	]	hunn' [boosheit] endt, [dijn'			]

167	Ha	Hoe lieffelicken wraeck geniet hij		opden		quaden
	b	[	]	op de		[	]
	K2	[			]	quaeden,

168	H	Dies' op sijn' tegen-bé van't quade siet		ontslagen,
	K1	[	]	ontlaeden,

170	H	Haer	hardste geesseling en saligst pijnen is!
	K1	Haer'	[	]

171	Ha	De naeste toeuerlaet is		sijn	gerechtigh hooren
	b	[	]	Sijn	[	]
	K1	[	]	's Rechters vonnis hooren:

172	H	Daer onder hij die 't lijdt en die 't hem		aendoen	hooren;
	K1	[	]	aen doen[	]

174	H	En wordt door		middelen	en sonder die		geëert)
	Ot	[	]	middelen,	[			]
	K2	[				]	ge-eert)

175	Ha	Daer		roept	hij voor't gerecht dien't onrust lust te <*gh*>>saeijen
	b	[	]	daeght	[	]

177	Ha	En dorschen in haer		schaad	daar grasigher gewass,
	b	[	]	scha,	[	]

179	H	Sijn' sake pleijt haer selfs,		en	waer 't voor Vijands		ooren
	Ot	[	]	en,	[			]
	K1	[				]	ooren,

180	Ha	De reden most'er		in,	soo kan de waerheit		booren:
	b	[				]	booren;
	K1	[	]	in;	[			]
	K2	[				]	booren.

183	H	Maer scherp genomen recht is ruijme gunst te		noemen
	K1	[	]	noemen,

184	H	Daer <ruijm>scherp <gegonnen>gegeuen gunst ruijm onrecht kan		verdoemen,
	K1	[	]	verdoemen;

186

H

Ruijm' gunst doet hij 'er voor die'r maer recht ouer doet.

[p. 724]

187	Ha	Dat's 'truggeling	gewinn van nijdige Gesellen,
	b	Dat's 'truggeling	[	]

188	H	Die door		hun	wiggelen, verr vanden boom te vellen,
	Ot	[	]	haer	[	]

189	H	Die in		hun	spijtigh oogh te wel gewortelt stond,
	Ot	[	]	haer	[	]

191	H	Maer 'tkatten-spell komt		laest,	men gaet hem met de pert aen
	Ot	[	]	laest;	[	]
	K2	[	]	laetst;	[	]

192	Ha	Die d'aller		hoofschte heet, men tast hem in het hert aen;
	b	[	]	Hoofschte[	]
	K1	[	]	Hoofschste heet;[	]

193	H	En seght hij heeft'es geen, of 'tis gelijck		een	Noôt,
	K1	[	]	een'	[	]

194	H	Of 't hadd		sijn	eighenaer gedragen door den nood:
	Ot	[	]	sijn'	[	]

195

H

Het klagen is te kindsch, het kijuen is te hoerigh,

197	Ha	De wraeck is mannelick, en Adels eighen		recht;
	b	[	]	Recht;

198

H

Soo dat te soecken is, men vindt het in't geuecht;

199	H	Een schrappen oogenblick betaelt'er soo veel'		slechter;
	Ot	[	]	slechter';

200

H

Wat leght hem aen 'tgeding die dus sijn' eighen Rec<te>>hter

201	H	Heeft hangen aende		zijd;	maer		moglick of die	kling
	Ot	[	]	zijd?	[				]
	K1	[				]	mog'lick[ ] de	[	]

202	H	Uijt	die gevanckeniss		haer	handgift oijt ontfing.
	Ot	Wt	[	]	haer'	[	]
	K2	Uyt	[				]

203	Ha	Die	werre-wateren, geboren tot het woelen,
	b	De	[	]

205

H

En steken daer de spell van haren moetwill niet<.>>;

206	Ha	Maer jagen naer 't verwijt van		dadelick	bediet;
	b	[	]	dadelijck	[	]

207	Ha	En		jagen hem op 'tlijff een onverhoeds ontkennen,
	b	[	]	wringen uijt		sijn	tong [een	]
	K1	[			]	sijn'	[	]

[p. 725]

208	H	Dat, Liegen, wordt		gedoopt: Mèt	siet hij sich berennen,
	Ot	[	]	gedoopt; Met	[	]

209	H	En knijpen inden dwangh van onderlinge		wraeck;
	Ot	[	]	wraeck.

210	Ha	Soo komt		'sanderdaeghs op 'tscheiden van den vaeck
	b	[	]	hem ['sanderdaeghs	]

211	H	De Wissel-brieff te huijs van lijff om lijff te		ruijlen:
	Ot	[	]	ruylen;
	K1	[	]	ruylen,

212	H	Ghij, staet'er, ongewoon tot anders <als tot>		ijet	dan schuijlen,
	Ot	‘Ghy,[				]
	K1	[	]	niet	[	]
	K2	[	]	iet als schuylen;

213	H	Ghij	nochtans onbeschaet om bet'ren dan ghij zijt
	Ot	‘Ghy	[	]

214	H	Te	drucken daer 't hun deert, te seggen dat haer spijt,
	Ot	‘Te	[	]

215	H	Gedenckt	aen		gisteren,	en, zijt ghij Man geboren,
	Ot	‘Gedenckt	[	]	gisteren;	[	]

216	H	Staet	merghen voor		een	man die door uw' borst will booren,
	Ot	‘Staet	[				]
	K1	[		]	een'	[	]

217	H	En	ruckender dat Hert, dien Vrouwen huijsraed, uijt,
	Ot	‘En	[	]

218	H	Oft	wachten dat het hem geschiede van		een	guijt.
	Ot	‘Oft	[	]	een'	[	]

220	H	Door sulcken koelen keel, oft		'thart	en wilt sich belgen;
	Ot	[	]	'thert	[	]

21	Ha	Sijn' geesten		sijn	sijn' gist, en jagen't vierigh op,
	b	[	]	zijn	[	]

222	H	En senden hem den brock te rugge door		sijn	kropp.
	Ot	[	]	sijn'	[	]
	K2	[			]krop:

223	H	Weerbaer en		schuldeloos	verwijt en		schult	te hooren,
	H-Ot	[				]	schuld	[	]
	K1	[	]	schuldeloos,	[				]

225	Ha	Hoe		klemm'	ick hier mijn' tong, hoe		bind	ick hier mijn' hand?
	b	[	]	klemm	[				]
	Ot	[	]	klemm'	[	]	bind'	[	]

[p. 726]

226	H	Neen, 'twaer te veel		geleên:	der boosen onuerstand,
	Ot	[	]	geleen;	[	]
	K1	[	]	gele'en;	[	]

227

Ha

Den hooghmoed

dient

gestraft,

'kwill

andre

met mij

wreken,

b

[

]

zij

[

]

K1

[

]

gestraft;

[

]

and're

[

]

wreken

228	Ha	En		dergelijcken	slagh		van diergelijcken			breken;
	b	[	]	diergelijcken	[	]	op diergelijcke			[	]
	Ot	[						]	breken,

230	Ha	Sal		andre	voor altijd doen schroomen voor mijn'		lemm.
	b	Magh		[				]
	K1	[	]	and're	[voor	]	lem,
	K2	[				]	lem.

231	H	Maer lemm bewaert uw' schee, (soo komt de koele Reden
	H-Ot	+ [	]
	K2	Maer, lem, [bewaert	]

232	Ha	Ten stijde tegen 'tHert sijn'		vierigheijt	getreden)
	b	[	]	vierigheit	[	]

233	H	Waer heen		ontsteken	bloed? wat soeckt ghij in de moord
	Ot	[	]	onsteken	[	]

234	Ha	Van		'tschepsel	dat alleen sijn' Schepper			toe behoort?
	b	[	]	'tmaexel	[	] Maker		[	]
	K1	[					] toebehoort?

235	Ha	Uw'	terger heeft de		schult,	wilt ghijs' hier op v halen,
	b	[		]	schuld,	[	]
	K1	Vw	[	]	schuld;	[	]

237	H	Komt v de straffe toe der		ongerechtigheit
	K2	[	]	ongerechtigheit,

238	Ha	Daer die se niet en lijdt,		Mijn'	is de wrake,		seijt?
	b	[				]	seit?
	K1	[	]	Mijn	[			]

238		[marge]
	H	Deuter. 32.35. Rom. 12.19. <Prou. 20.22>

239		[marge]
	H	Prou. 20.22.

240

H

Wat leght v aen de haest? die't quade moet bekoopen

242

H

Wat scheelt v 'tonderscheit of't flus of t'Auond zij?

243	Ha	'Tsall wesen als		hij	't doet die niet en kans als recht doen;
	b	[	]	Hij	[	]

[p. 727]

244	Ha	Dat kan		hij	door uw' hulp en		welgeluckt	gevecht		doen,
	b	[	]	Hij	[						]
	H-Ota	[				]	welbeleijdt	[			]
	b	[				]	welbeleidt	[			]
	Ot	[				]	wel beleidt	[			]
	K1	[							]	doen;
	K2	[							]	doen,

245	H	Maer wacht ghij door		sijn	hulp uw' Mann te sien		vermant
	Ot	[	]	sijn'	[			]
	K1	[				]	vermant,
		[De regels 247-250 zijn in H-Ot marginaal toegevoegd]

247	H	[ontbreekt]
	H-Ota	Die sijn gedulden terght, om dat het uw' geterght		wordt?
	b	[	]	wordt,

248	H	[ontbreekt]
	H-Ota	Die hem wilt onrecht doen, om dat het v geverght		wordt?
	b	[	]	wordt;
	Ot	[	]	wordt?

249	H	[ontbreekt]
	H-Ota	Als hadd		de	knecht gelijck die van		sijn	medeknecht
	b	[	]	vw	[				]
	Ot	[				]	sijn'	[	]

250	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Verongelijckt, voor hem, v selver eerst bevecht?

251	H	Wat is de smalle stipp, 't onsichtbaer		Punt van eeren
	K1	[	]	Punt van eeren,

253	Ha	Een schaduw van een schimm, een bastaert van de		deught,
	b	[	]	Deughd,
	K1	Een'[			]

254	Ha	Een	twistball uijt de Hell, een stall-licht voor de		jeught:
	b	[		]	jeughd:
	H-Ota	Een	[			]

254		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ota	Que frenesia de Satanas causò | este mal abuso con el hombre, que | tan desatinado lo tiene? Como si | no supiessemos que la honra es - | hija de la virtud. | Math. Al<eman>.

255	Ha	Off		eer	en is		geen	Eer of 'tis de loon van 'tgoede;
	b	[	]	Eer	[				]
	Ot	[				]	geen'	[	]

[p. 728]

256	H	Uijt	opgemesten grond met broederlicken bloede
	Ot	Wt	[	]
	K2	Uyt	[	]

257	Ha	En sproôt die spruijte noijt; en d'eerste vanden		Stam
	b	[	]	Stamm

258

H

Daer v het beter zijn dan andere van quam

259

H

Gewanse verr van soo: Ia mannelicke slagen

260	H	Verheffen	sijnen roem; maer deughdelick geslagen,
	K2	Verhieven	[	]

261	K2	Maer		nootelick	besteedt, daer Gods gerechte straff
	Ot	[	]	noodelick	[	]

263	H	O rechten Adel-boom <uijt>van adelijcke		bladen
	K1	[	]	blaeden,

265	Ha	Maer daden voor't			Gemeen; ^aStoutheit	van		ongedult,
	b	[					]	ongeduld,
	H-Ot	[		]	Gemeen: ^bStoutheit	[			]
		[marge]
	Ha	Ea animi elatio, quae cernitur | in periculis et laboribus, si | justitiâ vacat, pugnatque non | pro salute communi, sed pro | suis commodis, in vitio est. | Cic. 1. de offic.
	H-Otb	[Ea	[enzovoorts, gehele citaat ongewijzigd]							]

266	Ha	En		moet	voor eighen baet zijn selden sonder		schult.
	b	[	]	Moet	[	]	schuld.

267	Ha	Wat soeckt ghij dan? Mijn'		eer.	Waer is die		eer	te vinden?
	b	[	]	Eer.	[	]	Eer	[	]

268	H	Op diese mij ontstall. Wie		kon't	sich		onderwinden?
	Ot	[	]	kan't	[			]
	K1	[				]	onderwinden;
	K2	[				]	onderwinden?

272	Ha	Sijn	verre buijtens		reijcks	van sulcker		vingren vatten,
	b	Zijn	[	]	reicks	[			]
	K1	[					]	ving'ren vatten;

273	Ha	Hij spouwt wel	nae	de		Maen	maer		raeckt	noch geen gewelf:
	b	{Hij spouwt wel}	na	[				]	{raeckt}	[	]
	b	{*Sij roepen*}	na	[				]	{raken}	[	]
	c	Hij spouwt wel	[					]	raeckt	[	]
	K1	[			]	Maen,	[				]

[p. 729]

274	Ha	Wie	eer heeft kanse	maer verliesen door		sijn	self.
	b	{Wie eer heeft kanse}		[	]	{sijn}	[	]
	b	{Uw eere kunt ghij}		[	]	{u}	[	]
	c	Wie	Eer heeft kanse	[	]	sijn	[	]
	H-Ot	Wie	[					]

274		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Tanto que uno fuere | virtuoso serà honrado, y | serà impossible quitarme | la honra, si no me quitaren | la virtud, que es el centro | d'ella. Math. Al.

275

H

Noch neem ick hem voor dief; hij hebb' v konnen roouen

277	Ha	Dat die v bijder straet ontmantelt off		ontgeldt
	b	[	]	ontgeld
	K2	[	]	ontgeldt,

278	H	Sijn	straffe tegen v sal halen in het veld,
	K1	Sijn'	[	]

279	Ha	<*Om*>>	En bouen 't eerste		quaet	een argher mogen hopen,
	b		[	]	quaed	[	]

282	Ha	<Die>>	Heet manen in		mijn	hemd, en		gijselen	met gevaer?
	b		[				]	gijslen	[	]
	K1		[				]	gijz'len	[	]
	K2		[	]	mijn'	[				]

283	H	Daer staet de		Rechtbank voor; daar staet hij voor te daghen
	Ot	[	]	Rechtsbanck [voor;	]

283		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Nec tibi | deerit Ultio, si juste | defertur causa querelae. | Juuen.

287	H	Maer mannelick geschill moet mannelick geboett zijn;
	Ot	+ [	]

288	H	Hoe waer't mij eers		genough	die eerlick will ontmoett		zijn
	K1	[	]	genoegh	[	]	zijn,

289	H	En mann voor mann gestraft,		oft	straffen, zoo hij kan,
	K2	[	]	of	[	]

290	Ha	Te roepen daer een kindt		soo veel hiet als		een	Mann?
	b	[	]	bestaen kan voor		[		]
	Ot	[			]	een'	[	]
	K1	[			]	een	[	]

291

Ha

Hij

heeft

gheen'

eer verdient

die'r <sel> in sijn herte

geen

berght,

b

[

]

is geen eere waerd

[

]

Ot

+ [Hy is] geen' [eere

]

geen'

[

]

K1

[

]

geen

[

]

[p. 730]

293	Ha	En, argher, stelen will, en		ergher,		andre	tracht
	b	[			]	argher,	[	]
	K1	[	]	and're		[		]

294

H

In sijn' <on<e>>achtbaerh>onachtbaerheit te maken ongeacht.

295

H

Noch w<o>>erdt hem overmaet van Eere toegemeten

297

H

Maer statigh w<o>>erdt getoetst, en rechtigh overtuijght;

298	Ha	Een' eerlick' Oneer		draeght	die voor		den	Rechter buijght.
	b	[				]	sijn'	[	]
	K2	[	]	draeght,	[				]

300	H	Daers' eerlick zij		besteedt	leert aen Sijn' Eer gedencken
	Ot	[	]	besteedt,	[	]

301	Ha	<*Die d'eere toebehoort waer dat ghij eerlick zijt,*>
	b	Die vré' voor		vijandschap,	die vriendschapp voor		verwijt
	c	[	]	lastering,	[			]
	Ot	[				]	verwijt,

302	H	En d'ander		<ka>wang gebiedt	aen die op d'eene smijtt:
	K1	[	]	wange biedt	[	]

303

Ha

Gunt

hem sijn'

eighen

Eer, gelijck Sijn'

trouwste

knechten,

b

[

]

Hem Sijn'

[

]

Knechten,

Ot

[

]

eigen'

[

]

trowste

[

]

K1

[

]

trouwste

[

]

304	Ha	De		Knechten na sijn	Hert; die		tijd'lick	konden vechten
	b	[	]	Knechten [ ] Sijn	[				]
	Ot	[				]	tijdlick	[	]
	K1	[				]	tijd'lick	[	]

304		[marge]
	Ha	David Psal. 10.
	b	<	>

305	Ha	En swichten tijdelick, voor Sijn' gestolen		eer,
	b	[	]	Eer,

306	H	Voor		hun bekladden naem, gestolen rust, en meer.
	Ot	[	]	hunn' [bekladden	]

307	H	Sij wisten dat den Sott in 'tsotte te		bejeghnen
	H-Ot	[	]	bejegnen
	K1	[	]	gejeg'nen

308	H	<Wer>> Waer' worden dat hij is: leert ghijse van Hem			seghnen
	H-Ot		[	]	segnen
	K1		[	]	seg'nen

[p. 731]

309	Ha	Die uw' vervloeckers zijn, en		bidt Hen <voor>	om		den soen
	b	[	]	bidden	[	]	haer' [soen]

311	Ha	All staet Verlies en Winst van eewicheit		voorschreuen,
	b	[	]	voorschreven,
	K1	[	]	voorschreven;

312	Ha	Sij<n> wanck'len in ons oogh; die hopen		will,	kan beven:
	b	[	]	moet,	[	]
	Ot	[	]	moet	[	]
	K1	[	]	moet,	[	]

313	H	Maer wordt		uw	selven baes, verwint		uw	eighen bloed,
	Ot	[	]	u	[				]
	K1	[				]	uw'	[	]

313		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Quippe minuti Semper | et infirmi est animi | exiguique voluptas Ultio. | Iuuen.

317	Ha	Die		'tbitsigh briefken	braght,	maer		hem en dunckt het	niet,
	b	[	]	'tmoorder-briefken	[		]	'tdunckt den Bode	[	]
	K1	[	]	't moorder Briefken bragt;		[				]

318	Ha	Soo spoedigh komt hem voor dit mondeling		bediett:
	b	[	]	bediedt:

319	H	Seght,	Page, segt uw'		Heer;	ick leerde nemmer wijcken
	Ot	‘Seght,	[	]	Heer,	[	]
	K1	‘Gaet,	vriend, en segt uw' vriend, [ick				]

320	H	Als	voor de		Redenskracht;			die sal mijn recht doen		blijcken
	Ot	‘Als	[	]	Redens		kracht,	[			]
	K1	[				]	kracht;	[	]	blijcken,

321	H	Daer 't<e>>	Eer en Reden zij. Maer Meester van de leên
	Ot	‘Daer't	[	]

322	H	Die	hij en ick besitt is Die se maeckt'		alleen.
	Ot	‘Die	[			]
	K2	[		]	alleen:

323	H	'Kben	Christen, en Soldaet, en Edelman geboren,
	Ot	‘'kBen	[	]

324	H	En	trachte met de twee het eerst altijd te		hooren.
	Ot	‘En	[			]
	K1	[		]	hooren:

325	Ha	'Tbeschermen is mijn' konst, het Schermen zij de		sijn',
	b	[	]	sijn';
	Ot	‘'tBeschermen[			]
	K1	[	]	sijn;
	K2	[	]	sijn';

[p. 732]

326	Ha	Die	sal ick besighen daer 't moet' en moghe		zijn.
	b	[		]	zijn:
	Ot	‘Die	[			]

327	H	<Het>>Quaet	doen van tijdverdrijff ben ick van jongs		ontwassen:
	Ot	‘Quaet	[	]	ontwassen;

328	Ha	Valt hij mij	aen daer		'tvalt,	'ksall op mijn'		hoede passen,
	b	Bespringht	hij mij te		moet,	[			]
	Ot	‘Bespringht	[	]	moet	[			]
	K1	[					]	hoede' passen;

329	Ha	Maer	bidd' hem om		gedult	tot daer wij Vijand sien;
	b	[		]	geduld	[	]
	Ot	‘Maer	[				]

330	H	Daer	sal de beste mann de leste zijn in 't		vliën
	Ot	‘Daer	[	]	vlîen,
	K1	[		]	vli'en,

330		[marge]
	H	Demaratus Spartanus, apud | Herodotum, cum Xerxe in | Graecam transituro disserens, | Ego, inquit, neque cum decem promittam | me posse deimicare, neque cum duobus; | ac ne singulari quidem certamine libens | certamine: At si necesse fuerit, aut vehemens | discrimen institerit, promtissime cum uno quovis | istorum omnium dimicarem, qui se singulos ajunt | idoneos ad dimicandum cum ternis Graecorum.
	Ot	[Demaratus... omnium] dimicarim, [qui... Graecorum.]
	K1	[Demaratus] Spartanus [apud... promtissime cum] uuo* [quovis... Graecorum.]
	K2	[Demaratus... cum] uno [quovis... Graecorum.]

331	H	Soo spreeckt hij door uw' mond, groot Doender, en groot		Spreker,
	Ot	[	]	spreker.*

331		[marge]
	H	De Heeren van Sintaldegonde ende van La Noüe.
	K1(331)	De Heer van S. Aldegonde
	(335)	De Heer van La Noüe

333	H	Sijn Deghen en		sijn'	Penn, beij mannelick gevelt
	K1	[	]	Sijn	[	]

334	Ha	Op't Seven-berghs versier,		en 'tArragonsch			geweld:
	b	[	]	en Arragonsch			[	]
	Ot	[			]	geweld.

334		[marge]
	H	Roomsch
	Ot	[ontbreekt]

[p. 733]

335	H	Soo stamert hij naer v,		<voorsich> stout-Christen		Arm-van-ijser,
	Ot	[			]	Arm-van-ijser,
	K1	[	]	Stout Christen		[	]

335

[marge] zie 331 [marge]

336	Ha	Die soo veel min verzaeght daer't		wesen	most, als wijser
	b	[	]	wezen	[	]

337	Ha	Daer d'Eer oneerlick scheen,		dorste<n d>	aengaen daer hij vlood
	b	[	]	dorst'	[	]
	Ot	[	]	dorstt	[	]

338	Ha	Dien ghij geweighert hadd't het		weerslaen	sonder nood.
	b	[	]	wagen	[	]
	c	[	]	weerslaen	[	]

339	Ha	Die stappen stappt hij na, wanneer de		*nood*	van saken
	b	[	]	dwang	[	]

340	H	Sijn' Meester buijtens Walls ten		tegen-weer	doet waken;
	Ot	[	]	tegenweer	[	]

342	H	Daer		een	geborghen Stadt		pasteijs-gewijs	in stack;
	Ot	[	]	een'	[				]
	K1	[				]	Pasteis gewijs	[	]

345	H	Off proeven op een		Heij'	waer 't Noodlot henen will,
	K1	[	]	Heid'	[	]

348	H	Daer doet hij noijt		genough;	naer andere vermanen,
	Ot	[	]	genoegh;	[	]

349	H	Daer doet hij <dat> wat hij hoort; naer		and're	wat hij moet;
	H-Ot	[	]	and're,	[	]

350	H	Naer and're, veel te lauw, naer and're, koel van		bloedt:
	Ot	[	]	bloed.

351	H	Hij doet het		evenwel;	en die hem 't Hert betast		hadd
	K1	[	]	evenwel,	[	]	hadd,

353	Ha	Maer died'er 'tlood in		sonck,	sou 'voelen dat sijn		vier
	b	[				]	vijer
	K2	[	]	sonck;	[			]

354	Ha	Sich	seluen, soo beklemt,		most	vrijen van		getier.
	b	Sijn	[	]	moett	[			]
	K1	[					]	getier:

355	H	De pitt-ziel van		dat	Vijer is eene van de voncken
	K1	[	]	het	[	]

[p. 734]

356	H	Die ziel en herssenen naer 'teewigh vijer doen		loncken
	K1	[	]	loncken,

358

H

Die 'sLeuens vodde-vreughd, en schroomens onverstand

359	Ha	Voor d'uer die komen moet, all komtse		<laet of> vroegh of la<e>>ter,
	b	[	]	soo veel [later,]

361	H	Van		stael en blixem-lood doet schreijen van vermaeck
	K2	[	]	Stael-[	]

362	Ha	In't wel verdedighen van		sijn'	gerechte saeck.
	b	[	]	Sijn'	[	]

367

H

Maer deùn en is maer deun dien leuende gedachten

367

H

'Tontleuen staende voets van voren doen verwachten,

369	Ha	En 'tis hem seluen		vreemt	hoe dat hem 'tbeven staet
	b	[	]	vreemd	[	]
	K1	[	]	vreemd,	[	]

370

H

Die t'samen opden tipp van Dood en Leuen staet.

370		[marge]
	H	saligh zijn.
	K1	[ontbreekt]

371

H

Ontkomt hij leuendigh, hij wasscht niet eer sijn' handen

372	H	Het bloed aff dan		sijn'	tong, die datelick in banden
	K1	[	]	sijn	[	]

373	H	Moet swijgen wat hij ded', en lijden datmen 't		segg',
	K1	[	]	segg';

375	H	T'huijs in de Winter-rust is't verre van sijn		derven
	H-Ot	+ [			]
	K1	[	]	derven,

376	H	Te blasen, daer, en daer, en daer genaeckt' ick		'tsterven,
	K1	[	]	't sterven

378	Ha	Om Iofferen te		verslaen	met wonderen van schrick:
	b	[	]	slaen	[	]

379	H	Dat malscher		Menschen deel,	die minnelicke Dieven
	K1	[	]	Menschen-deel,	[	]

381	H	Met soeter		onderhoudt	dan redenen van stael,
	H-Ot	[	]	onderhoud	[	]

382	Ha	En kluchten die het Haer doen		steigheren		in 'tverhael;
	b	[	]	steigh'ren		[	]
	K1	[			]	in't verhael.

[p. 735]

383	H		Geraeckt hij in die		schaer,		(hij	wilder somtijds raken,
	K1		[	]	schaer'		(soo	[	]
	k2		[			]	(hy	[	]

385	H		Hij schuddt'er soo den Mann, den Krijghsman		emmers,	uijt,
	K1		[	]	emmers	uyt
	K2		[	]	emmers,	[	]

386	H		Als waer'		een	Trommel-tonn verschapen in		een	Luijt.
	Ot		[	]	een'	[				]
	K1		[	]	een	[				]
	K2		[	]	een'	[	]	een'	[	]

387	H		Spel iss'er meest sijn Witt, sijn' meeste Wijsheit,		jocken;
	Ot		[	]	jocken,
	K1		[	]	jocken;

389	Ha		Ten Oorboor menighmael; want datmen oock de		Deught
	b		[	]	Deughd

390	H		En bitt're leeringen vergulden kan met		vreughd
	K1		[	]	vreughd,

391	Ha		Besluijt hij uijt den Lent' van		'sWerelts		kinder*dagen,*
	b		[			]	kinderjaren,
	c		[	]	'sWerelds		Griecksche jaren,

393	Ha		En Menschen hard als		*keij*	vermorwden door 'tgeluijd
	b		[	]	klipp	[	]

394	H		Dat Menschen-tuchteren bedreuen op		haer'		Luijt:
	Ot		[			]	Luyt.
	K1		[	]	haer		[	]
	K2		[	]	haer'		[	]

397	H		Quaet mijden is de trapp die naest ten Hemel		leijdt;
	Ot		[	]	leidt:

398	Ha		Dat doet hij met sijn'		tong,	die noijt van		tand en scheijdt
	b		[	]	Tong,	[			]
	K1		[				]	rand* [] scheidt,
	K2		[	]	tand	[			]

400

H

Het noodeloose slot van Ia en Neen te maken;

401

H

α

(Lands

Heeren

acht't ghij oock op sulck'

een

Dienaers

Eed

Ot

(Lands

Heeren

[

]

een'

[

]

K1

(Lands

Heeren

[

]

een

[

]

Eed,

K2

β

Lands

[

]

402	H	α	Die't derde woord bevloeckt en selver niet en		weet?)
	K1		[	]	weet?*
	K2	β	[	]	weet?

[p. 736]

403	Ha	Noijt willens-onverhoeds		naer	woorden die		de	teenen
	b	[	]	na	[				]
	Ot	[				]	te*	[	]
	K1	[				]	de	[	]

405	H	Sijn	adem stincken doet, en lichten 'teerste wijff,
	Ot	Sijn'	[	]
	K1	Sijn	[	]

408	H	Van		sijn'	berisperen ten loone te berispen
	K1	[	]	sijn	[	]
	K2	[	]	sijn'	[	]

409	H	Toppswaer van Druijven-damp; al waer de misdaet		min,
	K1	[	]	min;

410	H	De		beestlickheid	van 't quaed vervremdt het van		sijn'	sinn.
	K1	[	]	beest'lickheid	[	]	sijn	[	]
	K2	[				]	sijn'	[	]

413	Ha	En mogelick nu		ruijm,	en mogelick dan scherp
	b	[	]	mild,	[	]

416	Ha	Hij doet, hij		seijt'er	soo, dat menigh ijdel prater
	b	[	]	zeijt'er	[	]

417

H

Moet lijden dat<de> +sijn'^+ winst van <sij> taeije Ioffer-gonst

418	H	Een ander mede vall' die soo veel nà		begonst.
	Ot	Een' ander' [mede vall' die soo] langh		na	[begonst.]
	K2	[	]	ná	[	]

419	Ha	Noch vindt de Wangunst self in		*all sijn doen een*	Laten,
	b	[	]	sijn geregelt	[	]

420	H	In		sijn	besneden Doen niet waerdigh om te haten,
	k1	[	]	sijn'	[	]

421	H	Dan dat		sij 'r	niet en vindt: Dat Laten en dat Doen
	Ot	[	]	sy'er	[	]

422	Ha	Schijnt met hem opgegroeijt		sints 'SMoeders	eersten soen;
	b	[	]	sint 's Moeders	[	]

423	Ha	Hij doet niet		wat	hij		doet	off 'tpast hem als sijn eten,
	b	[	]	dat	[				]
	K1	[				]	doet,	[	]

424	H	Hij laat niet wat hij		laet	off schijnt niet bet te weten:
	k1	[	]	laet,	[	]

429	Ha	Het hoogste welgevall dat hijd'er in geniet,
	b	{Het hoogste welgevall}	[dat	]
	b	{*sijn Vorsten ere merck*}	[dat	]
	c	Het hoogste welgevall	[	]

[p. 737]

430		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Quod si rem | potiùs spectes <*quos*> quam | vocis sonum, Legiti | mus est frugi ommis, | et nequam nothus. | Stob. ex Menandr.
	K1	Αλλ᾽ έι διϰαίως ἐξετασεις, ϰαι λνήσιος ὁ χρηστος ἐστιν; ὁ δὲ πονηρός ϰαὶ νόδος. Stob. ex. Menand. [Quod si... nothus.] Νοῦν χρὴ θεασθαι. οὐδέν τι, της ἐπιμορφῖας ὄφελος, ὅταν τις μὴ φρενας ϰαλὰς ἒχη. Stob. ex Eur. Spectanda mens est, nil decus formae juvat. Si pulcher absit animus, recta indoles. Ει νοῦς ἔνεστιν. ἐι δἑ μὴ, τὶ δε̃ι ϰαλῆς Γυναιϰος. εὶ μὴ τὰς Φρένας χρησὰς ἐχοι. Id. exeod, Si benè animata est, perplacet. Sin, quo mihi Formosa vultum, pectore intestabili?
		[Αλλ᾽ ... πονηρο̃ς ϰαι] νο̃θος [Stob. ... ϰαλῆς] Γυναιϰὸς; [εἰ ...intestabili?]

431	H	Bereijckt sijn' Rekening den		tweeden,	derden mann niet,
	Ot	[	]	tweeden	[	]

432	H	Ia is hij self de mann die d'eerste na		sijn	Van hiet,
	Ot	[	]	sijn'	[	]

433	Ha	De Peter van		'tgeslacht	die't		Velsens E'el begonn
	b	[	]	den stamm	[				]
	c	[	]	'tgeslacht	[				]
	Ot	[				]	Velsens	[	]

433		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Malo pater tibi sit | Thersites etc. Iuuen.
	Ot	[geplaatst achter het citaat bij regel 441]

434	H	Was		thien mael Gerrit waerd die 't smoorden in sijn' Tonn:
	Ot	[	]	thienmael Gerrit	[	]

435	H	En	sullens' Edel zijn die uijt hem sullen		teelen
	K1	En,	[	]	teelen,

435		[marge]
	H	[ontbreekt]
	K1	Quod si tam Graecis novitas invisa fuisset Quam nobis, quid nunc esset vetus? Hor. lib. 2. epist. 1. Malo pater tibi sit Thersites &c-Iuv. [Dit laatste citaat stond in H-Ot bij regel 433 en in Ot bij regel 441]

436	Ha	Hoe lichtt sijn' kaers min licht dan dien		hij	't Licht sal deelen?
	b	[	]	sij	[	]

439	H	Gevalt hem dan die gonst van		een'	der Minder-menschen
	K1	[	]	een	[	]

439		[marge]
	H	[bij Minder-menschen]	Jongvrouwen
	H-Ot		<	>

[p. 738]

440	Ha	Dien sijne gonst gevall', en dunckts' hem waerd om		wenschen,
	b	Die [			]
	K1	[	]	wenschen
	K2	[	]	wenschen,

441		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Si benè animata est | perplacet. Sin, quo mihi | Formosa vultum, pectore | intestabili? Stob. ex | Eurip. Spectanda mens est. nîl decus | formae juuat. Si pulcher | absit animus et recta | indoles. id. ex eod.
	K1	[geplaatst bij regel 430]

442	H	Het		velle-schoon en maeckt niet half het schoone		wijff;
	K1	[	]	vel-diep schoon [en	]	wijf,

443	H	Maer geeft		een	schoone ziel in tamelicke		leden,
	Ot	[	]	een'	[			]
	K1	[				]	leden.
	K2	Maer,[				]	leden,

445	H	En stellen haer Lantaern soo doorschijn		voor't	gesicht
	Ot	[	]	voor	gesicht
	Ot-e	[	]	voor't	[	]

446	H	Dat oock de dicker Hoorn sall monsteren <*x*>>voor		licht.)
	Ot	[	]	licht)

448	H	En segt, Mijn hert en is met		weigring	niet te tergen,
	K1	[	]	weig'ringh	[	]

450	Ha	Ghij toont v half vernoeght, ick			mij heel	wel	bedocht,
	b	[		]	{mij heel}	[		]
	b	[		]	{ken mij}	[		]
	c		[	]	mij heel	[		]
	K1	[				]	bedocht.

451	Ha	Ick schaemde mij		den eisch:		maer,	op het <still> stomm bekennen
	b	[	]	'tversoeck:		[		]
	Ot	[	]	'tversoeck;		[		]
	K2	[			]	maer	[	]

453	H	Van menigh'		eerbaer'	uer, verstout ick desen mond
	K1	[	]	eerbaer	[	]

454	H	Op't binnenst ondersoeck van		uwen herte-grond:
	K2	[	]	uwes herten-grond:

459	Ha	Maer	vreest geen' worsteling, all lust v niet te singen
	b	En	[	]
	c	Dan	[	]
	K1	Dan,	[	]

[p. 739]

460	H	Soo ick te voren		fluijt';	de Minn verstaet geen		dwingen;
	K1	[	]	fluijt',	[	]	dwingen,

461	H	Dit vrijen stond mij vrij in 't vrijste		van 'tgemoed;
	K1	[	]	van't gemoed,

462

H

<S>>Doet vrijlick wat v dunckt, segt vrijlick wat ghij doet.

463	H	All hadd hij niet geseght, de kennis van		sijn'	waerde
	K1	[	]	sijn	[	]
	K2	[	]	sijn'	[	]

464	H	Sprack sterren uijt haer'		Lucht	en Boomen uijt haer'		Aerde;
	Ot	[	]	Lucht,	[			]
	K1	[				]	Aerd.

465	Ha	Sij antwoord stommeling; tot dat		het flauw	gerucht
	b	[	]	sij 'tflauw	[	]

466

H

Van 't maechdelicke Ia ter diepster long uijt sucht.

467

H

Maer 't Ja wordt soo bedoeckt met weigerlijcke veinsing,

468	H	Met deinsend' stille staen, met		stillestaende	deinsing,
	Ot	[	]	stille staende	[	]

469	H	Dat wie min Maeghden hadd behandelt en		betreen
	K1	[	]	betre'en

470	Ha	Nam't voor een Neenigh Ia, of voor een Iaïgh		neen.
	b	[	]	Neen

472	H	Hij wordt'er <med>		met	te		vreen	den Oud<e>'ren toegesonden;
	Ot	[				]	vreên	[	]
	K1	[				]	vre'en	[	]
	K2	[	]	mé	[				]
		[472' en 472" pas in K1 toegevoegd. Huygens wilde wellicht de alternantie mannelijk-vrouwelijk in het rijm herstellen.]

472'	H	[ontbreekt]
	K1	Den Oud'ren twee en twee op sulcken voet verknocht,

472"	H	[ontbreekt]
	K1	Dien 't nu bejeghent wat haer eertijds oorboor		docht,
	K2	[	]	docht;

473

Ha

Die

garen

aen

<g>>haer'

spruijt van

haer

vergaerde stroncken

b

[

]

de

[

]

Ot

[

]

haer'

[

]

K1

[

]

geeren

[

]

[p. 740]

474	H		Een		Int	verhechten sien die Inten kan verproncken,
	Ot		[	]	in't	[	]
	Ot-e		[	]	Ent	[	]
	K1		Een'		Int	[	]

476	Ha	α	Weer		<w>vreucht,	weer ander'		Vrucht	verlangende van wacht.
	b	β	[	]	vrucht,	[	]	Vreuchd	[	]

477	Ha	α	Die		vrucht,	die ander <vreught>vrucht		beërven	sij bij tijden,
	b	β	[	]	vreuchd,	[				]
	K2		[				]	be-erven	[	]

478	H		Soo 'sHemels suer verdriet de booser eew will		lijden
	K2		[	]	lijden,

479	H		Maer stadige misvall, en		bastard	wangebroet
	K1		[	]	bastaerd	[	]

480	Ha		Te sien vertemperen door soo veel		tegen-goedt.
	b		[	]	tegen-goed.

481	Ha		+ Sijn <swel>groeijend' <w>>vaderschapp verheft		sijn danckbaer Heere,
	b		[inspringing ongedaan gemaakt]
	K2		[	]	sijn' danckbaer' [Heere,]

482	Ha		Die sijne		Ieught	genoôt, met trapp op trapp van eere,
	b		[	]	Ieughd	[	]

485

H

Sijn kind<e>'ren, d'ernstigste van sijn' bedaerder sorghen,

487	Ha		Daer 'tbrooser goed verbrandt, en't		voosere		versinckt;
	b		[	]	loosere		[	]
	c		[	]	voosere		[	]
	K1		[			]	versinckt.

489	Ha		Hij		leent	en leert het hun soo achteloos genieten
	b		[	]	laet	[	]

490

H

Als hij't <verg>versamelt heeft; noijt walgelick vergieten;

492	Ha		Die <in sijn' treden treedt> nae hem treden will, en schoeijen in sijn' schoen.
	b		[Die] 't eewigh soecken [will, en schoeijen] op [sijn' schoen.]

495	Ha		Tot daer 'tgesoncken Lood den Haven-dorpel		raeckt,
	b		[	]	raeck',

496	Ha		Tot daer het Ancker		segt,	Te Lande, Mann, ick haeck,
	b		[	]	segg'	[	]

498	Ha		Om eewigh op		de	hoogh van Zion te verwint'ren,
	b		[	]	het	[	]

[p. 741]

498		[marge]
	Ha	Ps
	b	<>

500	H	Leer' <*sch*>keuren voor		een	blaes, een punt, een		Niemendall.
	Ot	[	]	een'	[	]	Nietmetall.
	K1	[	]	een	[			]

501	H	O Edel stamm-gesinn van		sijn',	gelijcke Erven,
	Ot	[	]	sijn'	[	]

504	H	Die geen gelijck en hadd, 'ten waer' een' witte Kraeij.
	Ot	[	]	geen' gelijck' [en		]
		[ondertekening en datering]
	H	Constanter. | Hag. 16.^a 9bris 24.
	H-Ot	<			>