Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[79] Vier en vlam

Commentaar

Op de bruiloft van Tesselschade heeft Huygens Machteld van Kampen leren kennen, een nichtje van de bruid.¹ Hij werd verliefd op haar en schrijft, terug in Den Haag, op 12 december 1623, een lange rijmbrief aan Tesselschade ‘om voorspraeck bij Ioff. Machteld van Kampen’.

Zijn brief van 266 trocheïsche versregels begint Huygens met een aanspreking waarin hij in tweede instantie zijn vondst uit zijn vorige gedicht aan Tesselschade ([74]) opnieuw opneemt:

Tesselschade, die uw' gade

Hebt gevonden, niet te spade (r. 3-4).

Hij vraagt haar of ze nog weet hoe er om haar gunsten geworven werd, toen zij nog alleen was en of ze nog weet hoe heftig de verliefdheid kon zijn. Na deze inleiding die Tesselschade in de juiste stemming moet brengen, verzoekt Huygens haar om drie woordjes van voorspraak bij Machteld van Kampen, drie ‘toover-woorden’ (r. 23). Het eerste ‘woordje’ behelst een uitvoerige, af en toe absurde, beschrijving van de verliefdheid van de ‘Haegsche herder’ Huygens (r. 30-86). Na een intermezzo waarin Huygens Tesselschade vraagt waarom zij hem op haar bruiloft heeft genodigd met al deze gevolgen van dien, volgt het tweede ‘woordje’: een lange opsomming van Huygens' ‘kwaliteiten’: zijn gebrek aan uiterlijke schoonheid, zijn armoe, zijn ongeletterdheid, zijn onvolkomen sterrenkunde, zijn muzikale gestuntel, zijn onbeholpen dichtkunst (r. 123-210 en - samengevat - r. 211-230). Het derde ‘woordje’ zouden, als de twee eerdere succesvol schijnen, de woorden moeten zijn waarmee Alard Crombalck háár veroverde. Hierop volgt een afweging van de kansen, positief en negatief. Huygens besluit het gedicht met de samenvattende regel: ‘Vraegt haer, of sij will, of niet?’.

Dit gedicht werd beantwoord door Hooft. Hij temperde Huygens' ‘Vier en Vlam’ met een ‘Koelte van antwoordt’.² Men gaat ervan uit dat Hooft dat deed

1 Zij was de dochter van Cornelis van Campen en Catharina Queeckel, zij woonde in de Warmoesstraat te Amsterdam. Ze overleed voordat haar huwelijk, met een ander dan Huygens, kon worden voltrokken en werd op 13 mei 1626 begraven (zie: Proeven ii, p. 108 en 111).

2 Proeven ii, p. 108-144; Tuynman en Van der Stroom, nummer 196.2.

[p. 623]

op verzoek van Tesselschade.³ Ik twijfel daaraan. Het komt mij waarschijnlijker voor hier te spreken van een spel tussen twee dichters naar aanleiding van een bruiloft die zij beiden hadden bijgewoond en waar de Haagse herder inderdaad verliefd zal zijn geworden. Huygens' gedicht zal eerder voor Hooft dan voor Tesselschade zijn geschreven. De toevoeging ‘niew-getrouwde’ in de titel, de herhaling van regels uit een eerder aan Tesselschade gezonden gedicht⁴, maar vooral de inhoud van de rijmbrief, duiden daar mijns inziens op.⁵ Huygens schreef bovendien zelf onder de oudste versie in het handschrift ‘Om den deun’.

Hooft vond Huygens' ‘Vier en vlam’ niet zo geslaagd en hij nam Machteld van Kampen in bescherming. Huygens moest maar eens duidelijk maken of hij het meende of niet. Bij nader inzien wenste Hooft Huygens zijn reactie toch niet in zijn geheel te sturen. Hij geeft daarvoor het argument dat Tesselschade het, twee maanden na Huygens' gedicht, nog niet gezien had. Zij immers zou er haar naam aan moeten verbinden. Het antwoord zou toch - in het spel tussen beide heren - zogenaamd van Tesselschade komen?

In een brief van begin februari 1624 werd Huygens' verzoek om toezending door Hooft afgewimpeld:

De rijmerij oft revelkal daer ue van gedenkt is mijn harssen ontsnapt; maer noch mijn handen niet. Ach wat noodt ue deese dochter ten hoof? t en is 'er geen maxel nae. 'T is een geboorte die ick liever te smachten had als te echten: ende zij is noch onder de ooghen van haer peet niet geweest, daer ze den naem af hebben zoude.’⁶

Hoofts reactie heeft Huygens pas in 1671 in zijn geheel kunnen lezen in de uitgave van Hoofts Werken.

Huygens moet zelf nogal gecharmeerd geweest zijn van zijn eigen gedicht.

Hij heeft er een bijna kalligrafisch afschrift van laten maken (h), dat hij later bij de kopij voor zijn Otia voegde. Hoofts antwoord had hij graag ook opgenomen. Omdat Hooft daar niet in toestemde en een poging via achterneef Jan van Baerle ook niet lukte⁷, besloot Huygens alleen de laatste regels ervan te laten drukken. Hooft had hem die in zijn brief van begin februari meegedeeld.

Hij noteerde er wel bij dat het hem speet voor de ‘Beminners van 't dichten’ dat hun het antwoord werd onthouden dat Hooft ‘hier op gespeelt’ had.

In de kopij van zijn gedicht wijzigde Huygens de achternaam kampen eerst in mapken en later in kapnem.⁸ Zijn verliefdheid was over, het spel was uit. Door haar naam in een anagram enigszins te camoufleren, werd dit gedicht publicabel voor een groter publiek.

3 Proeven ii, p. 109; Smit 1980, p. 115; Smits-Veldt 1994, p. 49-50.

4 Zie gedicht [74], r. 1-8.

5 Mieke Smits-Veldt (1994, p. 49) noemt het ‘dit nogal zelfgerichte rijmvuurwerk, dat toch meer een uitdaging leek tot weer een literair spel dan dat het blijk gaf van serieuze gevoelens.’

6 Van Tricht 1976, nr. 203.

7 Van Tricht 1976, nr. 204. Huygens ontving deze brief in Londen op 10 maart 1624. Van Trichts transcriptie van het jaartal is onjuist. Bovendien luiden r. 4 en 5 in het handschrift (uba 28 O): ‘het gedicht van de coelte tegen Vier en vlam’ (de coelte tegen is in de linkermarge bijgeschreven).

8 De suggestie in Proeven ii, p. 126 onderaan, dat dit anagram op te vatten zou zijn als ‘kap(pe)n em(encl.hem)= elimineren hem (de naam)’ moet als te spitsvondig verworpen worden.

Uitgaven

Worp Gedichten ii, p. 42-49; Worp 1976, p. 57-65 (met annotatie); Proeven ii, p. 81-144 (met manuscriptologische aantekeningen, varianten en woordverklaringen); Tuynman en Van der Stroom, nr. 196.

Literatuur

Worp Briefwisseling i, nr. 215, 216 en 438; Van Tricht, Briefwisseling Hooft i, brief 203 en 204; Strengholt 1976, p. 88; Smit 1980, p. 115-116; Mieke Smits-Veldt 1994, p. 49-50

[p. 624]

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1623, fol. 61-62. Een dubbelblad papier gevouwen tot vier pagina's van 310 × 205 mm. De buitenmarge is zeer aan slijtage onderhevig. Vooral bij de laatste pagina heeft dit tot tekstverlies geleid. De tekst, geschreven in twee kolommen is als volgt verdeeld: fol. 61^v: regel 1-38 en r. 39-70, Huygens noteerde de regels 3 tot en met 16 in een later stadium rechts naast de rechterkolom. Ook de regels 19 tot en met 22 schreef hij later en wel tussen de beide kolommen in. Met verwijstekens voegde Huygens ze in de tekst in. fol. 61^v: regel 71-104 en 105-138, fol. 62^r: regel 139-170 en 171-202, fol. 62^v: regel 203-236 en 237-266.
hH	Kalligrafisch afschrift van H. ka xl^a, 1623, fol. 63-66. Een katern van twee dubbelbladen papier, in gevouwen toestand 310 × 190 mm. Verdeling van de tekst: fol. 63^r: r. 1-25; fol. 63^v, r. 26-80; fol. 64^r. 81-138; fol. 64^v: r. 139-196; fol. 65^r: r. 197-236; fol. 65^v: r. 237-266.
hH-Ot	In de fase dat Huygens de kopij voor zijn Otia gereedmaakte bracht hij in hH aanvullingen en correcties aan. hH is kopij geweest voor de Otia. Formaatsignaturen, het potloodcijfer linksboven op fol. 63^r, vingerafdrukken (op fol. 65^r+v zeer duidelijk) en zetinstructies duiden daarop. Zo noteerde Huygens naast de titel: Dese Titel behoeft dus | breed niet uijtgesett te | worden. Maer aldus; [Volgt de titel zoals onder de varianten hH-Otb is genoteerd.]
	De instructie Dit innewaert treffen we aan op fol. 64^r (bij regel 131), op fol. 64^v (regel 143, 155). Verkort tot Innewaert op fol. 64^v (regel 163, 175, 191) en fol. 65^r (bij regel 231). Naast de toegevoegde regel uit Ovidius onder het gedicht vinden we op fol. 65^v de instructie; In Capitalen. Naast de versregels uit Hooft (fol. 66^r) vinden we Dit in Casijff (r. 3) en Capitaaltgiens (laatste regel naast het woord Vastaert). Op fol. 66^r maakte Huygens een berekening. Verticaal, iets boven het midden, aan de binnenmarge, staan onder elkaar een 5 en een 2. Ernaast staat een som (?) van drie regel: 800 7.13 <8>>792.7 Het hoe en waarom van deze getallen ontgaat mij.
Ot	Otia 1625, ‘Lib. vi. Van Als’, [Q4]r-[R4]^v, p. 129-138 (p. 134 foutief gepagineerd: 118).
K1	Koren-bloemen 1658, ‘Vierde Boeck. Van Als’, 2d^r-2g^v, p. 225-234 (foutief gepagineerd: 237-246).
K2	Koren-bloemen 1672, ‘Achtste Boeck. Mengelingh.’ 3m3^r-3n^r, p. 461-465.

Datering

Huygens dateerde H: 12.^a 10bris. 23. (= 12 december 1623).

[p. 625]

Varianten

			[titel]
	Ha		vier en vlam. | Aen Joff. T. Visschers, niewgetroude | met S^r. Allard Krombalck | om voorspraeck | bij Ioff. Machteld van Kampen.
	b		[vier en vlam. | Aen Joff. T. Visschers, niewgetroude | met S^r.] Alard [Krombalck | om voorspraeck | bij Ioff. Machteld van Kampen.]
	hH		vier en vlam. | [lijn] | Aen Joffrouw | Tesselschade Visschers, | niewgetrouwde met S^r. | Alard Crombalck. | [lijn] | om voorspraeck bij | Joffrouw | Machteld van Campen.
	hH-Ota		[vier en vlam. | [lijn] | Aen Joffrouw | Tesselschade Visschers, | niewgetrouwde met |] [Alard Crombalck. | [lijn] | om voorspraeck bij | Joffrouw |] M. van <mapken>kapnem.
	b		vier en vlamm. | [lijn] | Aen Joff.^w Tesselschade | Visschers, niew-getrouwde; | om voorspraeck bij | Ioff.^w M. van Kapnem.
	Ot		vivier en vlamm. | Aen Joff^w Tesselschade Visschers | nieuw-getrouwde; | Om voorspraeck by Ioffw. M. van Kapnem.
	K1		Aen Joffw. Tesselschade Visschers, | Nieuw-getrouwde;
	K2		Aen Joff.^w tesselschade visschers, | Nieuw-getrouwde; | Jock.

2	H		Onlanx Maegd, en onlanx		Vrouw,
	hH		[	]	vrouw,
	hH-Ot		[	]	Vrouw,

3-6	Ha	α	[ontbreekt]
	b	β	Tesselschade die uw' gade
			Hebt gevonden, niet te spade,
			Hebt verbonden, niet te vroeg,
			Vande wonden die hij droeg.

[p. 626]

7	Ha	α	Hebt ghij noch in 't niewe leuen
	b	β	<h>>Heeft v [noch	]

9	H		Huijst ghij noch in		uw gedacht
	hH		[	]	uw' gedacht',
	K1		[	]	uw gedacht,

10

H

Die die huijsing, als ge<b>>pacht,

11	H		In uw'		vriendlickheit	besaten,
	hH		[	]	vriendlickheijt	[	]
	hH-Ot		[	]	vriendlickheid	[	]
	K1		[	]	vriend'lickheid	[	]

12	H		Doe ghij, eenigh bijder		straten,
	hH		[	]	Straten,

14	H		Mette		eenicheit	besett,
	hH		[	]	eenicheijt	[	]
	hH-Ot		Met de eenicheid			[	]

15	H		Spotte met		des		jongers		toortsen
	hHa		[			]	jongens		[	]
	b		[			]	Jongens		[	]
	hH-Ot		[	]	de		[			]
	K1		[					]	toortsen,

17	Ha	α	Onuerbiddelick *gewelt*
	b	β	Onuerbiddelicken	brand
	hH		Onverbiddelijcken brandt
	hH-Ot		Onverbiddelicken	brand
	K2		Onafbiddelicken	[	]

18	Ha	α	T'uwer beurten heeft		*geveldt*:
	b	β	[	]	vermandt
	hH-Ota		[	]	vermant,
	b		[	]	vermannt,
	K1		[	]	vermant;

19-22	Ha		[ontbreekt]
	b		Sijt ghij noch bedenckens machtigh
			Hoe de Herten, heet en jaghtigh
			Na de beeck te koelen gaen
			Die de Min ten Doele staen,

19	H		Sijt ghij noch bedenckens machtigh
	hH-Ot		Zijt[	]

20	H		Hoe de		Herten, heet en	jaghtigh
	hH		[	]	harten, heeten	[	]
	hH-Ot		[	]	herten, heet en	[	]

[p. 627]

22	H		Die		de Min	ten Doele		staen,
	hH		[			] doele	[	]
	hH-Ot		[	]	Minn[			]

23	Ha		Leent	mij een		der toouer-woorden
	b		[	]	drij [		]
	hH-Ot		[			] toover-woorden

25	Ha		Een aen't schoone Kamper-hooft
	b		Drij	[]
	hH-Ot		[	] ....-hooft
	Ot		[	] .... Hooft
	K1		[	] Lauren	[	]

26	H		Dat het mijne van	mij rooft.
	hH		[	] rooft
	Ot		[	] rooft,
	K1		[	] rooft;

28	Ha		On-uoorsiens hebb deruen naken,
	b		On-voorsiens	[	]

29	Ha		Off het vier dat blaken most
	b		Oft	[	]

30	H		Blaken sonder branden kost.
	hH		[	]	zonder [	]

31	H		Seght	haer.	Wie? Oh! vraeght		niet verder.
	hHa		Leght*	[ ]	wie?	[		]
	b		Seght	[				]
	K2		[			]	verder:

32	H		Seght haer, Hoe een Haegsche herder,
	hH		<*L*>>Seght [haer,] <*t*>>hoe [een	]

33

H

Hoe een ouerrompelt knecht

34	H		Min op 'tminnen afgerecht
	hH		[	]	affgerecht

35	H		Dan sijn' Lammeren op 'tvliegen,
	hH		[ ] zijn'	lammeren	[	]	'tvlieghen,
	hH-Ot		[ ] sijn'	[				]

38	Ha	α	Van soo menigh fieren vonck,
	b	β	[			]	Minne		Lonck,
	hH		[					]	lonck,
	Ot		[	]	menigh' Minne-lonck,

39	Ha	α	Voncken die hij sagh haer' punten
	b	β	Loncken	[	]

[p. 628]

40	H		Op sijn' wederliefde		munten,
	hH		[	]	muntten
	hH-Ot		[	]	munten

42	Ha		Om van		hen met min	te zijn,
	b		[	]	hun belonckt	[	]

43	H		Endelick de fierer		schichten
	hH		[	]	Schichten

44	Ha		Van haer'		ongemeene	lichten
	b		[	]	{ongemeene}	[	]
	b		[	]	{meer als staende}	[	]
	c		[	]	ongemeene	[	]

46	H		D'onuerwonnen	borst te		bien:
	hH		D'onverwonnen	[	]	bien:
	K1		[		]	bi'en:

47	H		Daer sijn'		herssenen	af		davren,
	hH		[	]	hersenen	[			]
	K1		[				]	dav'ren,

48	H		Euen als de		langste klauren,
	hH		Even als de		[opengelaten]
	hH-Ot		[	]	langste klavren,
	K1		[	]	lanchste*	klav'ren,
	K2		[	]	langste	[	]

50	Ha		Van		een	dichte		Noorder-vlaegh;
	b		In		[				]
	hH		[	]	een'	[			]
	Ot		[	]	een	[	]	Noorder-vlaegh,
	K1		[	]	een'	[	]	Noorder-vlaegh;

51	H		Daerom nu sijn' kortte nachten
	hH-Ot		Daer hem [nu	]

52

H

Swart<e>' historien van klachten,

54	H		Nachtsgelijck geworden			zijn;
	Ot		Nachts	gelijck[	]	zijn,
	K1		Nacht	[	]	zijn;
	K2		Nachts-gelijck[				]

56	H		Aenden		A<e>>mstel nauw	om vallen,
	hH	α	[	]	[opengelaten] uw te*	[om	]
	hH-Ot		[	]	Amstel nauw	[	]

57	H		En de		ruijmste	kaden schaers,
	hH	α	[	]	mijne te*	[	]
	hH-Ot		[	]	ruijmste	[	]

[p. 629]

59	H	Soo		beduijslen	hem de roocken
	hH-Ot	[	]	beduijzlen	[	]
	K1	[	]	beduyz'len	[	]

60	H	Soo en		zijn sijn'	oogen schier,
	hH	[	]	sijn zijn'	[	]
	hH-Ot	[	]	zijn sijn'	[	]

62	H	Soo en		sien	sij niet als		vier.
	hH	[	]	sijn	[			]
	hH-Ot	[	]	sien	[			]
	Ot	[				]	vier:

63	H	Soo en kan hij niet		bepeijsen,
	hH-Ot	[	]	bepeisen,

64	H	Schoon ten ende van		sijn	reijsen,
	hH	[	]	zijn	[	]
	hH-Ot	[	]	sijn	reisen,

65	H	Schoon		bij Zuijden	'tZuijder Meer
	hH	[	]	hij Huijden*	[	]
	hH-Ot	[	]	bij Zuijden	[	]

66	Ha	Schoon		den	voorsten voet op 't veer,
	b	[	]	de	[	]
	c	Met den			[	]

67	H	Wie		hem,	van het IJ		gescheijden,
	hH-Ot	[				]	gescheiden,
	Ot	[	]	hem	[			]

68	H	Overtoouert	heeft tot		Leijden
	hH	Overtoovert	[			]
	hH-Ot	[		]	Leiden,

69	H	En de		Schipper	die hem bracht
	hH	[	]	schipper	[	]
	hH-Ot	[	]	Schipper	[	]

70	H	Staet en	bedelt om		sijn	vracht;
	hH	Staeten	[				]
	hH-Ot	Staet en	[				]
	Ot	[		]	sijn'	[	]

71	H	Veerman,		segt	hij, weest te vreden,
	hH	[	]	Segt	[	]

72	H	Loon voor		arbeijt staet	in reden,
	hH	[	]	arbeijdt Staet	[	]
	hH-Ot	[	]	arbeid staet	[	]

[p. 630]

73	H	Maer de reden maeckt		geen		schult
	hH	[			]	schult,
	hH-Ot	[			]	schuld,
	Ot	[	]	geen'		[	]

75	H	Schaemte		weijgert		v	te wenschen
	hH	[			]	u	[	]
	hH-Ot	[	]	weigert		[		]

76	H	Heele vracht van		halue		menschen,
	hH	[	]	halve		[	]
	K1	[			]	menschen

77	H	En		den		mensche	die ghij siet,
	hH	[			]	Menschen	[	]
	hH-Ot	[	]	de		[		]
	Ot	[			]	Mensche dien[		]

80	H	Daer haer 'tlieffelick		bevloecken
	hH	[	]	be*c*loecken
	hH-Ot	[	]	bevloecken

83	Ha	Uijt		mijn'	borst heeft heeten		scheijden;
	b	[	]	de	[				]
	hH-Ot	[				]	scheiden;
	Ot	Wt		[				]
	K1	Uyt		[				]

84	H	Herte, segt, komt voort, na		Leijden
	hH-Ot	[	]	Leiden
	K1	[	]	Leiden,

85	H	'Tgelt mij noch		een		halue	vracht,
	hH	[			]	halve	[	]
	Ot	[	]	een'		[		]

86	H	'Tgelt hem 'tleuen die		v wacht.
	hH	[	]	u wacht:

87	H	Schaetgen, segt ghij dat ick mijmer?
	hH	[	]	mijne*?*
	hH-Ot	[	]	mijmer?
	K1	Schaedtgen, [			]

88	H	Dat vergeeft men aen		een	Rijmer;
	Ot	[	]	een'	[	]

89	H	Komt gij't		met een	suer besien
	hH	[	]	meteen	suer-besien
	hH-Ot	[	]	met een	[	]

[p. 631]

90	H	Aen		een	Minnaer oock		verbien?
	Ot	[	]	een'	[			]
	K1	[				]	verbi'en?

91	H	Voeght	het rijmen, en het minnen,
	K1	Voeght,	[	]

95	H	En		mijn		on-eruaren		oogen,
	hH	[			]	onervaren		[	]
	Ot	[	]	mijn'		[			]
	K1	[					]	oogen;

96	H	Dunckt		v	dat hij min medoogen
	hH	[	]	u	[	]

99	H	Maer		bedenckter bij,		vriendinne,
	hH-Ot	[			]	Vriendinne,
	K1	[	]	bedenckt'er[			]

100	H	Waertoe quam't		v		inden	sinne
	hH	[	]	u		inde	[	]
	Ot	[			]	in den	[	]

101	H	D'onbedacht'		onnooselheijt
	hH	[	]	onnooselheijt,
	hH-Ot	[	]	onnooselheit,
	K1	[	]	onnooselhied,*
	K2	[	]	onnooselheit,

102	H	Van mijn'		tegenwoordicheit
	hH	[	]	tegenwoordicheijt
	hH-Ot	[	]	tegenwoordicheit

103	H	Uijt	de veile rust<e> te		halen
	Ot	Wt	[	]	halen,
	K1	Uyt	[			]

106	H	T'uwen luijster	hadt		ontboon?
	hH	T'uwer luijste*	[	]	ontboôn?
	hH-Ot	T'uwen luijster	[			]

107	H	Uw'		beleeftheit	doet mij		steruen,
	hH	[	]	beleeftheijt	[	]	sterven,
	hH-Ot	[	]	beleeftheit	[			]
	K1	[				]	sterven;

108	H	D'eerste steen van mijn		bederuen
	hH	[	]	bederven

109	H	Heeft uw'		gunsticheit	geplant.
	hH	[	]	gunsticheijt	[	]
	hH-Ot	[	]	gunsticheit	[	]

[p. 632]

110	H	Vijand-vriendelicke	hand,
	hH	Vijandvriendelicke	[	]
	hH-Ot	Vijand-vriendelicke	[	]

111	Ha	Hebt ghij d'eerste		door	ontsloten
	b	[	]	Door	[	]
	hH	[	]	door	[	]
	K1	[	]	deur	[	]

112	H	Om		mijn	broose borst te		blooten,
	hH	[				]	blooten
	Ot	[	]	mijn'	[	]	blooten,
	K1	[				]	blooten;

114	H	Die mijn'		Vrijheit	heeft		geuelt,
	hH	[	]	vrijheijt	[	]	gevelt,
	hH-Ot	[	]	vrijheit	[			]
	K1	[				]	gevelt;

116	H	D'eerste		plaester	toe te rusten
	hH	[	]	plaetse*	[	]
	hH-Ot	[	]	plaester	[	]

117	H	Ouer	d'eerste Minne-kneep
	hH	Over	[	]

119	H	Oh! of oock die		hooger stralen
	Ot	[	]	hooger'[	]

120	H	Tot		medoogen	wilden dalen,
	hH	[	]	meedoogen	[	]
	hH-Ot	[	]	medoogen	[	]

121	H	En de voedster van		mijn	pijn
	Ot	[	]	mijn'	[	]

122

H

Mijn' geneester <w>>konde zijn!

124	H	Soo		sij	nijdigh onderrecht waer,
	hH	[	]	hij*	[	]
	hH-Ot	[	]	Sij	[	]

126	H	Soo veel		deruens	heeft		betrout,
	hH	[	]	dervens	[			]
	K1	[				]	betrouwt;

127	Ha	<*Lxxx*>>’Tiss	een, segt, vande jaren
	b	'Tisser	[	]

129	H	En de	statelicke		vreugt,
	hH	Ende	[			]
	hH-Ot	En de	[	]	vreugd,

[p. 633]

130	H	Palen aende tweede		jeugt.
	hH-Ot	[	]	jeugd.
	Ot	[	]	jeughd:

131	H	'Twelgeuall	van schoone leden
	hH	'Twelgeval	[	]
	Hh-Ot	+ [		]

132	H	Schreef hem		niemand toe met reden,
	hH	[	]	nieman<*t*>>d [toe	]

133	H	Aen het bruijnen van sijn'		huijd
	hH	[	]	huijt

135	H	Maer		hij dunckt sich		selfs te		blosen
	hH	[	]	sij* dunck*	zich	[	]	blo<*t*>>sen
	hH-Ot	[	]	hij dunckt	[				]

136	H	Als de		morgestondse	roosen,
	hH	[	]	morgenstontsche	[	]
	hH-Ot	[	]	morgenstondsche	[	]

137	H	Zedert		hij	den wederslagh
	hH	[	]	zij*	[	]
	hH-Ot	[	]	hij	[	]

138	H	Van haer		oog in't sijne sagh,
	hH	[	]	Oogh	[opengelaten]
	hH-Ot	[			]	in 'tsijne		sagh
	Ot	[					]	sagh;

143	Ha	Ouer-wight	van gulde		schijuen
	b	Ouer-wigh	[			]
	hH	Over-wight	[			]
	hH-Ot	+ [				]
	K1	[		]	schijven,

144	H	Die't ter Werelt all	bedrijuen,
	hH	Dietter werelt al	[	]
	hH-Ot	Die't ter [werelt		]

145	H	Meer als		noodelicke	munt
	hH	[	]	noodelijcke	mun<dt>>t
	hH-Ot	[	]	noodelicke	[	]

146	H	Heeft		sijn'	sterr hem niet		vergunt,
	hH	[	]	sijn	[			]
	Ot	[	]	sijn'	[			]
	K1	[				]	vergunt;

[p. 634]

147	Ha	<*Kleijn besitt*>Matigh leren, matigh ploeghen,
	b	Weijnigh		leeren weinigh [ploeghen,]
	c	[	]	maeijen		[				]
	hH	Weinich		[	]	weijnich		ploegen
	hH-Ot	Weinigh		maeijen,		weijnigh		[	]
	Ot	[					]	ploegen,

148	Ha	Kleijn	besitt		en	groot		genoeghen,
	b	[		]	in	[				]
	hH	[					]	genoegen,
	hH-Ot	Klein	[						]

149	H	En dat		Middelmatigh	veel
	hH	[	]	middelmatigh	[	]
	hH-Ot	[	]	Middelmatigh	Veel

150	H	Sijn		geuallen	tot sijn deel;
	hH	[	]	gevallen	[	]
	hH-Ot	Zijn		[		]

151	H	Maer		sijn		Kampensche gedachten
	hH	[			]	Kampensche	[	]
	hH-Ot	[	]	sijn'	]	Kapnemsche	[	]
	Ot	[			]	Kapnemsche	[	]
	K1	[			]	niewe Min-gedachten

152	H	Heele		dagen, halue		nachten,
	hH	[	]	dagen halve		nachten.
	hH-Ot	[	]	dagen, [	]	nachten,

153	Ha	Sijn	sijn' schatten in 't gemoet
	b	Zijn	[	]
	hH	Sijn	[	]
	hH-Ot	Zijn	[	]

154	H	Daer hij Rijck		af	heeten		moet.
	hHa1	[				]	moet, [in hH abusievelijk tweemaal geschreven.]
	2	[	]	aff	[	]	moet,
	b	[				]	moet.

155	H	Voorraed	van gegeten			lettren
	hH	voorraed	[				]
	hH-Ot	+ Voorraed		[van			]
	Ot	[			]	lettren,
	K1	Vorraed*		[	]	lett'ren,

156	H	Om		Geleerde		t'ouerschettren
	hH	[	]	geleerde		t'overschettren
	Ot	[			]	t'overschettren,
	K1	[			]	t'overschett'ren,

[p. 635]

157	H		Schuijlter	weijnigh in sijn		hooft;
	hH		Schrijfter*	[	]	hooft,
	hH-Ot		Schuijlt'er	[	]	hoofd,
	K1		[		]	hoofd;

158	H		Waer'	het evenwel geklooft
	K1		Waer	[	]

161	H		Maer met		hope	van gena,
	hH		[	]	hoope	[	]

163	H		Sterre-stocken	aen te		stellen
	hH		Sterrestocken	[			]
	hH-Ot		+ [				]
	Ot		[		]	stellen,

164	H		Om de		fackelen te tellen
	hH		[	]	Fackelen [] tellen,

167	Ha		Sijn gesifte wetenschappen
	b		Zijn[	]
	hH	α	[ontbreekt]
	hH-Ota	β	Sijn gesifte wetenschappen
	b		Zijn[	]

168	H		Die sijn' herssenen ontsnappen,
	hH	α	[ontbreekt]
	hH-Ota	β	Die sijn' herssenen ontsnappen,

170	H		Weijgeren	haer vier soo hoogh;
	hH-Ot		Weigeren	[	]

172	H		Sijn	de doelen van sijn weten,
	hH-Ot		Zijn	[	]

173	H		En de sterren die hij		schiet,
	K1		[	]	schiet;

174	Ha		Hooger		Hem'len	kent hij niet.
	b		[	]	Hemel	[	]
	Ot		Hooger'		[		]

175	H		Stemme-streeling,		snaren-krabbling,
	hH-Ot		+ [			]
	K1		[	]	snaeren-krabb'ling,

176	H		Is een		konstelijcke		brabbling
	hH		[] een'		[			]
	hH-Ot		[	]	konstelicke		[	]
	K1		[			]	brabb'ling

[p. 636]

177	Ha	Die		mijn	handen en		mijn	keel
	b	[	]	sijn	[	]	sijn	[	]
	hH	[	]	sijn'	[				]
	hH-Ot	[				]	sijn'	[	]

178	H	Niet en kennen als ten		deel
	hH	[	]	deel
	hH-Ot	[	]	deel,
	K1	[	]	deel;

179	H	Maer, al		stinckt	het		eighen	roemen,
	hH	[	]	slinght*	[	]	eijgen	[	]
	hH-Ot	[	]	stinckt	[	]	eigen	[	]

180	Ha	Kampen, kan mijn keel niet noemen
	b	[		]	sijn	[	]
	hH	[		]	sijn'	[	]
	hH-Ot	Kapnem,	[				]
	Ot	Kapnem,	[				]
	K1	Laura,	[				]

182	Ha	Als een		Eijcken-blad		in't	wild;
	b	[	]	Eijcken-rijs		[		]
	hH	[			]	int	[	]
	hH-Ot	[	]	Eicken-rijs		[		]
	Ot	[	]	Eicken rijs		[		]

183	Ha	Snaren	kan		mijn'	hand	niet raken
	b	[		]	sijn'	[		]
	hH	snaren	[	]	Sijn handt		[	]
	hH-Ot	Snaren	[	]	Sijn'[			]

184	H	Die wat		Machteld achtich kraken
	hH-Ot	[	]	...... achtich	[	]
	Ot	[	]	Kapnem achtigh	[	]
	K1	[	]	Lauras-achtich	[	]

185	H	Of		sijn	vingers gaender		af
	hH	[	]	zijn	[	]	aff
	hH-Ot	[	]	sijn'	[			]

186	H	Als een viervoet		naer		een draf;
	hH	[	]	naerden			Draff
	hH-Ot	[	]	naer		een	[		]
	Ot	[			]	een'		draf,
	K1	[					]	draf;

187	H	Daer dan		Hand	en keel vergaren,
	hH	[	]	hand	[	]

[p. 637]

188	H	Kampen	seggen		all	de		snaren,
	hH	[ontbreekt]
	hH-Ota	Kampen	[	]	al	[	]	snaren
	b	Kapnem	[						]
	Ot	Kapnem	[						]
	K1	Laura	[						]

189	H	Kampen	kort	en		Kampen	lang
	hH-Ot	Kapnem	kort,	[	]	Kapnem	[	]
	Ot	Kapnem	kort	[	]	Kapnem	[	]
	K1	Laura	[		]	Laura	[	]

190	H	Zijn	de		noten	van		sijn'	sang.
	hH	Sijn	[	]	Noten	[	]	sijn	[	]
	hH-Ot	Zijn	[				]	sijn'	[	]

191	H	Verr en versch-geraepte		Rijmen
	hH	[	]	rijmen
	hH-Ot	+ [			]

192	Ha	Regel-recht	aen een te lijmen,
	b	Regel-dicht	[	]

193	H	Is sijn' Penn		te veel		geverght:
	hH	Te sijn waer*		[	]	geverght,
	hH-Ot	Is sijn penn		[	]
	Ot	[]	sijn'	[	]
	K1	[]	sijn	[	]	geverght;

195	H	Kruijpen kan hij,		gaen,	en springen,
	hH	[	]	gaen	[	]

196	H	En		gelijckx der aerde		singen,
	hH-Ot	[	]	gelijx	[		]
	K1	[			]	singen;

198	H	Heeft		sijn'	lippen	noijt		geraeckt:
	hH	[	]	sijn	Lippen	[	]	geraeckt;
	hH-Ot	[	]	sijn'	[				]
	Ot	[					]	geraeckt,
	K1	[					]	geraeckt;

199	H	Maer de welgevoegde			giften
	hH	[	]	wel gevoegde	[	]

200	H	Die den		Hemel,	door de siften
	hH	[	]	Hemel	[	]

201	H	En het keurlick onderscheit
	hH	[ ] keurlijck onderscheijt
	hH-Ot	[ ] keurlick onderscheit

[p. 638]

202	H		Van		een milde		giericheit,
	hH		[			]	giericheijt,
	hH-Ot		[			]	giericheit,
	Ot		[	]	een'[			]

203	H		Over		haer beminde		kuijven
	hH		[			]	kuijuen
	hH-Ot		[			]	kuijven
	Ot		[	]	haer'[			]

204	H		Nederwaert heeft laten		stuijven,
	hH		[	]	stuijuen,
	hH-Ot		[	]	stuijven,
	Ot		Nederwaerts[			]

205

H

Kittelen sijn' aendacht <*met*> <*C*>>nauw,

206	Ha		Het	vliegen wordt hem wel soo gauw
	b		'T	[	]

210	H		Rijst hem		seluer	uijt 'tgesicht.
	hH		[	]	selver	[	]

212	H		Vande		schoonheit	niet gekregen,
	hH		[	]	schoonheijt	[	]
	hH-Ot		[	]	schoonheit	[	]

215	H		[st]erren	kan hij niet beroemen
	hH		Sterren	[	]

216	H		[van] de seuen		een te noemen;
	hH		Vande seven		[	]
	Ot		[	]	een'[	]

217	H		[O]p	de noten is hij		schorr,
	hHa	α	Op	[	]	schoor*,
	b	β	[		]	schorr,

218	H		[O]p	de		Snaren		vinger-dorr;
	hHa	α	Op	[	]	snaren		vinger-door*;
	b	β	[				]	vinger-dorr;

220	H		[A]ls	de		Ploeger	inde baren,
	hH		Als	[	]	Ploegher	[	]

221	Ha		Als de		Schipper	inde Terw,
	b		[	]	Zeeman	[		]
	hH		Als de		[opengelaten]		[inde	]
	hH-Ot		[	]	Zeeman		[	]

222	H		Als de blinden inde		verw;
	K1		[	]	verw:

[p. 639]

223	H	Evenwel		'tbevallick	wesen,
	hH	[	]	'tbeuallick	[	]
	hH-Ot	[	]	'tbevallick	[	]
	K1	[	]	't bevalligh	[	]

225	H	'T spelen	dat bij geen en lijckt,
	hH	'Tspeelen	[	]
	hH-Ot	'Tspelen	[	]

238	H	Houdt hij		all	van		uwe krachten,
	hH-Ota	[				]	{uwe krachten,}
	hH-Ota	[				]	{*uw* kracht}
	b	[				]	uwe krachten,
	K2	[	]	all'	[			]

231	H	Schijntsij	na de Minn		te		hooren,
	hH	Shijntsij*	[	]	[opengelaten]
	hH-Ot	Schijntsij	[	]	te		hooren
	K2	[				]	hooren,

232	Ha	Vattse vaster		bijder	ooren.
	b	[	]	bij die	[	]
	hH	[	]	bijder	Ooren
	hH-Ota	[	]	bij her	Ooren,
	b	[	]	bij die	[		]

233	H	Segt	haer dan als Alard		zeij.
	hH	Seght	[	]	Leij*
	hH-Ota	[		]	zeij
	b	[		]	zei'
	K1	[		]	sei',

234	H	Doe		sijn	krachtiger		gevleij
	hH	[	]	zijn	[			]
	hH-Ot	[	]	sijn	[	]	gevlei

235

H

Perste door de koele korsten

236	Ha	Van uw'		ouervro*s*en	borsten
	b	[	]	ouervroren	[	]
	hH	[	]	ouervrosen borsten,

238	H	Dede		doijen in een. Ia;
	hH	Dede		[opengelaten]
	hH-Ot	[	]	doijen in een Ja.

239	H	Deze		zijn	de scherpste pijlen
	hH	[	]	sijn	[	]
	hH-Ot	[	]	zijn	[	]

[p. 640]

240	H	Die wij t'samen konnen		vijlen.
	hH	[	]	vijlen
	hH-Ot	[	]	vijlen;

242	H	Van een herder Hert		vermant,
	hH	[	]	vermand,
	Ot	[	]	vermand;

246	H	Proije van		mijn		eijgen		strick!
	hH	[	]	mijn'		[	]	strick'!
	hH-Ot	[			]	eigen		[	]

247	H	Sullen niet		mijn		eijgen	schachten
	hH-Ot	[			]	eigen	[	]
	Ot	[	]	mijn'		[		]

248	Ha	Met den		Interest van			krachten
	b	[	]	{Interest}		[van		]
	b	[	]	{woecker-winst}		[van		]
	hH	Met den		[opengelaten]
	hH-Ota	[	]	Interest van			krachten
	b	[	]	{Interest}	[van			]
	b	[	]	{Woecklerloon}	[van			]
	c	[	]	Woeckerloon	[			]

249	Ha	Keeren op het broose		blood
	b	[	]	bloot

251	H	Oh! ick spell het lang te		voren
	hH-Ot	[	]	voôren
	Ot	[	]	voren,

252	H	Lieve Tolck, ick sal 't		besmooren
	hH	[	]	*besmoren*,
	hH-Ot	[	]	besmooren,
	K1	[	]	besmooren;

253	H	'Khebb		geen'	Lauwer om de muts
	hH	[	]	geen	[	]
	hH-Ot	[	]	geen'	[	]

255	Ha	*Soud* haer	dan		een moort			vermaken?
	b	Will s'haer	[	]	in		bloedt	[	]
	hH	Wil haer *	[						]
	hH-Ot	Wil's haer	[			]	bloed	[	]

256	Ha	Ia	sij: 'ksie		den		dach		genaken.
	b	[		]	de		doodt		[	]
	hH	[						]	genaken,
	hH-Ot	Ja	[			]	dood		[	]

[p. 641]

257	H		Neen		sij;	'Tis		geen	Maeghden deught.
	hH		[	]	sij	[	]	geen'	[	]
	hH-Ot		[	]	sij;	[	]	Maegden deughd;

258	H		Ia	sij: 'Tis		onnoosel		vreught.
	hH		[		]	onnosel		vreught;
	hH-Ot		Ja	[			]	vreughd;
	Ot		[		]	onnoosel'		[	]

259	H		Neen		sij;	'Tmocht haer namaels		rouwen.
	hH		[	]	sij,	[	]	rouwen
	hH-Ot		[	]	sij;	[	]	rouwen;

260	H		Ia	sij;		droefheit	kan		verkouwen.
	hH		[		]	droefheijt	[			]
	hH-Ot		Ja	[	]	droefheid	[	]	verkouwen;

261	H		Neen sij; 'Khebb het niet		verdient.
	hH		[	]	verdient
	hH-Ot		[	]	verdient;

262	H		Ia	sij; om		een lieuer		vriend.
	hH		[				]	vriendt.
	hH-Ot		Ja	[			]	vriend.
	Ot		[		]	een' liever'		[	]
	K2		[				]	vriend,*

263	Ha	α	Foeij!	hoe waggelen	mijn'		sinnen;
	b	β	Oeij!	daer waggelt	[	]	vermoeijen;
	hH		O	[		]	vermoeijen
	hH-Ot		Oeij!	[		]	vermoeijen;

264	Ha	α	Tesselscha, om		tijd	te winnen,
	b	β	[	]	{tijd}	[ ] spoeijen;
	b	β	[	]	{wegh}	[ ] spoeijen;
	c		[	]	tijd	[	]
			[ondertekening en datering]
	H		Constanter. | Hag. 12.^a 10bris. 23. | Om den deun.
	hH		[ontbreekt]
	hH-Ota		Constanter. | 1623. Decembris.
	b		1623.
	Ot		mdcxxiii
			[Toegevoegde tekst] Hier wordt alleen de tekstgeschiedenis in de lijn Huygens gegeven. Hooft heeft van de oudste versie van de tekst (H) een afschrift gemaakt, voor het laatst uitgegeven in de editie Tuynman en Van der Stroom. (Zie onder Uitgaven.)

[p. 642]

hH-Ot		In hH-Ot noteerde Huygens onder het gedicht een regel uit Ovidius: Non lecta est operi, sed data caus*s*a meo. Ouid.
		Op fol. 66^r van hH schreef Huygens in de fase van de voorbereiding van de kopij voor de Otia een aantal regels uit het antwoord dat Hooft op zijn gedicht had geschreven. Huygens leidde deze regels in met een tekst waarin hij naar mijn indruk onmiddellijk varianten aanbracht. Ik druk hier Huygens' inleiding af in de drie stadia die ik in het ontstaan ervan kan onderkennen:
	a	Ick beklage de <*M*>>Beminners van 't dichten dat haer de | Heere Drossart Hooft de Antwoord onthoudt die ick | wete bij hem hier op *gemaeckt* te zijn, hoewel ickse uijt | sijne gunste niet meer <oft> hebben konnen te sien komen als | dit Slot van alles:
	b	[Ick beklage de Beminners van 't dichten dat haer de | Heere] Drossard [Hooft de Antwoord onthoudt die ick | wete bij hem hier op *gemaeckt* te zijn,] daervan ickself uijt | sijne gunst [niet meer hebben konnen te sien komen als | dit Slot van alles:]
	c	[Ick beklage de Beminners van 't dichten dat haer de | Heere Drossard Hooft de Antwoord onthoudt die ick | wete bij hem hier op] gespeelt [te zijn,] hebbende [ickself uijt sijne gunst] daervan [niet meer] <hebben> <konnen te sien komen> [konnen te sien] komen, [als | dit Slot van alles:] Na deze inleiding volgen uit het gedicht van Hooft: <S>>Zoetgies, toef wat, noch een woor<t>>djen, Ick v bijten moet in't oortjen, Dat mijn hoofjes rammelrad Schoontjes, schier, vergeten had; Spreeck je 't Meisje blondt van ha<re>>eren, Past voor al<l> haer te verkl<ar>>aeren, Klaerder dan ghij 't mij bediedt, Vastaert oft ghij't meent oft niet,
		Onder deze regels van Hooft herhaalde Huygens regel 263 uit zijn gedicht, nu in kapitalen, en tussen twee lijnen: oey! daer waggelt miin vermoeyen.
Ot		In de inleidende tekst verschijnen in Ot komma's achter dichten (r. 1) en onthoudt (r. 3). Behoudens spelling en typografie is deze inleiding gelijkgebleven aan de versie van hH-Ot. Hoofts vers kent de volgende variatie in Ot: (r. 1) woordjen
K1		De inleidende tekst voor de versregels van Hooft werd: Slot-regel vande Antwoord vanden Drost Hooft op het voorgaende.
		De herhaling van r. 263 aan het slot kwam te vervallen.