Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[58] Een koning

Commentaar

In dit gedicht, een karakteristiek van een koning, gevangen in zijn eigen hof, ambt en staat, heeft Huygens Jacobus i geportretteerd, een vorst van wie de Republiek in de strijd tegen katholicisme en Spanje veel verwachtte.

Na zestien regels van perifrases beschrijft Huygens in het middengedeelte van deze print hoe de koning door de functionarissen aan zijn hof van de waarheid wordt afgehouden.

Dit tafereel nu zal Huygens opgetekend hebben met zijn eigen ervaringen in Engeland aan het hof van Jacobus i in het achterhoofd. Als secretaris van de

[p. 529]

ambassade Van Aerssen (december 1621-februari 1623) werd hij te Londen voortdurend geconfronteerd met het gechicaneer van de Engelse hofdignitarissen. In een brief aan zijn ouders, geschreven vanuit Londen op 9 okober 1622, klaagt hij: ‘avec ceux de son Conseil nous n'avons jamais achevé un seul point, ni n'en acheverons jamais un seul;’¹

1 Worp Briefwisseling i, nr. 185.

Uitgaven

Eymael 1891, p. 5-6 (aantek. p. 53-54); Worp Gedichten ii, p. 5-6; Van der Heyden, Spectrum 10, p. 209-211 (met annotaties)

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1623, fol. 33^r-34^v. Fol. 33^r bevat de titel en de regels 1-10, fol. 33^v de regels 11-38, bovenaan fol. 34^r staan de regels 39-50. Fol. 33 is een enkelblad van 310 × 195 mm. Fol. 34 is het voorste blad van een dubbelvel dat 310 × 195 mm meet.
H-Ot	In de tijd dat Huygens de kopij voor zijn Otia samenstelde, bracht hij in H wijzigingen aan in lichte inkt. H-Ot is kopij geweest. Het volgnummer 3, in potlood links naast de titel, signatuur, vingers en de herhaalde zetinstructie: Dit innewaert (r. 17, 25, 33, 39 en 47) duiden daarop. De woorden naast het paginacijfer 6 (op fol. 33^v) heeft Huygens in deze tijd doorgehaald. Er stond: Alchymist specht. Noteerde Huygens hier een inval voor zijn latere ‘print’ Een Alchymist? Of krabbelde hij hier na voltooiing van Een Alchymist een variant neer voor regel 3 (aanvankelijk de regel waarmee dat gedicht begon)? Ik geef de voorkeur aan de eerste veronderstelling. Zie voor een samenhangende bespreking van de kopij der ‘printen’ de p. 503-511.
Ot	Otia 1625, ‘Lib. v, Characters. Dat zijn Printen’, C3^v-[C4]^r, p. 22-23.
Ot-e	Errata achter in Ot.
K1	Koren-bloemen 1658, ‘Derde boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, O3^v-[O4]^r, p. 110-111 (foutief gepagineerd: 118-119).
K2	Koren-bloemen 1672, ‘Derde boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, [P4]^v-Q, p. 120-121.

Datering

H is gedateerd: 26^a. Aug. 1623.

Varianten

1	H	Hij is		een		Menichte,	besloten in een'		Kroon;
	H-Ot	[			]	Menighte	[			]
	K1	[	]	een'		[				]
	K2	[						]	Kroon,

2	H	Een ijeders Opper-knecht; een Slaue sonder		loon;
	K1	[	]	loon*
	K2	[	]	loon,

[p. 530]

3	H	Het hooge dack van 't Rijck dat all den hagel		uijtstaet;
	Ot	[	]	uyt		staet;
	K1	[			]	staet;,*
	K2	[			]	staet;

4

H

Het groote reken-boeck <al> van all dat in en uijt gaet;

5	H	Een Penning van <d>'tmetael daer wij af sijn		gemaeckt,
	K1	[	]	gemaeckt;

7	H	Een		Vrij-heer	inde boeij; een eewighe geuanghen;
	K1	[	]	Vry heer	[	]
	K2	[	]	Vry-heer	[	]

8

H

Een bidder met gebied; een slot-rijm van <g>>Gesanghen;

13	H	Een		noodich	onder-God; een		stadich	man te		roer;
	H-Ot	[	]	noodigh	[	]	stadigh	[			]
	K1	[							]	roer:

16	H	Een uijtgemaeckte Mann; een schepsel van		sijn		laegher;
	Ot	[			]	laeger.
	K1	[	]	sijn'		laeger'.

17	H	'Svolckx will is dat sijn will voor aller willen		will';
	H-Ot	[			]
	Ot	[	]	will?
	Ot-e	[	]	will'.
	K1	[	]	wil,
	K2	[	]	will'

18	H	Sijn will is ijeders wett,		sijn	wett is ijeders will;
	Ot	[	]	sijn'	[	]

19	H	Sijn adem stickt in 'tnauw van		lieffelijcke	lieghers,
	H-Ot	[	]	lieffelicke	[	]

19		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Cum tot populis stipatus eas. In tot poulis vix una fides. Sen.

20	H	Van		treffelijck	geboeft,		en heerelijcke bedrieghers;
	H-Ot	[	]	treffelick	[	]	heerlijcke		[	]
	Ot	[				]	heer-lijcke		bedriegers,
	K1	[						]	bedriegers;

21	Ha	Die waeijen		waerheijts		wind	sorghuuldich van sijn	oor;
	b	[			]	lucht	[		]
	H-Ot	[	]	waerheits		[			]
	Ot	[			]	locht	[		]
	K1	[					]	oor:

[p. 531]

22	Ha	Is't dat		hij	onuersiens door haer' besetting		boor,
	b	[	]	Sij	[			]
	Ot	[				]	boor',

23	Ha	Sij	scheppen		sijn	geweld, en door de kromme fluijten
	b	[		]	haer	[	]
	K1	[ ]	breecken		[	]

24	Ha	Van hunn' vercieringen ontwringen hem		sijn		stuijten;
	b	[	]	haer		[	]
	Ot	[			]	stuyten.

25	H	De vriendschapp kent hij		niet,	dat's wedergaden		vreucht;
	H-Ot	[				]	vreuchd;
	K1	[	]	niet;	[			]

26	H	<Die m>>	Dier heeft hij binnen geen, en buijten is 'tgeen		deught,
	H-Ot		[	]	deughd,

27	H	Maer		eijgen	baets bejagh; de Vorsten		sijn	geen' vrinden
	H-Ot	[	]	eigen	[	]	zijn	[	]

29	H	Soo is de vreese meest de		kopplers	van sijn' trouw,
	H-Ot	[	]	kopp'lers	[	]

30	H	En schrickt hij voorden		Oom hij maeckt de Nicht sijn'		vrouw.
	H-Ot	[			]	Vrouw;
	Ot	[			]	Vrouw:
	K1	En,[	]	Oom,[			]

31	H	Dan <heeft hij min>>is zijn voordeel min dan van minste slauen,
	H-Ot	[Dan is zijn voordeel min dan] vande [minste slauen,]

32	Ha	Hij haelt de Meer op stall en		heeftse	niet sien		drauen;
	b	[	]	{heeftse}	[			]
	b	[	]	{machse}	[			]
	H-Ot	[	]	heeftse	[			]
	Ot	[				]	draven.

33	Ha	Sijn vrienden sijn hem	vreemd tot inden hoogsten nood,
	b	{Sijn vrienden sijn hem}	[	]
	b	{De goede achtmen hem}	[	]
	H-Ot	+ Sijn' [vrienden] zijn [hem		]

34	H	Dan raeckt hun 'svaderlands bederuen in sijn'		dood<,>>:
	Ot	[	]	dood':

35	H	Soo lang hem lang geluck de		deucht	doet wareloosen
	H-Ot	[	]	deughd	[	]

36	H	Vermengen sij haer eer niet		garen	met de boosen,
	K1	[	]	geerne	[	]

[p. 532]

37

H

Veel lieuer stortten sij haer' tranen inden stroom

38	H	Daer tegen		all haer kracht		onkrachtich	is en		loom;
	H-Ot	[			]	onkrachtigh	[	]	loom.
	K1	[	]	al' haer'[						]

39	H	Sijn daghen zijn niet		sijn',	de Dachraed en de sorghen
	H-Ot	+ [				]
	K1	[	]	sijn';	[	]

40

H

Bekruijpen hem gelijck; van Auond aff tot Morghen

41	Ha	Geniet hij		all	de rust die		slaep	ontstelen		kan,
	b	[				]	Vaeck	[			]
	H-Ot	[	]	nauw	[						]
	K1	[							]	kan;

41		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Totâ nocte sopor non est bene consiliantis, sub quo tot populi cui tanta et talia curae. Stob. ex Hom.
	K1	Ου χρῆ παννὺχιον ἕυδειν βουληφόρον ἄνδρα. Stob ex. Stom.

42	H	Soo lang hij niet en leeft, leeft hij sijn		eijghen	mann;
	H-Ot	[	]	eighen	[	]

43	H	Sijn sieckten seggen hem dat		schoone	bloemen		welcken,
	H-Ot	Sijn'[	]	groote	[			]
	K1	[				]	welcken;

44	Ha	Dat doet hem sitteren		voor schotelen en	kelcken.
	b	[	]	voor't schuijmen vande	[	]

45	H	<Al diende 'them sijn soon,>>
		Voor 't		dagelijkx	gerecht, al diende 'them sijn soon,
	H-Ot	[	]	dagelix	[	]

46	H	Die		*nu vrij en*		staende voets	kan		reijcken	inde kroon.
	H-Ot	[	]	moglick		[		]	reicken	[	]
	Ot	[	]	mog'lick staende-voets			[				]
	K1	[			] staende voets		[				]

47	H	Vergulde distelen, wie kan men		uw'	verblijden
	H-Ot	+ [				]
	K1	[	]	uw	[	]

48	H	Door soo veel Aloës		bedachtelijck	benijden?
	H-Ot	[	]	bedachtelick	[	]

49	H	Wie wensche na de		hoocht	daer 'tsoo gestadich waeijt,
	H-Ot	[	]	hooghd	[	]

[p. 533]

50	H	Daer 't soo dier slapen is en 'thooft soo		dapper	draeijt?
	H-Ot	[	]	goe'koop	[	]

50		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Heu! magna magnis sunt malis obnoxia. Stob. ex Eurip. Exlex potestas illa, quam vulgo stupent, Nil aliud est quam splendida infelicitas. Id. ex eod.
	K1	Φεῦ. ϕεῦ,τὰ μεγἁλα, μεγάλα ϰαι πάχει ϰαϰὰ. Stob. ex Eurip. Alcm. Haeu [magna magnis sunt malis obnoxia!] Τοδ´ ἕχατον δῇ τοῦτο θαυμασον βροτοῖς τυραννὶς, οὐχ ἕυροις ἄν ἀθλιώτερον. Idem ex ejusd. Peli. [Exlex potestas] ista, [quam vulgò stupent, Nil aliud est quàm splendida infelicitas.] Ω τισάθλιοι βασιλε῀ις, τί πλἐον ἔχουσι τῶν ἄλλαν; id. ex Menand. Reges ô miserrimi, nam quid praecipuum tandem habent?
		[ondertekening en datering]
	H	Constanter. Hag. 26^a. Aug. 1623.
	H-Ot	<	>