Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 1. Teksten

[p. 245]

[72] Een Boer.^{(aant.) (aant.)}

Hij is een Edelman, soo wel als d'aller eerste,
Die in geen' Stadt en woond', en, off hij 't all beheerste,
Beploegde's maer een deel; Een Hovenier in 'twild;
Een Soon die om den kost sijn Groote Moeder vilt;
Een mensch die niet en is dan om een mensch te wesen,
En helpen 't andre zijn; een volle man in 't wesen,
In 'tspreken maer een half, 'ten zij bij ongevall,
Soo braeckt hij wel een woord dat wijsen wel gevall',
Soo rispt hij wel een vraeg daer Letter-luij uijt suijpen
Dat buijtens-boeckx vernuft kan vliegen daer sij kruijpen.

Hij leeft gelijckmen leeft daer 't Leven leven is,

Daer voor noch achterdenck, daer geen gebeef en is,
Tot dat de Trommel komt, en Lonten die hem tergen
Tot dat hij Daelders sweet', oft wreken't op sijn' bergen,
Oft scheeren't van sijn vee, oft braken 't uijt sijn vlass,
Oft malen't uijt sijn Terw, oft maeijen 't van sijn gras.
Die stormen duijckt hij door soo lang sij hem vermannen,
Maer schept hij uijt den nood het hert van wederspannen
Door Boeren-buren hulp, Soldaten kiest de wijck,
Elck vlegel wordt een Roer, en elcke pols een Pijck.
De wraeck sitt in sijn hert, de Wanhoôp in sijn' handen,
En elck' in ijeder oogh; hij wenschten in sijn' tanden
Noch Room, noch Schapenkaes voor Menschen vleisch en bloed;
Soo wreed is die het is om dat hij 't wesen moet.

Kipt Trommel-tijden uijt, geen sijns gelijcke Koning;

Sijn't andre van een Rijck, hij is het van een Woôning,
Maer Vrijheit sluijt haer heck, en Vrede woonter in,
En 'tkostelick Genoegh; dat hebben andre min.

Den sess-dagh sweet hij uijt, van dat de Son te karr klimt

Tot dat de Nacht-bodin, de Minne-Moeder-Starr, glimt;
Soo voedt hij met sijn hand sijn lustigh lijf in 'tgroen,
Trots die het binnens muers en met de herssens doen.
De sevendaeghsche Rust en wenscht hij niet verschenen
Om werckens vrij te zijn (gewoonte doet hem meenen
Dat sweeten Mensch zijn is, en arbeit Levens Lot)
Maer om des ijvers will ter Kennis van sijn' God,
Den God der kinderen en kinderlijcke Zielen,
Die op de rouwe hand en ongekussent knielen

[p. 246]

 

Sijn' All-medoogentheit beweghelicker slaet,

40

Dan daer 'tgeleerd Gebed door Amber-wanten gaet.

 

Verlengt de Somer-Sonn sijn achter-Middagh-uren,

 

Hij schenckt het overschott den naestgelegen' buren,

 

En hangter 't Kroontgien uijt, den Avond blijfter bij;

 

Daer vindt hij mogelick sijn' gadingh aende Rij,

45

‘En wringter sich ontrent, en segt haer met een douw, Trijn,

 

‘Trijn 'k weet gien langer raedt, me denckt je moet men Vrouw zijn,

 

‘Me denckt je seltse zijn, en inden Hemel benje 't,

 

‘We staender lang te boeck; en, Troosje, noch onken je 't,

 

‘Noch blijf j'en stickgien IJs, soo klaer, soo hard, soo koel,

50

‘Daer ick men aers noch aers van binnen en bevoel

 

‘Al waer men hart en haert, en Ambeelt of en Ove,

 

‘En slijpstien of en Pott; men suchjes doen him stove,

 

‘Men traentgies lengen 'tsopp; en, offer vier ombrack,

 

‘Jou vierige versier ontsteeck de kole strack;

55

‘Die kole sijn men Long, men Lever en men Niertgies,

 

‘Soo veulderhangde vonck, soo veulderhangde viertgies;

 

‘En ick wel eer de knecht groen licken as en gras

 

‘Ga dorre lick en hoij, ga stuijve lick en ass;

 

‘Wie wenst hem bij en aer sen Weuning te verwarme?

60

‘En benje'n Meijsgie, Trijn, en doe je 't bij sen darme?

 

‘Wat lettmen an men leên? kedare, dat's en tré,

 

‘Wat denck je, kreuckte 'tgras wel minder van men tee

 

‘Al vloogh ick bij de grongd? nouw weer en aere slinger,

 

‘Mick, mick, men hieltgie drilt all waer't de Speulmans vinger.

65

‘Hoe slofter Teunis bij, hoe staetet Kees ter hand,

 

‘Hoe sleeptet logge goet de biendere door 'tsand!

 

‘De Waerheit wilder uijt, all stinckt den aêm van 'tprijsen,

 

‘Al dangst' ick inde kleij, 'ken mocht niet taeijer rijsen.

 

‘Wat schort men an men goed? Al ben ick ien van tien,

70

‘De neghen benne voort, ick stae, God danck, allien;

 

‘Van ginte Molen of tot achter om 'tKadijckgie

 

‘Verbij de watering is all men eighe slijckje,

 

‘Klinck klare klaever, Kind: Ick weet van huer noch pacht,

 

‘Men erven hoore mijn, gelicken ick 'tgeslacht:

75

‘Lett op men Laen ereijs, hoe roijtse na men hecke;

 

‘O minnelick geboomt! Ick sie 't sen armpgies strecke

 

‘Gelick sen Miester doet, om ijou, om ijou, om ijou,

 

‘Om ijou, men Hartegin, te vatte voor sen Vrouw.

[p. 247]

 

Een soen, een lonck, een snick, een kneep, een tré, een suchtgien

80

Besluijten sijn gespreck: Trijn gloeijt gelijck een Luchtgien

 

Dat 'sanderdaegs moij weer, of water dreigt of wind:

 

En jong, en welbekleid, en goelick, ienigh kind?

 

Wat lett him? segt haer hart, en 'tspringt gelijck haer kuijten.

 

‘Hoe stae je mit je Vaer? begint s'hem op te fluijten;

85

Die pankoeck schuijft, denckt hij, of 'tsell him haest gedij'n:

 

‘Men Vaer en ick sijn ien, lick Druijve-sopp en wijn,

 

‘Wilt slech, we selle ijou het Klavre Vrouwtgie maken

 

‘Bin icker 'tHeertgien of. Sij antwoord met de kaken.

 

Met glijdt een silvre Trouw van sijn' aen haren duijm;

90

Sij voelt en voelt het niet; als waer' de Ring te ruijm,

 

Of sij melaets van hand. T'huijs derfts' hem sien en toonen;

 

De Vaertgiens raken t'saem, de buren aende kroonen,

 

De Bruijgom binnens koijs; Daer vindt hij soo veel vreughd,

 

Als Alexander oijt kost eischen van sijn Jeugd,

95

En Caesar heerschten't all, en beijde met haer' Wijven

 

En brachten niet te saem als vier ontkleedde Lijven.

 

Wat is hij min of meer om 't uijtgeschudt gewaet

 

Die in het Bruijloftbedd of inde Doodkist gaet?

 

Nu is hij dobbeld Man; en 'tleven van te voren

100

Gelijckt hij bij een Dood; so kan hem Trijn bekoren,

 

Soo reddert sij sijn' stall; soo serpt sij vloer en Tinn,

 

Soo klaert sij Mouw en Tonn; soo draeft sij naer sijn' sin

 

Te knie toe door den dauw; soo past sij op de Kaeren,

 

Soo op het stremmeless; soo suijnich in 'tbewaren,

105

Soo vlijtigh in 'tgewinn. Nu rijdt hij t'Stéwaert aen,

 

En heeft sijn liefste schatt van achteren gelaên:

 

Den kaes, de melck en 't Eij beveelt hij haer vertieren,

 

Het veulen met het kalf sijn mannelick bestieren;

 

Elck maeijt soo veel hij saeijt, elck voordert sijn bedrijf,

110

Des Avonds munt bij munt, en beij de borsen stijf.

 

Maer eer sij door den drang van Maendags mercktgang booren,

 

Hoe sparren sij 'tgebitt tot achter om haer' ooren,

 

Hoe spannen sij de wang; hoe toonen sij den tand

 

Op't kostelicke mall van 't steedsche velerhand!

115

‘Kedaer, Jan Govertse, seght sij, dat benne bouwens,¹

1 Ridiculum acri Fortiùs et meliùs magnas plerùmque secat res. Hor.

[p. 248]

 

‘O rijcke Lieven Heer wat kost je 'tgoetgien houwens!

 

‘Kedaer begett, dat staet; gou speldewerck op zij,

 

‘Kerstienten inden Tuijt, en dan een veer der bij:

 

‘Kijck sij nouw mitten Hoep, en mittet spitse hieltgie,

120

‘Ja wel toch moer in 'tslick, ja lieve flenter-sieltgie,

 

‘Wat geeft de Schei an 'tMess, den blaker an de kaers?

 

‘Die moij is is't in 't hem, Ick toon je naers om naers.

 

‘En jij mé, Moolicken, rock of ereijs de Luijve,

 

‘Lae kijcke wat je deckt, ick schatt je bij de kuijve

125

‘Voor Molenare Wijfs; hoe is't mit Neus en Wang?

 

‘D'ien magh bepockpett zijn, den andre slim, of lang;

 

‘Well, hadd ick 't niet esien ick hiet men Vaertgie fluijte,

 

‘Se maecke 't backhuijs swart, en vreesen of 't van buijte

 

‘Wat geel versenge mocht: Lae barne dattet kiss,

130

‘De Son en maecktet noijt soo oolick asset is.

 

‘Still, Trijne-Moer, segt hij, laet Wijfgies wat bedrijve,

 

‘Se zijnder Wijfgies voor; Maer Manne worde Wijve:

 

‘Kijck, hoe sitt hij te pronck, al keeck hij uijt en kass,

 

‘In't Le'êre Wagentgie, sen lockgies mé voll ass;

135

‘'T ien hangt him op te schoer; en vrouw die half ehult is

 

‘Sou hate datme't saegh daer hij sus mé verguldt is:

 

‘Hoe hanght him 'tlubbe-tuijch efommelt over ien,

 

‘'Tis schier en heele webb, all mach het nimmend sien,

 

‘O 'tis en wondre krull van veulderhande laeghies,

140

‘Al staetet boven op gelick men hemde kraeghies,

 

‘All eveliens of ick en dicke Bijbel hadd

 

‘En liet him nimmend sien as oppet opper-blad.

 

‘Siet nouw sen Mangteltgie, van buijte rood as Panne,

 

‘Van binnen as en grass, voll sije bongt espanne,

145

‘Trijn, onse Domine die preeckten op en dagh

 

‘Van 'tHemels Brulloft-kleed, of 't dit kleur wese magh?

 

‘Ick houw j' en biertgie, neen 't. Maer lett op 't wammes tuijtgie,

 

‘Hoe sluijcktet na den Riem, lick 'tvoorste van men schuijtgie,

 

‘En all fijn klatergoud tot snippertgies versneen,

150

‘Ja heer hoe kostelick is 't mallen inde ste'ên!

 

Soo rijden sij te keur door 'tschuijm van onse daghen,

 

Trots trotser Keijseren, haer eigen Wooning-wagen

 

Is haer Victori-koets; daer sien sij van om laegh

 

Of een geLauwert Vorst sijn' slaven oversaegh;

155

En roepen binnens monds, Siet, Slaven, ghij sult sterven,

[p. 249]

 

En 't Malle kostelick wel moeten leeren derven;

 

Begint het tijds genoegh: Wat baet hem overvloed

 

Die naeckt gekomen is en bloot verscheiden moet?

 

'T is uijt een' Boeren-lipp een hooge less gesogen,

160

Maer diese niet en hoort onthaelse door sijn' oogen:

 

Wie een' geraghen geest op allen voorvall slaet

 

Studeert in 'tgroote Boeck, ter Scholen waer hij gaet.

 

De Bedelaer sweegh still, die op sijn' koten huckte

 

En met een holle hand na 'tBeken-water buckte,

165

En schepten in die kruijck dien nooddruft uijt dat vat,

 

Maer die daer in sijn Kuijp sich selfs en all besat,

 

Ontfing de stomme less, oock midden uijt de luijsen,

 

En schaemde sich sijn' Napp ten overvloed te huijsen.

 

Geleerde spreken veel, maer Boeren seggen 's meer,

170

De beste School-vrouw is de dadelicke Leer.