Gedichten. Deel 7: 1661-1671

[1670]

Comedien²⁾.

Verbiedt men oud en jong Comedien te sien,
Soo moghtmense met een de Wereld wel verbien.
Of, soo m' haer 'tleven gunt, behoortmen last te geven,
Dat elck met d'oogen toe, of 's nachts alleen moet leven.

3. Ian.

2) K.b., II, 314.

Aen den schilder Lelye tot Londen met mijn' Zee-straet³⁾.

Towards the Sea-side ev'rie daij
Our People followeth this new waij.
See what both Loue and Art can doe.
Here the new Waij doth follow you.

Wat dunckt u dan van 'toverlegh⁴⁾
Van onsen Schevelingsche Wegh?
Eerst liep hij maer van hier aen 'tStrand;
Nu loopt hij tot in Engeland.

4. Ian.

3) K.b., II, 312, met den titel: Aen een' Vriend in Engeland, met mijn' Zeestraet. Het HS. is bij de Korenbloemen.
Peter Lely (1618-1680) was een zoon van Johan van der Faes, gez. Lely, kapitein in dienst der Staten, en Migael van Vliet. Waarschijnlijk is hij te Soest geboren. Hij leerde schilderen onder De Grebber te Haarlem en ging in 1641 met Willem II over naar Engeland, waar hij bleef. Hij schilderde o.a. Karel I in de gevangenis, Olivier Cromwell en de schoonheden van het hof van Karel II, bij wien hij zeer in de gunst stond. In 1679 werd hij in den adelstand verheven.

4) K.b., II, 312.

Verliefde Claes⁵⁾.

Claes, die ten ooren toe in 't Minne-garen stack,
Viel Politikelyck aen 't jammeren, en sprack,

5) K.b., II, 312. Ook in klad, dat aldus luidt:

claesens klacht.

Claes, die ten ooren toe in 'tMinne-mallen stack,
Viel eens geleerdelyck aen 't mijmeren, en sprack,
O Schouth en Schepenen, dien Stads recht is bevolen,
Ick miss mijn hert; en Trijn, Trijn heeft het mij gestolen,
En daer 's geen Recht in 'tLand daer arme Claes in woont:
O, wijsen van eertyds, wel seid' men [in] uw' Scholen,
De kleine dieverij wordt met de dood beloont,
De groote veeltyds of vergeven of gekroont.

6. Ian.

[p. 296]

 

⁺

 

O Schouth en Schepenen, dien 't Wett-Boeck is bevolen,

 

Wel seghtmen wijsselick in Kercken en in Scholen,

5

De kleine Dieven helpt de scherpe Straff van kant,

 

De groote raken vrij. Maey heeft mijn hert gestolen,

 

Maey, Maey, die diefsche Maeij; en daer 's geen recht in 'tLand.

 

7. Ian.

+ [krit] vs. 7 die K.b.: de

Voorsichtighe Dirck¹⁾⁺.

Dirck lijdt geen water in sijn' Wijn:
Daer moet een' swaere reden zijn
Waerom hij 't noijt en heeft geleden.
't Is, seght hij (siet, hoe swaer'en reden)
Om dat de Mensch op 'tslippen staet,
Als 'twater op de lippen staet.

27. Ian.

1) K.b., II, 313.

+ [krit] vs. 5 'tslippen K.b.: 't glippen

[Ie m'estonne comme on s'estonne]

Ie m'estonne comme on s'estonne
D'Anne et de son beau raisonner;
Car quand on croid qu' Anne raisonne
Anne ne faict que resonner.

30. Ian.

Gods dienst²⁾.

Wat dingh magh Gods-dienst zyn? ter Kerck gaen, hooren preken,
En bidden om ontslagh van schulden en gebreken?
't Gelijckt de waerheit wat, en 'tvolck gelooft het: maer
'k Ben oock van 'tVolck, en dus bewijs ick het niet waer.
Die God dient, doet God' ijet dat God dient: maer in 'tmidden
Van allerley gebreck en doen wij niet als bidden.
Wat lightmen sich en houdt of eischen geven waer,
En wat dienst trecktmen van een' biddend' Bedelaer?

Of light de dienst in 'tOor, en dien ick God, met hooren

Wat hem gevallen magh, en wat hem kan verstooren?
Wien dient dat meer als mij? wat komt een' vader toe,
Van dat het kint in 'tSchool een Plack haelt of een' Roe?

2) K.b., I, 68.
Onder het vers staat: Θρησκεία καϑαρὰ καὶ ἀμίαντος παρὰ τῷ ϑεῷ καὶ πατρὶ αὕτη ἐστὶν, ἐπισέπτεσϑαι ὀρϕανοὺς καὶ χήρας ἐν τῇ ϑλίψει ἑαυτῶν, ἄσπιλον ἑαυτὸν τηρεῖν ἀπὸ τοῦ κόσμου. Iacob. 1.27.

[p. 297]

 

Is dan de Kerck noch nutt noch noodigh? wel ter degen:

 

En Godsdienst gaet'er om, daer aen God is gelegen:

15

Men looft en danckt'er God; beid', ongetwijffelt, wel,

 

Want beid' in lof en danck voldoetmen syn bevel.

 

Dat 's Gods-dienst in Gods Kerck; men denckt en spreeckt en singt het:

 

Als 'tdanckbaer hert ontluijckt, soo juycht het en soo springt het,

 

En seggen wordt gesang, gesang van Stemmicheit,

20

En veler herten een' gemeen' eenstemmicheit.

 

Doet noch een' dienst daer bij, die God' en menschen lief is,

 

Dienst, sonder welcken dienst elck Christen mensch een dief is,

 

Een' handgift in Gods Bors, naer yeders moet of macht,

 

Den armen te geval; de Kerck-plicht is volbracht.

25

Maer is de Gods dienst uijt? Ick sieder die 't soo wegen,

 

En meenen allen plicht met Kerck-gang af te plegen:

 

Maer 'tis niet halver wegh, jae 'tis geen thiende deel,

 

En, zeid' ick 'thondertste van hondert, 'twaer te veel.

 

Die in 'tSchool schrijven leert, heeft buijten 'tSchool te schrijven,

30

Of 'tschrijven inde School waer vruchteloos bedrijven,

 

En 'twordt vergeefsch geleert dat noijt gepleeght en wordt.

 

Waerin dat plegen staet, begreep ick wel in 'tkort:

 

Maer die het best begreep in heilicheit van woorden,

 

Die 'tnutt waer dat wij staegh in hert en Ooren hoorden,

35

Was een Gods afgesant, en heeft het dus beduijdt:

 

Leent Oor en Hert, en lett hoe krachtelick het luydt.

 

6. Feb. absol(utum).

Aenden schilder van een' geblanckette¹⁾.

Ghij mooghts' uijtschilderen, ghij kloeckste van het Land,
Ghij mooght'er met het best van uw' Pinceelen bij zijn:
All wat ghij maecken kunt en sal niet als Copij zijn;
Het rechte Principael is van haer' eigen hand.

11. Feb.

1) K.b., II, 311.

Aen ledighe Ian²⁾⁺.

Altyd luij, altijd leegh, geen doen, geen onderwinden,

Geen' oeffening van geest

Als 'tmesten van een' Beest?

Wat guntgh' hem ruijmte, Ian, die'r geen' en hoort te vinden!

eod.

2) K.b., II, 311.

+ [krit] Bij vs. 4 in marg.: Eph. 4.27.

Overschatting³⁾.

Ick haet de Schatting niet; 'tLand isser aen gelegen:
'k Haet d'oneenpaericheit die'r in bedreven wordt.

3) K.b., II, 312.

[p. 298]

 

⁺

 

Siet voor u, Luij te roer; op onrecht volght geen zegen:

 

Indien mij recht geschiet, soo doet ghij 'tLand te kort.

 

12. Feb.

+ [krit] vs. 4 ghij K.b.: men

Op niew Haegsche comedianten¹⁾.

Preeckt Camerspelen uijt, en Farcen arger slagh:
't Werdt wijsselick bestraft, all deed't ghij all den dagh:
Maer keert de roede eens om; wat dunckt u, zielen-sorgers:
Eerst was 't de Vreemdeling; nu doen 't uw' eigen Borgers.

24. Feb.

1) Reeds in 1662 speelde Jean Baptist van Fornenburgh met zijn troep in Den Haag; eerst in 1678 echter kwam er een vast tooneel.

Illustri Annae Mariae a Schurman ἑαυτὴν γινώσκειν²⁾⁺.

Ergo dies venit, quâ te sibi Rhenus ademptam,

Amstelis adscriptam te videt unda sibi?

Ergo, ubi splendebas, etiam sub nube videri

Desinis, et Sole est Urbs viduata suo?

Urbs antiqua, diu tantâ te Ciue superba,

Vivit, et hoc tactum vulnere pectus habet?

Hei mihi, quid causae est? quâ te mercede vetusto

Tollis, et ignoto tradis, Amica, Lari?

Quo tandem, quid passa, ruis, quae forte fugarunt

Spectra? quis a nobis horror abesse iubet?

Quaero, quis a nobis? nam quos ibi deseris, horum

Et Bataui certe pars quotacumque sumus.

Una salus quam sectamur, communia Sacra,

Una Deum versus vota, paresque viae.

Quas sequeris, bene pasta, dapes? quae toxica nostras

Infecere? quibus noxia vina damus?

Hactenus unanimi nobiscum laeta Sijnaxi

Interes, et socias tendis ad astra manus:

Quo Praetore nigrum Theta praefigere nobis

Ausa, reos Fratres quo praeitore facis?

Voetius hoc meruit? cuius de lacte Puella

Creuisti summis aequiparanda Viris?

Hoc tua Trajectum? hoc tanto fulgore coruscae

2) Ook in klad met den datum.
Anna Maria van Schurman had zich bij de Labadisten aangesloten. In het begin van 1670 verhuisde zij van Utrecht naar Amsterdam en, daar zij geene geschikte woonplaats kon vinden, nam zij haar intrek bij Labadie zelf, wat tot allerlei praatjes aanleiding gaf en tot een aantal waarschuwingen van hare vrienden. Anna Maria is later Labadie (1610-1673) naar Herford en Altona gevolgd en den 4den Mei 1678 te Wiewerd in Friesland op 71jarigen ouderdom gestorven.

+ [krit] vs. 12 Et klad eerst eveneens, dan: Pars - pars quotacumque klad eerst eveneens, dan: non inhonora - vs. 16 quibus klad: cui - vs. 19 Praetore klad eerst: suadente

[p. 299]

 

⁺

 

Grandis Athenaei, caetera turba, faces?

25

Nec venit in mentem, quoties de Fontibus illis

 

Tota salutiferis pota redîris aquis?

 

Haec meritis merces? haec gratia fertur? ab horum

 

Sedisti toties pendula voce Virûm?

 

Hosce Magistello potis es mutare Magistros,

30

Facta peregrini serua supercilij?

 

Hic tibi de Coelo cecidit Cato tertius? huius

 

Dignaris ferulae supposuisse manum?

 

Hiccine (nam nostras monstri hoc quoque perculit aures)

 

Aere tuo grauior dignus abire domum?

35

Rhene, retro propera: fiunt quae credere nolim,

 

Ni Fontes videam te repetisse tuos.

 

Anna, Dei dono, Patriae decus, Orbis, ad Ortum,

 

Orbis, ad Occasum, non novus Anna stupor,

 

Virgo sacras inter, sed cui non ulla Sacrarum

40

Vel par ingenio, vel pietate prior,

 

Anna (quis ignorat?) omni vernacula Terrae,

 

Cuius ab uno omnis ore loquela sonat,

 

Cuius ab uno omnis calamo variante character

 

Nascitur, Hebraeus quem stupet esse suum,

45

Roma suum, Graji, Aethiopes, Arabesque Syrique,

 

Notaque vix alijs nomine turba suum;

 

Anna, cui diuina diu mysteria longus

 

Pandit et a tenerâ virginitate labor,

 

Pandit et humanas quas qui gustauerit Artes

50

Inter magna Virum nomina censueris,

 

Anna, cui non ulla suas praeconia laudes

 

Aequârint; illa, heu! illa (referre piget)

 

Excidit Anna sibi; sese nescire videri

 

Gestit, et ignaras inter habere locum.

55

Post se surda latet; nec amicos multa monentes

 

Audit ad indigni transfuga castra Ducis.

 

Impare congressu obscuris sociata puellis,

 

Impare tironum subdita sorte iugo.

 

Hic de Schurmanna fastu demente triumphum

60

Ducis, et esse aliquid credis, Aselle bipes.

 

Nempe quid aggressus? pietatem infundere sanctae

 

Virgini? at, o infusor, te magis illa pia est:

 

Doctrinae dotes, veterum reserare Sophorum

 

Dogmata? at, o Doctor, te magis illa sapit.

65

Omnia perspexit, nisi te, Vertumne, sub illa

+ [krit] vs. 35 nolim klad eerst: possim - vs. 36 Ni klad eerst: Si - vs. 42 ab klad: in - vs. 51 suas klad eerst eveneens, dan: pares - vs. 52 Aequârint klad eerst eveneens, dan: Inueniant Andere lezingen in het klad: Praestiterint en Exponant

[p. 300]

 

⁺

 

Nescio quâ tandem qui pietate lates.

 

Exue personam: refert qui veneris hospes

 

Discere, quâ Sinon arte, vel ingenio.

 

Si quae vicinis, te autore, tragoedia mota est,

70

Te duce nos inter coepta vel est, vel erit;

 

Exi de populo, cuius concordia semper

 

Et fuit, et semper murus ahenus erit;

 

Exi, turbo nocens, exi vulpecula vafri

 

Splenis, et a nostris finibus esto procul.

75

Pace frui per te liceat, quam sanguine partam

 

Charum, dante Deo, Belgica pignus habet.

 

Nil agitat Bellona foris: ciuilia dudum

 

Nescimus pridem nata duella domi.

 

Mitte novas, peregrine, faces inferre Batauis;

80

Desine cognatas dissociare domos;

 

Desine prole bonâ moestos orbare parentes,

 

Desine prisca tuis Sacra novare Sacris;

 

Tranquillis uti liceat arisque focisque,

 

Unanimisque uni reddere vota Deo.

85

Absit in ardentis Natae pietate superba

 

Debitus ut Matri frigeat alter amor:

 

Vota Deo est? facile est ut idem sit utrique Parenti;

 

Quaeque foris pia, non hoc nequit esse domi.

 

Nil opus est, nove Mijsta, novos te pandere ludos,

90

Nil te foemineo, Galle, praeesse gregi.

 

Redde cuique suas, o non Hieronijme, Paulas;

 

Tuta cuique suae cura sit Eustochij.

 

Quo feror a cursu? quo me ratis avehit? una

 

De te praecipuum dicere, Virgo, fuit.

95

De grege non simili, non te, clarissima, digno

 

Autor ut exires esse libens volui.

 

Exi tute libens, submissaque fascibus ire

 

Despice submissos quos decet ire tuis.

 

Quisquis is est, vacuâ regnet fanaticus aulâ;

100

Schurmannae imperium vendicet Anna sibi.

 

Te rege, te pia, te prudens; tu gloria sexûs

 

Esse tuis, quod eras, perge sub auspicijs.

 

Hoc ratio monet, hoc qui te Constanter amicus

 

Quo colit affectu, quo veneratur, amat.

 

Hag. 28. Feb.

+ [krit] vs. 69 te autore eerst: duce te - vs. 85 in klad: ab

Aen Andries¹⁾.

Zyt gh' een uytnemend Mann, Andries, gelijck ick hoor

Veeltyds van u gewagen;

1) K.b., II, 312.

[p. 301]

 

Blijft wat van mijn Comptoor;

 

'k Magh geen uijtnemend volck ontrent mijn' Cass verdragen.

 

3. Mart.

Vrouwen aerd¹⁾.

Siet voor u, en onthoudt, zei mij een noblen Baes,
Dat meestendeel een Vrouw een' Sess werpt, of een Aes.

4. Mart.

1) K.b., II, 312.

Kelder siecken²⁾⁺.

Is 't yemand onbekent, ick weet waer 't dat gesinn schort,
En waerom dat het noijt te deeg genesen kan:
All wat de Doctor heelt, ontheelen Glas en Kann;
Men stortt'er staegh weer in, om datm'er staegh weer in stort.

8. Mart.

2) K.b., II, 312, met den titel: Kelder Koortsen.

+ [krit] vs. 1 waer 't K.b.: wat

Aende ieugd³⁾⁺.

Besteedt den dieren tijd
Van Dagen en van Nachten,
Terwijl ghij in uw' krachten
En onversleten zijt.
Het schijnt, jong en ervaeren
En is niet wel te paeren;
Maer 'tis een valsche schijn:
Men kan wel jong van jaren
En oud van uren zijn.

14. Mart.

3) K.b., II, 283.

+ [krit] vs. 2 Van - van K.b.: By - by - vs. 6 is K.b.: zijn

Weer en weerwill⁴⁾⁺⁺.

Het zij soo laet als 'twill, ick kan mij niet bepraten
Om doot te wesen, en mijn dagh-werck te verlaten;
Ick schiet de vodden uijt die 'ck smergens heb gelaen;
Maer 'tgaet soo 't Spreeckwoord spreeckt, noo doen is oock gedaen;
Ick gae schoorvoetende daer and're na toe loopen
En, waer 'tmet geld te doen, 'k socht slapen af te koopen.

'tZij weer soo laet als 'twill, en soo veel daghs als 'tkan,

Ick, die geen' rust en socht, ick noch de selve Mann,
Ligg nagel-vast aen 'tbedd: wegh wind-As-touw en dreggen;
Daer is geen tillen aen. Wel moght de Wijse seggen,
Men wentelt als een' Deur die op haer' hengsels draeijt:

4) K.b., I, 528.

+ [krit] Bij vs. 11 in marg.: Prou. 26. 14.

+ [krit] vs. 4 spreeckt K.b.: seght

[p. 302]

 

⁺⁺

 

Van boven schijntmen loss, van ond'ren aengenaijt.

 

Weerhanen zijn te slecht; best schijn ick te gelijcken

 

De Naelde van stomm Stael die w' aenden Zeil-steen strijcken,

15

En doense met geweld nu trouwen aen het Zuyd,

 

Nu hijlicken aen 't Noord; strax is sij hier de Bruijd,

 

Strax daer in overspel, en datse meest beminden,

 

Is, datse nu meest haett. Wie kan wat redens vinden,

 

Waerom de laeste Echt haer' liefste wesen sou:

20

En wie verheugt sich oijt in een gedwongen Trouw?

 

Men soeck' het inden Steen; het is de moeijte waerdigh:

 

In mij is 't Menschen-mall, die, altoos wederaerdigh,

 

In Stroom en tegen wind den oorber tegen gaen,

 

Slaen all 'tgeboden af en all 'tverboden aen:

25

Op, op dan, segg ick mij, het is hoogh dagh: en hoe?

 

Die niet aen 'tleven will, schijnt, is sijn leven moe:

 

Te Bedd' oock, 't is lang nacht, en leert het leven derven:

 

Die daer niet aen en will, schijnt noijt te willen sterven.

 

Maer 'tis gedwongen ernst; 'ksegg dat ick seggen moet,

30

En doe noo wat ick segg. En, gaen w' all' op dien voet,

 

(En alle gaen w'er op) wat sal 't in 'teinde wesen,

 

Als w' uijt den langen slaep ontwakende, verresen,

 

Op 'tslaen van Gods Basuijn, ten Bedd' uijt (uyt der aerd)

 

Geroepen sullen zijn? Sal daer noch Menschen aerd

35

Gods will of wederwill bestaen te wederstreven?

 

Schrickt, Boose, voor 't Verderf, wenscht, Vrome, naer het leven;

 

Daer sal geen keur zijn van te vroegh of van te laet,

 

Als yeder na verdienst sal hooren Komt, of Gaet.

 

28. Mart.

+ [krit] Bij vs. 38 in marg.: Math. 25.34. et 41.

+ [krit] vs. 12 ond'ren aengenaijet K.b.: onderen genaeyt - vs. 17 in K.b.: in 't - vs. 29 gedwongen K.b.: gedrongen

Kent u¹⁾⁺⁺⁺.

Hoe klein is Mier en Zier, sien ickse tegens mij!
Sien ick mij tegens haer, hoe groot ben ick 'er bij!
Wat ben ick voor een Pop, sien ick een' walvisch drijven,
Hoe veel' en gaender niet in syn lijf van mijn' lijven.
Wat is hy by syn' Zee? een gruijs van grondeling.
Wat zijn die zee en land te samen voor een dingh,
Wat zijn de Berghen, die tot in de wolcken steken,
Als dun stof op den grond, niet waerd om af te spreken.

1) K.b., I, 558.

+ [krit] Bij vs 1 in K.b. in marg: Magnitudo non habet certum modum: comparatio illam tollit aut deprimit. Sen. ep. 47.

+ [krit] Onder het vers: Eccl. 1. 16, 17. Quae est anima mea in tam immensa Creatura.

+ [krit] vs. 1 tegens K.b.: neffens - vs. 2 ben K.b.: schijn

[p. 303]

 

Wat is de Heele kloot van all dat natt en droogh?

10

Een schier onsienlyck punt by 's Werelds helder oogh.

 

Wat is dat oogh bij 'trond daer 't vier en twintich stonden

 

Ter loops in besigh is? wat 's dat rond by de ronden

 

Die 'tsluijten als een Nest van Doosen sonder end?

 

Die syn' gedachten aen sulck steigeren gewent,

15

Hoe kan hij minder doen, als met verlegen schaemte

 

De nietticheden van het ydele geraemte

 

Daer in sijn' ziele woont ootmoedigh overslaen,

 

En uijt het kleinste tot het grootste wesen gaen,

 

Gods onbegryplickheit? Ick weet geen' stercker reden

20

Om opgeblasen waen te pletteren te treden.

 

29. Mart.

Grafschrift¹⁾.

Ians malle geraemt light hier onder te droogen.
Waer schickt ghij de Geest sal zijn henen gevlogen?
Hy is overleden den eersten April;
Dan schicktmen de Gecken all waer men will.

2. Apr.

1) K.b., II, 476.

Aen een' vriendinne met mijn' Zeestraet²⁾.

Ghij tradt mijn Hofwijck om, in spijt van 't zeere beentie,
En 'tkosten u somtijds een hijghjen en een steentje;
Maer lust en ijver won 't. Zijt ghij schier uijtgerust?
Hier 's niewen yver, werck, en stoff voor niewen lust.
Dan schrickt niet; daer en is noch hygen aen noch steênen,
't Is sachte wandeling; men doetse sonder beenen;
En, soo gh' een' enckel' uer still sitten kont, of twee,
Ghij raeckt van uijt den Haegh tot Schevening aen zee.
Iae, lust u onderweegh wat praets, ghij hoeft geen' Ooren;
Leent m' uw' schoon' Oogen maer, ghij sulter mij door hooren.

6. Apr.

2) K.b., II, 476. In het HS. was de titel eerst: Ioff. Victoria Bartolotti vandem Heuvel (zie blz. 278), doch dit werd doorgeschrapt.

Tot God³⁾.

Mijn' Sonden die ick kenn verdoem ick elck om 'tseerste,
Die 'ck niet en kenn, o God, vergeeftse neffens d'eerste.

7. Apr.

3) K.b., II, 476.

(Fritsens paerd)⁴⁾.

Frits noemt sijn Paerd een Luijpaerd,

Om dat het, Luijpaerds wijs, gemarmert is van vell.

4) K.b., II, 477. Zonder titel in het HS.

[p. 304]

 

⁺

 

Mij dunckt hij noemt het wel;

 

't Is wisselijck een luij Paerd.

 

eod.

+ [krit] vs. 4 't Is wisselijck K.b.: Want seker 't is

[Viderat in somnis aurum Beuningius heros]

Viderat in somnis aurum Beuningius heros¹⁾

Hoc olim dominos deposuisse solo.

Nec mora, praegnantis iubet iri in viscera terrae,

Magnificae pretium quae paritura domus.

Ut nihil inventum est, agedum, bone, dixit, agelle,

Quando domus fieri non potes, hortus eris.

30. May.

1) Sedert 1668 was Van Beuningen bezig met het bouwen van een huis in Den Haag. Hij ‘seems a little fond of the care of it’, schreef Temple den 3den Mei 1669 aan Arlington, zoo zeer zelfs, dat hij bezwaar maakte aan De Witt's verzoek te voldoen om naar Engeland te gaan. (Vgl. Fruin's Aanteekeningen op Droste's Overblyfsels van geheugchenis, blz. 524.) Misschien geeft dit versje de oplossing van het gedrag van den zonderling. Zie over dat huis op 22 Nov. 1680.

Ad ill.^mum baronem de Lisola, legatum caesareum²⁾.

Ergo quod intrîsti, per me licet, exede: quando

Sponte meus lector factus es, esto meus.

Summe vir, at, fidi monitum nisi spernis amici,

Cogita, et hoc animo saepe revolve legens;

Caesare quid faciam, si me resciuerit istis

Perdere vota sibi tempora quisquilijs?

Hofwijck 8. Iun.

2) François Paul baron de Lisola (1613-1675) moest in 1638 zijn vaderland Frankrijk verlaten. Hij trad in Oostenrijkschen dienst, werd in 1643 gezant in Engeland en later in Polen, Spanje en Portugal. Lisola heeft de Fransche politiek zeer tegengewerkt.

Aende beroemde ioffrouw Anna Maria Schurman³⁾⁺.

Belev' ick dan den dagh, dat ghij, den Rhijn ontnomen,
Den Amstel eigen zijt en willens t'huys gekomen?

3) Ook in klad met den datum en den titel: Aen de Doorluchte Ioff.^w Anna Maria Schurman, haer selfs te kennen. Boven aan het klad staat de datum: 10. Iun. In marg. staat: Uijt het Latijnsch (zie blz. 298).
Het gedicht is, waarschijnlijk buiten weten van H., gedrukt met den titel: Sedige en Sielroerende Aenspraecke aen Juff.^r Anna Maria van Schurman, Om haer af te trecken van Jan de Labadie, Van den Autheur selfs uyt sijn Latijnse in Nederduytse Rijm overgeset. t' Amsteldam, By de Weduwe van Abraham vanden Burgh, Boeckverkoopster, enz., 1670.
Het Latijnsche gedicht is nog door iemand anders vertaald en uitgegeven onder den titel: Heusche vermaaning, aan de Doorlugtige en Wel-Edele Juff.^r Anna Maria van Schurman, Om haar selven te kennen, en af te wijken van Jean de Labadie, Uyt het Latijn van de Ed. Heer Constantin Huygens, Ridder, Heer van Zuylechem, op de selfde trant, vertaalt. In plano in 2 kol. gedrukt. t' Amsterdam, by Abraham van Blancken, Boeckverkooper, enz., 1670.

+ [krit] vs. 1 dan den Aenspr.: dan dien

[p. 305]

 

⁺

 

En sietmen u niet meer, niet selver door een' wolck,

 

Daer ghij soo helder pleeght te blincken onder 'tvolck?

5

En mist die Stadt haer Sonn, die Stadt der oude Steden,

 

Die met uw' borgerschapp van over lang tot heden

 

Soo moedigh heeft gepronckt? en heeft die goede Stadt,

 

En heeftse sulcken wond in 't ingewand gehadt?

 

Wat reden, oh Vriendinn, wat voordeel magh u roeren,

10

En om een' niewen Thuys den ouden Thuys ontvoeren?

 

Waer heen met sulcken drift? wat leed is u gebeurt?

 

Wat grouwel, of wat spoock heeft u van ons gescheurt?

 

Ick vraegh, Van ons, met recht; want wy zijn ledematen,

 

En de geringste niet, van die ghij daer verlaten

15

Den rugg hebt toegewendt: deselve Salicheit

 

Bejaghen wij met haer; de wegh die daer toe leidt

 

Is haer en ons gemeen, en soo zijn ons' gebeden.

 

O ghij, bij ons soo langh, soo wel gevoedt, wat reden

 

Treckt uw' genegentheit naer bet're leckernij

20

Als die men t'onsent schaft? en wie vergiften wij?

 

Wien hebben wij fenijn in Wijn of Brood gegeven?

 

Tot noch toe hebt ghij u eendrachtelick begeven

 

Aen 't heiligh Mael met ons, met ons ten Hemel aen

 

Een allgemeen Gebed met vreughd op laten gaen.

25

Voor wien bekeurt gh'ons nu? wat Rechter kont ghij noemen

 

Die u gemachtight hebb' uw' Broed'ren te verdoemen?

 

Heeft Voetius dien danck verdient voor langhe moeyt,

 

Die u de goede melck, daer van ghij zijt gegroeyt

 

Tot grooter mannen waerd', van jongs heeft leeren drincken?

30

Heeft Uytrecht dat verdient, en alle die daer blincken

 

Als Hoogschool-fackelen in die geleerde Stadt?

 

En staet het u niet voor, hoe ghij van 'theilsaem natt

 

Uijt die fonteinen veel en menighmael gesogen

 

Doordrenckt en wel getoeft naer huys toe zijt getogen?

35

Is dit der mannen loon, wiens stichtelijcke tael

 

Uw' ooren soo verknocht aen haer beleeft onthael?

 

Kunt gh' om een meestertje van sulcke meesters scheiden,

 

En onder een vreemd oogh u sien voor Slave leiden?

 

Of souw dit mogelijck een derde Cato zijn,

40

Diens niewe wijsheit u ten Hemel uyt verschijn'?

 

Kunt ghij uw' waerde hand tot sulcken plack begeven?

 

Kunt ghy den Vreemdelingh van 'tonderhoud van leven

 

U eigen aengeerft (men schrickt het te verstaen)

 

Ten Land' uyt wel verrijckt naer huys toe laten gaen?

45

O Rhijn-stroom keert te rugg: wendt ghij u niet na boven,

+ [krit] vs. 7 moedigh klad eerst: cierlijck - vs. 10 Thuys ontvoeren Aenspr.: Thuyn ontroeren - vs. 19 Treckt klad: Voert - vs. 25 wien klad: wie

[p. 306]

 

⁺

 

'Ksie dese wonderen onmog'lick om gelooven.

 

Die Anna, door Gods gunst, d'eer van haer Vaderland,

 

Die, all' de Wereld om, aen Oost en Wester kant,

 

Elck eens verwonderingh; die, onder de Gods eigen'

50

Van jongs Gods eigen' maeghd, maer daer sij all' voor neigen,

 

Die daer Gods eigen zijn, in Godvrucht en verstand;

 

Die Anna, diemen weet in aller luyden Land

 

Als ingeboreling een ijeders Tael te spreken;

 

Wiens wyd beroemde hand een ijeder een de streken

55

Der sijne baeren siet, Hebreew, Romein en Grieck,

 

En Moor, en Arabier, en Sijr, en and're, die 'ck

 

Aen velen onbekent van name derv gelooven;

 

Die Anna, die van jongs het hoogh geheim van boven

 

Met langen arbeid heeft doorkropen en betracht,

60

Die all het Wereld-wijs, daerom men mannen acht,

 

En groote mannen noemt, te boven is gekomen,

 

Die Anna, dien geen lof uyt allen lof genomen

 

Haer' waerd' opwegen kan; die Anna, die (ah mij!)

 

Ontvalt haer eigen selfs, en houdt sich als niet Sij;

65

Will met d'onkundighe gelijck gerekent wesen,

 

Schuylt achter sich als doof; en 'thertelijck belesen

 

Van Vrienden roert haer niet: S'is tot een' vreemde Vaen,

 

Een' haers onwaerdighe, van d'onse door gegaen.

 

Daer sitt sij onder 'tjock, en buyght den hals ter aerde,

70

Met niewe Leerlingen van onberoemder waerde.

 

Daer voert ghij uwen roem van Schurman, trots en fier,

 

Twee-voetigh Eseltjen, en daer vermeetgh'u schier

 

Wat sonderlings te zijn. Maer waer is 't datgh' op siet, en

 

Wat meent ghij? onse maeghd de Godvrucht in te gieten?

75

O gieter, S'is seer veel Godvruchtiger als ghij.

 

Wat d'oude wetenschapp en wat de niewe zij?

 

Schoolmeester, 'tis te laet; S'is meer in al's geslepen

 

Dan ghij se slijpen kunt. S'heeft alle ding begrepen,

 

Op u na, Weerhaen; u, die daer verholen gaet

80

Ick weet niet onder wat Godvruchticheits gelaet.

 

Treckt eens dat masker af: ons isser aen gelegen,

 

Watm' aen u voor een slagh van Luypaerd heeft gekregen.

 

Hebt gh' een Treurendigh Spel in onse Landen voor,

 

Soo gh' in veel' andere gerockt hebt, maeckt u door,

85

En gaet verr van een Volck, dien, tegen alle vreesen,

 

Sijn' Eendracht is, en oijt een kop're muer sal wesen.

 

Gaet, roervinck, en gaet uijt, geslepen Voss, gaet veer

 

Van onse kusten, en verschijnter nemmer weer:

+ [krit] vs. 55 sijne Aenspr.: sijner - vs. 65 d'onkundighe Aenspr.: onkundige - vs. 72 Twee-voetigh klad: Twee-beenigh

[p. 307]

 

⁺

 

Laet ons met uw verlof de gulde vré genieten,

90

De diere Vré, die vrucht van soo veel bloed-vergieten,

 

Die, door des Hemels gunst, geluckigh Nederland

 

Gerustelick besitt voor sijn geliefste pand.

 

Van buyten roert 'er niet: daer w'eens te veel af wisten,

 

En kennen wij niet meer, de binnenlandsche twisten.

95

Still, stokebrand, en steeckt gheen' niewe vlammen aen,

 

Daer Holland weer af blaeck': schaemt u de hand te slaen

 

Aen Huysgesinnen lang en wel verwant t'ontroeren,

 

Aen goede kinderen droev' Ouderen t'ontvoeren,

 

Aen ouden kercken-dienst voor niewen, sonder nutt,

100

Te willen wisselen: Den Heer die ons beschutt

 

Laet ons gerustich en eenstemmich mogen eeren,

 

En vredigh in Gods Huys en in het ons' verkeeren.

 

Verr zij, dat Dochters trots en opgeblasen schijn

 

Van Godsdienst Moeder-mins verkoeling soude zijn.

105

Wie recht Godplichtigh is, het kan haer wel geschieden

 

Beid' Oud'ren haeren plicht gelijckelick te bieden:

 

Godvruchtigh buytens huys kan binnens huys met een

 

Niet laten soo te zijn. Daertoe en hoeftmen geen

 

Van uw niew School-bericht, niew Priester; noch ghij wetten

110

In 't Vrouw-hock, Franschen Haen, ons' meiskens voor te setten.

 

O Hieronymus in schaduw, en niet meer,

 

Geeft elck sijn' Paula en sijn' Paulas Dochter weer,

 

En gunt elck sijn bewind. Hoe raeck ick van mijn' streken,

 

Waer heeft mij 't Schip vervoert? V hadd ick aen te spreken,

115

V, mijn' doorluchte maeghd: V socht ick; met die hoop

 

Van V geluckelick te preken uyt den hoop

 

Diem' uws onwaerdigh kent: bestaet 'er uyt te scheiden,

 

En werdt niet geern geleidt van dien ghij hoort te leiden;

 

Laet hem sijn sott gesach tot sijnent, wie hij zij,

120

En houdt het hoogh gebied van Schurman Anna vrij:

 

Stiert, wijse, stiert u selfs; blijft d'eer, van alle Vrouwen

 

Haer' opper-eer te zijn, voor u alleen behouwen.

 

Soo raedt de Reden, soo die u, van ouds besint,

 

Standvastigh eere biedt, eerbiedelijck bemint.

 

Hag. 11. Iun.

+ [krit] vs. 90 die Aenspr,: de - vs. 93 roert'er Aenspr.: vaerter - vs. 101 eeren Aenspr.: leren - vs. 103 Dochters klad: 's Dochters - vs. 116 den Aenspr.: dien - vs. 118 dien klad en Aenspr.: die

Aen lichte Agnietje¹⁾.

Uw deugen of niet deugen
En prys of straff ick niet:

1) K.b., II, 477.

[p. 308]

 

Maer, waer ick Ioodsch, Agniet,

 

Ick soud uw vleesch niet meugen.

 

22. Iun.

(Jans verklaringh)¹⁾.

Mijn' Buerman, die een soet bruijn Diertjen in syn dienst heit,
Vraegd' ick onnooselyck, Is dat uw' Dienstmaegd, Ian?
Myn' Dienstmaegd? seid' hij soo, 'k weet daer soo veel niet van:
Maer, geeft ghij 't m' op mijn' eed, ick sweer het is mijn' Dienstmeit.

29. Iun.

1) K.b., II, 477. Zonder titel in het HS.

(Dircks keur)².

Men schreef, Trijn lagh in stervens nood,
En wouwse Dirck, haer mann, sien leven,
Hij most sich strax op wegh begeven:
Sien leven? zeid' hij, wegh: ick saghse liever dood.

6. Iul.

2 K.b., II, 512. Zonder titel in het HS.

Aen eenen niewen borgemeester³⁾.

Ick docht het Borgemeesterschapp
Was niemands werck in groote Steden,
Als luyden op den hoogsten trapp
Van deughd en wetenschapp getreden.
Dat docht ick: maer ick scheider van,
Nu ghij het kont bedienen, Ian.

15. Iul.

3) K.b., II, 511.

Uytvlucht⁴⁾.

Andries most kennen of ontkennen:
't Was door geen' derden wegh t'ontgaen;
Aen 't liegen wild' hij niet gewennen,
De schuld was klaer, hij moster aen.
Noch en verloor hij sijn verstand niet:
De Rechter sprack met groote drift,
Kent of ontkent, is dat uw' hand niet?
Neen, seid' hij, Heer, 'tis maer mijn schrift.

15. Iul.

4) K.b., II, 512, met den titel: Andries voor Recht.

Donec gratus eram tibi. Hor. lib. 3. od. 9.

Hor.

Soo lang ick u behaegd' en om die blancke Borst
Geen liever jongeling sijn' armen leggen dorst,
Leefd' ick geluckigher als Heeren veeler landen.

Lyd.

Soo lang daer geen' en was, die u het hert dé branden
Meer als ick, Lydia, van hoogh beroemden naem,

[p. 309]

 

⁺

 

En Chloë wijcken most, verduijsterd' ick de faem

 

Van onse grootemoer oud' Ilia van Roomen.

 

Hor.

 

Die Chloe heeft mij nu in haer geweld bekomen,

 

Sy konstigh met de keel, sij meesters op de Luijt,

10

Soo dat ick geerne ging voor haer ten leven uijt,

 

Gund' haer den Hemel maer mijn sterven t'overleven.

 

Lyd.

 

De soete Calaïs heb ick mijn hert gegeven,

 

En hij het sijne mij; en wensch ick tweemael sterv',

 

Soo 'k vanden Hemel sijn lang leven maer verwerv'.

 

Hor.

15

Wat, of het oude vier tot mijnent quam t'ontfoncken,

 

En sloot ons in een jock van stael aen een gekloncken,

 

En Chloe wierd ontsegt, en Lydia ingehaelt?

 

Lyd.

 

All is 't dat Calaïs schoon als een' sterre straelt,

 

Ghij lichter zijt als Corck, en feller als de Baren

20

Van d'Adriasche zee; magh 'tluck mij wedervaren,

 

Dat ick weer uwe werd' en ghij werdt weder mijn,

 

'Kwensch met u levendigh en met u doodt te zijn.

 

17. Aug.

+ [krit] vs. 9 meesters' eerst: kunstigh - vs. 17 ontsegt eerst: versett

(De beste zijn menschen)¹⁾.

Die brave Prediker die op den Stoel na Wensch is,
Hoe moeyt mij, dat hij daer een Engel, hier een Mensch is!

11. Sept.

1) K.b., II, 484. Zonder titel in het HS.

(Korte nachten langh leven)²⁾.

Dat slapen in sijn Bed en doot in 'tGraf te leggen
Het selfde niet zijn is, is buijten wederseggen.
Die dan laet slapen gaet, siet wat hij voordeels heeft
En wat hij wakende veel' dooden overleeft.

eod.

2) K.b., II, 484. Zonder titel in het HS.

Dirck aen Trijn³⁾.

De nacht schaft goeden raed, en trouwen heeft veel in,
Trijn, sei Dirck, met niet min als trouwen in sijn' sin:
Wat dunckt u, waer 't niet best dat wij niet ras en liepen,
En dat wij op de saeck malkandren wat besliepen?

eod.

3) K.b., II, 484, met den titel: Dircks voorraed.

Modes kracht⁴⁾.

Lang had ick vruchteloos Dirck soecken te bekeeren
En t'sijner salicheit het vloecken af te leeren.
Het luckte niettemin, en endlick wierd ick 'twijs,
En seid' hem maer een woord, Men laet het te Parijs.

23. Sept.

4) K.b., II, 511.

[p. 310]

Op een boeck vande simpelen¹⁾⁺.

Het Apothekers Boeck dat Ian heeft uijtgegeven

En is maer half volschreven.

Daer zijn geen' simpelen bekent, of 'tspreeckter van,

Maer niet een woord van Ian.

eod.

1) K.b., II, 511.

+ [krit] vs. 4 Maer K.b.: En

Griets ontlegg²⁾.

Ick nam Griet geern eens voor, soo haer wel dienstigh waer,
Om dat sij laet, te doen, om dat sij doet te laten:
Voor nemen? seght sij, neen (en 'tis maer al te waer)
Dat 's veel te veel geschiet, niet meer daer af te praten.

eod.

2) K.b., II, 472. Het versje is in het HS. doorgeschrapt.

(Matth. 7.5)³⁾⁺.

't Is waer, en 'tluydt schier als een logen:
Dirck siet veel scherper als een valck;
Hij siet een' splinter in mijn' Oogen,
En dat dwars door sijn' eighen balck.

5. Oct.

3) K.b., II, 472. Het HS. heeft geen titel.

+ [krit] vs. 4 sijn eighen K.b.: een' Eicken

(Van klaer)⁴⁾.

'k Had Claer geerne tegenwoordigh,
Waerse wat min tegen-woordigh.

10. Oct.

4) K.b., II, 472. Zonder titel in het HS.

De heer vande Plaet verdroncken⁵⁾.

d'Heer vande Plaet waer noch in 'tleven,
Waer die Heer vande plaet gebleven.

eod.

5) K.b., II, 472.
Vgl. dl. IV, 153. Frans van Aerssen, heer van Plaet, was den 14den Nov. 1658 bij eene schipbreuk omgekomen.

(Op Teun)⁶⁾⁺.

Voor desen liet sich Ian vervoeren
In drincken, dobbelen en hoeren:
Nu is hij op de Caerten baen.
Is 't wel gedaen? men soud het seggen,
Maer beter is 't, 'twoord om te leggen,
En seggen, 'tis wel niet gedaen.

ult. (31) Oct.

6) K.b., II, 472, zonder titel in het HS.

+ [krit] vs. 1 Ian K.b.: Teun - vs. 3 de Caerten K.b.: een' beter - vs. 5 'twoord K.b.: 't blad

[p. 311]

[Accipe, Posteritas, quo, nostro sanior aevo]

Accipe, Posteritas, quo, nostro sanior aevo¹⁾,
Aeterni caueas accendere Numinis iram.

fatalis incendii
quo
a die ii. ad iv. septembr.
anni ciɔiɔclxvi
urbis, intra moenia,
pars longe maxima
conflagravit
hic ubi tantae cladis origo
primum emicuit
hoc eius momumentum poni
carolus ii
magnae britann.
rex
et vniversi
angliae ordines
sui saeculi et posterorum
interesse censuerunt.

Discite in aduersis, placatâ, Numinis irâ,
Nil desperantes audentius ire, Britanni.

urbe pene tota
unius tridui incendio
sic eversa
vix ut stetisse videretur
unius quadriennii industria
sic instaurata
ut de fere lignea
lateritia partim ac marmorea
surrexerit
carolus ii.
magnae britan.
rex
et universi angliae ordines
utriusque fati factique
memoriam
hoc in marmore perennem esse
vol.

Lignea consumpta es, surgis de marmore: tanti,

O bona, Phoenicem te perijsse fuit.

1) Dit en de 3 volgende versjes en de beide opschriften zijn op één blad geschreven en hebben geen jaartal of datum. Vgl. blz. 101.

[p. 312]

 

Urbis an exustae clades, dubitabitur olim,

 

An restauratae gloria maior erat.

Ad violentos compotores.

Qui bibere inuitum tentat me cogere, frustra est:

Nec possis Asinum cogere, ni sitiat.

Lond. 18. Dec.

London^{1) +}.

A la grande Cité,
Qui de nouueau se fonde,
Ajoustez I'M. et I'E;
Londe sera le Monde.

eod.

1) Het HS. is bij de Lat. gedichten.

+ [krit] In marg.: LemONDE.

Voor-raed²⁾.

Ick was nauw halver weegh van hoogen ouderdom,
En hong mijn' jonge le'en soo veel warm dexels om,
Dat veeltyds wierd gevraeght, wat of ick op mijn' jaeren
Veel anders docht te doen, om 'tlichaem te bewaeren?
Dan sal ick, gaf ick all' die vragers te verstaen,
Met all' u lacchen die soo niet en hebt gedaen.

Lond. 20/30. Dec.

2) K.b., II, 483.

Grafschrift van een jong uytnemend contrefeiter^{3) +}.

Hier light een Schilder in, dien syne Meester-hand
In 'teerste bloeijen van syn' jaeren hielp van kant.
De Dood vond sich verbeent, als sulck een Man bleef leven,
Die 'tleven soo veel volcks behouden kost, of geven.
Haer ambacht lagh in d'ass, en sij scheen selver veegh;
Soo sorghde sij by tyds, en hielp hem uytte weegh.

eod.

3) K.b., II, 483.

+ [krit] vs. 3 als K.b.: soo

Kerckgang⁴⁾.

Dirck sagh een' Ruijter-wacht in een oud kerckje staen;
En riep, siet wat een' schand voor ons en ons' gebreken;
Men weet de Menschen schier niet na de Kerck te preken,
Hier sien wy d'er goed schick de Paerden henen gaen.

eod.

4) K.b., II, 483.

[Een machtigh Croon-heer mijner tyden]

Een machtigh Croon-heer mijner tyden⁵⁾)
(Indien hij leefd', hij soud't belyden
Los als een ongeveinsde Baes)

5) Waarschijnlijk Hendrik IV.

[p. 313]

 

Quam aengereden door 'tgeraes,

5

Daer Schouth en dienaers Muer en Daken

 

Van menighte Bordeelen braken;

 

En riep, Coetsier, draef, repje wat,

 

En help mij door de lange Stadt,

 

Ick dien ten eersten thuijs te wesen.

10

Heeft elck Bordeel dat lot te vreesen,

 

Draef, draef, dat ick het weeren magh,

 

Mijn Huijs is van den grootsten slagh.

 

Ib. 21/31. Dec.