Gedichten. Deel 7: 1661-1671

[1666]

In compendium medicinae practicae C. Romphij²⁾.

Ars longa vitam fecit hactenus breuem;
Nunc Ars non longa non breuem vitam facit
Festiue Tyro, cui placent breuissimi
Viae labores, ecce quo breuius nihil
Compendiorum Romphij compendium;
Hoc, si Alpha Beta noueris, Galenus es.

23. Ian.

2) Dit versje is waarschijnlijk, evenals het vorige, gedrukt in het werk van Rumpf, dat mij niet ter hand is gekomen. Ook N. Heinsius schreef een lofdicht In Compendium Medicinae Constantini Rvmpfii (vgl. Santenius' Deliciae Poeticae, 1796, blz. 91).

[Seruorum minimum se scribit Iberus amico]

Seruorum minimum se scribit Iberus amico.
Is lepor ingenij cuidam de Gente marito
Sic arrisit, ut uxori quoque scripserit, Heic me
Signo maritorum minimum, mea vita, tuorum.

Hag. Feb.

Op de beschrijvinghe van oud en niew Dordrecht door Iacob van Oudenhoven³⁾.

Wat isser Ints verquist met Maeghden ydel schoon
Voor wat onsterfelicks te stellen op den throon;

3) K.b., II, 371. Het versje is voor het eerst gedrukt in Jacob van Oudenhovens Oudt en Nieuw Dordrecht. Behelsende des selfs opkomste, voort-gangh ende regeringe. Loop ende verloop van den Rhijn, Wael, Maes, enz. Tot Haerlem, By Ambrosius Vermerck, Boeck-drucker, enz., 1666. Met Privilegie voor 10. Iaren.
Zie over Van Oudenhoven, dl. V, 127.

[p. 93]

 

⁺

 

En hoeveel wijser kiest den ouden Oudenhoven

 

Een' onvergaende Maeghd van uijt haer' wiegh te loven!

5

Siet, Minnaers, hoe veel bet syn' uren zyn besteedt

 

Dan daer ghij in uw' Ieugd uw' pennen in versleett.

 

't Geen ghij gepresen hebt en is niet meer in wesen,

 

Oft scheelt als rott en rijp van 'teer-beroemde wesen;

 

Uw' Maeghden zijn in 'tGraf, of leelick: die van Dort

10

Hoe datse langer leeft hoe datse schooner wordt.

 

17. Feb.

+ [krit] vs. 5 Minnaers bij Oudenhoven: Minnaer - vs. 8 Oft Oudenhoven: Of

Aeger a Catarrho.

Si capitis nostros, Medicorum turba, dolores,

Quâ capitis cur non tollitis arte malum?

Respondent, non respondent, pro more: quid, ajunt,

Si leporem hic capias esse, statim capias?

18. Feb.

Ad Rhingravium de caede filij¹⁾.

Orbe Pater, cuius funesto fulmine tacti

Tangimur ut proprio vulnere quisque Pater;

Desine inutilibus Coelo grauis esse querelis,

Indignâque Tui te cruciare nece.

Quis scit an hac Coelo seruandum fata vocarint

Qui, ne confoderet, confodiendus erat.

22. Feb.

1) Frits van Nassau, zoon van den Rhijngraaf (vgl. dl. III, 188), was ritmeester. Den 12den Oct. 1665 kreeg hij te Dieren twist met den baron van Langerack. Men ging terstond naar buiten en duelleerde. Toen de ritmeester eenig voordeel behaalde op zijn tegenstander, schoot een trompetter van Langerack hem dood. (Vgl. Hollandtze Mercvrivs van 1665, blz. 136.)

In effigiem principis Gulielmi Henrici a Triglandio principi Christiano suo praefixam²⁾.

Si quaeritur, quo forte Triglandj patris
Succo et medullâ constet aureolus liber;
Oculis fauete: en instar, en compendium.

3. Mart.

2) Dit en de volgende 3 versjes zijn opgenomen in het werkje Idea sive imago Principis Christiani ex Davidis Psalmo Centesimo expressa, et adumbrata. A Cornelio Triglandio, S.S. Theol. Doct. Ecclesiae Hagiensis Pastore, et Celsissimi Principis Guiljelmi Tertii Ephoro. Hagae-Comitis, Ex Officinâ Petri Tougerloo,.... Anno reparatae salutis 1666.
Het eerste versje staat ook onder het portret van den Prins, dat het werkje versiert.
Cornelis Trigland (1609-1672) was sedert 1638 predikant in den Haag. In 1656 werd hem de opvoeding van Willem III toevertrouwd.

[p. 94]

In eandem.

Triglandus calamo, quod caelo sculptor; uterque

Hic dat Arausiaci Principis effigiem.

eod.

In eandem¹⁾.

Principis exemplar terris, Triglande, daturus,

Quo melius nec tu poscere Fata velis,

Cur operam ludis? digito monstrarier Istum,

Et verbo dici sufficiebat, Hic est.

eod.

1) Het versje komt ook voor in een brief aan De Montmort van 4 Maart (Lettres françaises).

In eandem²⁾.

Si quae, Christicola quod ames in Principe laudum,

Triglandj exposuit sedula dextra mei

Parcius exposuisse putas; Hunc perspice, Lector,

(Totus in hoc liber est Principe) plura leges.

eod.

2) Aan de 4 versjes is een Latijnsch briefje van denzelfden datum Ad Triglandium toegevoegd, dat aldus begint: ‘Ecce aegri somnia; quando sic voluisti. Elige si quid horum sapit’, caet.

Sur le dernier portraict de la reine mere faict par Nantueil³⁾.

Ce Portraict admirable
Faict qu'on a de la peine à juger à Paris,
S'il est bien veritable
Que Celle qu'il faict viure est morte à S.^t Denis.

4. Mart.

3) Robert Nanteuil (1623-1678) was één der eerste Fransche schilders van zijn tijd en aan het hof zeer gezien.
Anna van Oostenrijk, dochter van Philips III van Spanje en echtgenoote van Lodewijk XIII, was den 20sten Jan. op 64jarigen leeftijd gestorven. Den 12den Febr. was zij begraven te St. Denis.

In tumulo b⁴⁾.

Nassouius jacet hic sanguis: quid fas, et honestas,

Conjugijque juuent jura seuera, vide:

Legitimos inter Batauos non dignior Heros

Legitimâ hocce Notho laude Batauus erat.

Ib. 14. Mart.

4) Lodewijk van Nassau, heer van Beverweert, was een zoon van Maurits en Margaretha van Mechelen. Hij was sergeant-majoor in het leger en gouverneur van 's Hertogenbosch. Den 1sten Maart 1665 was hij overleden.

[p. 95]

Ad Posthumum.

Desine nobilium titulos jactare Parentum;

Posthume, nil prosunt: notus es et Nothus es.

eod.

In effigiem reginae matris Galliae a Nantolio expressam.

Parce oculis, afflicta diu Lutetia; Mater

Regia, Nantolio vindice, non obijt:

Viuit in hac Tabula et semper sibi posthuma, semper

Mortali major sorte superstes erit.

eod.

In .... Sluterum theologum et poetam¹⁾.

Quod Praeco liber hactenus laudum Dei,
Idem Sluterus praestat inclusus metro;
Applaude, lector; scilicet vincto pede
Dei canendi exemplar a Paulo et Petro est.

20. Mart.

1) In het HS. is achter In ruimte opengelaten.
Willem Sluiter (1627-1673) studeerde te Utrecht in de theologie en werd in 1654 predikant te Eibergen. Ten gevolge van den oorlog moest hij zijne standplaats nog al eens verlaten. Hij heeft vele stichtelijke gedichten geschreven.

In effigiem Casp. Strezonis defuncti²⁾.

Strezo heic loqui videtur: o felicitas
Ecclesiae, si non videretur loqui.

25. Mart.

2) Zie over Strezo, dl. IV, 257, en boven, blz. 57.

Op het contrefeitsel van Triglandus³⁾.

Triglandus leeft en swijght; meer kan de Print niet geven.
Neemt het op desen tydt, of opden tydt hier naer,

Ten wederzyd' is 'twaer,

Als hij heel swijgen sal, sal hij heel blijven leven.

eod. 25. Mart.

3) K.b., II, 373.
In K.b. staat in den titel: J. Triglandus.
Jacobus Trigland is te Haarlem en sedert 1661 te Amsterdam predikant geweest en in 1665 gestorven.

Ex Latino meo in effigiem Strezonis⁴⁾.

'T schijnt hier dat Strezo spreeckt: O zegen voor 'tgemeen,

Soo 't maer alleen en scheen.

25. Mart.

4) K.b., II, 372, met den titel: Op Strezos Afbeeldingh.

[p. 96]

Op de vertaelde sermoenen van d. Turetin door d. Landman¹⁾.

Die Landmans, Christenen, die kloecke Landmans hand,
Die soo veel heiligh kruijts in uwe herten plantt,
En kon sich niet voldoen met eigen queeckerijen,
Sij socht de herten met wat uytheemsch te verblijen,
En heeft het opgedaen: siet hoe het jeugdigh staet
In Hollandsch' Aerd en bloeyt gesproten uijt Roomsch saet.
Verschrickt niet voorden naem; hij sal u niet vergeven,
De schorsch en was maer Roomsch, het mergh is van Geneven.
Versaedt u van dat mergh, daer 's heiligh bitter in,
Scherp suijcker, liefflick sout, geweld van diepen sinn,
In heldre Moeder-tael. Siet, Christenen, wat schatten;
En weeght haer' waerde wel; ghij sult het qualick vatten,
Wien datmen meest verplicht, meest danck te seggen heeft,
Of Ghenen diese gaf, of desen diese geeft.

Hag. 19. Maij.

1) K.b., II, 372.
Waarschijnlijk wordt hier gedoeld op een boek van François Turretini (1623-1687), sedert 1649 predikant en later ook professor te Genève. Hij heeft verschillende werken geschreven en heeft in 1661 Nederland bezocht. Turretini was een broeder van de eerste vrouw van Jean Louis Calandrini (vgl. dl. I, 49).
Thaddeus de Landman († 1682) was sedert 1663 predikant in den Haag, waar hij nog al ergernis gaf door zijne Prinsgezindheid.

Doodelicke konst²⁾.

Hier ligt een Ruyn wat oud van daghen,
Lang moe getrocken en gedragen,
Lang moe geloopen, moe gedraeft,
En tot syn uyterste geslaeft.
Hij leerd' een' Konst van syn besitter,
Die nobel was, al scheen sij bitter,
Vier dagen sonder eten staen
En soo gerust te bedde gaen,
Als waer hy satt van Hoy en Haver,
Dat kost hij meesterlick, en braver
Als eenigh Hengst van sijn geslacht;
Ia van vier dagen tot op acht
Wist hij den honger te verdouwen.
Waer sal men langer op vertrouwen?
Met hij de konst ter deghe kost,
Die soo veel studies had gekost,
Van dienst doen en van voetsel derven,
Gingh de Caroigne liggen sterven.

22. Maij.

2) K.b., II, 373, met den titel: Paerds Graf-schrift.

[p. 97]

[Hannibalem vinci Romanus posse docebat]

Hannibalem vinci Romanus posse docebat¹⁾,

Monkiadem docuit posse Batauus Eques.

18. Iun.

1) Ook in klad met den datum.
Monk, hertog van Albemarle, was in den vierdaagschen zeeslag (11-14 Juni) door De Ruyter geslagen.

[Quam Batauo Belli cedat virtute Britannus]

Quam Batauo Belli cedat virtute Britannus²⁾,

Sic distingue, semel vicit hic, ille quater.

Goudae 21. Iun.

2) Ook in klad met den datum.
Den 13den Juni 1665 was de Nederlandsche vloot onder Wassenaer van Obdam bij Lowesthoff door de Engelschen geslagen; een jaar later had de vierdaagsche zeeslag plaats.

[Una tibi, Britto, nuper victoria risit]

Una tibi, Britto, nuper victoria risit³⁾;
Illustri nos quatriduo constanter amauit:
O te, Britto, semel, nos terque quaterque beatos!

Ibid. eod.

3) Ook in klad met den datum.

[Quae bona, quae mala non prosit Fortuna Britannis]

Quae bona, quae mala non prosit Fortuna Britannis⁴⁾,
Si laeti fugiunt, si afflictâ Classe, virûmque
Millibus aut undis, aut ferro, aut igne peremptis,
Aut rate captiuâ comitante in vincula ductis,
Exultant miserandi, et agunt de clade triumphum?
Saepe Dij faueant Genti, ut fauere, superbae,
Saepe meis noceant, ut adhuc nocuere, Batauis,
Eueniet Superis, quod non euenit ab aeuo,
Non male de victo simul et victore mereri.

Steenbergae 9. Iul.

4) Ook in klad met den datum. Zie blz. 98.
vs. 8 klad eerst: Eueniet Fatis quod saecula non viderunt - simul et klad: et bene de

[Frustra spem simulas, afflicta Britannia, frustra]

Frustra spem simulas, afflicta Britannia, frustra⁵⁾
Conaris quod passa gemis non passa videri:
Quod celas, orbi Patres Viduaeque reuelant,
Et reduci quas non numeras in Classe carinae.
Scilicet, ut quo se vertit Victoria constet,
Si viui taceant, qui et quae periere loquentur.

Ibid. eod.

5) Ook in klad met den datum.

[Unde, putas, fractus manifestâ clade Britannus]

Unde, putas, fractus manifestâ clade Britannus⁶⁾

Plaudit, et ut Victor pene Batauus ovat?

Nimirum, totâ tantum non Classe peremptâ,

Qui totam gaudet non perijsse, sapit.

20. Iul. nauigans Claeswaliam.

6) Ook in klad met den datum.

[p. 98]

[Ergo, quod optabam, fauit Fortuna superbis]

Ergo, quod optabam, fauit Fortuna superbis¹⁾,

In fundo regnant, ut meruere, suo.

Euge, Maris Domini cum piscibus este, Britanni,

Dum modo sit Batavûm tota superficies.

Claeswalia Dordracum curru vectus. eod.

1) Ook in klad met den datum.

Op het voorspoedigh slaen tegens d'Engelschen. 1666²⁾.

Twee vochten lijf om lijf, en die 'tkrackeel begon
Geraeckt' in 't onderspit, en roemde dat hij 't won,
Door dien hij 't Veld behiel. En hiel hij 't? ja hij trouwen,
En met den neus in 't Sand, hoe kost hij 't beter houwen?
Den and're nam sijn' Pluym, sijn' Degen en sijn Geld,
En liet hem liggen bloe'n, den houder van het Veld:
Noch zeid' hij dat hij 't won: En soo doen ons' Geburen:
Soo haer die Winst bevalt, lang moet dat winnen duren.

Currente rotâ inter Dordracum et

IJsselsteinium 20. Iul.

2) K.b., II, 374. In 2 HSS.; 1 daarvan is bij de Lat. gedichten, het heeft den datum en den titel: Op de ydele victorie vande Engelschen.
De Engelschen, die na den zeeslag geweken waren en 23 schepen hadden verloren, van welke er 6 waren buit gemaakt, terwijl één hunner admiraals, Askue, met 3000 man gevangen was genomen, brandden te Londen vreugdevuren en hielden een dankdag!

Pleiters wensch³⁾.

In 'teinde is mijn Proces gebrocht in staet van wijsen:
God gave dat het nu in handen waer' van Wijsen.

5. Aug.

3) K.b., II, 374.

(Op Jan de speelman)⁴⁾.

De Musicale Ian,
Die alle deuntjens kan
Op Veelen en op Fluijten,
Voelt vast sijn' darmen muijten
En sijn verdrooghde Borst
Van honger en van dorst.
Het eten soud hem smaecken,
Het vocht soud hem vermaken
In sijn gesonde pensch:
Maer 'tschort den goeden Mensch
Aen penningen die wegen,
Voer, dack en altemael.
'T komt machtich ongelegen,
Gesond en Muijse-cael.

4) K.b., II, 374. Zonder titel en datum in het HS.; het versje heeft alleen het jaartal, maar staat onder het vorige.

[p. 99]

 

Quae me, saepe rogas, seruarit regula sanum?

 

Haec; homini Modico non opus est Medico.

 

16. Aug.

[Quem nec Iber strauit, nec multâ Classe Britannus]

Quem nec Iber strauit, nec multâ Classe Britannus¹⁾,

Sub victrice jacet Trompius inuidia:

Ergo parum damni est quod ab hoste, Batauia, passa es?

Heroas tandem destruis ipsa tuos?

25. Aug.

1) Den 24sten Aug. was Tromp om zijne vreemde handelwijze in den zeeslag van 4 en 5 Aug. door de Staten van Holland ‘verlaaten van zijn ambt’ als luitenant-admiraal. H. teekende in zijn Dagboek (blz. 71) op dien datum aan: Trompius abdicatur.

[D'onoverwonnen Tromp bij Britt en bij Maraen]

D'onoverwonnen Tromp bij Britt en bij Maraen
Light endtlick door den nijdt verwonnen en ontdaen.
Was 't niet verlies genoegh dats' u de Vijand velden,
Elendigh Vaderland, verslaet ghij selfs uw' Helden?

27.^o Aug.

[Sunt bella, quae quis paene bella nuncupet]

Sunt bella, quae quis paene bella nuncupet,
Ubi bella Bellum causa quod non est facit.
O saeculi futurus aeternus pudor!
Inter Britannos et Batauos quaestio est,
Quis Fratricidae fortior palmam ferat.
Quam foedi Belli causa, quam bellâ procul!

5. Sept. Harlemum permeans.

Met een stichtelick boeck voor gesonden appelen.
Aen ioff. Casembroot²⁾⁺.

Ghy sendt het schoonste, jae, maer ick het nutst geschenck;
Het uwe spruijt uyt d'Aerd, het mijn uyt Hemelsch' ad'ren.
Soo win ick 't; en nochtans, als ick 'twel overdenck,
Ghij sendt mij vruchten toe, en ick en send maer blad'ren.

23. Sept.

2) K.b., II, 373. In 2 HSS.; 1 daarvan is bij de Lat. gedichten. In 1 HS. zijn de woorden, aen Ioff. Casembroot, uit den titel weggelaten, evenals in K.b.

+ [krit] vs. 2 d'Aerd 1 HS.: aerdsch'

In effigiem Ludov. XIV³⁾.

Cui similem Regi dare se Natura negauit

Posse, dedit similem Nantoliana manus.

Quod superest, non posse eadem fateatur oportet

Nantolio similem reddere Nantolium.

29. Sept.

3) Nanteuil (zie blz. 94) had aan H. een portret van den Koning geschonken. (Brief aan Romph van 15 Sept. 1666; Lettres françaises.)

[p. 100]

In eandem¹⁾.

Majestas et Honos et Amor si forte jugantur,

Hic est Majestas, hic Honor est et Amor.

eod.

1) vs. 1 and. lezingen: Si qua majestas et honor sociantur Amori, en Quam bene Majestas blando societur Amori - vs. 2 and. lez.: Hic vide; Majestas totus hic est et Amor.

In eandem²⁾.

Nature a confessé ne pouuoir rien produire

De semblable à ce Roij:

Admirable Nantueil, nous pourrons donc bien dire

Qu'elle en sçait moins que toij.

eod.

2) Het versje is bij de Lat. gedichten.

Bibliothecae meae inscribendum³⁾.

Bene viuere, et, quod proximum est, mori bene
In hoc Lyceo mortui viuos docent.

3) Het versje heeft alleen het jaartal, maar staat tusschen versjes van 29 en 30 Sept.

In incendium Londinense⁴⁾.

In Batauis arsere casae, periere Britannis

Arsae bis decies mille repente domus.

Dissimiles flammas facit hoc discrimen, iniquae

Illa fuit Gentis, vindicis ista Dei.

30. Sept.

4) Den 12den Sept. brak te Londen bij een bakker in de buurt van den Tower een brand uit, die vreeselijke gevolgen had. Het vuur woedde 5 dagen achtereen en vernielde 12000 huizen en meer dan 80 kerken; het grootste gedeelte van de stad was een puinhoop.

[Hic situs imprudens reus est, quem dicere possis]

Hic situs imprudens reus est, quem dicere possis⁵⁾,

Quo plecti meruit non habuisse caput.

Quand du pauure Buat j'aij veu la teste à bas,
I'aij dit qu'on l'a trenchée à qui n'en auoit pas.

5) Dit en de 3 volgende versjes staan op hetzelfde blad; zij hebben betrekking op den dood van Henri de Fleury de Coulan, heer van Buat, ritmeester in dienst der Staten en vriend van Willem II. Hij werd wegens landverraad ter dood veroordeeld en den 11den Oct. onthoofd.

Morienti.

Heu miserande, Deus, qui sanam in crimine mentem

Ignaro rerum non dedit, hic tribvat.

Hic cecidit de quo superest hoc dicere tantum,

Sic siuisse Deum, sic voluisse Deos.

11. Oct. funesto die.

[p. 101]

Op Buat, onthooft 11. oct. 1666. Ex Latino meo¹⁾.

Hier light een schuldigh man, van Hooft en Hals berooft,
Die, doen hij schuldigh wierd, een' hals had, maer geen hooft.

1) K. b, II, 372, met den titel: Graf-schrift van een Bloed.

In mortem Th. Graswinckelij²⁾⁺.

Graswinckelius hoc tumulo jacet: improba fata,

Quae fuit hunc tantum tollere digna febris?

Hei mihi, de Terra ad Superos apoplecticus iuit,

Qui Superum stupor et Terrae ἀπόπληξις erat.

17. Oct.

2) Dirck Graswinckel (zie dl. III, 153) was den 12den Oct. te Mechelen overleden.

+ [krit] vs. 2 febris eerst: lues

In eandem.

Mortuus est Graswinckelius; quâ febre? sub ipso

Doctrinae fessus pondere succubuit.

O grauis, o ingens animi, me judice, semper

Posse recordari ac omnia scire, labor!

O bona multorum multis obliuio, si se

Ante diem multi multa sciendo necant.

eod.

Incendium Londinense.

In cinere et sacco ut sedeas, Britannia, inanes

Flamma tibi saccos, flamma dedit cineres.

eod.

In effigiem Christiani Constantini Rompfij³⁾.

Rompfius hoc vultu est, et non est: vera fuisset,

Effigies magni si Patris ista foret.

Nec tamen errasti, Chalcographe, Rompfius idem

Filius hoc vultu est, interiore Pater.

19. Oct.

3) Zie blz. 92.

A mademoiselle du Moulin avec la relation d'Orange⁴⁾.

Voijez de bout en bout
La veritable Histoire
De cest honest' auteur.
Mais ne croyez pas tout
Ce qu'il veut faire croire
De vostre Seruiteur.

27. Oct.

4) Zie over Mad.^le Moulin, dl. IV, 253, en den titel van het werkje boven, blz. 82.

[p. 102]

Aen sommighe predikers¹⁾⁺⁺.

Gesanten van om hoogh, Basuijnen van Gods woordt,
Hebb ick uw soet bericht soo menigh jaer gehoort,
En voor soo langen gunst noijt danckbaerheit bewesen,
Weest u en mij soo goed, en laet het nu eens wesen:
Ghij siet u selven niet, en Spiegels inde Kerck
Zijn buijten eigenschapp, 'tis Vrouwen-Camer-werck.
Nochtans ghij moett u sien: is 'tniet met eigen' oogen,
Het kan met oogen zijn, dien gh' een oprecht medoogen
En, soo niet groot vernuft, veel trouws vertrouwen mooght.
Daer staet'er u veeltyds bij duysend en beooght,
En roepen, wat een Mann, en wat een Hemelsch preken!
Ick stae die waerheit toe: maer heeft het geen' gebreken?
Twee kleine, soo mij dunckt: ick noemse klein en licht,
Om datse heelbaer zijn: weeght selver haer gewicht.

Wat meent ghij met uw stemm? wat doet ghij met uw' handen?

Woudt ghij niet dat die stemm mijn' feilen overmanden?
Hoe breeckt ghij dan haer' kracht, hoe staet ghij dan en singt,
En singt een valsch geluijt, dat mijn hert niet en dwingt?
Die t'huijs sijn' kind'ren tucht met straffen of verthoonen,
Met ernst of soeticheit, soeckt hij naer and're toonen
Als die de tucht vereischt in ernst of soeticheit?
En soeckt ghij in uw' spraeck een krachtiger beleid,
Dan dat het Hert u geeft, of zijn 'tgeleerde Boecken
Daer ghij de konst uijt suijght? waer mogen 't vrouwen soecken,
(Want spreken is haer lot) jae vrouwen opde Merckt,
In heet en in koel bloed, daer niemand op en merckt?
Is 'tkonstigh, haer gebaer, zijn 't cierlijcke geluyden?
O jae de cierlyxte: wants' aller sterckst beduijden.
Beduyden is de saeck, en all die daerna tracht
(Ghij hebt geen ander Witt) en hoeft geen' ander kracht,
Als die Natuer van selfs kan, will, sal en moet geven.
Laet Kinderen begaen (hier hebt ghij 'tnaeckte leven,
En schaemt u geen' Copij te nemen van die hand:
'T is Gods hand die all 'tlicht heeft in die jeughd geplant
Dat door de kindsheit blickt) en lett eens op het spreken
Van die onnooselheit: sy weten van geen preken;

1) K.b., I, 524. Ook in afschr. van andere hand, met den titel: Aen sommighe predicanten.

+ [krit] De citaten in marg. staan niet in het HS. of afschr.

+ [krit] Bij vs. 5 in marg.: Frequenter fallunt hominem, quamvis alioqui doctum, quae caeteris indecora videntur, et sunt. Interdum et placemus nobis ipsis, ob ea quae merito displicent auditoribus. In quibus non mediocre praestabit officium amicus admonitor. Sibi quisque pulcher est; neque quisquam sibi satis notus esse potest, nisi se contempletur oculis alienis. Erasm. Eccles. lib. 3.

[p. 103]

 

⁺⁺

 

Maer 'tspreken is haer ernst, soo wel als V 'tSermoon;

 

Hoort, valt haer wel een woord ten mond' uijt van syn' toon?

 

En treurens' in haer vreughd, en schreijens' haer krackeelen,

40

Soo datmen niet en voel', waer in die twee verscheelen?

 

Natur' en lijdt het niet: en houdt dat voor gewiss,

 

Hoe die min afgerecht, hoe die geleerder is.

 

De Kinderen gaen voor; het naeste waeren Boeren,

 

En meer onkundighe: maer 'tsouw mij verder voeren

45

Dan mijn besteck mij roept. Van twee'en rester een:

 

'Khebb met uw' handen noch te werden handsgemeen.

 

Daer sien ick wond'ren aen. V kan ick het niet wijten;

 

Ick weet den oorsprong wel; maer 'tsal mij eewich spijten

 

En zeer doen, en misnoeght doen scheiden uijt het Boeck

50

Daer ick de lessen vind van 'tghen' ick schier vervloeck.

 

O wijsen van eertyds, o statighe Romeinen,

 

Moght ghij de moeijte van uw' kostelicke breinen

 

Te spillen over niet, of over misverstand,

 

En hangen d'eere van Wel-spreken aen een' hand?

55

O noodeloose leer, daerin de minst ervaren

 

De meest bevalligh zijn! Eens als wij kind'ren waeren

 

En wierden op 't Tooneel met onse Roll gebracht,

 

Doe wierdt'er ernstigh en voorsichtigh naer getracht,

 

Dat sprekers hand en mond te samen wierd gebonden.

60

Maer sprekers van dien slagh en waeren niet als monden;

 

Wij Papegaeyden 'tuijt: de waerde vanden Sinn

 

En gingh ons jongh begripp, och armen, niet diep in.

 

Soo was 'tnoodsakelick, op dat de Kyckers gisten

 

Dat w' onse Redenen wel vatten en wel wisten,

65

Dat m' ons die Redenen met handen, een of twee,

 

Soo leerde vestigen als of 't syn selven dee.

 

Maer, Mannen, die verstaet all wat uw' lippen baren,

 

En die niet baren laet dan ofts' uw' eigen' waeren,

 

Die dobbel hebt doorpluijst all wat van die geboort

70

Sal werden soo verstaen als keurigh aengehoort;

 

Hebt ghij een' hand van doen die uwe handen leide,

 

Waer d'eene henen sal, waer d'andere, waer beide?

 

En, waer 't u niet geleert tot eenen stippel toe,

 

Wist ghij niet wel wat lit te roeren, waer en hoe?

75

En als ghij mij te huijs, of als ick u gae vinden,

 

Weet niemand hoe wij doen, en hoe dat self de blinden

 

Niet een woord uyt en slaen, of hand en hals gaen mé?

+ [krit] Bij vs. 41: Est igitur secundum naturam aliqua vocis mutatio, non indecora gravibus viris. Qua quidem in re naturam sequi optimum est. Erasm. d.l. - vs. 50: Quintil.

+ [krit] vs. 58 ernstigh K.b.: ernst'lick

[p. 104]

 

⁺⁺

 

Ey denckt aen wat ick zeid', als of 't sijn selven dé.

 

Ontslaet u vanden dwangh, veracht de kinder-wetten,

80

Derft wesen die ghij zijt, en op geen' regels letten;

 

Uw hand sal soo gelijck haer werck doen met uw' stemm,

 

Als waerense maer een, en dats' een dichte klemm

 

Van soet' eenparicheit, een minnelick bewegen,

 

Een' konst, by yeder een lang voor de school verkregen,

85

Een' eigenaerdicheit die niet te leeren is,

 

En al wat verder gaet half sott schier, en heel miss.

 

Wat zeiden Koningen en Vorsten deser eewen,

 

Quam een Gesant voor haer te singen oft te schreewen

 

Op een' gesochten toon, van uijt de School gehaelt,

90

Met handen in gebaer van regelen bepaelt,

 

Wat zeidense, wat niet? want emmers die Gesanten

 

Haer hoogste poogen is, haer' Boodschap daer te planten,

 

Soo datse vruchten ghev', en meent ghij dat ick dool

 

Die dat Nature geef te redden, niet de school?

95

Het heeft mijn' beurt geweest, en heb 't mij sien gelucken,

 

All wat ick Coninghen gelast was in te drucken;

 

Maer, gunt mij desen roem, ben ick 'er door geraeckt,

 

'T was eigen-driftigh wat ick zeid', en niet gemaeckt.

 

Gemaeckt, is 'techte woord: moght ick mijn' Tael wat schenden,

100

En voegde mij 'tuijtheemsch, 'k sou mij na Vranckrijck wenden,

 

Om u dat vuijl, Gemaeckt, te doopen soo 'tdaer heet.

 

Maer 'tis wat noodeloos: gebreeckter meer bescheet,

 

't Is onoprechticheit, 'tis Mommerij, 'tis leughen:

 

En kan die op den Stoel van 's Hemelsch waerheit deugen?

105

En werdt onwaerheit mij verboden op den hals,

 

En gaet mijn leeraer voor, en is sijn wesen vals?

 

Ick luijster na geen slecht verschoonen: als, dat Menschen

 

Niet even aerdigh zijn soos' ijeder wel souw wenschen,

 

En dat goed onderwijs quae zeden richten kan:

110

Sulck pleiten roert mij niet: geeft mij een ernstigh Mann,

 

Die mij hertgrondich leer', en soo sijn werck besweete

 

Dat sijn gebaer met recht lust, ernst en ijver heete;

 

Geeft mij een Stameraer die 'tgoede qualick segg',

 

Die mij guld' Appelen in aerden schalen legg,

115

En legg' sijn hert daerbij, en laet hij sich bewegen

+ [krit] Bij vs. 101: Affectatie. - vs. 121: Atque his clamoribus interdum excitantur lachrimae pueris et mulierculis; sed quae simul cum clamore exarescunt. Caeterum, quoniam cordatis perspicuum est, eos clamores non proficisci ab affectu dicentis, nihil commouentur, sed offenduntur potius. Siquidem ea demum vox gignit affectum in animis auditorum, quae ab animo bene affecto venit, praesertim vultu gestuque conveniente adjuta. Erasm. d.l.

+ [krit] vs. 82 Als K.b.: Al - vs. 99 'techte K.b.: 't rechte

[p. 105]

 

⁺⁺

 

Soo dat hij konstighe doe seggen, 'T is t'ondegen:

 

Sijn ongemaeckt ondeegh beweeght mijn hert veel meer,

 

Als 'tydele gepronck van die gemaeckte leer;

 

Want hij spreeckt uijt het zijn, en 'tkan niet anders wesen,

120

Of 'tWesen doet als 'tHert, daer 'tHert doet als het Wesen,

 

En dat 's mij spels genoegh, soo 'ck vande Boeren zeij,

 

En van de kinderen, die doen soo alle beij;

 

En voor dat doen en hangt geen masker, dat mijn' sinnen

 

Veeltyds in twijffel breng, of oock het hert van binnen

125

Half soo voll ijvers is als 'tuyterlick gelaet

 

Van 'tschoone spreken en 't veel woelen blijcken laet:

 

En of die Mann, soo noest met armen en met handen,

 

Sijn drift veel dieper haelt als even uijt syn' tanden,

 

En of dien heilighe, gestegen van 't Tooneel,

130

Niet soo veel heilicheits ontbreeckt als mij, en veel'.

 

Nu zyn 't mijn' droomen niet die ick u kom vertellen,

 

Segh ick ijet prijsselix, ick hebb veel metgesellen,

 

All van den selven sinn: u oock gebreeckt'er geen',

 

Die smaecken wat ick segg, en doen soo als ick 'tmeen,

135

En doen haer ongeveinst wel spreken seer hoogh achten,

 

Om datmen 'tsluijten siet op 't witt van haer' gedachten.

 

God ghev' haer loon, en lust om altyd soo te doen:

 

Staen ander' op haer stuck, en snij ick hier een' schoen

 

Die niemand passen will, uijt vrees, hij moght hem passen,

140

Soo treek' hem niemant aen. men heet' mijn spreken, bassen,

 

En klapp van ijd'len waen: 'k hebb mijn werck afgeleit

 

En danckbaerheit voldaen, soo 'ck voor af heb geseit;

 

Of meenen te voldoen, soo 'ck altoos derve seggen.

 

Het vall' dan uijt soo 'twill, naer mijn' bestecken leggen,

145

Of naerse niet en doen; daer staet een' waerheit vast,

 

Noodt ghij mij geern, ick gae noch wel soo geern te gast.

 

Koockt mij der zielen spijs naer eigen welgevallen,

 

Ghy hebt een mann aen mij; 'ksal noijt soo neuswijs mallen,

 

Dat ick'er 'tmael om schouw: 'k ben u niet moe gehoort,

150

Gesanten van om hoogh, Basuijnen van Gods Woordt¹⁾.

 

Brevi impetu 27. et 28. Oct.

+ [krit] Bij vs. 128: Quicquid autem notabiliter a natura recedit, ut delectet, tamen fide caret. Erasm. ibid.

+ [krit] vs. 121 spels K.b.: ruym - vs. 124 breng' K.b.: brenght - vs. 125 ijvers K.b.: yver

1) Onder het afschr. schreef H. zelf de volgende aanhalingen:
Oportet Ecclesiasten sibi notum esse, nec Artem modo, verum etiam naturam suam in consilium adhibere. Erasm. de rat. concion. lib. 3.
Dictum fuit canoro recitatori, si loqueris, cantas; si cantas, male cantas. Ibid.
Nec leuius peccant, qui vocem subinde tollunt clamore subito, ac repente demittunt, quum res nihil habeat vehementiae, quae res non caret specie dementiae. Ibid.
Atque his clamoribus, caet., zie bij vs. 121.
Quibusdam hic imponit praua artis imitatio, quod Graeci κακόζηλον vocant. Ibid.
Quem tu mihi Comoedum, quem Circulatorem spectare malis, quam istos in Concionibus suis rhetoricantes omnino ridicule, sed tamen suauissime imitantes ea quae Rhetores de dicendi ratione tradiderunt? Deum immortalem, ut gesticulantur, ut apte commutant vocem, ut cantillant, ut jactant sese, ut subinde alios atque alios vultus induunt, ut omnia clamoribus miscent. Id. Mor. encom.
Il n'ij doibt auoir que ceste difference, que quand on parle en public, il faut proportionner sa voix ȧ la grandeur de son auditoire, et è la multitude de ses auditeurs. L'Aut. du Traicté de l'Action de l'Orateur, p. 86.
Il faut prendre bien garde qu'en vostre geste il ne se remarque rien d'affecté, car generalement toute affectation est odieuse: mais qu'il paroisse purement naturel, et né des choses que vous dites, et de l'affection qui vous meut è les dire. Id. p. 192.

[p. 106]

Epitaphium Graswinckelij.

Mille librûm decies jacet hic; ut digna sepulchro

Marmora des, decies aggere mille libros.

2. Nou.

[Qui te caelauit, melius celasset, inepte]

Qui te caelauit, melius celasset, inepte,
Nec Coelo dignus, nec eras, me judice, caelo.

5. Nou.

Ad Schurmannam, cum mihi polygraphiae suae specimen mittens, quod promiserat, delere se scriberet nomen suum¹⁾.

Quam, precibus lassata meis, Schurmanna, dedisti,
Ultima posteritas admiratura Tabellam est.
Hoc delere vocas? frustra es, mea virgo; tuumque
Tam bene delendo facis indelebile nomen.

Bredae 18. Nou.

1) Het versje komt ook voor in een brief aan Anna Maria Schurman van 30 Nov. (Epist. Latinae).

Teering na neering²⁾⁺.

Kinderen, wordt dese redenen wijs,
Teering na Neering is goed onderwijs:
All' die meer uytgeven dan sy gewinnen
Weten in 'tende niet waer mé beginnen.
Waeren de Siecken niet heel buijten hoop,
Die niet en aten en hadden de Loop?

Hofwijck 5. Dec.

2) K.b., II, 373.

+ [krit] In marg.: Versus dactijlici.

Quanta nescimus³⁾⁺.

Wonderlick zijn Gods almachtighe wercken;
Maer wij versuijmender wel op te mercken.

3) K.b., II, 373, met den titel: Menschen onmacht. Het versje is niet gedateerd, maar staat onder het vorige.

+ [krit] In marg.: Noch (vers. dact.).

[p. 107]

 

Treedt op een' Mier, het en schijnt niet met all,

 

Evenwel in dese Mier is het all

5

Wat w' in een' machtigen Oliphant vinden.

 

't Schepsel is schoon, maer de Menschen zijn blinden.