Gedichten. Deel 7: 1661-1671

[1665]

Ad regem Kal. ian. CIƆIƆCLXV²⁾.

Si quot habes annos totidem bis, terque quaterque

Perpetuâ Gallos prosperitate regas,

Si quot habes Populos, et quot, Ludouice, mereris,

Tot victor Christi nescia Regna domes;

Incipe felices pulchro signare Kalendas

Auspicio; Diuos omina diua decent:

Solue domum obsessam, et Porcis immitte molestos

Daemonas; hoc ipsum quod Deus egit ages.

Paris. Kal. (1) Ian.

2) Ook in klad met den datum en den titel: Ad Regem ineunte a⁰. CIƆIƆCLXV. ut Arcem Auriacam praesidio liberet.

Ad Beuningium³⁾.

De Té te moneo, et de me te credere posco,
Me te, vel sine Té, plus quam Té diligere et me.

Ib. 4. Ian.

3) Coenraad van Beuningen (1622-1693), de bekende staatsman, was in 1665 als extraordinaris minister te Parijs.
Het gebruik van thee was in dezen tijd nog niet algemeen, vooral niet in Frankrijk. (Zie Fruin's Aanteekeningen op Droste, blz. 438.)

[Instruxisse Domum Auriacam Gothus asserit, et, si]

Instruxisse Domum Auriacam Gothus asserit, et, si

Dijs placet, inuiti est Creditor Auriaci.

Destruxisse Domum Auriacam se Rex ait, et sic

[p. 74]

 

Destructae sumptus imputat Auriaco.

5

Dicite Iuridici, instructor quid jure reposcat,

 

Quid destructori debeat Auriacus.

 

Ib. 5. Ian.

Ad Leaenam.

Elige, vir patiens, quâ sim minus arte molestus.

Si Prosae languor displicet, ecce Metrum.

Eod. 5. (Ian.)

[Tres totos Themidis Mystas exercuit Annos]

Tres totos Themidis Mystas exercuit Annos¹⁾,

Quaenam Fuquetio debita poena foret.

Quid montes peperere? Crucem? Lex obstitit et Fas:

Exijt e longo carcere in Exilium.

Euge. sed o ubi Lex, ubi Fas? e Carcere longo

Mittitur in longum Carcerem et Exilium.

Discite Iustitiam moniti non temnere, Reges;

Bis non-jure licet plectere, jure semel.

Par. 11. Ian.

1) Ook in klad met den datum.
Den 20sten Dec. 1664 was Fouquet (zie blz. 4) veroordeeld tot verbanning en verbeurdverklaring zijner goederen. Maar de Koning, die verwacht had, dat de doodstraf zou zijn uitgesproken, veranderde de ballingschap in levenslange gevangenisstraf, omdat ‘il pouvoit y avoir grand péril à laisser sortir ledit Fouquet hors du royaume, vu la connoissance particulière qu'il avoit des affaires les plus importantes de l'État’.

[Si malus Anglus aquae est Princeps, quid in Aere? forsan]

Si malus Anglus aquae est Princeps, quid in Aere? forsan
Esset et hic Princeps, nisi jam malus Angelus esset.

Ib. eod.

[Liber et exul eras, Ouidi; captiuus et exul]

Liber et exul eras, Ouidi; captiuus et exul²⁾

Fouquetius: prior hac Iustior ira fuit.

Exilio quidam plectuntur, Carcere quidam.

Quis malus inuenit Carcerem in Exilio.

Par. 14. Ian.

2) H. schreef eerst: Liber et exul eras, Ouidi; captiuus et exul Fuquetius: tanto Caesaris ira minor!
en voegde er in marg. bij: Regis grauior quam Caesaris ira, tanto Caesare Rex minor est.

Ad amicum³⁾.

Dum sumus hic, bene simus, et impendamus honeste

Quas modice Coeli gratia donat opes.

Ib. 15. Ian.

3) In 3 HSS., 2 zonder titel; het klad heeft den datum.

[p. 75]

In effigiem fuquetij¹⁾.

Fuquetij quod in hac Tabula est, dum tertia Messis

Conditur, obscuro Carcere delituit.

Fuquetij quod in hac Tabula non extat, ubique

Visitur, excelsi spiritus ingenij.

Sors aduersa virum ingentem produxit, et illud

E tenebris fulmen clarius emicuit.

Emicuit linguae flumen, calamique venustas

Enthea, et in vinclis libera dextra tamen.

Falleris, offensi nimium grauis ira Monarchae,

Si quod in hac Tabula est bis patiare pati:

Quidquid ad Exilium funesti adjeceris, illo

Laus et fama Viri crescit et Orbis amor.

Dum properas saeuire, faues; quem simplice poenâ

Fecisti magnum, duplice maior erit.

Par. 19. Ian²⁾.

1) Ook in klad met den datum en den titel; het net heeft: In effigiem.
vs. 2 klad eerst: Conditur, obstantes occuluere serae - vs. 6 fulmen klad eerst eveneens, dan lumen - vs. 8 Enthea klad eerst: Mascula - tamen klad eerst eveneens, dan tuis

2) Voor de 4 laatste verzen stonden eerst 4 andere en het gedicht was gedateerd 14. Ian. Den 19den bracht H. de verandering aan.

In eius bina supplicia³⁾.

Quidquid apex apicum Iuris potuisse putatur,

Fuquetius magno robore sustinuit;

Iamque neci votum, si quid vindicta valeret,

Vidimus exilio plectere Vota caput.

Lenior infestis animis sententia visa est,

Et nimium, quam pro crimine, Poena leuis.

Codicis augusti leges, legesque Nouellae

Et Pandectarum pondere crescat opus;

Hactenus ignotum Poenis memorabile Poenae

Nomen adinuentum est, Carcer in Exilio.

Unum de gemino Proaui sumpsere, Nepotes

Uno de geminum Crimine supplicium.

Qua raperis, Ludouice? potes, justissime Regum,

Velle nouae morti tradere qui perijt?

Par. 19. Ian.⁴⁾

3) Ook in klad met den datum en den bovenstaanden titel; het net heeft geen titel.

4) Het vers werd den 14den Jan. geschreven. Maar later schrapte H. 2 regels en voegde er 4 aan toe.

[p. 76]

Ad petitum¹⁾.

Dum patriâ parvum designas voce Petitum,

Illud non ὄνομα est, Galli, sed ἀντόνομα.

Nomine fac magnus, maior vel maximus esto,

Supremo semper nomine maior erit.

Par. 21. Ian.

1) Pierre Petit (1598-1677), was wis- en natuurkundige. Hij was ingenieur en geograaf van den Koning, later intendant van alle vestingwerken in Frankrijk. Hij heeft eene menigte wetenschappelijke werken geschreven en verschillende werktuigen uitgevonden. Petit was zeer bevriend met Christiaan H. en met zijn vader.

Ad ipsum.

Magne, tuo Regi nimium neglecte, Petite,

Richelij quondam clare cliens et amor;

Si qua fides vati, venient prudentia sero

Saecula, cum votis mille Petitus eris.

Ib. 22. Ian.

Parisium populosa²⁾.

Lutetiae tres et quatuor visurus Amicos,

Inuenio tres et quattuor isse foras.

Desino mirari, quod magnam plena per Urbem

Exundent Populo compita; nemo domi est.

Ib. 26. Ian.

2) In 3 HSS., 2 zonder titel. Het klad heeft den datum.

Ad regem, quod ill.ⁱ Leaenae filium divite Abbatia donasset³⁾.

Quod fidei studijque memor, Ludouice, Paterni

Ornasti censu diuite Progeniem,

Quae tibi pro dono debetur gratia, Gallo,

Crede mihi, longe latius orbe, patet.

Omnibus hoc Populis donas, ubi nota cuiquam est

Dura Leonini gloria seruitij;

Si dubitas, memet fateor venisse Batauus

In partem magni muneris, hac Apochâ.

Ib. 27. Ian.

3) Ook in klad met den datum en den titel: Ad Regem, cum openlent.^ma Marmonsterij Abbatia filium D. de Lionne donasset. Aan het versje is eene felicitatie in Fransch proza toegevoegd, gedateerd: 28. Ian.
Van de vier zoons van Lionne is één abbé, een ander bisschop in partibus geweest. (Vgl. Saint-Simon, Mémoires, uitg. van Chéruel, 1856, III, 54.)

[p. 77]

(Droomen of dencken)¹⁾.

Droomen is dencken sonder verstand,
Dencken is droomen met open' oogen:
Beide zijn vodden uyt eener hand,
Waerm' op vertrouwt, men is bedrogen.

Par. 4. Feb.

1) K.b., II, 375. - In 2 HSS., beide zonder titel; een daarvan is bij de Lat. gedichten.

Ad ill.^m leaenam²⁾⁺.

Cras et Leaenam et Cerberum Alcides novus,
Pugil Batavus aggredi linguâ et manu,
Feroci utrâque, athletice inflatus paro;
Nisi me Leaena et Cerberus linguâ et manu
Iubeant abire in maximam malam crucem;
Dicant uterque quid eligant, quid audeant.

Ib. 11. Feb.

2) Ook in klad met den datum en het onderschrift: Id est secundum vulgatam, De grace, un moment d'audience.

+ [krit] vs. 5 Iubeant klad: Iubeat

In effigiem eius quam in tabula uxor tenet³⁾⁺.

In Tabula pictam, meliorem in pectore gesto.

3) Ook in klad met bovenstaanden titel: het net heeft: In eadem uxor loquitur. - Zie blz. 72.

+ [krit] vs. 1 Tabula klad: gremio

[La peinte dans ma main]

La peinte dans ma main⁴⁾,
La viue dans mon sein.

Ib. 13. Feb.

4) Het versje staat onder het klad van het vorige, dus bij de Lat. gedichten.

In ill.^mi Monmorij Tuberosae descriptionem poeticam⁵⁾⁺.

Ut de Montmorij Charitum pulcherrimus horto

Omne solum recreans flosculus emicuit,

Erubuit Natura, et, pro tot Floribus ipsa

Hunc, ait, hunc unum me peperisse velim.

Ib. 16. Feb.

5) Ook in klad met den datum en den titel: In Ill.^mi Monmorij Tuberosae descriptionem longe venustissimam.
Henri Louis Habert seigneur de Montmort († 1679) had zitting in het parlement en in de Académie. Hij heeft o.a. de werken van Gassendi uitgegeven.
De Montmort had een Lat. vers geschreven op de Hyacinthum Indicum tuberosa radice, en gaf den 21sten Febr. 1665 (nieuwe stijl) een afschrift daarvan aan H. ten geschenke. Het HS. bevindt zich op het Rijks-Archief (Papieren van Huygens).

+ [krit] vs. 1 Charitum klad eerst eveneens, dan: nuper

[p. 78]

In summi poetae Cornelij praestantissimos versus latinos, quos monmorio et mihi recitaverat¹⁾⁺.

Hactenus e Gallis animam Cornelius hausit,

Hactenus his ortum debet et ingenium:

Heic sibi personam detraxit; Gallia Mater,

Da veniam, Patriâ nobiliore tumet.

Roma suum Ciuem sibi vendicat; ipse Latinum

Spiritus, ipsa probat Musa Latina suum.

O Latias inter splendens Cornelia gentes,

Hic tuus aut est, aut debuit esse Nepos.

Ib. eod.

1) Ook in klad met den datum en den titel: In Cornelij elegantissimam Poesin Latinam.

+ [krit] Bij vs. 8 in marg.: Cornel. Gallus.

Ad Monmorium²⁾⁺.

O bone, qui totus fauor et clementia totus,

Totus amicorum viuis amans et amor;

Quid compellari toties et inutile Carmen

Mittere me et vanas tot juuat ire preces?

Non peto quod pretio redimas; vernacula posco

Munera; da solum Tuber et adde Rosam.

Ibid. 17. Feb.

2) Ook in klad met den datum en bovenstaanden titel; het net heeft tot titel: Ad eundem.

+ [krit] vs 3 et klad: quid

Ad Cornelium, ne gravetur dictorum versuum exemplar tradere³⁾⁺.

Hamus hic est, caue Corneli, quâ delitet, escam,

Pisciculo pisces venor, Amice, tuos.

Da piscatori danti tibi verba Batauo

Quae attonito nuper verba Latina dabas;

Da, rogo, da dignam Româ florente Poesin,

Quâ Maro, cum velles, et Iuuenalis eras.

Ardeo Romanum populis ostendere Celtam,

Et procul hinc famae nuncius esse novae.

Trade peregrinis quo non, si forte Poeta,

Credar adulator Praeco, sed Historicus.

Ib. 18. Feb.

3) Ook in klad met den datum en den titel: Ad Cornelium cum superiore Epigrammate.

+ [krit] Bij vs. 9 in marg.: C. Hugenij Ανέργαστα peregrina.

[p. 79]

Veronae Laus¹⁾.

Quid venetos, romam et napolim visure laboras?

Unica tres visas visa verona dabit.

Ib. 23. Feb.

1) Ook in klad met den datum en den titel: Verona.

Ad ill.^m Leaenam²⁾⁺⁺.

Quando vale dicam? quando, quas reddere grates

Non queo, dicentem ferre, Leaena, voles?

Da breue momentum post quae tam longa dedisti;

Ut breuis est, leuis est, quem patiere, labor.

Nempe quod efferri verbis non posse fatebor,

Ut meritis aliqua par sit, Amice, tuis,

Ore (quod est Batavûm) minus aptus, corde profabor,

Unius implebit altera lingua vicem.

Unde, quod agnoscam rerum me pondere vinci,

Officiosa magis verba silentis erunt.

Ne fuge congressus taciti fastidia; solum

Post Vale mutus ero Rhetor, et ibo foras.

Ib. 8. Mart.

2) Ook in klad met den datum en den titel: Ad D. de Lionne.

+ [krit] In marg.: Ne sim, quâ soleo, garrulitate grauis.

+ [krit] vs. 5 fatebor klad: fatemur - vs. 7 aptus klad: apti - profabor klad: loquemur

Misslagh³⁾.

Ick weet niet hoe mijn uerwerck gaet;
't Wijst negen en 'tis Tien op straet.
Uerwerckers, weet de konst geen raed?
Het wijst te vroegh en 'tslaet te laet.

Par. 10. Mart.

3) K.b., II, 373.

Schade van ongebruijck⁴⁾.

Mijn uerwerck is in vreemden staet,
'T slaet uijt, om dat 't niet uijt en slaet.
't Valt door verroesten van den graet.
't Kan niet bestaen om dat het staet,
'T vergaet, om dat het niet vergaet.

Ibid. eod.

4) K.b., II, 367.

[p. 80]

Ad Abbatem Brunaeum, bibliothecae et supellectilis antiquariae in aulae ὑπερῴῳ custodem regium¹⁾⁺.

Hic, hominum supra turbas et inania rerum

Inferiora, bonae mentis in Arce sedet,

Hic veteres inter Diuos et Caesaras inter

Ipse suo regnat Caesar in imperio.

O sortem, Brunaee, tuam, qui celsior omni

Turbine ab antiquo despicis Orbe novum.

Ib. 19. Mart.

1) Ook in klad met den datum en den titel: Ad Abb. Brunaeum Bibliothecae et Supellectilis Antiquariae custodem Regium.
De abt Bruneau, die het opzicht had over de penningverzameling van Gaston hertog van Orléans, stond later aan het hoofd van het Cabinet des Antiques van den Koning. In Nov. 1666 werd hij in de Louvre bestolen en vermoord. (Zie I.A. Dulaure, Histoire de Paris, VII, 1825, blz. 68.)

+ [krit] vs. 2 sedet klad: sedes - vs. 4 suo klad: tuo - regnat klad: regnas

[Saluus ero, si vis, quod de Latrone beato]

Saluus ero, si vis, quod de Latrone beato²⁾

Sumebas, de me sumere supplicium.

2) Deze regels staan aan den kant van een blad, waarop verzen van 10 Feb. tot 19 Maart zijn geschreven.

Ad ill.^m d. de Lionne³⁾⁺.

Historia est quod, Amice, petis; non Fabula. Cum se
Libertas Venetûm vinciret foedere nostrae,
Cuius ego pars dicta fui quotacumque negotj,
Obuius Arssenio factus Seruita Batauo,
O, exclamauit, fauor et clementia Coeli,
Quod mihi mortalis produxit tempora vitae,
Donec ad hunc Oratorem Respublica misit,
Quae mecum sapiens et veri conscia, Romae
Pontificem verum vocat et putat AntiChristum.

Par. 23. Mart.

3) Een Lat. briefje is aan het vers toegevoegd.
Zie over H.'s reis naar Venetië in 1620, dl. I, 185, en Bijdragen en Meded. v.h. Hist. Gen, 1894, blz. 62-152.

+ [krit] vs. 4 Pietro Sarpi (Paolo Servita) was rechtsgeleerd raadsman van Venetië en had zeer grooten invloed. Hij leefde van 1552-1623.

In navem classis Anglicanae Londinium in suo portu igne consumptam CIƆIƆCLXV⁴⁾.

Londinium per se perijt, procul hoste Batauo,

Ipsa suo puluis Puluere facta ratis.

4) Ook in klad met den datum en den titel: In navem Classis Anglicanae igne consumptam.
Het oorlogsschip Londen, dat 70 stukken voerde, vloog in Maart door eene onbekende oorzaak op de Theems in de lucht. Van de 400 man, die er op waren, brachten slechts 4 er het leven af. (Vgl. Hollandtze Mercvrivs van 1665, blz. 45.)

[p. 81]

 

Si sapiunt, caueant Fati portenta Britanni;

 

Incipit a Coelo quod meruere mali.

 

Essonae 26. Mart.

In eandem¹⁾⁺.

Innumeras inter stipatas Aere carinas,

Haec quoque non justae machina vota rei,

Londinium nec Aquâ, nec Tempestate, nec Annis,

Nec proprio perijt igne, sed igne Dei.

Fontibellay. 27. Mart.

1) Ook in klad met den datum.

+ [krit] Bij vs. 3 in marg.: majoris incendij omen.

Amantis infortunati²⁾.

O miserum me Grammaticum, per Phijllida duram

Qui scio quid sit Amor, nescio quid sit amor!

Ib. eod.

2) Ook in klad met den datum, maar zonder titel.

[Chezius Orator nostra dicturus in Urbe est]

Chezius Orator nostra dicturus in Urbe est³⁾⁺:

Exoratorem, Musa, fac esse tui.

De re nil refert; Collegis quae dare possit,

Sola sibi poscit verba Latina dari.

Garrula gens Galli est: Romane hic garrulus ut sit,

Si facis in Patria, Quintilianus erit.

Inter Montargis et Nogent. 28 Mart.

3) Sebastien Chieze behoorde waarschijnlijk te huis in het prinsdom Orange. Toen H. in 1661 naar Parijs ging, was Chieze in zijn gevolg (Dagb., 68); in 1665 werd hij lid van het parlement te Orange (vgl. Chambrun, Relation, 101). In 1669 werd hij door den Prins met eene zending naar Madrid belast, waar hij vele jaren gewoond heeft en in 1679 is gestorven. H. was met Chieze zeer bevriend en stond met hem in correspondentie (vgl. Jonckbloet et Land, blz. CLXVIII-CLXX). Ook in de brieven van Christiaan wordt zijn naam dikwijls genoemd.

+ [krit] vs. 6 in? Het woord is onduidelijk.

Patientiae laesae emblema⁴⁾.

Quae distinguit agros sepes, et amoena viarum
Vestit multa suis et obumbrat frondibus Arbor,
Si modo non tactas praetergrediare, viator,
Innocuas adstare vides, placidas, immotas.
Sin pedes, aut eques, aut curru concusseris, ipso

4) Ook in klad met den datum en den titel: Patientia laesa.

[p. 82]

 

Impulsu frendere putes, et vindice ramo

 

Ulcisci male turbatam properare quietem.

 

Mitibus ingenijs idem furor emicat, idem

 

Ignis amat, si vexentur, prorumpere; si non

10

Vexentur quidvis tacite perferre paratis.

 

Discite quam paruo constent discrimine Pacis

 

Consilia, et semper nocui molimina Belli.

 

Inter Varennam et Palissam 3. Apr.

In transitu Tararae montis pridie paschatis¹⁾.

Ingrati Tararae montes et inutile saxum,

Improba Telluris tubera, pondus iners;

Cui Natura bono, quem vos produxit in usum?

Vexandos homines hic voluisse puto.

Nec vitio solis hoc vobis verto; jugorum

Quidquid ubique tumet, nescio cur tumeat.

Unius certe Montis memor unius usum

Amplector sacro, quo loquor ista, die;

Nempe cui projecta dedit Caluaria nomen;

Unicus in terris utilis ille fuit.

Tararam montem equo transiens 5. Apr.

die primo Paschatis.

1) Ook in klad met den datum. Het woord montis is daar uit den titel weggelaten.
Den 26sten Maart was H. van Parijs vertrokken naar Orange; hij kwam daar den 12den April aan (Dagb., 69).

In coronam circa solem apparentem, quâ horâ s.p.q. Arausionensis sacramentum principi dixerunt²⁾.

Dum stat Arausiacae confirmatura Coronae

Antiquam Populi laeta Corona fidem;

2) Ook in klad met den datum, maar zonder titel. Het versje is gedrukt in de Relation De ce qui s'est passé au Restablissement d' Orange: Ensemble les Discours et Harangues qui ont esté faictes pour le mesme subject. Par Monsieur de Chambrun, Ministre de la Parole de Dien à Orange. A Orange: Par Eduard Raban, Imprimeur Ordinaire de Son Altesse, et de la Ville et Université. MDCLXVI, blz. 149.
Den 12den April was H. te Orange aangekomen en schitterend ontvangen. Hij werd er beschouwd als een ‘Moïse libérateur’, die een einde zou maken aan de onduldbare Fransche onderdrukking. Den 7den Mei had in het oude Romeinsche circus van Orange de afkondiging der amnestie plaats en het afleggen van den eed in tegenwoordigheid van H., die op een zetel voor den opgerichten troon had plaats genomen. Plotseling ‘une voix d'estonnement s'eleva parmy la foule, et chascun estant curieux de sçavoir la cause de ce tumulte, on en fut assés informé, quand on vid en l'air une Couronne, qui s'estoit justement arrestée sur le Throsne qu'on avoit dressé pour le Prince (Chambrun, Relation, blz. 148).

[p. 83]

 

Non dubie Coelo placuit, quod utrique Coronae

 

Tertia de Coelo missa coronat opus.

 

Araus. 8. Maij.

In stupendam provinciae vallem clausam Fr. Petrarchae olim secessum¹⁾⁺.

Aonij Colles, et tu Permessidos undae

Fabula, tu bifidi Montis inane sacrum;

Nescio vos, et scîsse nego: non hausimus illic

Quam Vates potam reddere fertur aquam.

Hac latices de Rupe simul geniumque Poetae

Traximus, haec venam prodiga vena dedit.

Scilicet hac olim plenus totum imbuit Orbem

Qui meus hoc latuit verus Apollo specu.

Heic nostras habitasse Deas, hoc Numina Pindo

Sola sacri cantus nescia turba neget,

Nescia Petrarchae, diuinae nescia Laurae,

Nescia, quam nemo nescit, amicitiae.

Heic Helicon, heic Cirrha mea est, hic Vatibus esse

Fons dedit, hic vati cuilibet esse dabit.

Ite per haec tanti vestigia Vatis, Amantes,

Ite quibus docti ridet Amoris amor,

Ite quibus casti: cecinit quae Virgo relecta

Poscat et a casta prole seuera Parens:

Nec leget haec quisquam qui non velit esse Petrarcha,

Nec quae Petrarcham non velit esse suum.

O Genij, o puri Manes, o omnibus Umbris

Utraque sub Terris sanctior Umbra mihi,

Vos ego, si fas sit, vel humi prostratus adorem,

Vobis liba libens intemerata feram.

O latices vitrei, o stipatae floribus herbae,

Quas roseo pressit candida Laura pede,

O latebrae, o saxa, o ludentis nobilis horror

Naturae, o vasti Fontis amoene furor,

O, qui inspirastis vestro monumenta Poetae

Non nisi cum vobis interitura, loci;

1) Ook in klad met den datum en den titel: In Vallem clausam, en in 2 afschr. van andere hand. Het gedicht is gedrukt bij Chambrun, Relation, blz. 153.
Den 14den Mei bezocht H. Vaucluse, waar Petrarcha gewoond had, en den 14den Juni nog eens. (Dagb., 70). - II.'s oudste zoon, Constantyn, had in Sept. 1649 Vaucluse bezocht en er eene beschrijving van gegeven. (Vgl. Journalen van Const. Huygens, den zoon, in de Werken v.h. Hist. Gen., N^o. 46, blz. 132.)

+ [krit] In het klad en in de afschriften zijn achter vs. 18 nog de beide volgende regels ingevoegd: Candor ubique, fides, ardor coelestis ubique, Quoque deos fas sit, fas sit amare deas. - vs. 28 furor afschriften en Chambrun: rigor

[p. 84]

 

Vos adij praesens, vos vestri plenus adibo

 

Mente procul, quo me sors mea cumque vehet,

 

Omnibus Umbra locis Laurae comes, Umbra Petrarchae

 

Omnibus Hugenio, dum superabit, erunt.

 

Arausione 9. May.

Arausioni sapere et laetari¹⁾⁺.

Ilicet, absolui pensum, mandata peregit

Praestita constanti longa labore fides.

Tertius Annus abijt, en quartus, Arausio, rebus

Me videt affixum, me stupet esse tuis.

Si quaeras, quis tanta labor dispendia lapsi

Temporis in lentum traxerit exilium;

Exoranda fuit Ludouici gratia; dicam

Simplicius? rupes viua mouenda fuit.

Mouimus, en mota est; et, quae tibi propria Rupes

Hactenus est, porro desinet esse grauis.

Unius es Domini; quid sit seruire duobus

Gnara, vide quo sis libera facta jugo.

Ut sapiant Reges, juuat insanire Ministros,

Non duri capitis ferrea saepe manus.

Desierat Ludouicus, et, ut cecidere Nepotis

Moenia, saeuitum credidit esse satis.

Non eadem Dys est ratio famulisque Deorum,

Foeda fere pulchri corporis umbra venit.

Tum procul a Dominis Dominorum rebus adesse

Et proba nunc et mox improba velle docet.

Testibus hoc, nisi res clamet manifesta, probetur

Siue Redonnetis, siue Bedaridibus.

Nempe sub his Dominis, si Dijs placet, hisce Monarchis,

Hoc suspirasti muta sub imperio;

Dum poenae, gemitus, irritamenta, querelae,

Proditio; lachrimae guttula crimen erat.

1) Ook in klad met den datum en den titel: Constantinus Hugenius de Zuijlichem Arausioni Sapere en Laetari.
Den 24sten Jan. ontving men in het stadje Orange de officieele mededeeling van H., dat het vorstendom door Lodewijk XIV teruggegeven was aan den Prins. Er werd luidruchtig feest gevierd, maar nog veel meer, toen H. den 12den April in de stad was aangekomen. Gedurende zijn verblijf, dat tot 18 Juli duurde, hadden er vele feestelijkheden plaats, waaraan de bevolking met groote opgewondenheid deel nam (vgl. Chambrun).

+ [krit] vs. 22 Over Redonnet vond ik in de mij ten dienste staande bronnen niets opgeteekend. - De Bédarrides was bevelhebber geweest van het kasteel te Orange gedurende de Fransche overheersching. Hij is later in dienst der Staten overgegaan.

[p. 85]

 

⁺

 

Dum leue colloquium, dum pene silentia Miles

 

Vindicat, et faciunt vincula sola reos.

 

Dum simul insontes Pueros, Iuuenesque Senesque

30

Terribili insanum Fulmen ab Arce ferit,

 

Dum furor Infantes idem innuptasque Puellas

 

Pro libitu flagris multat et exilio.

 

His erepta malis, his extricata nefandis

 

Artibus, hanc ultra non subitura crucem,

35

Aspice quam laetus radiet post nubila splendor,

 

Quam puros Oriens nunciet iste dies.

 

Rege cares. cecidit pacati Principis ira,

 

Nec superest vel pro crimine culpa quidem.

 

Promo novas Tabulas: veterum dispungitur ipsa

40

Mentio: quid sorti credis abesse tuae.

 

Quid censes vel obesse, sedes tranquilla gementes

 

Inter et haud ullo pondere pressa sedes;

 

Suspiratur apud confines undique gentes

 

Quos vanâ miseros messe tributa vorant.

45

Te quis scripturas, quis vectigalia lictor

 

Poscit, ubi exactor Miles, ubi flagra sunt?

 

Tota tua es, tibi tota vacas, tibi tota laboras

 

Res tua, quâ sudas, non dominantis heri est.

 

Pasce tuos Vermes, Oleas depasce, Morosque,

50

Vinaque purpureo collige pressa cado:

 

Messis ubique tua est: domino vectigal adimples,

 

Si modo grata Fidem pendis et Obsequium.

 

Hoc Libertatem pretio, hac mercede, quod Auro

 

Charius est, Pacem perpetuare potes.

55

Has tibi discedens Diuas, haec Numina trado,

 

Hisce potes cultis id quod es esse diu;

 

His male neglectis et ferrea saecla redibunt,

 

Et grauior primis ultima plaga malis.

 

Felicem Populum, qui felicissimus esse

60

Tunc modo cessabit, cum volet esse miser!

 

 

 

Arausione 23. Maij.

+ [krit] vs. 27 Miles klad eerst: lictor - vs. 32 flagris klad: flagro

In laurae ut fertur sepulchrum, epigrammate regis francisci I, quod Avenione ostentatur, decoratum¹⁾.

Laura sub hoc Tumulo est, quae, post mille aurea, tandem

Digna coronato Carmine visa fuit.

1) Ook in klad met den datum en den titel: In sepulchrum Laurae Regio epigrammate, quod Avenione ostentatur, Francisci I. decoratum. Het versje is gedrukt bij Chambrun, Relation, blz. 158, met den titel: In Sepulchrum Laurae, Regio Epigrammate Francisci I. decoratum.
Den 15den Mei had H. Cabrieres bezocht en het huis gezien, waar Laura gestorven heette te zijn.

[p. 86]

 

Miramur victis viuam placuisse Poetis?

 

Inuictis placuit Regibus ipse cinis.

 

 

 

Monspelij. 1. Iun.

Ad praestantiss.^m virum Neuraeum¹⁾⁺.

Macte tuâ virtute, virûm, Neuraee, bonorum

Optime, et Heroi fidus adesto tuo.

Macte. recordandi succedet tanta voluptas,

Ut nolles aliquid non subijsse mali.

Nempe dies veniet quâ, te comitatus Achate,

Ille volet Batauos liber adire meos.

Laeta dies propera, quâ se Neuraeus Amico,

Cultori sistat Vardius Hugenio.

Arelate 5. Iun.

1) Ook in klad met den datum en den titel: Ad Neuraeum.
Mathurin de Neuré († 1677) was wiskundige en astronoom. Hij was een zeer geleerd man, die ook Latijnsche verzen heeft geschreven. Christiaan H. kende hem en stond sedert 1661 met hem in briefwisseling. H. heeft De Neuré betrokken in zijn dispuut met Corneille (vgl. Lettres du Seigneur de Zuylichem à Pierre Corneille, blz. 23-34).

+ [krit] vs. 8 Waarschijnlijk François René du Bec-Crespin, markies de Vardes (1622-1688), een officier en hoveling, die in 1664 wegens hofintrigues in de citadel te Montpellier gevangen was gezet.

A valle clausa Petrarchae iterum adita ultimus discessus²⁾⁺.

Valete, Manes optimorum Amantium
Feliciumque, quos sibi constans tenor
Puri pudoris a pudore vendicat,
Qui quidquid est Amantium atque amentium
Amare caste, amare constanter docet:
Vale vorago Fontis augustissimi,
Solo Petrarchae fonte nec profundior
(Genij ingenjque fonte) nec perennior.
Valete clausae Vallis illustres aquae,
Solâque Laura Sorga non formosior:
Valete Colles herbidi, innocentium
Testes amorum, dum, fauentibus Dijs,
Arsere flammis laeti Amantes mutuis,
Et se Petrarchae Laura composuit suo,
Ut huic Petrarcha, gaudijs insontibus
Et quae Diana vel suo in coetu probet:

2) Ook in klad met den datum en den titel: Constantini Hugenij a Zuylichem a Valle clausa ultimus discessus. Het vers is gedrukt bij Chambrun, Relation, blz. 159.

+ [krit] vs. 5 docet klad en Chambrun: docent - vs. 15: insontibus Chambr.: insolentibus - vs. 16 vel suo in coetu Chambr.: Virgines inter

[p. 87]

 

⁺

 

Valete Rupes horridae, suspirijs

 

Vidui Poetae, lachrimis et questibus

 

Tactae et rigatae, cum, inuidentibus Dijs

20

Orbi maligno debitam Coelo facem,

 

Fecere sidus Fata quod laurus fuit,

 

Et Virgini adscripsere Virginem nouam:

 

Valete, quotquot aut fero, aut blando situ

 

Ridetis, aut terretis hospitem, loci:

25

En ultimum reuiso vos, nostrum decus,

 

Amorque noster, ultimum vos alloquor,

 

Septentrioni nunciaturus meo

 

Quam digna merces sitis ingentis viae;

 

Quam, quae Batauos ducit ad Gangem fames

30

Insana lucri, vilis et pudenda sit

 

Prae vestri amore, qui bonae Mentis viam

 

Et semitam virtutis ignauos docet.

 

Vos, Zulichemum si illubentes hospitem

 

Non pertulistis, este blandi posteris

35

Hugenianis, quos auitus forsitan

 

In hasce plagas mentis ardor aduehet.

 

Subscribet his Iambulis volens libens

 

Quisquis meorum est; plurimi adscribent suos

 

Meliore venâ, quo sciatis quam pari

40

Studio atque amore vos colamus, o boni

 

Sanctique Manes optimorum amantium.

 

Merindolij 14. Iun.

+ [krit] vs. 30 vilis klad: et vilis - vs. 33 illubentes Chambr.: illubenter - vs. 37 his Chambr.: hisce - volens libens klad en Chambr.: libens volens

In praetorium d. De Amat toparchae Gravezonij¹⁾.

Si forte quaeras qualis hanc Herus villam,
Quâ sorte quâ virtute clarus, exornet,
Et oppidi docebit et viri nomen:
Amatvs omnibus, Hospes, et Gravi Zonâ est.

Araus. 29. Iun.

1) Den 22sten April 1666 dankte H. Amat voor ‘les ciuilitez dont il vous a pleu m'obliger’ en voor ‘les bontez dont vous auez daigné honorer chez vous un pelerin importun’ (Lettres françaises) Gravezon is eene kleine plaats ten noorden van Avignon.

Ad Posthumum commode viventem²⁾.

Commoda parta tibi est Conjux, et commoda Proles,

Commodus et mirae fertilitatis ager,

Commoda, si cuiquam, vicinia, commodi Amici,

Et caput immensae commoditatis Opes.

2) Ook in klad met den datum, maar zonder titel.

[p. 88]

 

⁺

5

Una modo lautam turbant incommoda sortem,

 

Unâ nube nigrâ laeditur ille dies:

 

Quod placeat paucis tali discedere vitâ,

 

Nemo satur velit has perdere delitias.

 

Sit mihi quod sat sit, quo possim velle carere:

10

Posthume, non est res commoda, nolle mori.

 

Gratianopoli. 22. Iul.

+ [krit] vs. 8 perdere klad: linquere

(Van Dirck)¹⁾.

Dirck loopt te Leiden leegh, en schrijft aen moer en vaer,
Hij volght sijn' studien. dat spel is uijt geborsten;
Hij loopt de meisjes nae, en soo is 'tvalsch en waer.
Hij is niet besigh als met hupsche jonge Borsten.

Gratianopoli. 22. Iul.

1) K.b., II, 372. Zonder titel in het HS.

Carthusianus²⁾.

Si quis rite mori, si sancte viuere nôrit,

In medio rerum turbine Carthusia est.

2) Ook in klad, zonder datum en titel. Het versje komt echter voor in II.'s HS. der Parerga peregrina en behoort dus in deze jaren te huis.
Onder het klad schreef H.: Nescio ubi.

[Indicium hic veri facit ipsum nomen; ubique est]

Indicium hic veri facit ipsum nomen; ubique est³⁾

Peccati labes et genus, eva, tuum.

Geneuae 28. Iul.

3) Van Orange afgereisd bezocht H. Genève, waar hij door eene eerewacht werd afgehaald (Zie Oeuvres de Christiaan Huygens, V, 435.)
Onder het versje staat: Sat a sat.

Ad comitem d. de Dona⁴⁾.

Est ubi stillantis pluuiae se gratia spargit,

Est ubi felices imber inundat agros:

Ceperit hinc illinc aliquid quis ab aethere doni;

Tu, quantus quantus, maxime, Dona Dei es.

Salinis Sequanorum 25. Aug.

4) Frederik graaf van Dohna († 1688) was een zoon van Christoffel, opperkamerheer van den Koning van Boheme en later gouverneur van het prinsdom Orange, en van Ursula van Solms. Dohna nam in 1650 deel aan den aanslag van Willem II op Amsterdam en volgde later zijn vader op als gouverneur van Orange, waar hij tot 1660 bleef. Toen vestigde hij zich op zijn landgoed Coppet bij Genève.
H. bezocht op zijne terugreis met Dohna Franche-Comté, daar hem was opgedragen ‘de venir faire en ceste Bourgongne une reueuë des Terres de la Maison de Chalons que S.A. Monseigneur y possede’. (Brief van 29 Aug. 1665 aan de Prinses van Lislebonne; Lettres françaises.)

[p. 89]

Basilea Friburgum Brisgoiae equitans natali meo¹⁾.

Hactenus a Patria aversos discurrimus Amnes,

Et mare non nostrum visere cura fuit.

Post iter emensum tandem, post Gallica saepe

Littora, post Britones interim et Auriacos,

Post exantlatos Terrâque Marique labores,

Et plenam Domino praestitam ubique fidem,

Inueni te, Rhene pater, sit gratia Fatis,

Inueni quae me deferat unda domum.

Quâ dum Fortuna recreor quâ luce creabar,

Bis Constantinum me puto, bis genitum.

Quod si tum Superos indulgent Fata fauentes,

Ut liceat reduci dicere, πάντα καλῶς,

Per te, nostra Domus, per te Respublica nostras,

Ter mihi natalis fulserit iste dies.

Natali meo (4 Sept.) LXIX^o. equitans Basilea

Friburgum Brisgoiae.

1) Ook in klad met den datum, maar zonder titel.

Eodem itinere²⁾.

Cum, turbata, tuas fugeret, Basilea, procellas,

Hac meus elabens fecit Erasmus iter.

O iter, o dilecta Viri vestigia, si, qui

Vos, eques, ingenij viribus assequerer,

Quem nemo assequitur veterum virtute sophorum,

Nemo nec eloquio nec Pietate, virum;

Quanta ego de ingenti Batauo miracula, quantam

Belgarum referam luminis historiam!

Sed vanus foret iste labor et inutile Carmen,

Ipse sui Autorem semet Erasmus habet.

Quis fuerit, quae relliquit monumenta loquuntur.

Singula diuini nominis instar habent.

Abstineant, narro Pictoribus atque Poetis,

Virgilios manus haec vincit et Holbenios.

Friburgi Brisgoiae 5. Sept.

2) Ook in klad met den datum.

Op mijnen geboort-dagh³⁾.

Noch eens September, en noch eens die vierde dagh

Die mij verschijnen sagh!

Hoe veel Septembers, Heer, en hoe veel' vierde dagen

Wilt ghij mij noch verdragen?

3) K.b., I, 532.

[p. 90]

 

⁺

5

Ick bidd om geen verlang: 'tkan redelyck bestaen,

 

Het ghen' ick heb gegaen:

 

En van mijn' wiegh tot hier zijn soo veel dusend schreden

 

Die ick heb doorgetreden,

 

(Met vallen, lieve God, en opstaen, soo ghij weett,)

10

Dat die all 't selve leed

 

En all' de selve vreughd naer mij hadd door te reisen,

 

Sich drijmael sou bepeisen

 

Wat besten oorber waer, gelaten of gedaen.

 

Mij, Heere, laet vrij gaen;

15

Mijn' roll is afgespeelt, en all wat kan gebeuren

 

Van lacchen en van treuren

 

Is mij te beurt geweest, en all wat beuren sal

 

Sal 'tselve niet met all,

 

En d'oude schaduw zijn van dingen die wat schijnen

20

En komende verdwijnen.

 

Wat wacht ick meer op aerd, waerom en scheid' ick niet?

 

'K wacht, Heer, dat ghij 'tgebiedt.

 

Maer, magh ick noch een' gunst by d'andere begeeren,

 

Laet mij soo scheiden leeren,

25

Dat yeder een die 't siet mijn scheiden en het sijn

 

Wensch' eenerhand te zijn.

 

Inter Friburgum et Brisacum 5. Sept.

+ [krit] vs. 8 ick heb K.b.: 'ck hebbe

[. . . . . . . . . . . Brisaco]

. . . . . . . . . . . Brisaco¹⁾⁺
Solvimus, et pronâ vi Fluminis Argentinam
Appulsi, magnâ laeti consedimus Urbe,
Urbe, diem totum cui nos insumere, blande
Persuasit peregrinantem comitata Iuuentus.
Denuo et hanc monui summae non visere Turris
Horrorem, abstinuitque meo sibi cauta periclo.

1) Het fragment heeft alleen het jaartal; het is later met een paar veranderingen opgenomen in de Sermones de vita propria, II, vs. 996-1003.

+ [krit] vs. 6 non visere Turris eerst: ne Turris adiret

Wanschapen menschen²⁾.

De meeste Menschen schier zijn blocken, doof geboren:
Sy hooren de Musijck gelyckse beesten hooren,
En 'tscheelt haer min als niet, in reden van geluijd,
Een' goe' snaer, of een' valsch', een' Trommel, of een' Luijt.
Doet wat ghij kont, en houdt de moeijte voor verloren;
Daer 't Peerd begrijpen kan waerom de Voermann fluijtt.
Is 'tniet wat wonderlicks? 'tzijn Ezels sonder Ooren.

13. Oct.

2) K.b., II, 396.

[p. 91]

(In nasonem a Nicolao Heinsio recognitum)¹⁾⁺.

Ingenij flammam, cui non vidisse Parentum,

Non visura liquet saecula sera parem,

Quam male praesumpsit qui tum tua sceptra tenebat,

Roma, Tomitanas perdere posse niues,

Quam tenebris funesta suis Inscitia, quam se

Sperarant anni jam sepelisse suis,

Heinsiades magni rediuiua Parentis imago,

Ille tibi, Naso, proximus Heinsiades,

Sic ardere facit, ut, cum purissima luxit,

Tum quoque non, dicas, purior illa fuit.

O facinus forte, o veteri res digna Triumpho,

O ingens aeuo gloria parta nouo,

Heinsiadae cedunt iratus Caesar, et ipso

Saeuior irato Caesare longa dies.

Hag. 4. Nou.

1) Het HS. heeft geen titel. Het versje is met bovenstaanden titel gedrukt in Nicolai Heinsii Dan. Fil. Poematum nova editio ...... Amstelodami, Apud Danielem Elzevirium, 1666, blz. 52 der Carmina Adoptiva. Er zijn uitgaven van Ovidius door Heinsius uit de jaren 1652, 1658 en 1661.
Heinsius, die in 1661 voor de tweede maal als resident der Staten naar Zweden was gegaan, verloor gedurende zijne afwezigheid in hooger instantie zijn proces tegen Margaretha Wullen, de moeder zijner kinderen. In 1667 moest hij verlof vragen, om terug te mogen keeren, en ook toen mislukten zijne pogingen, om het vonnis te doen herroepen.

+ [krit] vs 2 visura Poem.: vidisse - vs. 3 tum Poem.: tunc - vs. 5 funesta Poem.: obscura

Niewe jaers wensch²⁾.

Het oude jaer is om: wat vleijen sich de Menschen
Met mallen overvloed van onverstandigh wenschen?
Wenscht boven allen wensch te leven in 't niew Iaer,
Of elcke dagh uw eerst' en elck uw laeste waer.

27. Dec.

2) K.b., II, 375.

Aen een te langen prediker³⁾.

't Is konstigh, Domine, 'tis meesterlick gepreeckt,
'T is waer, en jammer, dat daer gansch niet aen gebreeckt.
't Is all te goed en veel, voor Leecken en voor Vrouwen:
Spreeckt min wel en min lang, sy sullen 's meer onthouwen.

eod.

3) K.b., II, 375.

Dirckje⁴⁾.

Ian seght, syn wijf heet Dirckje; en wat 's dat? Theodore:

Ick magh dien naem wel hoore':

4) K.b., II, 375.

[p. 92]

 

Maer wat is Theodoor? een' gave Gods: voor 'tlest,

 

Wat 's gave Gods? de Pest.

 

eod.

In gratiam autoris (Romphij)¹⁾.

Romphius aeternâ censendus laude Galenos

Germano-Batauos inter et Hippocrates,

Celsior inuidiâ Fati, rediuiuus et idem,

Est et in hac semper Prole superstes erit.

Utri nostra, putas, debent plus saecula? Natum

Ille dedit, magnum reddidit iste Patrem.

28. Dec.

1) Christiaan Constantyn Rumpf (1628-1706) was een zoon van Christiaan R., lijfarts van Maurits en Frederik Hendrik (vgl. dl. III, 315), en een peetekind van H. (vgl. Dagb., 13). Hij studeerde te Leiden, waar hij den 30sten Mei 1643 als student in de letteren en in de medicijnen werd ingeschreven, maar koos later de diplomatieke loopbaan. In 1660 ging hij met Van Beuningen naar Parijs, werd particulier secretaris van den gezant Boreel en in 1668 secretaris van legatie. In 1674 werd hij resident in Zweden, waar hij tot zijn dood bleef. (Zie Fruin in de Aanteekeningen op Droste's Overblyfsels van geheugchenis, blz. 317, 318)