Gedichten. Deel 4: 1644-1652

[1651]

Twee testamenten¹⁾.

Ian heeft een Testament, dat tot syn voordeel spreeckt:
Claes heeft een jonger schrift, dat weer het oude breeckt.
Waer ick het wend of keer, 'kweet Ian niet te gerieven.
'Tis vreemd, Ian komt te kort, en Ian heeft d'oudste Brieven.

Hag. 27. Ian.

1) K.b.., II, 199.

Ad foederatos ordines pro pace domus Auriacae votum²⁾⁺.

Bella per Auriacas plus quam ciuilia Matres

Instaurata, malis laeta, nefanda bonis,

Audit, et auditor vult non audire videri

Belga (pudet Batavus dicere nempe meus).

Credimus, an somnj sensum deliria fallunt?

Unica tam foedi nec mala causa mali est:

Unicus in cunis Auiae canit atque Parenti

Classica qui vixdum vagijt Auriacus:

Mille Puer votis Patriae datus, aureus infans,

Regia de coelo lapsa propago Deûm,

Pace facem belli mediâ quatit inscius, in se

Saeuit et haec in se debilis arma ciet.

Quaeritur, et charo vehemens de pignore pugna est,

Utrius illustris cura Minoris erit,

Utra reget Puerum, sub utra Tutrice tenellus

Certius augustis par sit iturus Auis.

Sanguinis, heu pietas! duro sub judice lis, et

Nutricum controuersia facta fori est.

Mater ait, meus est; sine me nec lucis haberet

2) M.D., 382. Ook in klad, dat den datum heeft.
Willem II was den 6den Nov. 1650 gestorven; den 14den Nov. beviel zijne weduwe van een zoon. Al spoedig ontstond er twist over de voogdij tusschen Amalia van Solms, de grootmoeder van den kleinen Prins, en zijne moeder, Maria Stuart, de weduwe van Willem II. Die twist tusschen de hartstochtelijke grootmoeder en de trotsche, koele moeder liep zeer hoog, tot groot nadeel van de belangen van het Huis van Oranje. Natuurlijk bemoeide de Raad van den overleden Stadhouder zich er mede, en vooral H. heeft al zijn best gedaan, om het geschil bij te leggen. Een paar honderd brieven van hem loopen over die voogdij (N^o. XLVI der HSS.); Jorissen heeft er enkele stukken van uitgegeven en aangewezen, welke rol H. in deze zaak heeft gespeeld (Mémoires de Constantin Huygens, 1871, blz. L - CI, 97-126).

+ [krit] vs. 4 M.D.: Belga * * * * * *

[p. 243]

 

⁺

20

Usuram, sine me quantulus est, nec erat.

 

Quae mihi materni solamen dura doloris,

 

Quae rapiant partus barbara jura meos?

 

Altera ait, meus est; sine me sine Patre fuisset:

 

Sit meus hic Pater et non meus iste nepos?

25

Denique quis fugiat saluâ ratione fateri

 

Quantum materno praestet anilis amor?

 

Intercedit anus melior, Natura, meique,

 

Clamat, et ante omnes alea judicij est.

 

Matribus hunc ego, pro sublato Patre, duabus

30

Trado: sit hinc Aviae, hinc Matris, utrimque suae.

 

Porro quid? exciderunt animis coelestibus irae?

 

Quin grauior partes aestus ad arma rapit.

 

Tandem, Patria, et hanc procerum generosa corona

 

Quae regis, officij tempus adesse tui,

35

Tempus adesse puta, quo ne Pax publica bello

 

Sordeat, et bello deteriore, tuum est.

 

Inuitum qui seruat idem facit occidenti;

 

Et, si pugnantes quis patiatur idem.

 

Hactenus Auriaci res sit Tutela nepotis

40

Publica, ne nostri mors sit amoris amor.

 

Nec libeat certe Patribus, male Matribus esse,

 

Et male non gnaro litis et innocuo.

 

Cura Deûm Dij sint; ut quae concordia Diuos

 

Vinxit item Diuas vinciat Auriacas.

45

Credite Nassauios hoc mecum poscere manes,

 

Credite, Tutores quos habuistis, Avos.

 

4. Feb.

+ [krit] vs. 24 Sit klad: Ut

[Nocte Februarij]

Nocte Februarij¹⁾
Alterâ post tertiam,
Altero anno et septimo
Ante sexagesimum,
Nempe post Millesimum et
Sexies centesimum,
Penicillo plumbeo
Ludibundus reddidit
Zulichemium Patrem,
Christiani filium,
Christianus filius.

5. Feb.

1) De teekeningen van Christiaan H., in 1823 te gelijk met de HSS. der familie verkocht (vgl. Inleiding, blz. X), schijnen voor een deel verloren te zijn. In 1657 teekende hij het portret van zijn vader, dat vóór de Korenbloemen (1658) is geplaatst.

[p. 244]

Iesuïten vertroost¹⁾⁺.

De Iesuïten gaen als Dolle luij te werck;
Soo moeijt haer dat een' gift gegeven aen haer' Kerck
Bij een klaer Testament, door een van jonger daghen
Haer' Kerck ontrocken is en and'ren opgedragen.
Ey, swarte Priestertjens, maeckt wat min redjements;
Nu zyt ghy Vaderen des Ouden Testaments.

5. Feb.

1) K.b.., II, 199. In K.a. is de titel: Noch (nl. Twee Testamenten).

+ [krit] vs. 1 De Iesuïten K.a.: Een deel goe Paepjes - vs. 5 swarte K.a.: soete

La tvtele. Epistre burlesque, a monsieur le comte de la Vieuville²⁾⁺⁺.

Cher Amij de Musique, ou bien, cher auditeur,
Ou bien, s'il faut tout dire, aggreable flatteur,
Qui de force ou de gré veux faire croire au monde
Que ma parfaicte Octaue et ma fausse Seconde
Meriteroyent par fois que La Barre et Robert
M'eussent loué, peut estre, et, peut estre, souffert;
Ou Diable en sommes nous? quel esprit de discorde
Nous a mis dans l'esprit, qu'il n'ij a plus de corde
Qui ne doibue seruir à de vilains accens,
A detremper de fiel les plaisirs innocens
De nos luths enchantez, à gaster nos Pauanes
D'infames contrepoints, qui feroyent peur aux Asnes?

I'avouë, j'en suis las, et quinze prisonniers

2) Ook in afschrift van andere hand.
Charles François de la Vieuville was een zoon van Charles Hertog de la Vieuville en Marie Bouhier. Hij was eenigen tijd ‘surintendant des finances’ onder Lodewijk XIII (vgl. Lettres de Madame de Sévigné in de Grands Ecrivains, II, 317), maar trad later in Hollandschen krijgsdienst en was in 1647 luitenant-kolonel (Plaat van Pieter Post). Naar zijn vaderland teruggekeerd, werd hij abt en zelfs in Maart 1658 Bisschop van Rennes. (Vgl. Journal d'un voyage à Paris en 1657-1658 publié par A.P. Faugère. Paris. Benjamin Duprat ... 1862, blz. 434, 435). Hij was een zonderling geestelijke (t.a.p.), in wiens gebedenboek somtijds sneden ham werden gevonden (vgl. Lettres de Mad. de Sévigné, IX, 182). Den 29sten Jan. 1676 is hij te Parijs overleden (vgl. Pere Anselme, Histoire généalogique et chronologique de la Maison Royale de France ... blz. 1488). Saint Simon schatte de geheele familie niet zeer hoog. (Mémoires ... par M. Chéruel ... Paris, Hachette, 1857, V, 291).

+ [krit] vs. 4. De la Barre was organist van den Koning van Frankrijk en tevens een zeer gunstig bekend componist. (Vgl. Jonckbloet et Land, blz. CXLVI).
Pierre Robert (1611-1686) werd in 1637 priester, was eerst Sous-chantre te St. Germain l'Auxerrois en later kapelmeester des Konings. Hij was abt van Saint-Pierre de Melun en heeft o.a. motetten gecomponeerd. (Mededeeling van den Heer D.F. Scheurleer te 's Gravenhage).

+ [krit] vs. 8 qu'il n'ij a plus de afschr.: que la meilleure - vs. 9 afschr.: Ne doibue plus seruir qu'à

[p. 245]

 

⁺

 

Sur les portes de Londre, et trente chaudronniers

15

Ne m'estourdiroyent pas comme ce bruict me tue.

 

I'enrage de me veoir attaqué dans la rue

 

Par des, Bon jour, Monsieur, qu'auons nous de nouueau,

 

Comment va la Tutele? et, s'il y a de l'eau,

 

Ie me sens mille fois tenté d'impatience

20

De m'y precipiter, pour fuir la conference.

 

Preten-je me sauuer en Carosse, à cheual?

 

Par tout mesme embaras, par tout quelqu' animal

 

Qui crie à mon Cocher, tant que le fol s'arreste:

 

Et puis de la Tutele. Au diable soit la beste,

25

Ce di-je, et mes cheuaux, qui sont un peu ardens,

 

Le disent pour le moins entre leurs belles dens.

 

A cheual, encor pis; et tel m'y couche en jouë,

 

A qui j'eschapperois à pied et dans la bouë:

 

Comme Dame Nature (et soit dit entre nous)

30

Ne m'a voulu bastir qu'un peu plus grand que vous.

 

De là nouuel abord, de là, Monsieur, de grace,

 

A quoij tient que l'accord des deux Cours ne se fasse?

 

Y a-il point d'amour, y a-il point d'amis

 

Qui vueillent conjurer par fils et petit fils

35

Les inclinations de deux illustres Meres,

 

Qui ne doibuent songer qu'à sucrer leurs miseres

 

De toutes les douceurs des plus beaux unisons

 

De ces diuins accords, de ces sainctes chansons,

 

O combien est plaisant et doux et aggreable,

40

De veoir bien viure ensemble en concorde amiable

 

Meres, filles, parens, et de s'y maintenir!

 

Certes cela me faict de l'onguent souuenir.

 

Cest homme estoit d'Eglise, et le vis en posture

 

De m'acheuer le Pseaume et d'aller par figure

45

De syllogismes, bons, mais longs et ennuijeux,

 

Me prouuer, qu'il falloit se jetter entre deux,

 

Pour leuer le scandale, et prescher la concorde,

 

La Paix et l'Union: mais je rompis la corde

 

De son luth au vieux ton; je picque mon cheual

50

Et ne luij respondant que Dieu le gard' de mal,

 

Priez-le de bon coeur, quand vous serez en chaire,

 

Qu'ils fassent tost la paix ceux qui la pourroijent faire,

 

Me sauue, pour gaigner la belle clef des champs.

 

Mais, mon Dieu, quelle presse, et, Seigneur, que de gens,

55

Que de gens mal bastis trouuaij-je en mon passage,

 

Gens de Robe et Bonnet, gens de feu, gens de rage!

+ [krit] vs. 18 s'il y a afschr.: si je voy - vs. 25 un peu afschr.: assez - vs. 33 afschr.: N'ij sçauroit on trouuer d'assez sages amis - vs. 45 longs et afschr.: tousiours

[p. 246]

 

⁺

 

I'eus beau piquer des deux: des Bartoles bourrus,

 

Des Baldes chicaneurs vindrent me courre sus,

 

Et malgré mes efforts, malgré ma complaisance,

60

(Car je jouois de tout) le plus huppé s'auance,

 

M'arreste, m'entreprend, me dit, venez, venez,

 

Vous sçauez tout le Faict, ou bien le deuinez;

 

Mais nous sçauons le droict, et vous en faut instruire;

 

Ce n'est pas, par ma foy, matiere de quoij rire;

65

La Tutele? vraij Dieu, c'est de ces points subtils

 

Que nous couppons en sept de nos meilleurs outils:

 

C'est, vraijment, bien le faict de gens de vostre taille,

 

De vous y demener comme des rats en paille.

 

Quoij, la Mere mineure, en aage d'en auoir,

70

Pretend estre Tutrice, et pense le pouuoir,

 

Pour n'estre rien que Mere; et mesme se faict forte

 

D'exclurre les Parents, et de fermer la porte

 

Au costé paternel, les hoirs de la Maison?

 

O le bel Air de Cour, en rime sans raison!

75

Ou sont ils les auteurs de si belle consulte?

 

Les voijci, repartit un visage à tumulte,

 

De ces determinez Modestins de jadis,

 

Dont il se void si peu de presse en Paradis.

 

Ie le crûs sans support, sans compaignon d'affaire,

80

Et que ceux de deçà le pourroijent faire taire;

 

Mais vraijment plus de douze et plus de quinze apres

 

Le pressoyent de parler et le serroyent de prés.

 

Quoij, fit il, viuons nous au païs des Barbares,

 

Sommes nous plus que Turcs, que Mores, que Tartares,

85

Verrons nous separer la Mere de l'enfant,

 

La verrons nous souffrir ce que ni l'Elephant

 

(Ie dirois l'Elephante, à parler bon langage)

 

Ni l'Ourse dans les Bois, ny l'amoureuse rage

 

De la Tigresse en fin ne supporteroit pas?

90

Enuoijons la plus tost de la vie au trespas;

 

Redressons l'eschaffault où la noire furie

 

Au plus juste des Roix a faict finir la vie:

 

Que Bradshaw, le vilain, luij fasse son proces,

 

Le Cas est tout pareil; si l'amour des subjects

95

A faict perdre le Pere, il est temps qu'on ordonne

 

Que pour aijmer son fils la mere s'empoisonne.

 

Mais, pour venir au point; Ceste minorité

 

Que l'on descrie tant, j'estime en verité

 

Que c'est pour se mocquer qu'on la met en usage:

+ [krit] vs. 93 John Bradshaw, een advokaat, was president van de rechtbank, die Karel I vonniste.

[p. 247]

 

⁺⁺

100

Au moins, ne sçait on pas que par le mariage

 

Toute mere est majeure, et que le droict escrit,

 

Quoy qu'il en puisse dire, à Coustume obeït?

 

Coustume, de par Dieu, repliqua l'aduersaire,

 

Qu'on me la prouue, çà, je suis prest à me taire.

105

L'autre ne l'estoit point, nij le tiers ni le quart;

 

De là, bredi bredà: Iamais du Bouleuart

 

De Boilduq tant de feu, tant de mousquetterie

 

Ne gresla sur nos gens; jamais tant de furie,

 

Tant de poudre à Canon ne respondit aux coups

110

Que le marquis de Lede employa contre nous,

 

Que je vis là d'esclairs, que j'ouïs de Tonnerres,

 

Que de francs dementis et coups lettrez de pierres,

 

Que de Titres, de Loix, que d'Items, que d'Ergos,

 

Que de Sis, que de Cars, et que de distinguos,

115

Et veux bien avouër qu'en pensant tout comprendre

 

Ie n'entendis plus rien, nij n'osaij entreprendre

 

De me faire expliquer ce qui me surpassoit;

 

Tant la tempeste crût, tant l'air retentissoit

 

De Meres, de Parens, de Tuteurs, de Tutrices,

120

Princes Electeurs et de Comtes Maurices.

 

Ie ne songeoy donc plus qu'à me sauuer la peau,

 

Qu'à me couurir le nez du bord de mon chapeau,

 

Qu'à m'appliquer la main de l'une à l'autre jouë;

 

Comme quand au grand jeu la Richardiere jouë;

125

La Raquette va viste, et tourne promptement,

 

Et suit la Bale mieux que l'aiguille l'Aijmant.

 

Car, en fin, de parole en parole, d'injure

 

En reproche, et, s'entend, tousiours auec usure,

 

De coups de pointe aux poings le malheureux debat

130

Fut metamorphosé peu à peu en combat.

 

Et de coups de pantouffle, et de coups d'escritoires,

 

Et de coups de bonnets reels et peremptoires,

 

Et bien distribuez, par la regle de droict,

 

Qu'il faut rendre à chascun ce que chascun luij doibt.

135

Le diable se souuient si j'auoij peur au ventre,

 

Si je ne trembloy mieux que le gozier d'un chantre.

 

Pour la Mousquetterie encor, di-je tout bas,

 

Passe; s'il plaist au Ciel nous n'en saignerons pas:

 

Mais comme le Canon, le droict Canon, le Code,

+ [krit] vs. 110 Leda had in 1632 Maastricht verdedigd tegen den Prins. - vs. 120 H. zelf had voorgesteld, dat Frederik Willem, Keurvorst van Brandenburg, en de veldmaarschalk Johan Maurits van Nassau als voogden zouden optreden. (Zie Jorissen, Mémoires, blz. LXX).

+ [krit] vs. 116 n'entendis afschr.: n'entendoij - osaij afschr.: osois - vs. 130 peu à peu afschr.: de caquet

[p. 248]

 

⁺

140

Le Digeste suruint, et sans plus de methode,

 

Sans ordre de combat ces volumes volants

 

Me frisoijent la moustache et m'effleuroijent les dens,

 

Plus de coeur, plus d'honneur, plus de belle constance:

 

Ie me laisse couler, comme si coup de lance

145

M'eust mis hors des arçons; je quitte mon mulet:

 

(Dieu sçait, pauure animal, en quel estat il est,

 

Mais tout roué de coups; le malheureux Pegase

 

S'en pourra porter mieux par antiperistase).

 

Comme je me sentis à terre, sans salut,

150

Sans reuerence, au moins sans plus qu'il n'en falut,

 

De mesme qu'un soldat qu'on passe par les armes,

 

Ie me dis, haut le pied, et adieu les Gendarmes;

 

S'ils me rattrappent plus, pour cause que ce soit,

 

Ie veux bien qu'il m'en couste un bout du petit doigt.

155

Tant fis le bon pieton, que, grace à ma disgrace,

 

Ie me vis promptement au coing d'une grande place,

 

Où dans le pauure hostel d'un fort petit Seigneur,

 

Personne de ma taille, et bien ton Seruiteur,

 

Finissant ma carriere, au bout de mon haleine,

160

I'ij trouuay par hazard une Sale si pleine

 

De concerts de viole et d'autres tels esbats

 

Que j'auoij veu creuer la rue d'Aduocats.

 

Comte, si tu n'as faict en quelque part naufrage,

 

Si tu ne t'es sauué sur un roc à la nage;

165

Si tu ne sçais que c'est de se veoir aux abois

 

De goutte ou de grauelle, et gueri à la fois;

 

Si tu n'as jamais veu la Tragicomedie

 

D'un ours en ton chemin, et d'une main amie,

 

Qui l'a faict trebucher comme il alloit à toij;

170

Si tu ne fus jamais ou s'est veu ce grand Roij,

 

Dessus un eschaffaut infame et Tyrannique,

 

Ou le soudain secours d'emotion publique

 

Tira ton innocence hors des mains du Bourreau;

 

Si tu n'as jamais creu succomber au bareau,

175

Et gaigné ton proces contre ta propre attente;

 

Si tu n'as jamais veu ta maistresse contente

 

D'accomplir tes desirs au dernier desespoir;

 

Si jamais tu n'a(s) veu le diable afreux et noir,

 

Qu'un Ange de lumiere ayt faict aller au diable

180

Premier qu'il t'enleuast; si jamais, miserable,

 

De dessus la sellette un de tes enemis

 

Ne t'as mis dans un lict de roses et de lis;

 

Si jamais alteré d'une soif importune

+ [krit] vs. 152 adieu afschr.: Bon soir, - vs. 178 n'as het HS. heeft: n'a

[p. 249]

 

Tu n'as dans un desert rencontré la fortune

185

D'un ruisseau de Cristal à te lauer les dens;

 

Tu ne sçaurois juger des joyes que je sens

 

De me veoir tout à coup deliuré de la rage

 

De ces oiseaux de proije, et de leur faux ramage

 

Tombé dans les douceurs de ces nobles accords

190

Qui me font tressaillir l'ame dedans le corps.

 

Ie t'en feraij juger, si tu ne fuis la peine

 

De venir ou je suis, et peut estre la veine

 

De mes inuentions, que je t'aij veu louër,

 

Et mes Airs plus nouueaux te feront avouër,

195

Qu'une seule Alemande, une seule Pauane,

 

Valent plus mille fois que toute la Chicane.

 

Approche, cher Ami, et laisse là Tuteurs,

 

Et Tutrice et Tutele, et ces faux orateurs,

 

Qui gaignent dans la perte, et n'ont jamais de honte

200

De brouïller tout, pourveu qu'ils ij trouuent leur compte:

 

Approche, et laissons là ces pipeurs raffinez,

 

Qui disent, Bien vous soit, et nous crachent au nez:

 

Approche et laissons là ces escorcheurs, ces rustres,

 

Qui se chauffent au feu des familles illustres,

205

Qui font les empressez à vuider nos debats,

 

Et tremblent de nous veoir mettre les armes bas.

 

Te voilà donc venu; repose à la bonn' heure

 

De tant de Tutelage; il n'est chose, je meure,

 

Qui plus en diametre (à parler doctement)

210

S'oppose à tout plaisir, à tout contentement:

 

Voire il n'est Instrument, soit à vent, soit à corde,

 

Où ce malheureux mot de Tutele s'accorde:

 

Pour Tutele et Vielle, encor, au pis aller,

 

Quelque mauuais Rimeur les pourroit esgaler:

215

Mais voys tu pas que Luths, Violes, Espinettes

 

N'y reuienent non plus que Tambour à Pincettes?

 

Ie n'ay faict que railler: pour conclurre au rebours,

 

Recommandons au Ciel l'object de nos amours:

 

Il sçaura mieux que nous conduire les affaires

220

Du precieux nepveu de nos dieux Tutelaires.

 

11. Feb.

Twee Taerten, twee Taerten,

Twee Taerten, twee Taerten,
En dat voor twee Maerten.
Wat quelt mij de meid?
Sy heeft het geseit,
En wil 't niet houwen.
Het isser berouwen,
Of 'tisser ontgaen,

[p. 250]

 

Sij wilder niet aen.

 

Maer dat is, trouwen,

10

Beloven en houwen.

 

Noch ben ick soo goed

 

Aen die mij misdoet,

 

God wilse bewaren

 

Veel vrolicke jaren,

15

Of se houdt of geeft,

 

Mits datse maer leeft.

 

11. Feb.

(Liefde en vriendschap)¹⁾⁺.

Siet wel toe, jonghe luij, met wie en wat ghy doet:
De liefd' is somtyds quaed, de vriendschap altyd goed.

15. Feb.

1) K.b.., II, 199. Zonder titel in het HS.

+ [krit] In marg.: Sen.

Ad Posthumum²⁾.

Posthumus in re non lauta sic vixit, ut in re

Viuendum quâ nec lautior esse queat.

Mox Canibus, mox magnifico consumptus Equili,

Exhaustas queritur quas male fregit opes.

Pauperiem quadrupes quod fecerit hic, sit iniquum

Dicere: fecerunt, Posthume, quadrupedes.

16. Feb.

2) M.D., 386.

(Aende princess van Hohenzollern)³⁾.

Is een Princess dan sus en dan soo, ick segh dat het veel is.
Khadd liever datser een Prins voor waer, of emmers Tryntje Cornelis.

(19. Feb.)

3) De versregels komen voor in een Franschen brief van dien datum aan de Prinses.

[Wat waer een' Taert voor soo veel Blommen]

Wat waer een' Taert voor soo veel Blommen,
Een' Taert van Appels oud en platt,
Voor soo veel Blommen uijt den schatt
Van 't lacchend aerdrijck voortgekommen?
Geeff ons een' Taert; oft 't naeste jaer
Sal dese hand haer selven wreken,
En uw' geboorte met sess paer
Verrotte Appelen besteken.
Daerom bedenckt u eer 't u rouwt,
Wij eischen u noch brij noch bout;
Geeff ons maer Taert, en soo wat suijgens;
Want beide magh Susanna Huygens.

ult. (28) Feb.

[p. 251]

[MarIa Casembroot Is VIIfthIen Iaren oVDt]

MarIa Casembroot Is VIIfthIen Iaren oVDt¹⁾),
En VIIfthIen hierbII WIIs, frIs frael en ongetroWt.

ult. (28) Feb.

1) Zie over Maria Casembroot blz. 134.

A la princesse de la Grande Bretagne²⁾⁺.

Sang Roijal, qui sçauez, ou qui ne sçauez pas
Comme j'aij souhaitté de vuider ces debats,
Ces debats importuns d'entre mere et grand-mere;
Sachez que je m'en trouue au bout de ma Grammaire:
Que j'aij resvé des nuicts, que j'aij sué des jours,
A reconcilier vos deux illustres Cours.
Si j'aij peu reussi, tenez vous satisfaicte
Des malheureux efforts de ma peine imparfaicte.
Peut estre que le temps, Pere de verité,
Vous fera conceuoir ce que j'aij merité,
Le reproche, ou le gré, l'honneur, ou l'infamie,
Pour auoir persisté, malgré la calomnie,
Dans les voyes d'honneur, d'amour et de vertu;
Pour n'auoir pû souffrir que le tronc abattu
De ce bel Oranger estendu sur la terre
Perist dans le degast d'une inciuile guerre,
D'un combat trop ciuil; pour n'auoir pû souffrir
Que le Pere defunct fust deux fois faict mourir,
Que le pauure Posthume au berceau d'innocence
Paijast nostre folie, ou bien nostre insolence;
Pour auoir accourru de pleine affection
A le sauuer du feu de la diuision.
Peut estre qu'apres moij quelqu'un dira, Princesse,
Cest homme auoit raison, ores que peu d'adresse;
Sa visée estoit bonne, et son intention
Saincte, puisqu' opposée à la dissension;
Le succes est du Ciel, le deuoir est aux hommes;
En nous voyant manquer, l'on void ce que nous sommes;
S'il a failli son coup, encor ce coup faillij

2) In 2 HSS., van welke één geen titel heeft. Een 3^de HS. bevindt zich in het Britsch Museum, Add. MS. 22953 f. 156. (Vgl. Land, Versl. en Meded., t.a.p., blz. 55).
Den 1sten Maart had H. een ‘Projet d'accommodement du costé de la Princesse d'Orange’ opgesteld en aan de Koningin van Engeland opgezonden (Jorissen, t.a.p., blz. LXXX).

+ [krit] vs. 1 Sang Roijal eerst; Princesse, als in het and. HS. - vs. 2 en 3 and. HS.: Combien j'aij pris de peine à faire mettre bas Les armes de discorde entre - vs. 4 m'en and. HS.: me - vs. 5 resvé and. HS.: songé - vs. 13 d'amour et and. HS.: dans le train - vs. 15, 16 and. HS.: Fust foulé soubs noz pieds, que l'Oranger par terre Eust flestri dans le feu d'une inciuile guerre, - vs. 17 and. HS. D'un debat inciuil - vs. 23 quelqu'un dira and. HS.: il sera dit

[p. 252]

 

⁺

30

N'auoit pas merité qu'on l'en eust assailli.

 

Et l'on m'assault, Madame, et je suis seul en butte

 

De l'imprecation; mais qui ne me rebute,

 

Qui ne m'estonne point; Ie sçaij ce que j'aij faict;

 

Mon teint n'en rougit pas; encor est il moins prest

35

D'en paslir, grace à Dieu; faictes veoir mon visage,

 

Si l'on me faict justice, on dira que l'outrage

 

Ne l'altere non plus, que le discours flatteur

 

Qui d'homme mal disant me faict bel orateur.

 

Ie ne le fus jamais, ny ne pretens de l'estre:

40

Faictes sonder mon coeur, et je feraij paroistre

 

Qu'il regorge d'amour et de zele sans fard

 

Pour vous et vostre Enfant, qui sçaura tost ou tard

 

Qu'apres douze et treize ans que m'ont aijmé ses Peres

 

Ie ne sçaurois vouloir abuser ses deux Meres;

45

Qu'aijant gaigné le nom d'assez bon seruiteur,

 

L'on me traicte trop tard de fourbe ou d'affronteur.

 

Vous faict on persister dans ce soupçon sinistre,

 

Que je sois deuenu de bon, mauuais ministre;

 

Ie n'y plains que mon sort, mais sans vous imputer

50

De m'auoir empesché de bien executer,

 

Si vous me pardonnez encor une parole,

 

Voyci comme au dedans de moij je m'en console.

 

Souffrons, ma conscience, et souffrons constamment

 

L'infame rapporteur et la bouche qui ment;

55

La disgrace n'est rien à qui ne la merite.

 

Sentence mal donnée est comme non escritte.

 

L'on peut bien m'accuser, non pas de crime, mais

 

D'auoir, où je n'aij pû, voulu faire la paix.

 

3. Mart¹⁾.

+ [krit] vs. 31-53 worden in het and. HS. gemist. - vs. 55 n'est rien and. HS. eerst: est louable - vs. 58 où je n'aij pû and. HS. eerst: tout le premier

1) Het and. HS. is gedateerd: 1. Mart.

A mad.^le de Renswoude en luij envoyant mes Pseaumes²⁾.

L'auteur de ces deuotions
Prie la beauté qu'il admire
Dans ses jeusnes perfections,
De les chanter ou de les lire:
Sachant bien que les curieux
Seront rauis de ses pensées,
Quand il les verront illustrées
Ou de sa gorge, ou de ses yeux.

3. Mart.

2) Waarschijnlijk eene der dochters van Johan van Reede, die in 1623 met Renswoude beleend werd en gehuwd was met Jacoba van Eede. Van Reede is o.a. gezant in Engeland geweest en in 1682 gestorven. In 1651 waren twee zijner dochters, Amelia Catharina en Geertruit Margaretha, ongehuwd.

[p. 253]

Sur les dernieres heures de m. Rivet¹⁾.

Ames Chrestienes, qui sçauez
Ce que de longtemps vous devez
A ces veilles infatigables,
A ces trauaux incomparables,
Dont ceste main a parsemé,
Dont ceste bouche a parfumé
Tout l'uniuers et son enceinte;
Approchez de la Terre saincte
Par le chemin de Verité,
De Foij, d'Espoir, de charité,
Que dans sa derniere constance
Cest homme de Dieu vous auance.
Voijez tous ces fueillets dorez;
Ie m'asseure que vous direz
Apres tant d'excellentes pages
Que le plus beau de ses ouurages
Le plus comble du S.^t Esprit
C'est celuij qu'il n'a point escrit.

4. Mart.

1) Den 7den Jan. 1651 was Rivet (vgl. dl. III, 122) gestorven. Zijne nicht Marie du Moulin gaf na zijn dood een werkje in het licht onder den titel: Les dernières heures de M. Rivet (vgl. H.'s brief van 13 Maart aan haar; Lettres françaises).

In exortam tempestatem et diluvia sub exequias Gulielmi principis Auriaci²⁾⁺.

Funeris Auriaci spectatrix Belgica pompam

Omnis inexhaustis fletibus atra rigat.

Paucula quas exsoluit Avo, quas Patruus Hector

Mouit, huic lachrimas fundere turba negat.

Damnant Fata nefas, damnat Thetis omnibus undis,

Omnibus insurgens Ennosigaeus aquis.

Agger ad Oceani gemitum et cataracta fatiscunt,

Moesta iacent flentis praedia praeda freti,

Amstela potat Yam, Pontum lacus, Arbor, arenae,

Litora, riparum cespes, ubique latent,

Tecta fluunt, armenta natant, seges omnis in udo est,

Luget vomer, arat puppis, arantur aquae,

Naturae comploranti suspiria Coeli

Suggerit insanis flatibus aura furens,

Quoque elementa parum conspirauisse negentur,

Adjicit insolitas Martia luna niues,

2) Het lijk van Willem II († 6 Nov. 1650) werd den 8sten Maart 1651 te Delft bijgezet, terwijl de twist over de voogdij in vollen gang was.

+ [krit] vs. 4 fundere turba eerst: Amstelodama

[p. 254]

 

Iamque niues aqua sunt, lachrimae sunt quidquid aquarum est:

 

Omnia ad Auriacum funus ituta, ruunt.

 

Discite justitiam ingrati et non temnere Divos,

20

Quando vel inuitos sidera flere docent.

 

8. Mart. die funebri.

(Houwelixe voorwaerden)¹⁾.

Ian hadd het Ia-woord wegh, maer 'tschrift van ondertrou
En was noch niet in 'tnett geschreven als het souw.
Nu is het saeckje klaer, en 'tswart in 'twitt gesett,
Nu zijn de voorwaerden en Iantje mé in 'tnett.

11. Mart.

1) K.b.., II, 199. Zonder titel in het HS.

(Trijns hand boven)²⁾⁺.

Trijn was een' kaele meer doe Claes haer Bruijgom werd;
Noch voert sy 't hoogste woord en valt den mann soo herd,
Als hadd' hij all met haer behylickt: Is 't niet wonder?
Claes onderhoudt het wijf en 'twijf houdt Claessjen onder.

11. Mart.

2) K.b.., II, 199. Zonder titel in het HS.

+ [krit] vs. 3 all K.a.: 't all

A un fiancé chicaneur³⁾.

Quatre conditions et six et dix et douze
Ne te sçauroijent seruir de satisfaction.
Il faut bien avouër que celle qui t'espouse
Espouse un homme sot, mais de condition.

11. Mart.

3) Het HS. is bij de Korenbloemen.

Ad Schurmannam Delphis⁴⁾.

Hic es et hic non es, Schurmanna, et fallis amica

Hugenium, et fallis virgo Casembrotiam?

Poeniteat facti; fraus haec, fraus improba, fraus est

Cuius te doleat Voetius esse ream.

Offero prandiolum, coenamque, domumque; quid ultra?

Offero Musarum quidquid in Hugenio est.

Sin perstas in fraude, caue: quem decipis Hagae,

Te quoque Trajecti fallere, falsa, doces.

11. Mart. Calendis Martys Trajectinis.

4) M.D., 386, met den titel: Ad Schurmannam Delphis commorantem.
Anna Maria van Schurman was dus te Delft geweest om de begrafenis te zien.

Uyt het Latynsch⁵⁾⁺.

Wel, Schurman, zijt ghij hier en hier niet? is dat re'en?
Bedrieght ghij Zuijlichem en Casembroot met een?

5) K.b.., II, 531. In K.a. is de titel: Aen deselve uyt mijn Latijnsch. Mom. desult. p. 386. Hic es et hic non es, Schurmanna, et fallis amica Hugenium etc.

+ [krit] vs. 1 hier niet K.b.: niet hier

[p. 255]

 

Schaemt u soo loosen feit; dit moet bedrieghen heeten.

 

Sulck uwe Voetius u weinigh dancks souw weten.

5

'K Bied u mijn Tafel aen, mijn Huijs; en wat daer bij?

 

All watter in mij goeds of soets te vinden zij.

 

Volherdt ghij in 'tbedrogh, siet toe, 'ten kan niet lieghen,

 

Diem' in den Haegh bedrieght leert t'Uytrecht oock bedriegen.

 

12. Mart.

A un gentilhomme libertin¹⁾.

Vous estes Gentilhomme et certes fort gentil:
Mais la croix du Seigneur vous est en vitupere,
Et ne reconnaissez nij l'Esprit nij le Pere;
Si vous n'estes bien Iuif vous estes fort gentil.

13. Mart.

1) Het HS. is bij de Korenbloemen.

A mad.^le du Moulin²⁾.

Tout le monde vous parle et je suis sans parler;
Ne vous en faschez pas, fille Chrestienne et sage:
Car vous en sçauez tant que sans vous faire outrage
L'on ne vous parle point de quoij vous consoler.

14. Mart.

2) Het HS. is bij de Lat. gedichten.
Zie over Marie du Moulin blz. 253.

Ad Seldenum momentis meis inscriptum³⁾⁺.

Seldene, fulcrum saeculi labascentis,
Britanniarum grande phosphorum sidus.
Quo te Batauum credis anserem ignotum
Britannum olorem adire nemini ignotum?
Quo de throno sapientiae, throno illustri,
Ubi literarum, transmarine dictator
In cismarinas sceptra prorogas Musas
Ad has cicadas usque, ad hasce descendas
Picas rogare? nempe quo sciant nati,
Sciant nepotes olim, amiculos inter
Seldenianos Zulichemium patrem
Censum fuisse sero sed tamen censum.

19. Mart.

3) M.D., bij de Inscriptiunculae Autoris, met den titel: Ad Ioannem Seldenum. Onder het versje staan de woorden: Ioanni Seldeno viro supra laudem Amicit. auspic. adscr. aut.
John Selden (1584-1654), de beroemde Engelsche rechtsgeleerde, schreef tegen Grotius' Mare liberum het werk Mare clausum. Ook als politiek man heeft hij eene rol gespeeld

+ [krit] vs. 9 Picas M.D.: Tricas

[p. 256]

Ad Annam Mariam Schurmans inscriptum pompae funeris Auriaci per P. Postium aere expressae¹⁾.

Ὡς ἴδον, ὡς ἐμάνην. quid ais, Schurmanna, quis istum,

Quis Plato, quis nodum soluet Aristoteles?

Praeualet umbra rei; finito funere, durant

Quas hic exequitur Postius exequias.

Unica sculptoris viuet post funera virtus,

Cum modo qui pinxit funera, funus erit:

Parca σολοικίζεις: cum re solet umbra perire;

Hic ubi deuixit, non uitat umbra mori.

19. Mart. breuissimo impetu²⁾⁺.

1) Pieter Post, geb. te Haarlem, schilder en architect, heeft met Van Campen o.a. het Mauritshuis, het Huis ten Bosch en het huis van Huygens gezet. In 1647 ontwierp hij eene prent van de begrafenis van Frederik Hendrik (zie dl. II, 146), waarvoor hij den 3den Mei van dat jaar octrooi aanvroeg (vgl. Obreen's Archief voor Nederlandsche Kunstgeschiedenis, VII, 138). Die plaat schijnt hier bedoeld te zijn.

2) Onder het vers staat: A. Mariae Schurmannae cum funebri munusculo adscribeb. C.H.Z. CIƆIƆCLI.

+ [krit] vs. 3 finito eerst: consumpto - vs. 8 non uitat eerst: res, nequit

Ad Franciscum Iunium Eufrasiae meae inscriptum³⁾.

Quem rogo Teutonicum, Iuni, non spernere Carmen,

Quem precor ut Romae barbara verba legas,

Belgica lingua jubet: tantum vernacula juris

In te Saxonicae filia matris habet.

19. Mart.

3) M.D., 386, waar in den titel achter den naam nog de woorden zijn ingevoegd: linguae Saxonicae indagatorem doctissimum.
Franciscus Junius, een zoon van den gelijknamigen godgeleerde - wiens naam eigenlijk François le Jon was - werd geboren te Heidelberg, waar zijn vader toen professor was. Toen deze in 1592 een professoraat te Leiden had aangenomen, studeerde de jonge Franciscus te Leiden - 23 April 1608 werd hij op 17jarigen leeftijd in het Album ingeschreven - o.a. in de theologie. Toen hij eenigen tijd predikant was geweest, werd hij in 1619 van zijn ambt vervallen verklaard; hij ging naar Engeland, werd bibliothecaris van Thomas Howard, Graaf van Arundel, vervulde daarna andere betrekkingen en bleef er 30 jaren. Naar Nederland teruggekeerd, woonde hij in Friesland, te Amsterdam en in den Haag, maar ging in 1675 weer naar Oxford, waar hij in 1677 stierf. Hij heeft vele hoogst belangrijke werken, vooral over taalkunde, geschreven.

In effigiem Casp. Strezonis. Ab Angelo expressam*⁴⁾⁺.

Strezonis iste est vultus: adderem, pij
Et eruditi, laude detritissimâ,

4) M.D., 384. Ook in klad, dat den datum heeft en den titel. In M.D. is de titel: Strezonis (Icon).
De nu volgende, van het teeken * voorziene, gedichten behooren tot de Pastorum Hagiensium Icones; zij zagen in een bundeltje het licht Lugduni Batavorum, Ex Officinâ Petri Leffeni, Anno CIƆIƆCLI.
Streso, geb. te Anhalt, was sedert 1638 predikant te 's Gravenhage, waar hij in 1664 overleed.
De schilder van het portret was waarschijnlijk Philip Angel. Hij werd in 1616 te Middelburg geboren, woonde een tijd lang in Haarlem en Leiden, trad in 1645 in dienst der West-Indische Compagnie, was van 1652 tot 1656 aan het Perzische hof, keerde in 1665 naar het vaderland terug en stierf ongeveer in 1683 te Middelburg. (Vgl. P.J. Frederiks in Oud-Holland, 1888, blz. 113, vlgg.).

+ [krit] vs. 2 detritissimâ klad eerst: proletariâ

[p. 257]

 

Et plura quae de plurimis dici solent,

 

Nisi esset hic inutilis praeconij

5

Quodcumque nunc cuicumque dant mores mali,

 

Et caeca scriptitantium nugacitas.

 

Ama tabellam, Lector, et sit hoc satis,

 

Supplente lapsum saeculi doctâ manu,

 

Vidisse, quem non videras, Chrijsostomum.

 

22. Mart.

[Angelus hac sub fronte latet: bene cessit utrimque]

Angelus hac sub fronte latet: bene cessit utrimque¹⁾,

Angelicâ pingi debuit ille manu.

Angelus est hic et hic, interpres uterque: quid autem?

Hic repraesentat, sistit at ille Deum.

22. Mart.

1) vs. 4 repraesentat eerst: homines homini - sistit eerst: tradit

Iudices iniqui²⁾.

Maeuius infami venundat jura lucello;
Iura negat plebi Titius magnatibus aequus.
Criminis est hic et ille reus, discrimine nullo,
Accipiat num personas quis, an a personis.

25. Mart.

2) Andere titel: Parallelus Iudicum acceptoris personarum et auari.

[Auriacae dum Tutelae sub judice lis est]

Auriacae dum Tutelae sub judice lis est³⁾
Occupat haec Mater non sua jure minor;
Inuolat ambitio Matrem male turba regentum,
Inuolat ingratae plebis auara manus;
Iusque datum sceleri est. tandem tutoribus istis
Quid et Tutores, quis rogo tutor erit.

25. Mart.

3) In marg.: Versiculorum versicolorum.

[Sic ego de Auriacis mecum quod sentio coeptis]

Sic ego de Auriacis mecum quod sentio coeptis

Ἐκ μυελοῦ ψυχῆς et sine felle loquor:

Audiat Amstelia et Princeps meus; improbo factum;

Improbo et huic facto quae data caussa fuit.

25. Mart.

[p. 258]

Lootij *¹⁾⁺.

Qui tibi de plumbo, Looti, graue nomen inersque

Plumbeus aut fati nescius imposuit,

Ille quidem rubeat quo nunc rubet ista rubore

Quae tam dissimilem te tibi dextra facit.

Nempe tui quocumque sono, quocumque boatu

Ingenij flammam syllaba nulla refert:

Quanto segnius eloquij, quo templa tremiscunt,

Exhibeat fulmen muta tabella tui!

3. Apr.

1) M.D., 383. Ook in klad met den datum en den titel: In effigiem El. Lootij. Zie blz. 256.
Eleazar Lootius was sedert 1632 predikant in den Haag en stierf in 1668.

+ [krit] vs. 5 sono M.D.: tono

Sterremontij *²⁾.

Hic es et hic non es, Praeconum acerrime Praeco,

Os inter templi lumina sidereum.

Esse probat vultu pictor; non esse probaret

Quae, se cum nequeat prodere, lingua silet.

Praesagi infantem melius pinxere Parentes

Nomine commonitum, quod facis, astra loqui.

6. Apr.

2) M.D., 385. Ook in klad, dat den datum heeft.
Jacobus Stermont werd in 1649 tot predikant in den Haag beroepen, waar hij in 1665 overleed. Hij heeft o.a. eenige politieke brochures geschreven.

Triglandj *³⁾.

Ista quidem magni proles veneranda Triglandj est,

Artifici quando fas sit habere fidem.

Nescio an hic habeas, Lector, me conscia veri

Incertum ratio reddit et ambiguum.

Diceret haec certe, si fari posset, imago

Et capiti canos adderet, esse Patrem.

6. Apr.

3) M.D., 384. Ook in klad, dat den datum heeft.
Cornelis Trigland kwam in 1638 als predikant in 's Gravenhage. In 1656 werd hem de opvoeding van Willem III toevertrouwd; in 1672 stierf hij.

Technaei *⁴⁾.

Technaeus hic est, et silet: quid est, Lector,
Velis viri facundiam simul pictam?
Fatetur illam Pictor optimus nullo

4) M.D., 384. Ook in klad met den datum.
Tobias Technaeus werd in 1642 tot predikant in den Haag beroepen, waar hij in 1668 overleed.

[p. 259]

 

⁺

 

Colore, nullis posse penicillorum

5

Technis referri. Quippe qualis insurgit,

 

Qualisque blandos voluit ore sermones

 

Technaeus, hic est; ipsa lenitas, ipsa

 

Frontis benignae cum lepore majestas.

 

Quid attineret posse, quod nequit, viuam

10

Fari tabellam, quando nempe Technaei

 

Vel saeuientis, qui silentis est, vultus?

 

8. Apr.

+ [krit] vs. 4 penicillorum als in M.D. Uitg. van 1651: peniculorum - vs. 5, 6 klad: Technis referri: nos fatemur, ut possit, Frustra referri. quippe qualis insurgit - vs. 9 attineret M.D.: attinet non

Lindani *¹⁾⁺.

Seria simplicitas, pietas quo pulchra colore

Ingenua est, concors moribus eloquium,

Vita spei, vitaeque fides, et sanctus honesti

Pastorem populo conciliantis amor,

Singula quam cernis tabulâ congesta niterent,

Si, quantum Coeli gratia, posset homo.

Iam caue Lindanum credas hac viuere telâ,

Quando nec haec viui theca, nec umbra viri est.

9. Apr. Paschali.

1) M.D., 385. Ook in klad met den datum.
Hermannus Antonides van der Linden († 1670) was sedert 1644 predikant in den Haag.

+ [krit] vs. 5 congesta niterent klad: complexa fuissent

Ad universos *²⁾.

Haec ego de veris Veri Praeconibus ore

Veraci vero proxima verba dedi.

Proxima cum dederim, quando propiora nequiui,

Immeritus verbis verba dedisse ferar.

Nescio quis palpum color aut pigmenta decerent,

Fallor, si didici fallere, primus ego.

Falsa facit semper-mendacem fama poetam:

Est ubi, qui possit fallere, nolle potest.

Non hic me voluisse, probas non false character:

Audiat hoc si cui forte poeta vocor,

Audiat auditor tantorum quisque virorum,

Si sit Pastores fallere, nolle gregem.

Denique vos, grandes animae, vos, clare sacerque

Senio, sex nostrae sidera fixa rati,

Vos testor, sine fraude piâ, sine laude malignâ

2) M.D., 385. Ook in klad met den datum.

[p. 260]

 

Ἐκ μυελοῦ ψυχῆς, qui loquor ista, loqui.

 

Si fallo, si fallo sciens, si subdolus autor

 

Parco vel hic verum dicere, poena placet,

 

Poena placet noxae quâ non mage noxia, verum

20

Vos quoque de vitijs dicere nolle meis.

 

11. Apr.

[Cum vitam configo tuam, conuitia dicis]

Cum vitam configo tuam, conuitia dicis

Dicere conuictus, Posthume, cum vitio.

11. Apr.

[Oragnen light om veer; men lacht en seght, wat nood ist]

Oragnen light om veer; men lacht en seght, wat nood ist?
O kinderen ghij danst, maer om uws vaders doodkist.
17. Apr.

Grafschrift in voor-raed voor m.^r Pieter de Vois¹⁾⁺.

Dit 's blinde Pieters graf, die meer sagh sonder ooghen
Dan and're twee door vier. Hy stond op geen medooghen,
Oock voeghd' hem geen beklagh; sijn' onmacht was syn' macht,
Syn ongeval syn' vreughd; hij leefde in syn' gedacht
Dat door syn' handen sprack; hij sagh sich selfs van binnen,
Dat weinighe gebeurt versien van alle sinnen.
Van dat soet binnenste deeld' hij de Wereld mé
Soo mild, soo vriendelick als hem den Hemel dé.
Dat maeckt' hem niet schat-rijck; hij bleef 'er oock niet arm van,
('Ten gaet niet altijd vast, een blind man is een arm man)
Syn liefste Ryckdom was Kunst en gunst van soet volck,
Dat synen lof verhief tot tuschen maen en wolck.
Maer 'twas niet hoogh genoegh: waer 't meer verstands gegeven,
'Thad sijnen held'ren naem ten Hemel toe gedreven.
Dat hadd hy ruijm verdient in ... en veertigh jaer,
Met kostelick geluijd van Pyp en Boogh en Snaer.

1) K.b.., I, 514.
Pieter de Vois was een leerling van Jan Pieters Sweelinck en woonde in de eerste jaren der 17de eeuw te Amsterdam, waar hij de maaltijden van den magistraat somtijds opluisterde door zijn vioolspel. (Vgl. D^r. P. Scheltema, Aemstels Oudheid, VI, blz. 195). In 1604 vertrok hij naar den Haag, waar hij spoedig daarna organist werd in de Groote of S^t. Jacobskerk. (Ongeveer in 1620 kocht ‘M^r. Pijeter de Voix, organist deser kercke’, daar een graf; mededeeling van den Heer M.G. Wildeman te 's Gravenhage). Hij heeft die betrekking meer dan 40 jaren bekleed (zie vs. 15) en is den 20sten Mei 1654 overleden (Dagb., 55). H. stelde den blinden musicus zeer hoog (t.a.p.) en schreef behalve dit gedicht nog een ander lijkdicht op hem, voordat hij gestorven was (zie op 4 Jan. 1652).
De zoon van Pieter, Alewijn Pietersz de Vois, † 1667, is organist geweest in de Domkerk te Utrecht en later in de St. Pieterskerk te Leiden. (Vgl. Bouwsteenen, 2de Jaarboek der Vereen. voor Noord-Nederlands Muziekgeschiedenis, blz. 168, 170).

+ [krit] vs. 8 hem K.b..: 't hem - vs. 12 lof K.a.: naem - vs. 15 ..... K. a: vier

[p. 261]

 

⁺

 

Maer wat hij song of peep, hij kost nau ooren vinden

 

Die syn door-wetenschapp begrepen of besinden,

 

Besinden met verstand: soo voelden hij syn' lof

20

Voor 'tmeerendeel misduydt, en selden meer als grof.

 

Dat speet hem; en hy docht 'twas lang genoegh gestreden

 

Om blinde liefhebbers te brengen tot de reden;

 

En scheiden uijt het werck, en brack syn leven af,

 

En leij syn' vingeren te rusten in dit Graf.

25

Maer die die vingeren die wonderen de spreken,

 

Die wel-getoonde ziel is uijt haer huijs gestreken,

 

En hemelwaert gegaen: daer singht sij, soo sy song,

 

Haers Scheppers hoogen lof, met niewe keel en tong,

 

Daer werdt sij eerst verstaen, daer thoonts' in beter snaeren

30

Hoe loff'lick hier beneen haer' Hallelujas waren.

 

Nu sit de doove Wer'ld en schreidt haer selven blind

 

Om 'tgeen sij noyt te deegh en nu te laet versint.

 

En of sy 't niet verson, veel' siende kreup'le blinden

 

Bij desen Blinden man doen 't haer te wel bevinden.

35

Armoede maeckt vernuft: Soo gaet het inder tyd,

 

Men acht het goede niet, men zij het beste quijt.

 

9. May.

+ [krit] vs. 17 ooren K.a.: oogen - vs. 21 gestreden K.a.: getreden K.b.. als boven. - vs. 27 sij - sy K. a: hy - hy - vs. 29 sij K.a.: hy - vs. 32 te deegh K.b..: bedacht

[Le Sophiste resveur me dira ce qu'il veut]

Le Sophiste resveur me dira ce qu'il veut¹⁾;
Ie trouue, apres m'auoir bien battu la ceruelle,
Que c'est le grand secret de jouïr, tant qu'on peut,
Des plaisirs innocens de la vie mortelle.

Hofwijck 10. May.

1) Het HS. is bij de Korenbloemen. Het jaartal is onduidelijk.

Ad illustrem virum, D. Constantinum Hugenium²⁾.

Publica nos pietas olim ad spectacula duxit

Delphica, queîs mos est solvere justa Deûm.

Sed sua difficilis subduxit lumina Apollo;

Ne patrii Solis cerneret ipse rogum.

Splendida sic tristi pompa obvelata sub umbra

Visa est; atque umbrae corpora visa mihi.

Excipit Hugenius suppletque illustria Phoebi

Munia; ne tantum nocte lateret opus.

Hic rediviva suo jam funera reddidit Orbi,
Atque umbras clara luce redire facit.

2) Afgedrukt bij Schotel, t.a.p., Aanteekeningen en Bijlagen, blz. 27. Naar het HS. op de Leidsche Bibliotheek. H. teekende op den kant aan: R(ecepi) 11 Maij 1651.
Zie blz. 254 en 256.

[p. 262]

 

Nec mirum est, umbrae si post sua corpora durent:

 

Scilicet extincti funeris umbra manet.

 

In solidum accipio tam magni Nominis umbram:

 

Lumine quae splendet lux erit umbra tuo.

 

 

 

Anna Maria à Schurman.

Ex Anglico Enchiridio Franc. Quarles. Cent. 2. 86¹⁾⁺.

Injuriâ si affectus es, fac vindices:
Sed fortiter. Contemne; et est incoeptum opus:
Condona; et est perfectum opus. Sub se jacet,
Quicumque non quamcumque supra injuriam est.

21. Iun.

1) M.D., 408. In 2 HSS. Zie op 13 Jan. 1652.
Hath any one wronged thee? Be bravely reveng'd: Sleight it, and the work's begun; forgive it; and 't is finisht: he is below himselfe that is not above an Injury.

+ [krit] vs 2 incoeptum 1 HS.: affectum als in M.D. - vs. 3 perfectum 1 HS: effectum als in M.D.

Ib. 55²⁾⁺.

Si diues es, fac imperes pecuniae,
Ut illa ne imperet tibi. Si scis modum
Pecuniâ quo utare, jam seruit tibi:
Si forte nescis tute, jam seruis ei.

22. Iun.

2) M.D., 402. In 2 HSS.
If thou art rich, strive to commande thy money, lest she command thee: If thou know how to use her, she is thy Servant: If not, thou art her Slave.

+ [krit] vs. 2 Si scis modum 1 HS.: pecuniâ als in M.D. - vs. 4 tute jam seruis ei eerst: servus es pecuniae - vs. 3, 4 één HS.: Si noris uti, ancillam habes pecuniam; Si nescias, pecuniae tu seruus es als in M.D.

Noch op des Heeren Avondmael³⁾.

Het kleed most wit en klaer, jae spier en sneew-wit zijn,
Daer med' ick op dijn' feest, Almachtighe, verschijn:
Maer 'tis een' sneew vol slijx, en 'tis een spier vol vuijlen
Die ick ter Maeltyd breng. Wat sal ick aengaen? schuijlen?
En schouwen dijn gesicht? De vygen van al 'tland
Zijn breede-bladen-loos tot mijner sonden schand.
Neen, Heer, ick bergh mij niet; ick wil van dij geberght zijn.
O, wilt het om dij selfs noch dese reis geverght zijn!
Ick sal haest sneew-wit zijn, soo ghijder maer toe doet
Den Ysop van dijn' Geest, de Looge van dijn bloed.

2. Iul. momento.

3) K.b.., I, 53. In K.a. is de titel: Noch over enz.

[p. 263]

XapiΣ axapiΣ¹⁾.

Ab inde primae litis incunabulis
Quae foeda Diuas hactenus Matres necat,
Sarcire Pacem noctibus totis meis,
Totis diebus (quo labore, Dij sciunt)
Successu iniquo (cur iniquo, homines sciunt)
Conatus ore manuque Constanter fui.
Conatus autem quâ viâ, quibus modis?
Ipsis ijsdem quas querelarum pudor
Et fas et aequum et ipsa tandem veritas
Faustos bonosque utrique dictat partium.

Quid porro me fit? quas utrimque gratias,

Princeps amoris autor et concordiae,
Quam utrimque laudem, quale praemium fero?
Est ubi luto testâque vapulo, est ubi
Injuriarum pene plaustris obruor;
Vocor quod esse nemo me dixit bonus,
Negor esse quod fuisse me dicunt boni,
Quod desijsse pessimi mortalium.
Cogor renasci natus, ut viuam nouus;
Fit veritati vis ut et fiat mihi.
Hac, scilicet, mercede desudauimus,
Hoc Pax ligari gestiat coagulo,
Hoc forte fulcro, si labascit, non cadet.
His dira diris fascinata factio
His longa pestis expiata victimis
Serenitati publicae sternet viam.
Esto, et miserti hoc lege quâuis Dij velint.

Mihi nemo curam sanus inuideat mei.

Procul proterui et omnis in prauo siti
Hodierna mundi faex, nihil vobis volo
Commune mecum: taedet insolentiae
Calumniaeque praepudendarum artium,
Quibus (Britanna Mater, excipio libens
Meritoque nescium doli numen tuum)

1) M.D, 380.
Den 11den Aug. was eindelijk eene overeenkomst geteekend, waarbij de Prinses Royaal de Prinses van Oranje en den Keurvorst van Brandenburg als medegerechtigden tot de voogdij aannam. H. had steeds krachtig de belangen van Amalia van Solms voorgestaan; tot belooning werd hij door haar, in weerwil van zijn dringend verzoek, niet benoemd in den Raad van den Prins, waarin hij sedert den dood van Fredrik Hendrik niet officieel zitting had. Amalia liet den man, die haar in alles geholpen had, zonder eenige noodzakelijkheid in eene twijfelachtige positie. (Vgl. Jorissen, t.a.p., XC-C).

[p. 264]

 

⁺

35

Quibus innocentem persecutis nunc quoque

 

Causas nocendi pace consumptas dolet;

 

Libet interesse saeculo, non huic meo,

 

Non huic subacto fraude; proximo libet,

 

Quod (si qua vatum est praescientiae fides)

40

Aureum futurum nunciat sidus nouum.

 

Pupille Princeps, regium pignus, Deûm

 

Propago, germen aureum, frutex

 

Beate, flos de flore Nassauio, spei

 

Culmen Batauae, grande sidus phosphorum,

45

De cinere Phoenix patrio Terris date,

 

Qui quod cietur fluctuum damno tuo

 

Beatus hac es hactenus quod nescias,

 

Appello puros innocentiae tuae

 

Fontes grauatus: quando tam felix dies

50

Patriae micabit, quâ loquentem te virum

 

Et gesta Patrum ruminantem sedulo,

 

Et gesta Matrum ponderantem sobrie,

 

Plaudens videbit; libere dicas rogo

 

(Si forte mecum sentias quod nunc boni)

55

Diuae Parenti, manibusque item meis,

 

Et posterorum, si quis est, superstiti,

 

Iniquitati rem fuisse proximam

 

Ingratitudinique congruam nimis,

 

Male consvlenti velle, consilivm seqvi.

60

Spondes, ocelle noster, an modo non negas?

 

Spondere responsurus interim siles;

 

At quasi loquare: nempe risus verba sunt,

 

Natiuaque a Parente utroque suauitas.

 

Hac spe resurgens, hac fide nixus fidem

65

Decusque honesti nominis saluum ratus

 

De caetero Tecvm loquar, donec loquar,

 

Et cum loqui desiero denuo loquar,

 

Qui, quando falli non potes, vides, vides,

 

Fallamne, quem falli vetas, fratrem bonum?

70

Fefellerimne vel malum sciens volens?

 

Pacemne procurauerim, an turbas magis?

 

Age qualis illa est cumque, quam posthac feres,

 

Ut veritas calumniam victrix fuget.

 

Fer ante finem saeculi sententiam,

75

Tremende Iudex Iudicum; Devs mevs.

 

Declinante febriculâ 14. et 15. Aug.

+ [krit] vs. 53 videbit M.D.: videbis - vs. 69 fratrem bonum eerst: fratres bonos - vs. 70 malum als in M.D. Het HS. heeft: malos

[p. 265]

Mijn pyramide op Hofwijck om Veer. 2. sept. 1651¹⁾.

Hier legh ick. 'tfelste weer dat sonn oyt sagh of maen
Heeft Boomen uyt den aerd, en mij ter aerd geslagen.
Ick was maer menschen werck; most ick het wederstaen?
Gods sterckste schepselen en hebben 't niet verdragen.

Hofwijck 2. Sept.

1) Vgl. over die naald Hofwyck, vs. 693, vlgg., en over den storm, die haar omwierp, vs. 753, vlgg.

Doel-dicht²⁾⁺.

Diane vander Linden

En schiet niet mis dan blinden.

Voorts treftse all dat se siet:

Noch meen ick het soo niet;

Sij treft all wat haer aen siet;

Selfs alsse naer de maen siet,

De maen werdt daer om hoogh

Getroffen van haer oogh.

Hoe mistse dan de doelen?

Die hebben geen gevoelen,

En soo het witt haer sagh,

Sij raeckten 't all den dagh.

Want, sagh 't u, vander Linden,

Het sou met ons bevinden

Off 't veel verscheelt of niet

Dat een met vier-pijlen, of met vier pijlen schiet.

Hofwyck 4. Sept. ludibundus.

2) K.b.., II, 200. In K.a. is de titel: Doel-Dicht, op Hofwijck. Misschien was Diane eene dochter van den Haagschen predikant; zie blz. 259.

+ [krit] vs. 13-16 eerst:

Iae, schoone vander Linden,
Het witt souw met ons vinden
Hoe veel het scheelt of niet,
Of ghij met vier-pijlen, of met vier pijlen schiet.

Audeo si vultis paribus certare sagittis

Audeo si vultis paribus certare sagittis³⁾;

Quamque meis fidam viribus addo libens:

Vicero, si solis quatuor iaculamur utrimque,

Sin geminas addat Delia, succubui.

19. Sept. in Vitaulio.

3) vs. 1 si vultis eerst: vobiscum - vs. 3 iaculamur eerst: certetur

[p. 266]

Hofwyck¹⁾⁺⁺.

De groote webb is af; en 't Hof genoegh beschreven:
Eens moet het Hofwijck zijn. wie kent den draed van 't leven,
Hoe kort hij is, hoe taeij? de snaer die heldste luijdt,
Scheidt d'eerste menighmael van leven en van Luijt,
Verkracht en over-reckt, of met der tijd versleten.
'K hebb over-reckt geweest; maer ben'der deur gebeten:
Op 't slijten komt het aen; Twee dingen maken 't waer;
Of ick 't ontveinsen wouw, mijn' jaren en mijn haer.
En als de snaer begint te ves'len en te pluijsen,
Soo staet sij meestendeel op 't schielicke verhuijsen.
Wie weet of 't schielicke verhuijsen deser Ziel
Niet voor mijn' deur en staet? En of 't God soo beviel,
Sou Hofwijck onberijmt sijn' Stichter overleven,
En wijcken voor 't Voorhout? en soud' ick mij begeven,
Die anderen mijn' penn baldadigh hebb geleent?
Met reden eischte men de schuld van mijn gebeent,
Met reden schreefm'er op: ‘Hier light een Mann begraven,
‘Die meende te volstaen met planten en met graven,
‘De slechte boeren-konst, en moght de moeijte niet
‘Sijn eighen maeckseltjen te cieren met een lied.
Myn sterven weet ick met lang leven niet te weeren;
Maer, leef ick weinigh meer, het Grafschrift will ick keeren,
En singhen wat ick poot, en rymen wat ick bouw,
Eer dese keel verschorr', eer dese penn verouw'.
'K will Hofwyck, als het is, 'k will Hofwyck, als 't sal wesen,
Den Vreemdelingh doen sien, den Hollander doen lesen.

1) K.b.., I, 311. Zie over de uitgave van het gedicht de Inleiding, blz. XXIII, over het buiten zelf dl. III, 129.
Er zijn 2 HSS. van Hofwyck, beide in het bezit van den Heer Mr. W.J. Royaards van den Ham te Utrecht. Eén dier HSS., het klad, heeft bij het begin den datum 26 May 1650. Aan het andere HS., het net, zijn de opdracht en de gedichten, die in de uitgaven aan Hofwyck voorafgaan - behalve de Prosopoea en Kyckers Antwoord, enz. - toegevoegd. Ook eene afbeelding van Hofwyck en eene teekening van Ph. Huygens, gedateerd 6 Dec. 1651, bevinden zich bij de papieren.
Daar de beide HSS. sedert eenigen tijd zoek zijn, moest de tekst der 1^ste uitgave van Hofwyck hier worden afgedrukt.

+ [krit] Bij vs. 2 in marg.: Vita quam sit brevis, simul cogita. Plaut. Most. 3, 2. Omnia quae ventura sunt, in incerto jacent. protinus vive. Sen. de brev. Οὐκ ἐπίστασθε τὸ τῆς αὔριον· ποία γὰρ ἡ ζωὴ ὑμῶν; Ἀτμὶς γάρ ἐστιν ἡ πρὸς ὀλίγον ϕαινομένη, ἔπειτα δὲ ἀϕανιζομένη. Jac. 4. 14. - vs. 9: Hoc quod senectus vocatur, pauci sunt circuitus annorum. Sen. Cons. ad. Marc. Cum celeritate temporis, utendi velocitate certandum est. Ibid - vs. 11: Quis est tam stultus, quamvis sit adolescens, cui exploratum se ad vesperam esse victurum? Cic. Cat. maj. Quis scit an adjicient hodiernae crastina summae Tempora Dii Superi? Hor. - vs. 24: Velut ex torrente rapido, nec semper casuro, cito hauriendum est. Sen. de brev.

+ [krit] vs. 24 eer K.a.: en

[p. 267]

 

⁺⁺

 

Soo swack is menschen-werck, het duert min als papier.

 

De tyd slyt struyck en steen: eens salmen seggen, hier,

 

Hier was 't daer Hofwyck stond, nu Puyn en Queeck en Aerde.

30

En dan sal Hofwyck noch staen bloeyen in sijn' waerde:

 

Ja, waerde, sooder oyt yet waerdighs van myn' hand

 

De jaren heeft verduert en ouderdomm vermant.

 

 

 

In Holland, wat een Land! Noord-Holland, wat een Landje!

 

In Delfland, wat een' kley! in Voorburgh, wat een sandje!

35

⁺ Aen 't Coets-pad, wat een wegh! aen 't water, wat een' Vlied!

 

Aen all dat lieffelick of vrolick rieckt of siet,

 

Daer lagh een brockje vets, daer lagh een blockje magers,

 

Een beetje voor het vee, een treedje voor de Jagers;

 

Daer lagh, dat schickelick gevoeght hadd heel aen een,

40

Maer van het groote spoor verscheiden lagh in tween:

 

Het spoor en Vrouw Natuer verstonden hier den and'ren,

 

Ten Zuyden lagh de Wey; op 't Noorderlick verand'ren

 

Van Wey in drooghe kroft, daer deelde 't spoor het scheel,

 

Gelijck de Riem een' Mann in op en onder-deel,

45

In Broeck en Wambas scheidt. Daer hoefde geen bedencken

 

Op yeder deels gebruyck: de kley scheen my te wencken,

 

En raedde stommelingh, sy was ten Boomgaerd nutt,

 

Mits met een wilde muer gemantelt en geschutt:

 

De kroft en eischte niet als vruchteloose boomen,

50

Die sy pas machtigh waer in wel-geElste Zoomen.

 

Elck heeft syn' keur voldaen, hier 't Wilde, daer het Tamm,

 

Een yeder heeft volbrocht het geen hy onder nam.

 

Lett, Ouders, en lett scherp op 't keuren van uw' gronden.

 

Veel' hebben sich vergeefs 't verkrachten onderwonden

55

Van kinderen verstand met onverstand getucht;

 

Veel' hebben wreedelick in eeuwigh' ongenucht

+ [krit] Bij vs. 27 in marg.: Tabida consumit ferrum lapidemque vetustas; Scripta ferunt annos. Ovid. de Pont. El. 8. Caetera fragilia et caduca, non minus quam ipsi homines, occidunt desinuntque. Plin. 11. ep. 10. Quicquid est hoc temporis futilis et caduci, studiis proferamus: et quatenus nobis denegatur diu vivere, relinquamus aliquid quo nos vixisse testemur. Id. 3. ep. 7. - vs. 31: Si qua fides arti, quam longo fecimus usu. Ovid. - vs. 33: Praedium, si poteris, in meridiem spectet, loco salubri: et oppidum validum prope siet, et amnis qua naves ambulent, aut via bona celebrisque. Cat. de Re Rust. - vs. 56: ψυχῇ βίαιον οὐδὲν ἔμμενον μάθημα. Plat. 7. de Rep. Illud in primis testandum est, nihil praecepta atque artes valere, nisi adjuvante naturâ: quapropter ei cui defecerit ingenium, non magis haec scripta sunt, quam de agrorum cultura sterilibus terris. Quint. prooem. l. 1. Inst. Male respondent coacta ingenia: reluctante naturâ irritus conatus est. Sen de Tranq. Διὰ τὸ μήτε προαιρέσεις ἅπαντας ὁμοίας ἔχειν, μήτε ϕύσεις. Dion. Ital. l. 2. Οὕτως ἰσχυρόν τι καὶ ἀκίνητον ἡ ϕύσις ἡ ἀνϑρωπίνη Epict. In hoc potissimum sita est hominum felicitas ut quisque ad hoc applicetur, ad quod natura compositus est. Erasm. lib. 24. Epist. 5.

+ [krit] vs. 34: Delfland K.a.: Rhynland - vs. 44 de K.a.: een

+ A.

[p. 268]

 

⁺⁺

 

Gekluystert en geboeyt wel draghbare vernuften;

 

Maer die ondraghbaerlick haer's levens tyd versuften

 

In onwerck; dat is werck haer' driften onbevoeght,

60

Haer' krachten ongelijck: veel' hebben sich verploeght,

 

Verweven, of verschaeft, en geen bedydt van allen;

 

Die Staet of Letter-volck, of Krijghsluy konden vallen,

 

En zyn 't geluckelick, en zyn 't ter eer en baet

 

Van eighen en gemeen, van Huysgesinn en Staet.

65

Het scheel alsoo gedeelt door my en door sich selven,

 

Quam 't op de spaden aen: myn' eerste sorgh was, delven.

 

Noch was 't de tweede maer: d'eerst' had wat meerders in: Tot werck hoort overslagh, tot weldoen goed versinn.

 

My docht, papieren blad was licht genoegh te kryghen,

70

En daer bleef 's ruym genoegh voor peper en voor vygen,

 

Of ick 's een' riem verkladd' en aen myn' droomen hingh:

 

'K sagh menigh misverstand, en redenloosigh dingh

 

Des werelds aengesicht mismaken en onteeren,

 

Gelijck een' schoone Vrouw lydt van verbrodde kleeren;

75

'K sagh 't schoonste geld in 't slyck geworpen by gevall,

 

'K vond allom niewen druck van Kostelicker Mall

 

Dan ick hebb doodt gerymt, of, mogelick, doen leven:

 

En all dit ongevall wist ick syn' naem te geven:

 

'T hiet Na-docht, soo my docht; en 't was gespaert papier,

80

'T was noch yet oolickers, 't was een onkundigh fier,

 

Een' stout' onwetenheid, die niet en kost als waghen,

 

Om dat sy liever wouw niet twyfelen dan vragen.

 

Ick twyffelden en vraegde, en ley myn' rouwe stoff

 

Voor ooghen die ick wist met vollen danck en lof

85

Stoff als de myne was te hebben helpen keuren,

 

En oorbaerlick versnyen, niet snipperen, noch scheuren.

 

Maer all myn recht was myn, ick hiel een woord in 't vat;

 

De Land-Heer had wat wills, en d'onderwyser wat.

 

De konst leed geen geweld, maer liet sich wel wat recken

90

Ter liefde van myn' lust. En soo van dusend trecken

 

Bleef d'een en d'ander vast; en van dat af en aen

+ [krit] Bij vs. 60 in marg.: Potest ingenium fortissimum ac beatissimum sub qualibet cute latere: Potest ex casa vir magnus exire: Potest et ex deformi humilique corpusculo formosus ac magnus animus. Sen. ep. 66. - vs. 68: Μελέτη τὸ πᾶν. - vs. 72: Hoc ipsum maximum artificium est, in arte sua posse alienis exemplis uti Nam rerum omnium imperiti, qui unicujusque rei de rebus ante gestis exempla petere non possunt, hi per imprudentiam facillime deducuntur in fraudem. At hi qui sciunt quid aliis acciderit, facile ex rerum eventibus suis possunt rationibus providere. Cic. Rhet. nov. l. 4. - vs. 79: Desperatissimum perfugium est, se imprudentem fecisse. Cic. in Verr. 2. - vs. 80: Φιλόνεικοι, καὶ μέγιστον εἶναι νομίζοντες κακὸν, τὸ μετατίϑεσϑαι πρὸς τὰ βελτίω. Gal. de opt. doc. gen.

+ [krit] vs. 63 zyn 't ter K.a.: zijn ter

[p. 269]

 

⁺

 

Bleef yet lichamelijx in 't swart en 't witte staen;

 

Een ding dat Armen hadd en Schouderen en Beenen,

 

Een redelick gestell van 't Hoofd af tot de Teenen,

95

Soo veel my duncken moght. En nu stond Boom aen Boom,

 

Daer Boom aen Boom sou staen; nu gingh ick inden toom

 

Van voor-raed en bescheid, en, hoe 't sich nae moght schicken,

 

Ick hiel myn' plicht voldaen met gissen en met micken.

 

Soo verr gaet menschen-macht in allerley belang;

100

Beraden, overslaen syn' volle stade lang,

 

Meer eischt men hem vergeefs. maer 't lang heeft ook syn' maten:

 

Die lang doen kan en magh, moet oock eens konnen laten:

 

Is 't overdencken goed, het over dencken niet:

 

Hy siet sijn selven uyt, die all te lang doorsiet:

105

Ons oogh verdrinckt in 't werck daer 't moed in is geswommen,

 

En ons vernuft beswymt gelijck die, hoogh geklommen,

 

Met schrick te rugge sien, en weten niet waer heen,

 

Om hals en been geheel te brengen naer bene'en.

 

Soo raeckt men byster 's weegs in 't soecken van veel' weghen,

110

En daer en komt geen end van stadigh overwegen:

 

Die altijd willen doen en hebben noyt gedaen;

 

'T schael-tongesken moet eens in 't huysken blyven staen.

 

Doe 't kind geboren was, hoe 't afliep met sijn' luren,

 

Sijn' swachtels en sijn' wiegh, soud' hier wat langer duren

115

Dan 't yemand lusten moght; en van die eerste jeughd

 

En smaken meestendeel maer ouderen de vreughd:

 

Vreughd, die de Niewicheid en Hoop alleen doen leven,

 

Die self den ouderen ten einde werck begeven;

 

Waer op volght ongevoel van wellust, doove plaegh,

120

Daer van ick (ick bekent 't) mijn kindsch gedeelte draegh.

 

Nu, 't kind is jong geweest, en 't is gebracht aen 't groeyen,

 

Aen 't bloeijen metter tijd: 'k hebb' niemand te bemoeyen,

 

Met wat het tien jaer lang te queecken heeft gekost:

 

De Wijsen eten met, de gecken doen den kost.

125

Komt, wijsen, eet met mij, ick sal u niet beswaren

 

Als met wel-gaere spijs en wel-betaelde waren.

 

Ick will u Hofwijck doen aenschouwen, of 't te nacht,

 

Gelijck als duyvels-brood, te voorschijn waer gebracht:

+ [krit] Bij vs. 99 in marg.: Ne incognita pro cognitis habeamus, eisque temere assentiamur; quod vitium effugere qui volet (omnes autem velle debent) adhibebit ad considerandas res et tempus et diligentiam. Cic. 1. off. Agere volentem semper meditari decet. Auson. - vs. 103: Apelles dixit, omnia sibi cum Protogene paria esse, aut illi meliora. Sed uno se praestare, quod manum de tabula nesciret tollere: memorabili praecepto: nocere saepe nimiam diligentiam. Plin. 35. 10. - vs. 110: Μὴ γὰρ οἰώμεϑα τέλος ἡμῶν εἶναι τῶν νῦν, τὴν πάντων ἡμῶν ἀπορίαν. Plat. in Phileb. - vs. 119: Humanas oblimat copia mentes. Claud. 3. Rapt. Pros. ὑϕορῶμαι τὸν κόρον, ὡς τὸ ἡδὑ λύοντα, καὶ πᾶσιν ἐναντιούμενον τοῖς καλοῖς. Nazianz. ep. 179. - vs. 120: Puerile.

[p. 270]

 

⁺⁺

 

Iae meer, ick wil het u, en my oock, doen betreden,

130

Als waer ons' gisteren een' gansche eew geleden:

 

'K wil met kinds kinderen goed deelen voor myn' dood,

 

Als waer ick Grootevaer en twee drij mael soo groot.

 

Het wereldsche besitt en is toch niet als droomen,

 

En of 't gekomen is, of mogelick te komen,

135

'T en is maer binnen ons het ghen' het schynt of is,

 

'T zy by voor-sieninghen of by geheugheniss.

 

Dus sal dan Hofwyck zijn, neen (wy zijn hondert jaren

 

Geboren naer den dagh dat wy geboren waren)

 

Dus sien wy Hofwyck staen: Ten Noorden van 't groot spoor

140

Nae Voorburgh, 't schoone Dorp (of seght'er, Steedje, voor)

 

⁺ Light een aensienlijck Bosch in mindere gesneden:

 

Vraeght naerde lengde niet by Roeden of by Treden:

 

Die aen den ingangh staet en siet den uytgang niet,

 

En 't eind is verr genoegh daer 't oogh geen eind en siet.

145

Een' tamme wilderniss van woeste Schicklickheden;

 

Soo noemt sich dit vertreck, ter liefde vande Reden

 

En gulde middelmaet, die ick soo waerdigh houw.

 

Te tamm waer all te stijff, te wild waer all te rouw;

 

Daer is wat tuschen tween, dat tweederhands begeeren

150

Voldoen kan, tamm en wild, en dit door dat vermeeren:

 

Gelijck wat etens dorst, wat drinckens honger maeckt;

 

Gelijck lang slapen weckt en lang gewaeck vervaeckt.

 

⁺ Den tammen lust voldoen vier wonderlicke dreven

 

Van Eicken saegbaer hout, van Boomen die daer streven

155

Om dickte byder aerd, om hooghten inde lucht,

 

Om breedten onder weegh en groen en koel gerucht.

 

'K hebb saegbaer hout genoemt: maer laet het niemand wagen

 

Myn Trouw-verlaet t'ontdoen, myn' Dreven om te saghen.

 

Daer 's Pottgeld, soo men 't heet; siet dit voort Poot-geld aen.

160

Ick segg' het eew voor eew, Kinds-kinderen, laet staen,

 

En brandt of warmt u niet aen hout dat ick hiet waschen:

 

Ondanckbaer erffeniss en is niet af te waschen:

 

Ten minsten moet hy doen het gheen de Sterver hiet,

 

Die 't leven door hem kreegh en van syn' sweet geniet.

165

Twee dinghen scheid ick uyt, het derde moet ick dulden.

 

Onschuldigh Brood-gebreck sal u voor eerst ontschulden:

+ [krit] Bij vs. 136 in marg.: Exigua pars est vitae quam nos vivimus. Sen. de Brev. Praeteritum tempus pro modo suo longum, futurum autem infinitum est: praesens tempus breve, et semper in partem utramque mutabile, cum et a praeterito relinquatur, et transeat in futurum. Eumen. Rhet. Paneg. Const. - vs. 148: Μηδὲν ὑπὲρ τὸ μέτρον. Anth. l. 4. Πάντων μετ᾽ ἄριστα. Theogn. Μηδὲν ἄγαν, τῶν ἑπτὰ σοϕῶν ὁ σοϕώτατος εἶπεν. Anth. l. 2. - vs. 158: Fideicommissum.

+ [krit] vs. 134 't niet in de 1^ste uitg., wel in K.a.

+ N.O.P

+ O.P.

[p. 271]

 

⁺⁺

 

Den allerlesten nood is buyten alle wett;

 

Gods Coningh heeft syn maegh met Autaer-brood ontsett:

 

Maer welvaert doll gespilt is verr van myn medooghen:

170

Hy is noyt bystand waerd die noyt heeft willen dooghen.

 

Daer aen volght ouderdom van Eicken die vergaen:

 

Men spaertse te vergeefs die niet en konnen staen.

 

Maer daer den ouden stamm ontstaet, staet haest een jonge:

 

Soo sal myn na-kinds kind, schoon ick het niet bedonge,

175

Gedencken, daer een mann in 't vechten wert gevelt,

 

Dat daet'lick inde ry een versch mann werdt herstelt.

 

Oock staet de wereld soo; die schael moet even dryven;

 

Pas soo veel schepsels niew verschynen als ontlyven;

 

Of 't waer een le'eghe wer'ld, daer in wy Borgers zyn,

180

Of lang waers' overkropt, geborsten vande pyn.

 

'T lest (dat ick lyden moet) is 't all gemeene lyden

 

Van 's Vaderlands verderf. Staen die bebloedde tyden

 

In 't eewighe beschick van Gods voorsienigheid:

 

Moet Holland eens niet zijn, of Niet zijn; is 't geseit

185

By, diens sien seggen is, en seggen doen, en heden

 

En morghen 't selfde punt, dat Holland weer bestreden,

 

Weer overstreden zy, weer werdde soo het was,

 

Doe 't in syn' kolen smoockt' en smoorden in syn' ass;

 

Moet dat rad noch eens om; broeyt Spagnen noch een' toelegh

190

Van Thiende-penningh-dwangh, en leght het maer de roe wegh

 

Tot dat het onvoorsiens sijn' geesseling hervatt',

 

En drijv' ons tot den keur van mutsaerd en van Rad,

 

Of van versworen trouw en van versaeckt gevoelen;

 

Sal sich dat heete bloed noch eens op 't onse koelen;

195

(God zy genadigher, en weer' den droeven dagh)

 

Dan is mijn will geen will; en, als heel Holland lagh,

 

En waer 't niet redelick dat Hofwijck over end stond;

 

Van nu af schrabb ick uyt wat in mijn Testament stond:

 

Als 't Vaderland vergaet zijn mijn' voor-sorghen uyt:

200

'T is reden dat de vracht versincke met de schuyt.

 

Soo zijn 't vier dreven dan, en altoos weer vier dreven,

 

Die 't Bosch verr en naer by sijn prachtighst aensien geven:

 

Als ick soo spreken magh, van bijds viermael 't Voorhout,

 

Van verre 't hooge groen van 't Mast en Liesen hout.

205

Breda vergeve my en oock den Haegh dit roemen,

 

Hier derv ick 't Eicken loof by 't Linden blad wel noemen:

 

Daer sien ick niet als Mast, en Eick, en Elst en Berck;

 

Tot mijnent 't selve groen, en even 't selve werck.

+ [krit] Bij vs. 177 in marg.: Observa orbem rerum in se remeantium, videbis in hoc mundo nihil extingui. Sen. ep. 36.

+ [krit] vs. 167: Den allerlesten K.a.: En, d'allerleste

[p. 272]

 

⁺⁺

 

Hier buijg ick voor Breda; mijn' Masten zijn haer' kind'ren:

210

'T heeft Frederick belieft sijn hout-gewasch te mind'ren,

 

Om 't mijne te versien: 't zijn Jofferen van 't Land,

 

Mijns Vaders vaderland, die ick hebb voortgeplant:

 

'K segg Jofferen, noch eens: 'k mochts' ed'le wijfjes noemen;

 

Bredaesche wijfjes, jae; maer die ick derve roemen

215

Op Hofwijck Haeghs gemaeckt te hebben en Hof-wijs:

 

Daer warren s' onder een als overgroeyend rijs:

 

Hier staen sy zedighlick en proncken daer sy stonden,

 

Does' eerst verhijlickten aen 't Sand-schap mijner gronden:

 

Daer staen 's in 't wild gerucht van kinders kind'ren; hier

220

Als maegden, sonder meid of kinderen getier.

 

'K laet yeder overslaen welck zijn de liefste gasten,

 

Gevolgde of ongevolgd': ick derf 't niet ondertasten;

 

Men kryght'er sulck' en sulck', en houdt sich wel te vre'en,

 

Maer, heeft uw gast geen' sleep van aenhangh, soeckt'er geen.

225

Dit volckjen hebb ick t'huys gehaelt, als kale wichten,

 

En vander jeughd gefockt en voor my leeren swichten.

 

Neemt dat ick Rhee of Hind gerooft hebb' uyt het wald,

 

En in mijn' wildbaen ruijm en lieffelick gestalt.

 

Soo ben ick altoos t'huys, en altijd by de dieren,

230

Die t'harent Mensch noch Beest, maer my tot mijnent vieren.

 

Neemt dat ick uyt Brasil Tapouijers hebb' ontleent,

 

En blinde Heidenen met Christen melck gespeent:

 

'T is swart volck, maer dat swart is vell-diep, en van binnen

 

Maeck ickse myns gelijck; dienstbaer in blancke sinnen:

235

Soo passen 's op 't gemack van diese voet en houdt.

 

Soo doen myn' Bruyntjens oock, myn Wyfjens uyt het woud:

 

Besiet hoe vriendelick sy my staen en beluymen:

 

Als seiden sy, Lands-heer, geniet ons' groene pluymen:

 

Is 't heet, wy keeren u 't beswaren van den dagh;

240

Is 't koud, wy decken u voor all dat nypen magh,

 

En onse dienstbaerheid hanght aen geen' Jaer-getijden;

 

Daer dient'er by de Maend; wy konnen doen en lyden

 

Het rond jaer uyt en in met eenerley gelaet

 

Wat Eicken, 't stercke blad, nauw 's Somers uyt en staet;

245

Ia, dese trouw munt uyt en spant haer' fierste krachten

 

In 't felste vande locht, in 't langste vande nachten:

 

Maeckt staet op vrienden, die op voorspoed niet en gaen,

 

Maer inden tegenspoed als kop're muren staen.

 

⁺ Twee troppen tell ick hier die sulcken tale spreken,

250

En kruijs-weeghs over een myn Bosch in vieren breken.

+ [krit] Bij vs. 239 in marg.: Τὸ βάρος τῆς ἡμέρας. Matth. 20. 12.

+ [krit] vs. 229: altijd K.a.: altoos

+ S.S.

[p. 273]

 

⁺

 

Soo most de deeling zijn; dat weet de minste Cock,

 

En all dat oijt ontsagh eens Hovemeesters stock.

 

Twee schot'len eener sopp op eene zij te schicken!

 

Daer soud' een' swanger Vrouw, jae berghen van verschricken:

255

Ten minsten slaet het een den hongers lust ter neer.

 

Soo fier is 't keel-gat self, soo speelt het oock den Heer:

 

Ick swijgh van andere, die oock haer weetjen weten,

 

En houden haer gebruijck soo kostelick als eten.

 

'K hebb dan op 't Cruys gepast, gelijck 't de dis-konst noemt:

260

En vraeght ghy of ick 's my met reden hebb beroemt?

 

Lett op den overhoeck; ghy vindt hem naer den regel

 

In evenredigheid soo vierkant als een tegel:

 

⁺ Dat doet een Eicken block, verstaet een perck van groen,

 

Daer Eickjens Nutt, Vermaeck en Heerlickheid voldoen;

265

Hegh-houtje recht en kromm, dat om de seven jaren

 

Sijn' Meester leert hoe soet genieten is en sparen,

 

(Elck inde middelmaet en ten besetten tijd)

 

Hoe goet een kleedsel is dat dient en niet en slijt,

 

Dat, zijnde, warm en koel, niet zijnde, warm kan maken.

270

Soo doen mijn Eickentjens; Ick laet den Honds-dagh blaken

 

Op 't steilste vanden Noen; Ick laet het Noorder guer

 

Sijn' scherpste buijen toe, mijn groene dack en muer

 

Belett my wederzijds het sweeten en het beven:

 

En inde leckernij van dit staegh-stervend leven

275

Hebb ick altoos getelt het dobbele geniet

 

Van yet verheughelix op 't kantjen van 't verdriet;

 

Op 't kantjen sonder schroom; soo dat vast and're smaken

 

Het ghene my genaeckt en niet en kan geraken.

 

'T zij goed' of quade sinn, ick voel mijn' voorspoed bet,

280

Als yemands tegenspoed daer nevens werdt gesett.

 

Ick scheppe geen vermaeck in mijnes naesten lijden:

 

Maer, als hij 't lijden moet, soo kan ick my verblijden

 

In dat ick 't niet en lij. Geeft mij een blockje land,

 

Een Eiland als een' vuijst, bezeet van allen kant;

285

Bezeet van sulcken diep, dat op het minste blasen

 

Sijn' holle baren stouwt gelijck de groote dwasen,

 

Die met bergh over bergh ten Hemel wilden gaen,

 

En grijpen naer de Sonn en treden op de Maen;

 

Geeft my dat Eyland rijck van Beemden en van Koren,

290

Geeft my een huijs daer in om weelde te bekoren,

+ [krit] Bij vs. 274 in marg.: Τί τούτου χάρμα μεῖζον ἄν λάβοις ποτὲ Τοῦ γῇς ἐπιψαύσανϑ᾽ ὑπὸ στέγῃ πυκνῇ ἀκοῦσαι ψεκάδος εὑδούσῃ ϕρενί. Soph. ap. Stob. - vs. 281: Non quia vexari quenquam est jucunda voluptas, Sed quibus ipse malis careas, quia cernere suave est. Lucr. lib. 2.

+ T.

[p. 274]

 

⁺⁺

 

Geeft my Bosch om dat Huijs, en langs mijn steile strand

 

Of opgeworpen Hout, of uyt de konst geplantt;

 

Siet my daer wandelen vrij van den brand van 't Zuyen,

 

Van Oost en Wester vlaegh en vande Noorder buyen;

295

Siet my daer sorgeloos van d'een' en d'ander hoeck

 

Vertreden mijn gepeins, of oock een beter Boeck,

 

Eens wijsen mans gepeins, terwijl een' vloot van Zeilen,

 

Die storm en holle Zee den anderen toe keilen,

 

Gedreight werdt gangh voor gangh met 's levens lesten krack

300

Op mijner Stranden klipp; denckt of ick mijn gemack

 

Afsteken sie als witt by 't swart van die elende;

 

Denckt of ick my rondom, als in mijn' roosen, wende;

 

Terwijl dat arme volck de handen van 't geschrobb

 

Van touw en takel zeer ten duijst'ren hemel op

305

Met kromme knijen streckt: denckt of 't mijn' lust verdobbelt

 

Dat ick soo veiligh sitt, en mijns gelijck soo tobbelt,

 

Soo dobbelt om sijn lijf. Soo gaet het allerweeghs,

 

Hoe dichter onlust is by wellust, hoe meer deeghs.

 

En soo doet Vrouw Natuer, in vele van haer' wercken,

310

Het wederstrijdighe door 't strijdighe verstercken:

 

Soo werdt de kelder warm als 't ijs in 't water leit,

 

Soo wert de kelder kout als 't Somer-veld verheidt:

 

Soo sitt ick in mijn' kluys van Eicken, in mijn kluisje,

 

In mijn' gevonden hoeck, mijn ongevonden huijsje;

315

Hoe 't buyten bangher brandt, hoe koeler en min bangh,

 

Hoe 't buyten wilder waeyt, hoe louwer, inden drang

 

Van blaertjens die ick hoor rondom my henen ruyschen,

 

Maer als de baren doen die op mijn' klippen bruijschen,

 

En doen my minder leed dan of sij 't niet en de'en,

320

Om dat ick ongemack verneem en lijde's geen.

 

Wat scheelt het of mij dit een Bosjen of een Boss doet?

 

Wie leeft van overschot? de weide die den Oss voedt

 

Is voor hem all' de wer'ld, en hondert merghen gras

 

En doet hem niet meer nuts dan of 't 'er niet en was;

325

En duysend roeden houts en sou my niet meer strecken,

 

Dan minder, die my hier verlustigen en decken.

 

Kost yeder dat verstaen, wat waer de giericheid

 

In haer holl kaeck-gebeent een schoon gebitt geleit?

+ [krit] Bij vs. 301 in marg.: Suave mari in magno, turbantibus aequora ventis, E terra magnum alterius spectare laborem. Lucr. lib. 2. Curae est sua cuique voluptas: Haec quoque ab alterius grata dolore venit. Ovid. - vs. 305: Ὡς ἡδὺ τὴν ϑάλατταν ἄποϑεν γῆς ὁρᾶν, Ὦ μήτηρ, ἐστὶ μὴ πλέοντα μηδαμῶς. Menand. - vs. 320: Mea sine parte pericli. Lucr. 2. - vs. 322: Luc. 12. 15.

+ [krit] vs. 297 Eens wijsen K.b..: Een wijser - vs. 301 witt K.a.: 't wit

[p. 275]

 

⁺

 

Noch werdt myn' kleinicheid geboett met ander voordeel:

330

De mensch is altoos mensch; neempt rijp en onrijp oordeel,

 

Neemt sinnen oud of jongh; soo menigh als wy zijn,

 

Veranderen geeft vreughd, en, niet verand'ren pijn.

 

Die vreughd is in mijn' macht, die pijne kan ick schouwen,

 

Soo haest mijn' keure my will schijnen te berouwen;

335

Gelijck de siecke mann het eene Bedd verveelt,

 

Tot dat hy 't ander proeft, en dat het niet en scheelt

 

Van 't eerste sijn gemack. soo ruijl ick Berck voor Eicken,

 

En Elst voor Bercken-bosch. Beij kan ick soo bereicken,

 

Dat dit voor onder, dat voor opper-kleed verstreckt,

340

Dat ghen' als mantel, dit als Broeck en Wambas deckt.

 

⁺ De Bercken staen om mij als Toortsen, die in Kercken

 

Niet half soo dienstigh staen en druippen op de Sercken,

 

Blanck-stammigh is de Boom, gelijck 't was vande Bije

 

Sijn maker werdt onthaelt; noch is 't veel dat ick 't sie,

345

Soo duyster is 't in 't groen, soo groen is 't in den duyster,

 

Den duyster, daer ontrent de flickerigste luijster

 

Van Wolle-weverij, die t'huys mijn' muren deckt,

 

Nau voor een' schaduwe van somer-groente streckt.

 

Wat magh de sotte konst haer selven onderwinden?

350

Haer uytterste geweld is qualick werck van blinden

 

Bij 't minste Bercken-blad, den minsten Elsen-tack,

 

Mijn' muer-tapijten hier, mijn' sold'ring en mijn dack.

 

In dese wonderen bergh ick de soeticheden

 

Van mijn' gesnoepten tijd: hier spreeck ick met de Reden,

355

Met mij, met d'eenigheid, met vrienden verr van mij,

 

Met eewen, goed of quaed, te komen, of verbij.

 

Maer 't is altoos geen ernst: ick hoord'er oock wel spreken;

 

Soo sich een vriend met mij in 't groene komt versteken,

 

En op de prate-banck van zoden daer geplantt

360

Sijn uertjens wagen will en helpense van kant.

 

Neemt een' gelickeniss tot keers-licht van mijn' reden:

 

De Peerel-vischer duijckt tot dat hy gansch beneden

 

Den Bodem van de Cuyp die 't zilte Zee-natt houdt

 

Geluckelick betreedt en als sijn' acker bouwt.

365

Daer tast en grabbelt hy naer Oesters, die haer' schalen

 

En daer sy groot af gaen sijns lijfs gevaer betalen:

 

Maer 't is niet altoos prijs in sulcken Loterij:

 

De Nieten zijn te veel: noch is de Vischer blij,

+ [krit] Bij vs. 332 in marg.: Dulcis mixtura bonorum. Corn. Gall. E. 1. - vs. 335: Sunt enim quaedam, quae corpus quoque nostrum cum quodam dolore delectant: ut versare se, et mutare nondum fessum latus, et alio atque alio positu ventilari. Sen. de Tranq. - vs. 350: οὐδὲ Σολομὼν ῶς ἓν τούτων. Matth. 6. 29. - vs. 354: Commodius nihil est, quam semper cum sapientia loqui. Petron.

+ V.

[p. 276]

 

⁺⁺

 

Als baet by lasten komt, en d'een den ander' draghen.

370

Die in mijn' groene Meer met my den brand der daghen,

 

Of booser weer ontsitt, is hier als op den grond

 

Van een' ontstelde Zee: de baren, boven rond,

 

Gaen als 't den wind behaeght; beneden is 't still water;

 

Daer soeck ick peerelen, ick en mijn mede-prater;

375

Maer beter peerelen dan daer den Indiaen

 

Sijn' adem om verkracht, en hanghts' ons Vrow-volck aen;

 

Die kralen zijn maer kalck: by d'onse niet te tellen,

 

By d'onse maer Ayuyn van schilferen en vellen,

 

By d'onse maer Schotsch goed. Ons' peerelen zijn puijck

380

Van Deughd of Wetenschapp, bei dingen van gebruijck:

 

Die soecken wy in 't still, in 't groen diep mijner baren,

 

Mijn' Zee van bladeren, die wy wel hooren baren

 

En ruijschen over ons, maer die ons niet en deert.

 

Daer vischen wy somtijds yet dat ons sticht of leert;

385

Daer mischen wy somtijds dat stichten kan of leeren;

 

Gedachten gaen als wind, en buytelen en keeren,

 

En springen Oost uijt West, eer dat hij 't weet die denckt,

 

Eer dat hy met een oogh of met een oogh-scheel wenckt:

 

Soo sliptmen lichtelick van goed' in slechter sinnen,

390

Die dan uyt d'eene Webb een' andere verspinnen,

 

En warren in een' knoop van soete voddery.

 

Dat 's dan een mis-slagh van verloren Visschery,

 

Een' Schotsche Peerel, of een' Oester-schelp die holl is:

 

Soo komt het dat de mensch strax zedigh en strax doll is:

395

Jae, neemt van 't stadighste; 't schijnt levend Vleesch en Bloed,

 

En all' de menschlickheid beweeght by Ebb en Vloed:

 

Ernst will getempert zijn, Jock wild'er onder wesen:

 

Ick hebb het soo gesien, ick hebb het soo gelesen;

 

Wy zijn geen' Engelen: De Reden doet haer best,

400

Maer 't wispeltureloos en komt niet als op 't lest.

 

'K will uyt mijn' Bossjens niet; daer is noch wat te hooren.

 

Is 't mogelick voorby, het tuijt noch in mijn' Ooren.

 

'K spreeck van geen' Nachtegael; die heeft'er oock sijn nest,

 

En maeckt'er meer geschals dan all' de vlugge rest:

405

'K spreeck van gevogelte met kostelicker veeren,

 

Veel aerdiger gebeckt en in veel langer kleeren.

 

Voor allen noem ick een' Utricia voor all,

 

Ons' Swaen, of ons' Swaeninn, of hoemens' heeten sal.

+ [krit] Bij vs. 386 in marg.: Τάχιστον νοῦς, διὰ παντὸς γὰρ τρέχει. Thales ap. Laërt. lib. 1. Animo nihil non eodem quo intendit momento pervium est, sideribus velociori. Sen. 2. de Benef. - vs. 389: Difficillimum est sobriam invenire mentem, et quae suis jugiter intenta sit objectis. Max. Tyr. diss. 1.

+ [krit] vs. 378 schilferen en vellen K.b..: schilferende schellen

[p. 277]

 

⁺⁺

 

Die hebb ick hier gehoort, die dunckt my noch te hooren,

410

Die hebb ick hier gesien de Nachtegalen stooren,

 

Gelijck de Morgenstond de fierste Sterren stoort,

 

En houdt alleen het Veld en vleidt sich met die moord,

 

En pronckt met dat gesagh. Aensienlicxte der Vrouwen,

 

Aenhoorlixte daer toe; ick hebb 't soo wel onthouwen

415

Wat dat ghy schoon geschals gemaeckt hebt in dit groen,

 

In dit still-wilde louw, dat ick 't u noch hoor doen,

 

Noch voor de waerheid houw, dat van mijn' beste boomen

 

De beste naer uw' keel mijn Bosch in zijn gekomen,

 

Noch voor mirakel houw, hoe 't mog'lick is geweest

420

Dat daer gelegert hebb' soo veelerhande Beest

 

Als ghy d'er hebt gelockt; waer d'Olijfanten stonden,

 

Waer Dromedarisen en Kemels ruijmte vonden,

 

Waer d'Esel en de Bock, het Vercken en den Uijl,

 

Want, liegh ick van haer' komst soo valt d'historij vuijl,

425

Die haer' komst van eertijds op 't spel der Griecksche velen

 

De wereld heeft verthoont met min gewelds van kelen.

 

Maer ick verdien geloof van 't Vercken en den Bock,

 

Van d'Esel en den Uijl, die uw gesangh betrock;

 

Daer hebb ick menigh mael getuijgh af moeten wesen,

430

En schrick'er nu noch voor, en voel mijn haer geresen,

 

Als 't mij te voren komt, 't onlijdelick gehoor

 

Van Beesten Mensch-gelijck, dat's Menschen sonder oor.

 

Sij staen mij inden wegh, sij wegen mij op 't herte,

 

En, zijn sij onvernoeght, drij vierendeel der smerte

435

Gevoel ick ruijm en suer: sij wenschen sich 't gat uyt,

 

Ick wensch haer daer geen' tang gekent werdt uyt een' Luijt.

 

Men wenscht haer inde Hell; maer ick en ben soo fell niet;

 

Daer is een ander Hell, of die wat naer de Hell siet,

 

De boven aerdsche Hell, de Hell van misverstand,

440

Van Kercken-scheuringhen, van twist in stadt en Land,

 

Van onminn tuschen Bloed en Swagerschap om erf-quaed,

 

Dat heden erf-goed heet; en all dat op den kerf staet

 

Van tweespalds vuijl bedrijf: daer voegense wel by,

 

En 't scheel is wel gedeelt; Sy vrolick, en ick blij:

445

Nu is 't geselschap goed, wy sonder haer gebleven,

 

Sy sonder ons gegaen in 't soetste van haer leven,

 

In 't eewigh mis-geluijd van tweeklancks wreede snaer.

 

'T is onbezeffelick, 't is grouwelick, maer waer,

 

Daer zijns' aen 't hoogste lot van haer' bevallickheden:

450

En, als men 't overslaet, het heeft de selve reden,

+ [krit] Bij vs. 432 in marg.: Ὅσσα δὲ μὴ πεϕίληκε Ζεύς, ἀτύξονται βοὰν Πιεριδων ἀίοντα. Pind. Pyth. od. 1.

+ [krit] vs. 432 Menschen K.b..: Esels

[p. 278]

 

⁺

 

Goed mengelmoes van smaeck, van reuck, van Verw, van toon,

 

Dat is het uijterste van menschen-mog'lick schoon,

 

Te schouwen met een' haet die niet en is om soenen.

 

Wat seght ghy ✱ ✱ ✱ die van 't hoofd tot de schoenen

455

Verstand en reden zijt, die ick soo veel betrouw,

 

Dat ick, wat u mishaeght, voor onbevallick houw;

 

Dat ick toon toons genoot, en snaer op snaer gespannen

 

Mijn oor betrecken laet om datse 't uw vermannen;

 

Wat seght ghy vanden aerd van menschen die noch snaer,

460

Noch keel-werck meer en smaeckt dan of het houts-kool waer;

 

Wat seght ghy van uw' Luijt, uw' Boogh en uw' Clauwieren,

 

Die uw' thien vingeren soo weten te bestieren,

 

Dat, waer ick meester van thien sinnen tot de vijf,

 

Sy roerden in my om het mergh van Ziel en lijf;

465

Is 't walgelick gerecht, is 't voedsel om vermuijlen?

 

Ghy schrickt van eighen lof met eighen lof te vuijlen:

 

Ghy weet het, maer uw deughd waer ondeughd en wat meer,

 

Soo sij maer scheen den prijs te weten van haer' eer.

 

Weet ghij 't dan ongeseght; Ick weet het en wil 't seggen:

470

De reden moet hun selfs dwers inden weghe leggen,

 

Die d'evenredenheid van toonen, uw' of mijn',

 

Of schuppen met vermaeck, of herbergen met pijn.

 

Want (tusschen ons alleen) wat schroom ick goed te vinden

 

Dat u bevallen kan? ick ben niet van die blinden

475

Die 't niet en zijn als t'huys: maer, nu ghy 't seght, is 't waer,

 

Daer is, ten minsten, wat verdraeg'licks in mijn' snaer;

 

En d'een nakomeling of d'ander sal 't gestanden,

 

Somwijlen hebb ick yets gebaert uyt hoofd of handen,

 

Dat tegens d'opspraeck moght: en daer weet Sion van,

480

En dien ick 't heiligh lied hebb na gebootst, Gods mann,

 

De mann na 's Heeren hert; en, die wat nau kan keuren,

 

Sal mog'lick oordeelen dat sulcken slagh van neuren

 

Op sulcke woorden past; En, als ick 't seggen moght,

 

Dat geen bevallicker geweld en is bedocht

485

Om 't sterck en 't lieffelick van 's Coninghs diep bewegen

 

Ten naesten by te gaen en billijck nae te plegen.

 

Nu will ick uyt het Bosch; Het stinckt'er naer mijn' mond,

 

En die naer eygen roem, die noyt mond wel en stond.

 

Maer seggen blijft geseght; Of 't Waerheid is, of loghen,

490

Of 't witt is of geen Doel, die pijl is afgevlogen.

 

Hey! daer ick pijlen noem en magh ick noch niet wegh:

 

'K hebb noch meer wederwercks ten Noorden vanden wegh.

 

Geburen in 't Zuyd-west, beleefde Mann en Vrouwen,

 

Leen-volger vanden naem die niet en sal verouwen,

+ [krit] vs. 474 die K.b..: de

[p. 279]

 

⁺⁺

495

Soo lang daer Hoonaerts zijn van ondeughd, die den lof

 

Uws Vaders machtigh zijn te scheiden uyt sijn stof:

 

Gebuer en soet gesinn, weest doenders en weest tuyghen;

 

Brenght Pijl en Koker toe, laet Spaensche Bogen buygen,

 

En beter' Engelsche dan daer men heden siet

500

Dat Vader met naer Soon en Soon naer Vader schiet:

 

Ons lust geen Menschen-vleesch te priemen of te scheuren:

 

Ick wacht u voor een' Doel dien 't beter kan gebeuren

 

Dan Heilig Bastiaen, te lijden sonder pijn;

 

Als wijse lien, gequetst en niet geraeckt te zijn,

505

Veel' scheuten uyt te staen, en willense niet voelen:

 

⁺ Mijn Doel is als een Bergh, mijn Bergh is als een Doelen,

 

Of een' de hand versaeckt', of mogelick de Boogh,

 

Of een' een tamme Pijl gelijck een Wild' ontvloogh,

 

Daer 's borghe voor de schand; 't is hier meer konst te missen,

510

Dan elders op 't vierkant van sess voet doels te gissen;

 

'T is altoos, penn of lapp, of witt, of emmers Bergh.

 

Denckt dat men u wat gelds in blinde loting vergh':

 

All treckt ghy veeltijds mis, 't is troostelick om hooren,

 

Dat die het sijne mist niet all en heeft verloren;

515

Een doosjen is een Niet, een Spiegeltjen, een' Spell,

 

Maer, als 't maer wat en is, all is 't geen Wat, 't is wel.

 

God selver neemt het soo: wy micken op sijn' Wetten,

 

En treffen nu en dan: maer, met het minst versetten,

 

Wild zijn de schoten, wild, en wijd van 't Heiligh witt;

520

Maer hy, die voll Gerechts en voll Medoogens sitt,

 

Hoofd-richter van sijn mensch, sijn schepsel, duydt den mis-schoot

 

Van een wel-meenend hert, als of het wel en wiss schoot.

 

Hoe komt de mensch soo wijs, of liever hoe soo geck,

 

Hoe spant hy sulcken oogh, soo vinnigh, in 't gebreck

525

Van sijns gelijcken vat: will die geen' mis-slagh dulden,

 

Die dag'lix seggen moet, vergeeft ons onse schulden?

 

'T is wonder, een blind mann, die stadigh valt of dwaelt,

 

Is d'eerste die sijn' Broer, sijn blinden Broer, behaelt.

 

Is 't speeltjen op sijn hoogst, en zijn wy moe geschoten?

530

O neen, 't is op sijn laegst: mijn' lieve Schutt-genoten,

 

Siet steiler inde locht; wy hebben schooner werck.

 

Daer staet'er een in spijt van 't haentje vande Kerck,

+ [krit] Bij vs. 523 in marg.: Det ille veniam facile cui veniâ est opus. Sen. Clyt. Faciet nos moderatiores respectu nostri, si consuluerimus nos: numquid et ipsi tale commisimus? numquid sic erravimus? Sen. 2. de Tr. - vs. 525: Veniam ergo alienis peccatis demus, ut nostris impetremus; remittamus, ut vicissim nobis remitti postulemus. Greg. Naz. or. 17. - vs. 527: Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. Sen. de Tr.

+ [krit] vs. 500 naer - naer K.a.: na - na - vs. 506 een Doelen K.a.: dry Doelen

+ R.

[p. 280]

 

⁺

 

Ten einde van een' steng, en drilt als of hy leefde,

 

En sijn gevaer verstond en voor ons' pijlen beefde:

535

Hy schreewde, waer hy niet een Papegaeij van hout,

 

En waer veel liever in een' warme koij gekrouwt,

 

Dan dus van onderen gepeutert in sijn' veeren:

 

Hem moeten wy te lijf, die 't niet en kan magh 't leeren;

 

De Kempen konnen 't wel en all de Meijerij;

540

Ten minsten is het geen' verboden weijerij:

 

De Wett seght, veer met veer; wy nemen 't niet soo teertjens,

 

Het komt ten naesten by, 't is hout met hout, en veertjens.

 

Daer light hy: wat een' vreughd! wat kan daer tegen op?

 

Daer 's een onnosel beest geresen tot den topp,

545

En uyt den topp gelicht: Zijn 't niet ons' oude perten?

 

'T hoogh doet ons seer in 't oogh: strax trecken wy 't ter herten,

 

En wenschen 't naer om laegh: rijst yemand in geluck

 

Van eeren? halsenwerck, 't is yeder een sijn stuck,

 

Ten minsten met fenijn van nijdighe gedachten

550

Te schieten naer sijn' vlagg, en op sijn' vall te wachten;

 

Als of 't ons beter ging in yemands minder wel:

 

En, als men 't seggen magh, daer springht'er uyt haer vell

 

Van vreughden, als een valt die haer, wat hoogh verheven,

 

Een nijd-bleijn in haer oogh onschuldigh hebb' gegeven:

555

En laet ons op den wegh sien struijcklen by gevall

 

Die 't niet verdient en heeft, wy lacchen om den vall.

 

Hoe d'ongerechtigheid haer selfs weet te bekeuren!

 

Wy grimmen om dien lacch als 't ons komt te gebeuren.

 

Bekeur ick dan 't gelacch van onse wilde vreughd;

560

Van ons getuymelt beest? o neen, ick prijs de deughd

 

Des Schutters dien sijn pijl, sijn' pees, sijn boogh, sijn' ooghen,

 

Sijn' taeije zenuwen voor die reis niet bedrogen.

 

Meer sal ick 't prijsen, meer, als 't noch en noch een' mael,

 

En noch een' mael geschiet: nu hang ick 't inde schael,

565

Of 't heele konst of half, of 't half geluck of heel is.

 

Ick tast aen dese stropp, om dat 't mijn' eigen keel is

 

Die ick'er met benauw; wie ghy my kent of niet,

 

Mistrouwt het weinighe dat m' aen my hoort of siet;

+ [krit] Bij vs. 546 in marg.: Πᾶν τὸ ὑπεραῖρόν τινας καὶ ζηλοῦται καὶ ϕϑονεῖται. Caes. ap. Dion. lib. 38. Summa petit livor. Ovid. de Rem. Invidiâ, ceu fulmine, summa vaporant, Plerumque et quae sunt aliis magis edita cumque. Lucr. lib. 5. Assidua eminentis fortunae comes invidia est, altissimisque adhaeret. Paterc. Intacta invidiâ media sunt, ad summa ferme tendit. Liv. 45. Ὁ εὐτυχῶν ὁμοίως καὶ τὸν μισοῦντα λυπεῖ χαὶ τὸν ϕϑονοῦντα. Plut. de Inv. Οὐ μόνον ϕϑόνος, ἀλλ᾽ οἶον ὀργή τις ἐκκαίεται πρὸς τοὺς εὐτυχοῦντας. Polyb. lib. 9. Πολλοὶ μὲν ἀτυχοῦσι τοῖς ϕίλοις συναισϑάνονται, καλῶς δὲ πράττουσι ϕϑονοῦσι. Isocr. ad Dem. - vs. 551 Alienis delectari malis voluptas inhumana est. Sen. de Tranq. - vs. 566: Quod homines de aliis libentissime faciunt, de te apud te male existima. Sen. ep. 68.

[p. 281]

 

⁺

 

'K hebb wel een Papegaeij een' vleugel af geschoren

570

Met een bevallijck woord: (of sulcken slagh van ooren

 

Vernam het dien 't beviel.) och armen, maer 't is mis,

 

Soo 't my te voller eer oijt toegerekent is:

 

'T gevall heeft mé gedaen; En die 't my noch eens verghde,

 

En noch eens, en noch eens, souw sien hoe ick my berghde,

575

En in mijn selven doock, daer 't holl is, als een vat

 

Dat van een klopjen bomt, en laedt noch droogh noch natt.

 

'T en is geen achterklapp; ick seggh 't voor Sonn en Sterren;

 

Wanneer ick in 't gedoen der menschen kom te werren,

 

'K sie menigh averechts voor-oordeel op het pad:

580

'K sie groot geluck betracht, en even op gevatt

 

Of 't groote wijsheid waer; 'k sie uytkomste van saken,

 

Of 's uyt den Hemel viel en stortte door de daken:

 

'K sie de geluckige, daer 't soo op solder leeckt,

 

Voor d'aller kloeckste gaen, daer niet aen en gebreeckt:

585

En God weet hoe 't 'er staet, en of sy niet en dachten,

 

Sij waren aende Caep als sy 't voor Java brachten.

 

Wel toch! tot Java toe? eij siet, hoe vlieght de wind

 

Van menschen-mijmeringh, hoe vind ick my versint!

 

Ick maeck den Wijsen mann, den Doctor en den Leeraer,

590

Oud Schoolkind, maer och Heer, in 't voorste van mijn leer-jaer:

 

Ick sie suer buytens tijds: 't is aengenaem en fraey:

 

'K stoof soute saucen tot een houte Papegaey.

 

Nu, Buervolck, voor de moeijt van d' onlust, weest te vreden

 

Een treedjen min of meer mijn Berg-werck op te treden:

595

Ghy zijt in 't vlack voldaen, de niewicheid van 't hoogh

 

Sal uw' vermoeijden voet ontmoeijen door uw oogh.

 

Mijn noem ick 't sonder roem, of met roem, een van beiden;

 

Sijn' afkomst is bekent en van my niet te scheiden,

 

(Sijn' opkomst seid' ick best) ten kortsten uyt geseit,

600

'T en is geen Bergh van weeld', maer van Barmherticheid:

 

Erbarmt u van 't verhael: Ick most barmhertigh wesen

 

En komense te hulp, die met haer quynend wesen

 

Met eenen voet in 't graf (soo staen sy trouwens noch,

 

Mijn' Eicken) riepen, moord, van 't schadelick bedrogh

605

Dat haer, op hoop van winst, uyt Eickens waerde gronden

 

In 't sand bracht, daerse nu soo stierven als sy stonden;

 

In 't Rood Sand, soo ick meen, de Turf-asch vande Hell,

+ [krit] Bij vs. 580 in marg.: Πολλοὶ ἤδη τινὲς οὐκ ὀρϑῶς ἐπιχειρήσαντες δόξαν, ὅτι ἐπιτυχεῖς αὐτῶν ἐγένοντο, εὐβουλίας ἔσχον. Dion. Cass. l. 45. Ταῖς γὰπ δὴ τύχαις ἀεὶ τὰς δόξας ἐπὶ τοῖς πρότερον βεβουλευμένοις ξυμμεταβάλλεσϑαι ϕιλοῦσιν ἄνϑρωποι. Procop. Hoc plerumque facimus, ut consilia eventis ponderemus; et cui bene quid processerit, multum illum providisse, cui secus, nihil sensisse dicamus. Cic. pro Rab. - vs. 607: Contra quam apud Romanos, ubi sabulo albus ad serendos surculos alienus, contra rubicundior appositus. M. Var. de Re rust. 19.

[p. 282]

 

⁺⁺

 

Die noch brand nae haer' dood, en is als kool, soo fell.

 

Soo stonden Boom voor Boom, als ick, op heete kolen;

610

En aen haer' kruynen bleeck het roosten van haer' solen:

 

'T fenijn diend' onder uyt: 't en diende niet; het most:

 

Wie kond'er tegenstaen? de Reden zeid't, en Post;

 

Post, die de Reden heeft veel meer roems doen bereicken,

 

In 't stellen van soo veel Pilaren schier als Eicken,

615

Dan hem van Hofwijck komt, sijn vormsel niettemin,

 

Gevroevrouwt door sijn' Penn, met dat het uyt den sinn,

 

Den reden-rijcken sinn van Campen wierdt geboren,

 

Van Campen, dien die eer voor eewigh toe sal hooren

 

Van 't blinde Nederlands mis-bouwende gesicht

620

De vuyle Gotsche schell te hebben afgelicht.

 

Sijn' Reden seid' het mé: 't vergift most uyt der aerden;

 

De myne seidt'er by: flux waghens en flux paerden

 

By dusenden, niet min, die my van dat geweld

 

Ontlasten voor mijn' rust, voor mijn' lust en mijn geld.

625

Nu was de Hell berooft en all' de boosheid boven:

 

Waer henen met het vuyl? het hadd ons overstoven

 

En weer op niews verra'en, 't en waer ick 't meester was.

 

Mijn' bueren vraegden wel naer Sand, maer naer geen' Ass.

 

Soo keerde Nood in Deughd: 'k most bergen wat ick roeijde:

630

Dat bergen wierd een Bergh die tot des' hooghde groeijde.

 

Wild most hy daer niet zijn: eerst wierd hy onder tamm,

 

Met dat ick hem besnoeyde en hier gaf en daer nam;

 

Flux wierd hy klocke-rond, gelijck 't spoor van een' passer.

 

Bewaren is meer konst dan krijgen is: hy was'er,

635

Hy most behouden zijn. Ick vong hem in dit nett,

 

In dese groene Muts; die wert hem opgesett,

 

Als gaende nu te bedd om slapers-wijz te dienen,

 

Met grass en bloemekens. Nu geef ick het in tienen,

 

Dit raedzel, wie het zy, die 't van my niet en weet,

640

Hoe 't innerst ingewand van desen Schoon-schijn heet.

 

Van buyten staet hy groen en soeckt my te believen

 

Met kruydjens velerhand gespeckt met Matelieven;

 

Van binnen is hy ross, verrader-lijck: of rood

 

Van schaamte; Lett daer op, ghy die een' swacke boot

+ [krit] Bij vs. 644 in marg.: Diu mihi, inquit Attalus, imposuere divitiae. stupebam, ubi aliquid ex illis alio atque alio loco fulserat. existimabam similia esse quae laterent his quae ostenderentur. Sen. ep. 110. Malitiam et aerumnosi animi veternum prospiciemus: quamvis multus circa divitiarum radiantium splendor impediat, et intuentem hinc honorum, illinc magnarum potestatum falsa lux verberet. Sen. ep. 115. Multis simulationum involucris, et quasi velis quibusdam obtenditur uniuscujusque natura; frons, oculi, vultus persaepe mentiuntur; oratio vero saepissime. Cic. l. 1. ad Qu. fratr. ep. 1.

+ [krit] vs. 624 voor mijn' lust en K.b..: mijn lust en oock

[p. 283]

 

⁺⁺

645

Door 's Werelds baren voert: daer moeten sich, niet Bergen,

 

Maer Menschen als myn Bergh, die binnen alles bergen

 

Wat boos en on-recht heet, van buyten in een' schyn

 

Die haer meer Engelen dan Menschen maeckt te zijn.

 

Schrickt oock wat voor rood sand, ghy Groene-wambas-kalven,

650

Die u heel Meesters houdt en niet en weet ten halven;

 

De Bergjens die ghy vleidt zijn blanck en groen om 't seerst,

 

En 't lacchter u all toe, dewijl ghy op uw teerst

 

Tot op den Bodem toe gras-boter meent te vinden:

 

Maer 't is 'er sorgelick te treden voor de blinden:

655

Gesuyckert is de korst, de Taerte menighmael

 

Van Gall of Aloë, en 't vriendelick onthael

 

Van 't Meissje werdt rood sand; Als de beloften uyt zijn

 

En 't Bruijlofts bedd verkroockt: dan moet ghy haer te buyt zijn,

 

En klagen sonder hulp, dat u een vriend'lick vell

660

Gevoert heeft (ick en weet niet heeters) inde Hell.

 

Doet oock u self bescheid, Moer Evas echte kind'ren,

 

Stall-lichtjens voor de Mans, ick will u niet verhind'ren

 

Uw weer-woord uyt te slaen: het deckt oock well rood sand

 

Dat ghy tot onsent licht soud nemen voor goed Land:

665

Die lieffelicke korst van buygen en van strijcken,

 

Van sterven lid voor lid, uer voor uer te beswijcken,

 

Berght veeltijds (lett, veeltijds) soo wonderlicken aerd,

 

Dat ghy het beter wist, gescheiden, als gepaert.

 

Dus ben ick Heer in 't groen van Roodenberg gewerden.

670

Dat was te trotsen Van, om soo slecht uyt te herden.

 

Daer most wat aensiens op, soo dat myn niew besitt

 

Ten minsten wierd vereert met kijckers Wat is dit?

 

Dat luckte wiss en wel; 'k vermoeyde Land en luyden

 

Met vragen, kijck, kijck, kijck, wat heeft dit te beduyden?

675

Wat werpt de Zee all op? wat of dit werden sal?

 

En 't vraghen werde meest voldaen met, Niet-met-all:

 

Maer met een Niet-met-all, dat Antwoord moght verstrecken,

 

Daer een's neuswijsigheid tot vragens toe mocht recken,

 

Wat 's Menschen Neus beduydt in 't schoonste van sijn hoofd,

680

En wat mans tepelen, en Vrouwen kinn geklooft,

 

Wat puttjens in haer' wang, wat kuyten aen ons beenen,

 

En, als men 't nauwer nam, wat nagelen aen teenen?

+ [krit] Bij vs. 645 in marg.: Occurrunt. - vs. 647: Ἀνϑρωποειδῆ ϑηρία τὴν τοῦ σώματος μορϕὴν εἰς δόκησιν ἡμερότητος ἐπὶ ϑήρᾳ καὶ ἀπάτῃ προβεβλημένοι. Phil. in Mos. vit. Τὴν μὲν διάλεκτον καὶ τὸ πρόσωπον ἀμνίου Ἔχειν δοκεῖς, τὰ δ᾽ ἔνδον οὐδὲν διαϕέρεις Δράκοντος. Hermip. - vs. 673: Si quid praeter consuetudinem emicuit, spectamus, interrogamus, ostendimus. adeo naturale est, magis nova quam magna mirari. Sen. lib. 7. Quaest. natur.

+ [krit] vs. 663 rood De uitg. van 1653 heeft: rond

[p. 284]

 

⁺

 

Men antwoordt, Niet-met-all; en 't is niet mis geseit;

 

Maer, sien wy scherper toe, 't en is maer half bescheid.

685

Daer is een Niet-met-all dat noodigh werdt gepresen,

 

Om dat het noodigh is, en noodigh moet het wesen,

 

Om dat het God beval te wesen dat het is;

 

Dat noodigh is 't cieraet van 't schepsel; en gewiss

 

Gods hand-meid voeght allom het Goed en 't Cierlick t'samen.

690

Nature past daer op, wij weten 't als ons' namen;

 

En daerom voeght het ons een voeghlick Niet-met-all

 

Te dulden, hoe het zy, by konst of by gevall.

 

⁺ By konst of by gevall, naer 't yemand lust te doopen,

 

Daer is wat cierlickheids mijn Berghjen op gekropen,

695

Wat tuytighs sonder dienst, wat aensiens sonder nutt:

 

De groene Muts was ijet voor 't hoofd en sijn beschutt,

 

Maer 't pluysken moster op, of 't was geen' Muts by Mutsen

 

Van aensien aen te sien. Soo raeckten ick aen 't klutsen,

 

Aen 't klampen styl aen styl, en deel aen wederdeel,

700

Die ick eendrachtig bond aen een' verborgen steel;

 

Gelijck een rugge-been met ribben of met graten

 

Vleesch of visch t'samen houdt en niet en kan verlaten,

 

Dan als sy bey vergaen. dat maecksel scheen geplant;

 

Maer 't hongh aen 't ruggebeen; en woegh niet op het sand:

705

Daer most ick in versien; men had my sunst verwesen

 

Als die noyt Heiligh blad in Griecksch en hadd gelesen.

 

Doe 't uyt den koker quam van steigerings besleur,

 

Verscheen daer, wat? een Spell, een' Naeld, of sulck'en leur,

 

En stack, als naeld of spell, in d'ooren en in d'oogen:

710

In d'oogen, daer men 't sagh, in d'ooren daer het loghen

 

Of waerheid over droeg, soo 't was of niet en was.

 

Wat raed? 't was aen den wegh; daer 't altoos voll gebass

 

Van stoute keffers is: die dat niet kan verdouwen

 

Moet naer Egypten toe en in de Sand-Zee bouwen.

715

Maer honden werden mack van Vreemden veel te sien:

 

Soo werd de Vreemdigheid onvreemd voor sulcke lien:

 

Soo wierd myn' opspraeck gunst, soo temden sich de sotten:

 

Eerst hiet ick Schots alleen, doe wierden wy all Schotten,

 

En saghen 't Schotsche werck voor wat gedooghlicks aen;

720

De slechtste van gewoont, de wyste door vermaen

+ [krit] Bij vs. 706 in marg.: Matth. 7.26, 27. - vs. 709: His imperitorum feriuntur oculi, omnia subita (quia causas non novere) mirantium. Sen. Ep. 89. Novitas consuevit ad repentinas visiones animos hominum pellere. Apul. 4. Metam. - vs. 716: Nil adeo magnum, neque tam mirabile quicquam, Quod non paullatim minuant mirarier omnes. Lucr. 2. - vs. 720: - Ut nemo fessus satiate videndi Suspicere in Coeli dignatur lucida templa. Lucr. 2. Magnitudinem rerum consuetudo subducit. Sen. Nat. qu. 7. 1.

+ Δ.

[p. 285]

 

⁺

 

Van haer geheugheniss; daer 's in geschreven vonden,

 

Hoe sulcke Bakens noch Oud Roomen niet mis-stonden,

 

Noch 't niewe niet mis-staen, en wat oud Roomen dé,

 

Om sulcke wonderen te schepen over Zee,

725

En wat nieuw Roomen doet, en wat het derft verteeren,

 

Om sulcke wonderen weer gaen en staen te leeren.

 

Vijf duysend ponden steens, en dat twee hondert mael,

 

Moet daer bewoghen zijn en hangen inde Schael,

 

En staen weer op sijn lijf, en konnen noch eens vallen:

730

En all om (als ick sey) een cierlick Niet-met-allen,

 

Een' statigh' ijdelheid, of, soo 't wat beter is,

 

Tot 's Stichters sterfflicke, maer doch, gedachteniss.

 

Hadd ick 't daer oock gemunt? Ick kan 't niet heel ontkennen:

 

Mijn Maecksel was van hout; maer, na de jaren rennen,

735

En mijne zijn gerent naer 't einde vande baen,

 

My docht een houten bouw kost lang na my bestaen;

 

En, of hy 't niet en kost, sy konden 't hem wel leeren,

 

Die na my souden zijn, en sijn' verrotting weeren

 

Met sorg van onderhoud. dat nam ick voor geen' schand:

740

Soo, seid ick, leeft het all dat water voedt of land:

 

Des Menschen leven selfs bestaet maer by het lappen

 

Van dagelix niew aes: en altoos salmen tappen

 

Uyt Heidelberghs voll vat en van den selven wijn,

 

Soo lang daer vullers en hervullers sullen zijn.

745

Dus rekend' ick alleen, en sonder waerd te hooren,

 

En menschen stonden 't toe: maer 't quam my niew te voren

 

Dat uyt den Hemel quam; als of 't een' stemme waer,

 

Die sey, Mans-maeckseltje, staet af, en gaet van daer.

 

Gods seggen en Gods doen gaen t'samen; als de winden

750

Haer dreighen en haer' drift, haer snuyven en haer slinden:

 

Gods schicken is Gods doen, en 't is niet eer gedacht

 

(Ick spreeck het menschelick tot menschen) als volbracht.

 

Gods woord quam en Gods wind, met ongehoorder buyen,

 

Dan of heel Noorden wouw verhuysen naer heel Zuyen,

755

Gods woord ontstack de locht met sulcken vier op vier,

 

Dat avond middagh wierd, en alle dingh papier,

 

En all aenstekelick wat Donder kon bereicken,

 

Of Blixem, Donders kind: om verr gingh Yp en Eicken,

 

Aen brand Gewasch en Bergh: en doe 't aen Bergen gingh,

760

Scheen 't niet onredelick dat ick mijn deel ontfing.

 

Mijn' Naelde kreegh mijn deel, mijn' Bergh en kon 't niet deeren;

+ [krit] Bij vs. 737 in marg.: Ita fit, ut quod per injuriam poterat labi, manentium videatur diligentiâ sustineri. quia facilis est aedificiorum ruina, incolarum subtractâ custodiâ; et cito vetustatis decoctione resolvitur, quod hominum praesentia non tuetur. Cassiod. lib. 4 var. ep. - vs. 759: Τὸ μόνον τὰς συμϕορὰς ἐπικουϕιζει παράδειγμα. Aristid.

[p. 286]

 

⁺⁺

 

Dat heeft het Aerdrijck voor, vier kan het niet verteeren,

 

Gods laeste vier alleen sal 't brenghen daer het was,

 

Waerachtelick tot niet, waerschynelick tot glas.

765

Het houte maecksel sprongh als lammeren in 't wilde,

 

Als, doe d'Egijptenaer Gods Heir-kracht volghen wilde,

 

Den heuvel stond en sprong: mijn Mast was maer een ried;

 

Hy knapte daer hy 't moet gelooven die het siet,

 

En daer die 't niet en sagh souw schricken te gelooven;

770

Uyt slipte penn en gat, het onderste quam boven,

 

Het bovenste te grond: de naem-knoop, verr gesien,

 

Lagh droeffelick gevelt, Susann en Constantin:

 

Maer bey noch onverdeelt, gelijck sy moeten blyven;

 

Haer' Zielen, meen ick nu, gelijck wel eer haer' lijven.

775

In 't storten vande Naeld heeft yemand daer ontrent

 

Een' swaren sucht gehoort en naderhand bekent;

 

Gevallen sprack sy noch, want sy viel ongebroken,

 

En, is 't gelooffelick, dus heeft het hout gesprooken:

 

‘Hier legg ick: feller weer dan Sonn oyt sagh of Maen

780

‘Heeft Boomen uyt der aerd' en my ter aerd' geslagen:

 

‘Ick was maer menschen werck, most ick het wederstaen?

 

‘Gods stijfste Schepselen en hebben 't niet verdragen.

 

Dat komt'er af, van 't Zeil te voeren inden topp;

 

De Hooghmoed gaet niet voor, of neerlagh volght'er op:

785

Ick nam die less te baet, en, of my vrienden tergden,

 

En weer een' tweede Spits in plaets van d'eerste vergden,

 

Ick swichte voor den slagh geslagen met Gods hand,

 

Die die plaets niet en gunde aen 't geen ick hadd geplant:

 

Ick kroop in 't ongeluck, en leerde my bedaren,

790

En koos de Lull voor 't Zeil, om niet meer soo te varen:

 

Soo wierd het ongevall maer omgevall, niet scha,

 

Scha-baet; dat 's voor, verlies, en wijsheit achter na.

 

⁺ Daer staet een staeltjen af in plaets van d'eerste delen;

 

De voet staet soo hy stond; 'tscheel is in d'opperdeelen;

795

Die gaen ter halver hooghd, meer stevigh en min eng;

 

Matroos sal seggen, 't is een dorgeschoten steng:

+ [krit] Bij vs. 765 in marg.: Psal. 114. 4. - vs. 781: Βλέπουσα εἰς τῶν πέλας κακὰ Ῥᾴων γένοι᾽ ἄν. - vs. 785: Neminem ad excitandas domos ruina deterruit, et cum penates ignis absumsit, fundamentum tepente adhuc areâ ponimus. Sen. 7. de Benef. - vs. 787: Τὰ δέ μοι παϑήματα τὰ ἐόντα ἀχάριστα μαϑήματα γέγονεν. Croes. ap. Herod. Scias licet ea demum fulmina esse justissima, quae etiam percussi colunt. Sen. Cons. ad Polyb. 32. - vs. 790: Formido nimium sublimia semper. Ovid. 3. Fast. Jure perhorrui Late conspicuum tollere verticem. Horat. - vs. 792: Terrâ marique humana opera cessarent, nisi male cadentia iterum tentare libuisset. Sen. de Benef. 7. 1.

+ [krit] vs. 777 sy viel K.b..: viel, noch - vs. 791 omgevall De uitg. van 1653 heeft: ongevall

+ Φ.

[p. 287]

 

⁺

 

Een yeder sal 't op niews herdoopen naer zijn oordeel,

 

Des wijsten Doopers vond aenvaerd ick tot mijn voordeel,

 

En hy sal Peter zijn van 't niewe houten kind,

800

Die inden vrolixten den nutsten toenaem vindt.

 

Want vrucht en vreughd is 't witt dat ick hier schick te raken,

 

De Vreughd is tastelick. gaet op, ghij sultse smaken:

 

Een Baken stond hier eerst tot inden Haegh gesien,

 

Tot inde Duijnen toe, tot inde Zee mischien:

805

Maer die aen 't Baken stond en sagh maer pas de weiden

 

Die Voorburg en den Haegh, weerzijds de Scheijing, scheiden;

 

De reste was geboomt, dat door mijn' eighen schuld

 

Den schoonsten hoeck gesichts met blad'ren heeft vervult:

 

En 't gingh met Hofwyck toe als met de stadt der Steden,

810

Mijn ongesien Parys; die sich een Geck met reden

 

Beklaeghde niet te sien door d'all te dicke wolck

 

Van Huysen over hoop en 't woelen van haer volck.

 

Blind had ick my geplantt, en, wild' ick my ontblinden,

 

Ick most een' hooger' topp dan all' mijn' toppen vinden,

815

Die nu gevonden is: thien trappen en thien meer

 

Ontbinden mijn gesicht, waer dat ick 't heenen keer:

 

Ick overtopp mijn self, en Hollands beste deelen,

 

Die veel en veel gesien geen' oogen en vervelen,

 

En all dat Delfland heet van Rhyn en Schie tot Maes,

820

Tot in het Noorder Silt sijn' golven, ben ick baes.

 

Dat heet ick oversien. Haer' Graven en haer' Staten,

 

Die nu besitters zijn, en die 't wel eer besaten,

 

En waren noyt meer Baes: sy kosten haer besitt

 

Niet meer als oversien, niet meer als daer ick sitt.

825

Noch ben ick het wat meer: sy saghen 't door de wolcken

 

Van haer' bekommeringh voor Steden en voor Volcken:

 

Ick sien het sorgeloos en op sijn Hofwycks aen,

 

En laet Gods weer en wind Gods acker over gaen:

 

Ick vaer als reiser mé, de Stierluy moeten waken:

830

Sy woelen onder een in sacken en in saken;

 

Ick sie van boven neer, als uyt de tweede lucht,

 

Daer geen gevoel en is van onder-maensch gerucht.

 

Dus verre gaet mijn' vreughd: de vrucht van dese plancken,

 

Daer hebb ick 't ongevall noch ruymer voor te dancken:

835

De reden is soo klaer als middaghs Sonne-schijn,

 

Dat verr sien beter is als verr gesien te zijn.

 

Voorsichticheid siet verr, en merghen is haer huyden;

 

Daer d'onvoorsichtighe zijn als bysiende luyden,

 

Min siende dan gesien; en 't is der wijsen lot,

+ [krit] vs. 798 wijsten K.a.: wijsen

[p. 288]

 

⁺⁺

840

Onsichtbaer verr te sien, waerom? want soo doet God,

 

Dien niemand noyt en sagh, en die d'aenstaende stonden

 

Soo tegenwoordigh siet als ofse voor hem stonden,

 

En dat geschieden sal, als waer het nu geschiet.

 

By die verrsichticheid en stell ick 's menschen niet;

845

Maer 's menschen last is, Gods volmaecktheid naer te trachten,

 

En diese meer betracht is minder te verachten

 

Dan diese meest versuymt: laest sagh my alle mann,

 

Nu sien ick met gemack die my niet sien en kan.

 

Is 't hoogh genoegh gepocht, is 't Less genoegh gesogen

850

Uyt ongesienen bouw? neen, 't is in myn vermogen

 

Meer wijsheids uyt de planck te trecken dan ick docht.

 

Hier staen wy vander aerd gestegen inde Locht:

 

Lett, vrienden, die met my tot deser hooghd geklommen

 

Van boven neder siet; hoe is 't 'er toe gekommen,

855

Waer zijn wy door geschroeft? langs steile trappen heen,

 

Door engd' en ongemack met suchten en gesteen;

 

Dat heeft het klimmen in, daer moet hy staet op maken,

 

Die van beneden op aen 't uytsien meent te raken,

 

Aen 't aensien eigentlick: den tragen beurt het niet,

860

Die met den arm in 't kruys staet opwaerts aen en siet:

 

Daer staet wat sweetens toe. en woelen hoort by wenschen,

 

En by gewill geweld: maer daer by zijn wy menschen,

 

En konnen niet als gaen; het vliegen is quaed spel

 

En met den hals betaelt: dat weet de Schipper wel;

865

Die besight hand en voet, sijn menschelick vertrouwen,

 

En klautert in de Marsch by takels en by touwen.

 

By trappen zijn wy hier geklautert, en dat 's recht:

 

Wel hem die sijn bedryf by trappen op verrecht,

 

By soete trappen, by niet all te wijde schreden,

870

En staeckt, all inde marsch, sijn steigeren met reden,

 

Niet aende Vlagge-spill, daer 't hoofd draeyt eermen 't weet,

 

En daer niet yeder een sijn' moeyte wel besteedt.

 

Half weghen is soo veil, dat, konden wy 't bezeffen,

+ [krit] Bij vs. 840 in marg.: Παντίμιος πολύβουλος ἐπιστάμενος τὰ τ᾽ ἐόντα Ὅσσα δὲ πρόσϑεν ἔην, ὅσα τ᾽ ἔσσεται ὕστερον αὖτις. Orph. Hymn. 14. Uno mentis cernit ictu, quae sunt, quae fuerunt, venientque. Boëth. 5. Cons. - vs. 845: Matth. 5. 48. - vs. 855: Confragosa in fastigium dignitatis via est. Sen. ep. 84. - vs. 857: Generosos animos labor nutrit. - non est viri timere sudorem. Sen. ep. 31. Θνητῷ δὲ οὐδενὶ κτῆσιν ἀγαϑῶν ϕύσις δεδώρηται. Phil. de Sacrif. Ab. et Cain. Εἰ δέ τις ὄλβος ἐν ἀνϑρώποισιν, ἄνευ καμάτου οὐ ϕαίνεται. Pind. Od. 12. - vs. 871: O quantum caliginis mentibus humanis objicit magna felicitas! Sen. de Brev. c. 14. - vs. 871: Maxima quaeque bona sollicita sunt, nec ulli fortunae minus quam optimae creditur. Omne enim quod fortuito evenit instabile est: quo altius surrexit, vergit pronius in occasum. Sen. de Brev. c. 17. Non tu scis, cum ex alto puteo, sursum ad summum escenderis, Maxumum periculum inde esse, a summo ne rursum cadas? Plaut. Mil. Act. 4. Sc. 4.

+ [krit] vs. 845 naer K.a.: na - vs. 870 all K.a.: als

[p. 289]

 

⁺

 

Wy souden 't eens soo lief als 't Papegaeyken treffen

875

Ten einde vande Steng: 'k beroep my op de pijn

 

Van die van all te hoogh te leegh gevallen zijn.

 

Het Bosch is uyt gesuft: God zij gedanckt, seght, Leser;

 

De Schrijver seght het oock. Daer hoeft wel een Geneser

 

Voor uw oogh en mijn' hand; soo zijn sy bey gefoolt.

880

Heeft yemand oijt soo lang in sulcken woud gedoolt?

 

Maer 't is de Naeld haer schuld, haer maken en haer breken,

 

En ick hebb vande Naeld ten draed toe willen spreken:

 

Naer my soud 't niemand doen: nu hebb ick 't soo gedaen,

 

Dat ick naer mij gehoort sal werden en verstaen.

885

En dit 's aen 't Huys ten Deil; wie lust'er mé naer Leiden?

 

Komt, Kijcker, Mann of Vrow, ick gae u binnen leiden.

 

Tot noch toe treden wij in 't Voorburght van 't groot Hof,

 

In 't Neer-Hof van 't Casteel; daer volght wel ander stof.

 

Is 't uyt de maet gestoft? beveelt mij niet te swijgen;

890

Schoon op-doen heeft veel in; 't is om u voort te krijgen.

 

⁺ Waer zijn wij? tuschen Bosch en Bogaerd. staet wat still;

 

Dit 's oock mijn eigendomm; ick doed'er wat ick will;

 

En wat ick hebb gewilt en sal u niet vervelen,

 

En wat ick wilde, zijn twee wanden van Abeelen,

895

Die nu ten Hemel gaen, en proncken met haer' kruijn

 

(Denckt aen mijn' hondert jaer) tot in het Noorder duijn.

 

Wel voeght haer dat gepronck; sy moghen sich beroemen

 

Voor Schutters van Geboomt, van Kruyden en van Bloemen;

 

En sood'er een' van all ten einde levens kom'

900

Daer sy ten scherme staen, 't is maer van ouderdomm.

 

Aen haer en siet men 's geen; en 't magh haer wedervaren

 

Dat een den loover-drill van haer' ongroene bla'ren

 

Tot minder waerde duy': maer dat 's 't haer van haer hoofd,

 

En dat 's daer noyt wijs mann een mann sijn' eer om rooft.

905

'T grijs heet de kerckhofblomm, maer 't heet soo tegens reden:

 

'T is 't merck van rypigheid van Sinnen en van Zeden.

 

Gaet by d'Abeelen op, tot daer sy spitser zijn,

 

Daer is noch krack, noch kreuck, noch schaduwe, noch schijn

 

Van buijgen voor geweld van 't vinnighe Zuyd-westen,

910

Of van 't verdelghend Noord met all sijn' Boomgaerd-pesten.

 

Abeeltjens, oud grijs volck, oud Krijghsvolck, seid' ick recht;

 

Ghy hebt voor ons gestaen in 't heetste van 't gevecht,

 

Dat 's 't koudste vanden strijd; en Appelen en Peeren,

 

Of met uw' wapenen gedeckt, of met uw' kleeren:

915

Wel heeft den Hemel u gerechtelick geloont,

 

En inden ouderdomm met stijve jeughd gekroont:

+ [krit] vs. 884 naer K.a.: na - vs. 903 rooft De 1^ste uitg. heeft: looft

+ A.A.

[p. 290]

 

⁺⁺

 

Heel Voorburgh heeft met my te deelen in 't bedancken,

 

Als 't op uw' stammen siet en als 't siet op uw' rancken:

 

Het siet u niet alleen voor Voorburghs voorburg aen;

920

Maer voor de cierlickheid daer 't schier om werdt begaen:

 

Dat weet de Vreemdeling, de wandelaer van buyten,

 

Dien sulck'en Galery doet gissen en besluyten

 

Wat van uw binnen is, daer 't buyten staet en lacht,

 

Met sulck'en trotsen vreughd, met sulck'en soeten pracht.

925

Danckt my toe, Vreemdelingh, die, t'uwer gunst genegen,

 

Noch schooner hebb gemaeckt den schoonsten wegh der weghen:

 

'T is maer half prijsens waerd, sich selven te versien;

 

Heel is hy 't, die betracht dat voor 't gemeene dien'.

 

Is 't voorbeeld nutt en goed; volght, Boeren, en volght buren,

930

Wij sullen Honslaerdijck verbijsteren en Buren,

 

En, diese 't samen will besoecken, heeft voortaen

 

Geen' straten als de Straet naer Voorburgh te begaen.

 

Aensienelicke straet van Stads-gelijcke Huysen,

 

Is 't dat ick Hofwijck magh van lid tot lid ontpluijsen,

935

Gunt my den eigendomm van 't eerst in uw getal,

 

En lijdt dat ick het noem mijn Tuijn-huijs en mijn' Stall.

 

⁺ Mijn Kruyd-hof hoort'er toe, en, hebb ick wel gekosen,

 

Het is mijn Persen-perck, mijn Queeck van Abricosen:

 

Een' houten warme doos, met plancken wel bestaeckt,

940

Die Confituren berght aen 't Sonnevier gemaeckt.

 

'T waer veiler niet gemelt, soo dicht aen twee dry weghen:

 

Maer, daer de heiningh klapt, hadd ick vergeefs geswegen.

 

Nacht-pluckers, weest mijn' moeijt genadigh en mijn' kost:

 

Hadd ick u hier ontsien, 't werck waer noch onbegost.

945

Ontsiet u voor den lust van weinigh' soete beten

 

Voor dieven uyt te gaen, of 't in uw hert te heeten.

 

Ghy lett op d' eerste meest, ick op de tweede straff,

 

En, kryght ghy d'ander' toe, soo denckt, dat komt'er af;

 

Wy hadden wijsselick na Groot-moer om gekeken,

950

En aen verboden vrucht noch hand noch mond gesteken.

 

Maer 't is om niet gepreeckt, de boosheid is in 't bloed;

 

Verbiet het quaed te doen, 't is daerom dat men 't doet,

 

En dreigen werdt bevell: Ick magh 'er niet om pruijlen;

 

Staet bouwen aen den wegh ter keur van alle muylen,

955

En aller tonghen schimp, die aen de weghen plantt

 

En komt niet minders toe van allerhanden tand.

+ [krit] Bij vs. 941 in marg.: Sic vero invidiam effugeris, si bona tua non jactaveris, si scieris in sinu gaudere. Sen. ep. 105. - vs. 955: Ἐν ταῖς ὁδοῖς πλεῖστοι ἀδικοῦνται. Socr. ap. Xenoph. 2. Memorab.

+ [krit] vs. 940 Confituren K.b..: Suycker-wercken

+ S.

[p. 291]

 

⁺

 

Nu, wandelaer, komt in; 't sal 't Hof van Hofwijck gelden:

 

Versiet u van geduld; ick sal het minste melden,

 

En swijgen niet van 't meest: daer moet de Kijcker aen;

960

Daer werdt noijt planter moed' op eigen grond gegaen,

 

Van eighen grond gepraett, van eigen grond geprevelt;

 

Als 't regent dat het plast, soo dunckt hem dat het nevelt,

 

Als 't nevelt, is 't soet weer, als 't stormt, en is 't maer koel,

 

En, dien de lust vervoert, en weet van geen gevoel.

965

Voor d'eerste quellingh, hoort drij woorden, eens voor allen;

 

'T waer meerder quelling staegh op 't selve platt te vallen;

 

En staegh te seggen, staegh te hooren, voor of na,

 

Dit 's dus in 't Oost geschickt, in 't West de wederga.

 

Daer is een middel-lijn, die Hofwijck scheidt in deelen,

970

Daer van de slincker van de rechter niet en schelen:

 

Een' Oost' een' Wester poort, een' Oost' een' Wester laen,

 

Een Eiland Oost, een West, in beij gelijcke pa'en;

 

Een Boomgaerd midden in, een Plein, een Huijs, een Vijver,

 

⁺ Ten Zuijden op de Vliet een open Tijd-verdrijver.

975

Dit t'samen (kost het zijn) in 't Goud-gewicht geleght,

 

Soo stond de Tong in 't Huys, en beij de Schalen recht.

 

Wie die verdeeling laeckt, veracht voor eerst sijn selven,

 

En 't schoonste dat God schiep. Eer ick bestond te delven,

 

Nam ick des wijsen less tot richtsnoer van mijn doen;

980

'K besagh mijn selven. meer heeft niemand niet van doen.

 

Twee Vensters voor 't gesicht, twee voor den Reuck, twee Ooren,

 

Twee Schouderen in 't kruys, twee Heupen daer sy hooren,

 

Een' Dye van weder zijds, een' Knie, een Been, een Voet;

 

Is, seid' ick, dat Gods werck, soo is 't volkomen goed,

985

En, waer ick henen sagh, ick wist geen wett te soecken

 

Die by dees' gelden mocht: wegh, riep ick, scheeve hoecken,

 

En oneenparicheid, en ongeregelt scheel,

 

Dat niemand en vermaeckt, dan die sijn' Neus, sijn' Keel,

 

Sijn' Mond, sijn' Kin, sijn' Buyck, sijn alle dingh, kan lyden

990

Verr vande Middel-lijn slim uyt gestelt ter zijden.

 

En, als ick oversloegh waer sulcken stell op trock,

 

Soo viel ick op 't on-eens van een' Iaponschen Rock,

 

Op 't onbegrypelick van die verwerdde plecken,

 

Die 't kleedsel voor cieraet en my voor onlust strecken.

995

En, als ick by gevall door sulcke paden trad,

 

Soo docht my, 't was om 't jock gedobbelt of om 't wat,

+ [krit] Bij vs. 969 in marg.: Τὸ ταττόμενον δεῖ ποιεῖν τὸν σώϕρονα μάλιστα πάντων. Aristoph. in Concione. Ἡ τάξις σαϕῶς Σοϕὸν μὲν ἁπανταχοῦ ἐστιν, κἂν πἀσῃ τέχνῃ. Sosip. ap. Athen. lib. 9. - vs. 978: Corpus hominis praestantius caeteris decore et gratiâ esse, quis abnuat? Ambr. lib. 6. Hexaëm. Corporis nostri partes, totaque figura et forma, quam apta ad naturam sit, apparet. Cic. 5. de fin.

+ Y.

[p. 292]

 

⁺

 

Waer dese boom sou staen, waer die steegh sou belenden;

 

Ick wierd'er koortsigh af, en waer ick quam te wenden,

 

Daer draeyde my het hoofd, gelijck des planters dé

1000

Die alles onverhoeds gedraeyt hadd uyt sijn' sté.

 

Verlappers van oud werck kost ick genadigh dulden:

 

Maer Snijders van niew' stof en sagh ick niet t'ontschulden:

 

Mijn Laken was geheel, en ick een schele geck,

 

Soo ick 't versnipperde met een versuft besteck.

1005

Recht-zydigh ongemack en vond ick niet prijswaerdigh;

 

Maer, waer het moghelick, 't gemackelick en 't aerdigh

 

'T geschickt' en 't dienstighe te menghen onder een,

 

Soo was de Nutticheid verhylickt aende rêen.

 

Dit hijlick sloot ick soo, en noijde Post tot Speelman,

1010

Die maeckte d'ondertrow; en quam'er wat krackeel van,

 

'T wierd op 't papier geslicht, en, naer een soet gekijf,

 

Vergaderde 't gemack en 't fraeij, als mann en wijf.

 

Dat 's uyt: en nu niet meer van recht of scheef te melden.

 

De Spa ging door de Zoo van klare klaver-velden,

1015

Daer wel een Koe drij vier haer' meugh aen bijten mocht:

 

En 't heeft een' taeijen Boer wat jammerlix gedocht,

 

Soo kostelicken stael soo konstelick te scheuren;

 

Maer 't wasser toe gedoemt, het sou en 't most gebeuren:

 

Waerom sou 't beste groen het eewigh erfdeel zijn

1020

Van Beesten muylen, niet van Menschen, en niet mijn?

 

Men moet wat aen de vrucht, wat aende vreughd besteden:

 

Wy leven vande Wey en vande Ploegh, dat 's reden:

 

Maer sonder lijf en ziel en is de Mensch niet heel:

 

Is 't lichaem dan vernoeght, de Geest verheischt sijn deel,

1025

En treckt sijn voedsel oock, maer op een' beter wijse;

 

En Gras of Coren-werck en streckt hem voor geen' spyse;

 

Daer hoort fijn voeder toe, noch luchter dan de lucht,

 

Hoe noem ick 't op sijn best? onnoosele genucht.

 

Dat voedsel aest het hert, en daer 't van 's werelds saken

1030

Gekneust is of gequetst, kan 't maer vermaeck vermaken;

 

En die voor sulcke Salv een pottjen overgaert,

 

Heeft wisselick gesorght en wijsselick gespaert.

 

Verr van mijn' kinderen zy 't roeckeloos verquisten:

 

'K hadd beter niet geweest, dan dat sy 't van my wisten;

1035

Maer nuttelick gespilt naer Borsen grond en macht

 

En heeft noyt wijse Mann verwesen noch veracht.

 

Vier Sonen heeft my God, en 't Vaderland geschoncken,

+ [krit] Bij vs. 1028 in marg.: Ἡδονὴ ἀμεταμέλητος τ᾽ἀγατόν. Athen. lib. 12. - vs. 1037: Dedimus, quod famae opponere possis. Juv. Gratum est quod patriae civem populoque dedisti, Si facis ut patriae sit idoneus, utilis agris, Utilis et bellorum et pacis rebus agendis. Plurimum enim intererit, quibus artibus et quibus hunc tu Moribus instituas. Juv. 14.

[p. 293]

 

⁺

 

En, soo 't een' Vader voeght, ick derv'er wat mé proncken:

 

Mijn' sorgen hebben haer door wetenschap en deughd

1040

Voorspoedelick geleidt tot door de tweede jeughd,

 

En 't sullen mannen zijn als ick'er niet sal wesen;

 

Daer zijn mijn' plichten uyt: God, Vader vande Weesen,

 

Beveel ick haer bestier, met eene Suss daer toe;

 

Daer bidd ick allen voor, als ick voor allen doe:

1045

Besteden sy het kleyn dat ick haer naer kan laten

 

In soeten teer naer neer, in vrolickheid met maten,

 

Sy hebben 't lydelick, en die 't ons gonde, leeft,

 

Die niet te leur en stelt dan die hem eerst begeeft.

 

⁺ Noch staen wy voor myn' Poort ('t is onbedacht gesproken,

1050

Mijn' Poorten most'er staen, of 't waer mijn woord gebroken)

 

Noch staen wy niet daer voor, ons' oogen zijnder in:

 

'T zijn Heckens, Vreemdeling, en dat heeft oock sijn' sinn;

 

'T is open-deuren-werck; 't gelaet van alle vromen,

 

Die in haer blancke hert voor geen gesicht en schroomen,

1055

Voor geen' getuygheniss van wat daer werdt gedacht,

 

Of in ontfangheniss, of in geboort gebracht;

 

Want als de buyten-stoff is 't voeder van haer' rocken,

 

En, of ghy op het werck, van binnen op getrocken,

 

Of op den wijser siet, sy slaen altoos op een:

1060

Maer sulcken uerwerck is, God weet het, niet gemeen:

 

My, bidd ick, dat het voor wat openhertighs strecke,

 

Dat hier en daer een' Poort gescheurt is tot een hecke,

 

En dat het op het hert des Meesters werd' gepast.

 

Twee Poorten seggen meer: onthael ick vriend of gast,

1065

'T en is niet door een' deur, 't is door twee open' deuren:

 

Den ruymen jngangh thoont wat binnen sal gebeuren,

 

En dat de vrienden op mijn brood en op mijn' wijn

 

Niet half, niet heel, niet eens, maer tweemael welkom zijn.

 

Komt yemand tegens my het blaedjen om te keeren,

1070

En seght, twee deuren op? daer wilmen ons by leeren,

 

Dat als 't op scheiden komt, twee Lanen open staen,

 

En dat ick tweemael heet mijn' gasten henen gaen,

 

Die eens genoodight zijn: dat wil ick niet ontkennen;

 

Aen Mann of Vrouwen-kracht kan ick my niet gewennen;

1075

D'onheusche Heusigheid, 't onsinnighe geweld

 

Dat op den soeten kerf van vriendschapp werdt mis-stelt,

 

En hebb ick noyt gelooft: maer wel van ouds onthouden,

 

Die willen, laten gaen, die niet en willen, houden.

+ [krit] Bij vers 1039 in marg.: Exultat gaudio pater justi: qui sapientem genuit, laetabitur in eo. 23. Prov. 24. Ζηλωτὸς, ὅστις ηὐτύχησεν εἰς τέκνα. Eurip. Or. - vs. 1045: Felix qui indultis potuit feliciter uti Muneribus, parcumque modum servare fruendi. Prudent. - vs. 1078: Χρὴ ξεῖνον παρεόντα ϕιλεῖν, ἐϑέλοντα δὲ πέμπειν. Hom.

+ A.A.

[p. 294]

 

⁺

 

De waerd moet gast-vry zijn; maer oock de gasten vry;

1080

En dien ick soo misdoe verhael' het soo op my;

 

En 't sal in my den lust van wederkeeren wecken,

 

Daer gulde vryheid woont voor komen en vertrecken.

 

Mijn' Poorten houd ick wel verdedight: volght mijn Laen,

 

⁺ Mijn' Lanen wederzijds: die moet ghy oock sien staen,

1085

Als armen die mijn' vriend omhelsen en onthalen.

 

Doch Armen spreken niet: dees' konnen oock geen' talen:

 

Maer d'ander' menschlickheid, het Lacchen, is haer' gaef.

 

Verstaet ghy dat gelach? lett op het groene gaef

 

Der Linden, mijn geboomt, en eertijds mijn' Laurieren,

1090

Die haren koelen pracht als wasche Toortsen cieren,

 

En denckt, om kort te zijn (sy selver zijn niet lang)

 

Dat wat mijn' jonghe fluyt van 't Voorhouts groene gangh

 

Op nieuwe noten peep, van dese staet te pijpen;

 

En, soo ick mijn vernuft noch eens bestond te slijpen,

1095

Dat Hofwyck en den Haegh te samen souden gaen,

 

Of, waer den Haegh de Sonn, dat Hofwyck waer de Maen.

 

De Stammen zijn gelijck, de schaduwende kruynen

 

Staen hier, soo wel als daer, gelijck begraesde duynen.

 

Hier in gaet Hofwyck voor; in 't 's Gravenhaegsche Pand

1100

Is niet als Linden-hout by Linden-hout geplant,

 

En dan een' steene buert, daer Mensch en Peerd en Wagen

 

De vlugge Fluijtertjens den soeten Haegh uyt jagen:

 

Danck hebb' het vuijl gewoel van Wagen, Mensch en Peerd;

 

Sy jaghen Hofwyck toe dat Hofwyck meest vereert.

1105

De Goudvinck is van 't minst, de Kneu, de Spreew, de Lyster,

 

Hier sitt de Nachtegael en gorgelt met sijn' vryster,

 

De Koeckoeck slaet de maet, en roemt van sijn bedryf,

 

In volle vrijheid, want de Land-heer heeft geen wijf:

 

In Sté en doet hy niet dan Mans en Vrouwen tergen,

1110

En menigh laccht'er om diens haeren staen te bergen.

 

Hier danst dat vrije volck van d'een' op d'ander' tack,

 

En, is 't de Linden moe, het kiest een ander dack,

 

Een dack van Elsen-loof, reis-mantel van die Linden,

 

Die s' in haer' eerste jeughd beschermden voor de winden,

1115

Beschutten voor Noord-Oost, behoedden voor Noord-West,

 

En doen noch dagelix daer toe haer niewe best.

 

Heilsamen Elsen tack, wie soud' u konnen derven?

 

Ghy doet ons vreughd en baet in leven en in sterven;

 

Uw leven streckt voor muer, met een, en voor tapijt:

1120

Uw leven geeft ons warmt en koelte, naer den tijd,

 

En altijd louwe warmt en altijd still verkoelen;

+ [krit] Bij vs. 1079 in marg.: Siccat inaequales calices conviva solutus Legibus insanis. Hor. 2. Serm. 6.

+ A.B.

[p. 295]

 

⁺

 

Uw' doode beenderen verquicken ons gevoelen,

 

Als 't Ys en Sneew verdooft: het is een meerder goed,

 

Gestorven, goed te doen dan menigh mensche doet.

1125

Maer branden is te wreed voor sulcken dienst van leven:

 

Daer is een' minder pijn, die u niew leven geven

 

Of 't oude lengen kan: ghy leent uw' lieven romp,

 

Daer Schip en goed aen hanght, tot booren van een' pomp,

 

Van kokers onder aerd, daer wateren door sluysen,

1130

Spyt Roomens Metsel-werck, en Brussels loode buysen,

 

Daer Klinckaert, en Arduyn en Coper moet vergaen,

 

Daer stadigh lappen is en nieuw verboeten aen,

 

Daer overleeft uw lijf, en daer ontsterft uw sterven,

 

En daer gerieft ghy kind, kinds kinderen en erven;

1135

In 't water stond uw' wiegh, uw' dood-kist light in 't vocht;

 

Daer duyckt ghy, en ontgaet de schenniss van de locht.

 

Onsterffelicker lof verdienen noch uw' stoven,

 

Onsterffelicker penn dan dese maghse loven;

 

Mijn' uytspraeck schiet te kort, wanneer ick overslae,

1140

Wat winst is door verlies, wat voordeel is door scha.

 

D'ondanckbaer Eicken stamm en laet sich maer eens houwen:

 

U kan ick hondert mael behouwen en behouwen.

 

Behouwen? dat 's niet all. ghy levert goed voor quaed,

 

Ghy voedt die u verdoet, ghy segent die u slaet,

1145

En, die de vreughd will sien van dickwils niewe telgen,

 

En neem niet als de moeijt van wreed zijn en verdelgen;

 

T'onthoofden geeft de winst: waer is dat noch gehoort?

 

Meer kinders dienen mij, hoe ick meer ouders moord.

 

De wand van mijn Voorhout, of van mijn' twee Voorhouten,

1150

Is noch maer half voldaen: maer u verveelt mijn kouten,

 

Niews-gierigh wandelaer: soo swijgh ick van het groen

 

Van Haegh en Meijen-Boeck, die hier de plichten doen

 

Van Wallen hoogh en dicht, van vriendelicke muren,

 

Die my het vrij gesicht bepalen van mijn' buren,

1155

Die Maertje Knelis oogh onthouden uyt mijn' grond,

 

Als off'er tuschen ons een' steenen Heiningh stond.

 

Verganckelicke kalck en kon mij maer bevrijden;

 

Dit eewighe kan beij, bevrijden en verblijden:

 

In een woord segh ick 't all; 't is 't oorbaerlickste schutt,

1160

Dat schoon en dienstigh is, en aengenaem en nutt.

 

Nu rechts of slinghs gewent; of quellen u de Bochten

 

Die dese wereld laeckt en d'oude tijden sochten?

 

Leght beider redenen in d'een' en d'ander' Schael;

 

Wy hebben veel gelijx, maer min als altemael.

1165

Een' langhe rij Voorhouts te samen te sien krimpen

 

En sluijten tot een punt gelijck des Backers timpen

+ [krit] vs. 1166 des K.a.: de

[p. 296]

 

⁺⁺

 

Verheught des Kijckers oogh al waer het noch soo domm,

 

En in de red'lickheid gaet alle recht voor kromm:

 

Maer 't krom heeft oock sijn' deughd; en 't buijgen vande stegen

1170

Ontwalght den Wandelaer van all te langhe wegen;

 

Of, sijnse wat te kort, de kromte maecktse langh,

 

En, soo de plaets gebreeckt, de konst is in 't verlang.

 

Het een is prijsens waerd, het ander niet te laken;

 

Elck een voldoet sijn' smaeck, elck een versnipt sijn laken

1175

Naer eigen welgevall: eens was 't een spitsche schoen,

 

Nu kan een' platte leest, en anders geen, voldoen.

 

Eens was de broeck soo small, als mag're menschen dijen,

 

Nu zij 't soo goet als 't will, de mode wil 't niet lijen;

 

En 't zij dan spits, of rond, of lang, of ruijm, of small,

1180

Elck weet sijn' verwe voor sijn kostelicke mall:

 

De grill rolt als de Tijd: will yemand Rechter wesen,

 

Het vonniss, ben ick wijs, en salmen hier niet lesen:

 

'T zijn smaken; en die staen den vrijen mensche vry:

 

Laet niemand oordeelen van 's naesten leckerny:

1185

De rechte Dreef is recht, de kromm' heeft oock haer voordeel:

 

Sus doen, soo laten doen, is 't veilighst in mijn oordeel;

 

En die den minsten haet soeckt in de meeste rust,

 

Vergunn' aen yeder een sijn' onbesproken lust.

 

⁺ In 't praten vind ick ons het hoeckjen om gekropen.

1190

Die naer 't Lang Achterom het Korte door will loopen,

 

Is niet verr van de Merckt: soo gaet het hier in 't groen.

 

Maer die gelijckeniss en kan my niet voldoen:

 

De Boomen passen best tot voorbeeld van de Boomen:

 

Denckt dat wy 't schoon Voorhout ten ejnde zijn gekomen:

1195

Nu volght de Kneuterdijck, en strax de Plaets daer aen:

 

Daer hebb ick 't. Hagenaer, en treckt het u niet aen;

 

Noch stoff ick om den prijs: Ghij levert niet als Linden

 

Naer Linden op de rij: hier is wat niews te vinden,

 

In 't niewe Pad niew Blad; Veranderingh verheught,

1200

En all dat sterf'lick is kan walgen aende vreughd

 

Die evenstadigh is: De vriendelixte toonen

 

Vervelen op den duer: het oor rust op 't verschoonen,

 

En alle lid begeeft dat niet verpoost en werdt;

 

Veel soets vergalt sich, jae lang kittelen wordt smert.

+ [krit] Bij vs. 1175 in marg.: Sic volvenda aetas commutat tempora rerum. Quod fuit in pretio fit nullo denique honore: Porro aliud succedit, et a contemptibus exit, Inque dies magis appetitur, floretque repertum Laudibus, et miro est mortales inter honore. Lucr. - vs. 1201: Μονῳδία ἐν ἅπασίν ἐστι πλήσμιόν τε καὶ προσάντες, ἡ δὲ ποικιλία τερπνόν. Plut. de lib. ed. Similitudo satietatis mater est in omnibus. Cic. de. Inv. - vs. 1204: Ὡς καὶ τοῦ μέλιτος τὸ πλέον ἐστὶ χολή. Anthol. 1.

+ [krit] vs. 1193 voorbeeld K.a.: voordeel K.b.. als boven - vs. 1198 Naer K.a.: Na

+ B.C.

[p. 297]

 

⁺

1205

Noch is ons oogh het viest, en keurigst aller leden;

 

'T will wisselen, of 't kreunt; jae van bevallickheden;

 

En die de reden soeckt van sijn' beweeghlickheid,

 

Sal vinden datse daer en naulix elders leit.

 

De niew' bevallickheid daer 't hier mé staet te vleijen

1210

Is 't lieve loover-groen van suyver' Eschen Meijen.

 

Daer valt min schaduws af dan m'onder Linden siet:

 

Maer schaduwen zijn wind, of schaduwen zijn niet:

 

Het lichaem maeckt den mann, de stammen zijn de Boomen.

 

Als 't op de waer aen komt, voldoet men met geen' droomen.

1215

Stae bij, taeij' Eschen waer: De waerde van uw' trouw

 

Verdiende wel wat roems dat hier staen proncken souw;

 

Maer, is de Vred' in 't land, ick willse niet verstooren;

 

Ter hellen met den krijgh; 'k magh van geen' Piecken hooren,

 

Die dunne Boomen, met een vinnigh ys'ren blad.

1220

Als 't aen mijn vonnis stond, hy sat noch op een rad,

 

Die d'eersten Eschen stamm tot sulcken grouwel kliefde

 

En menschen raserny met wapenen geriefde.

 

Blijft Boomen tot der dood, plantsoenen van mijn' hand:

 

En, soo u ouderdomm naer menigh jaer ontplantt,

1225

Leent liever uw gebeent voor Pylen en voor Boghen,

 

En wordt voor tijd-verdrijf geschoten en getoghen,

 

Dan dat ghy menschen-vleesch soudt scheuren met geweld,

 

En trecken uyt het groen in een rood bloedigh veld.

 

'T is langh genoegh gedolt in tweemael veertigh jaren,

1230

Om eens den Eschen tack tot Bijl en Ploegh te sparen.

 

Laet noyt de Sonn op gaen, God Vader, en God Zoon,

 

God Gheest, drij-eenigh God, die ons den ouden toon,

 

Den on-toon, valsch geluyd van Trommelen en Fluijten,

 

Van niews opheffen sie van binnen of van buyten,

1235

Laet dijn' geterghde wraeck versaedt zijn in 't verderf

 

Van ons gebuerigh volck, daer nu dijn heiligh erf,

 

Dijn' Kercke light versmoort en in haer bloed versopen,

 

Haer Conincklicke bloed, en buyten hulp en hopen,

 

En buyten trouw en troost voor eewigh schijnt ontdaen,

1240

'T en zy ghy met de boos' eens in 't gericht wilt gaen.

 

Daer was ick over Zee: afgrijsen doet my keeren,

 

Van daer een eenigh Heer gesplitst is in veel' Heeren,

 

Van daer een' Croon, een' Croon, en noch een' Croon verrast

 

Op hoofden is geraeckt daer op sy niet en past.

1245

Hoe soet is 't in mijn Laen te komen uyt die stancken!

 

Wat hebben wy met ernst den Hemel te bedancken

+ [krit] Bij vs. 1218 in marg: Plaude tuo Marti, miles, nos odimus arma. Ovid. de rem. Candida pax homines, trux decet ira feras. Ib. 3. - vs. 1231: Ὦ πότνι᾽ εἰρήνη, παράμεινον τὸν βίον ἡμῖν. Aristoph. Pax.

[p. 298]

 

⁺

 

Voor 't sachte spiegelen aen volckeren, diens quaed

 

Het onse schier, niet schier, maer verr te boven gaet!

 

'K hebb met den Esch gedaen: Esch-doornen, schooner troncken,

1250

Ghy mooght niet ongemeldt mijn' Vierhoeck om staen proncken.

 

⁺ (Dit 's Merckt-veld, of de Plaets, naest aen 't kort Achterom,

 

Of aen mijn' Kneuterdijck) ick heet my wellekom,

 

En, vrienden, u met een, die met mijn' traghe treden

 

Tot op dit groene Ruym geduldigh zijt geschreden.

1255

Leent noch wat lijdsamheids eer dat wy verder gaen,

 

'T is mogelick de pijn wat waerdig still te staen.

 

My dunckt het is een Plein: een Pleintje sult ghy 't noemen:

 

Maer, daer de waerheid spreeckt, en schroom ick niet te roemen.

 

Denckt aen het hoogh gebouw van balcken verr gebrocht

1260

Dat geen vervuyl en kent van Spinnewebs gedrocht:

 

Denckt aen het trots gewelf van Hollands oude Heeren,

 

Daer duysend Menschen daeghs en dusend in verkeeren,

 

Daer dack, en muren toe, gekropt zijn met den pracht

 

Van Spaensche Vendelen by Wilhem t'huys gebracht,

1265

By Maurits menighmael, by Frederick om 't beste,

 

By Wilhem ander mael. (God geve niet voor 't leste:

 

Soo 't oyt gebeurde dat de leste van die stamm

 

Den toom van 's Vaderlands bestier te stade quam)

 

Daer eens het bloedigh jock geschopt en afgesworen,

1270

En uyt de slaverny de vrijheid is geboren;

 

Daer laest der Pylen knoop, die op het slippen stond,

 

Van niews versekert is in broederlick verbond.

 

'T en is geen Camertjen: 't magh wel een' Camer heeten:

 

'T en magh geen' Camer zijn: een' Sael is 't, die wy weten

1275

Dat by de grootste staet; een vloer, daer menigh voet

 

Den anderen doorwerrt en geen belett en doet.

 

Maer, brenght de Maet-ry voort, 'k sal 't tot een vloertje maken,

 

Een vloertje tot mijn Plein: nu schijnen 't stijve kaken;

 

Strax sullen 't slappe zijn. wat zijn thien roeden vlacks

1280

Op vier of vijf in 't kruys? veel, seght ghy, onder dacks:

 

'T is seker en bekent: maer dobbelt doet veel schelen,

 

En dobbel is myn vloer. en tweemael hier de deelen

 

Van gins het breed en 't lang; Siet vry mijn Pleintjen aen,

 

Daer ghy staet, souden pas twee Hoofsche Salen staen.

1285

Maer 't schijnt niet. Dat 's soo waer, dat ick, die 't hoor te weten,

 

Myn selven menighmael de mis-maet hebb verweten,

 

Mijn' ooghen menighmael in 't ongelijck gestelt;

 

Tot dat ick 't wiss en 't waer van niews hadd overtelt,

 

En 't vonniss tegens mijn steegh onverstand gestreken.

+ [krit] vs. 1282 myn K.a.: de

+ D.

[p. 299]

 

⁺⁺

1290

Doe 't waer was en waer bleef, bestond ick de gebreken

 

Van 's menschen oordeel ('k meen sijn oog-deel) aen te gaen,

 

En, dool ick nu noch niet, soo hebb ick 't doe verstaen.

 

Dit Plein is, als ick sey, twee Salen; maer twee Salen

 

Met eene kapp gedeckt; en die kapp doet ons dwalen:

1295

Die kapp is 't halve rond des Hemels, dat wy sien;

 

En tegens sulcken kapp wat is dit Plein? mischien

 

Een punt in duysenden van punten doorgesneden.

 

Doe pleitt' ick tegens my, doe vraeghden ick mijn' Reden,

 

Is 't wonder dat het krimpt en klein wordt in ons oogh?

1300

Is 't wel een stuckjen van een pees tot sulcken boogh?

 

Langs die Leer klomm ick op tot boven all' de buyen

 

Die 't Zuyden tegens 't Noord, 't Oost tegens 't Westen ruyen

 

By dagelix krackeel: van daer tot by de Maen,

 

Van daer verby de Sonn, tot daer de Sterren staen,

1305

Van daer tot daer Gods mann sijn' heilighe gedachten,

 

Sijn Lichaem, of sijn' Geest (hy kon 't niet seggen) brachten

 

Ten derden Hemel in; en 'k was myn Pleintjen quijt,

 

Als of 't 'er niet en waer. Doe viel ick aen 't verwijt

 

Van 's werelds ydelheid, en, seid ick, sotte menschen,

1310

Besteedt men daer beneên dat sorghen en dat wenschen,

 

Dat eewigh tommelen aen sulcken nietmetall?

 

Is heel de werelds kloot niet meer als sulcken ball,

 

Is 't sulcken balletje? en, als wij 't all besaten,

 

Met all den Mieren-nest van Croonen en van Staten,

1315

Waer 't well een datje by het onuytspreeckbaer Dit,

 

Waer 't wel besittens-waerd by wat men hier besitt?

 

Mijn' ziel was soo vernoeght in 't geestigh ommeroeren

 

Van all haer binnenste, en 't heilighe vervoeren

 

Verwerdden haer soo soet in 't dencken wat sy docht,

1320

Dat ickse pijnelick van boven neder brocht:

 

My docht sy futselden, en hare lusten spraken

 

Van Tabernakelen om hoogh te moghen maken:

 

Soo wel was 't daerse was en daerse gingh soo slecht.

+ [krit] Bij vs. 1296 in marg.: Omnem Terrae ambitum ad Coeli spatium puncti constat obtinere rationem. Boëth. 2. de Cons. - vs. 1306: 2. Cor. 12.2. - vs. 1308 Mundi punctus (neque enim est aliud Terra in universo) haec est materia gloriae nostrae, haec sedes, hic honores gerimus, hic exercemus imperia, hic opes rapimus, hic tumultuatur humanum genus. Plin. lib. 11. c. 68. Hoc est illud punctum, quod inter tot gentes ferro et igne dividitur: quam ridiculi sunt mortalium termini! Punctum est illud in quo navigatis, in quo bellatis, in quo regna disponitis. Sen. 1. nat. 9. Terram hanc cum populis urbibusque et fluminibus et ambitu maris, puncti loco ponimus, ad universa referentes. Sen. Cons. ad Marc. - vs. 1317: Jam vero ipsa terra ita mihi parva visa est, ut me imperii nostri, quo quasi punctum ejus attingimus, poeniteret. Cic. Somn. Scip.

+ [krit] vs. 1294 gedeckt K.a.: bedeckt

[p. 300]

 

⁺⁺

 

Nochtans hier is sy weer. Hoe raken wy te recht?

1325

Eschdoornen, leeft ghy noch? u liet ick hier beneden;

 

U komt het einde toe van mijn' gebroken reden.

 

Zijt ghy het wild geboomt daer 't mannetjen in sat

 

Om God in 't vleesch te sien? Daer leeft wat in uw blad

 

Dat Sijcomorich lijckt; en 't heeft de soete luyden

1330

Die, langh in d'aerd verrott, noch leven in haer' kruyden,

 

Doen seggen jae en neen; en 't hanght noch inden strijdt,

 

Dien ick niet scheiden sal: ick neem u soo ghy zijt.

 

Of als m' u hebben wil, of als ick u kan vinden;

 

Half Moerbey en half Vijg, half Wijnranck en half Linden,

1335

All soo m' u doopen will; jae die voor slaven streckt,

 

En mijn hoofd met het uw als Parasollen deckt.

 

'T is aengenamen dienst, soo langh uw' kruynen duren:

 

Maer dat 's half-jarigh werck. Dat weten uw' geburen,

 

Mijn' bruyne Mannetjens, die tuschen beiden op

1340

By ell voor ell in 't jaer haer' nemmer grijsen kopp

 

Ten Hemel spoedighen, om Somer-Sonn te blinden,

 

En 't plein te decken voor de schrale winter-winden.

 

'K verpraet my: 't is out Hout, en hondert jaer in staet

 

Van breede schaduwen. en die van verre staet

1345

Verneemt van Nootdorp af het vierkant Bosch van Masten;

 

En die 't van byds geniet (u meen ick, lieve Gasten,

 

Die Coets en Peerden hier of voor de koude berght,

 

Of voor de spitse Mugg die warme Hengsten terght)

 

Prijst de voorsichticheid van Hofwijcks dooden stichter

1350

Die 't ongemack bevroedd' en maeckten 't Beesten lichter,

 

En menschen aengenaem gelijck is alle pijn

 

Die onsen naesten smertt en daer wij vrij af zijn.

 

Mijn Wandelaer is moe: ick kan 't hem niet verwijten:

 

Wie soud sijn' lijdsaemheid in 't einde niet verslijten

1355

Op soo veel wild geklaps? maer 't sal haest beter zijn:

 

Tot noch toe voed ick hem met peper en asijn

 

Tot allerleij Salaet van smakeloose bladen:

 

⁺ Hier neffens light een Bosch dat beter is geladen;

 

Een dat de keel toe lacht; een' Keucken-wilderniss,

1360

Daer 't fruyt geschotelt staet en maer te grijpen is.

+ [krit] Bij vs. 1327 in marg.: Luc. 19.3, 4.

+ [krit] vs. 1333 is in de 1^ste uitg. en in K.a. uitgevallen. - vs. 1335 jae die K.a.: mits ghy - vs. 1342-1345 is de lezing van K.a. opgenomen. In de 1^ste uitg. leest men: En 't moeyelick geweld van schrale winter-winden Te weeren van mijn Plein. Daer hebb ick my verpraett; Sy zijn nu hundert jaer, en over langh in staet Van breede schaduwen. en die van verre staet Bij vergissing schreef H. 3 rijmende regels.

+ F.

[p. 301]

 

Komt binnen, Heer en Vrouw; maer, meijd en knecht, staet uyt, en,

 

Lackeijen, weest gegroet en, Pages, wandelt buijten:

 

Voor sulcke Kijckers zijn de sporten van dit Heck,

 

Voor sulcke most mijn' Bors aen 't kostelick besteck

1365

Dat desen Boomgaerd sloot in vyverlijcke Grachten.

 

Een woord voor duysenden, all die maer met gedachten

 

Myn' sinn'lickheden rooft, is hier soo willekom

 

Als hamer-slaghen op een' porceleine komm.

 

⁺ Nochtans is 't open Hoff in dese vier Saletten.

1370

Maer moet ick Heer en Knecht gelijck aen tafel setten?

 

Plant ick voor groot en klein? Ey, jongh volck, neempt myn geld

 

En snoept den Merck-korf uyt, en doet hier geen geweld.

 

Geweld is, achterbax den Landheer af te halen

 

Dat weinigh stuyvertjens met niemands leed betalen,

1375

Daer 't naer den kooper wacht: Hier kan myn soet verwacht

 

Van menigh jaer gequeecks onwetens, ongeacht,

 

'T gestolen beetjen zijn van die maer lust te snoeijen:

 

Hier kan de dertelheid den teeren tack in 't bloeyen

 

Soo ternen dat hy bloed', en niet en bloey' van 't jaer.

1380

Maer 'k wenschte dat soo sterft noch ongeboren waer,

 

Eer dat ick om een leur van Appelen of Peeren

 

Het vriendelick onthael van vreemden most ontbeeren,

 

En sien suer eer ick 't wist. Neen, vrienden, wie ghy zijt,

 

Die my een deel vergunt van uw' verloren tijd,

1385

En komt van uyt den Haegh tot binnen dese hagen,

 

Gevolght of ongevolght; ick stell 't aen uw behagen,

 

De sleutel van mijn hert is die van desen thuyn;

 

Daer is een' vrije Iacht oock in 't verpachte Duyn:

 

Magh de gebroodde knecht sijns Meesters plaets bewaren,

1390

Ick gunn u met de vreughd de vrucht der volle jaren;

 

Pluckt en doet plucken, schuddt en laet u schudden, raept

 

En laet u rapen: denckt den Land-heer sitt en slaept;

 

'T is buyt all wat u lust: spaert maer de teere telgen;

 

'T ooft is ten besten, 't hout en kan men niet verswelghen;

1395

Die 't Capitael behoudt sorght voor den Interest:

 

Die blijft u op mijn' gunst voor 't naeste jaer gevest.

 

Doctoren vanden Haegh, 't zy t'uwer baet gesproken:

 

Send ick u Siecken t'huys, ick houw my niet gewroken;

 

My is geen leed geschiet dat wrekens waerdigh zy,

1400

Is 't mergen mogelick, Rhabarbertje stae by,

 

En Sene, windigh blad, en Mann' en Tamarinden,

 

En Aloë, die 't all kont drijven en ontbinden,

 

De schuld is buyten my: ick ben maer waerd geweest;

 

Dien 't minst van allen past, dit schaedt of dat geneest.

1405

'K hebb vry gelagh gegunt, 'k hebb mildelick gegeven,

 

En laten nemen: maer van giften die vergeven

+ F.

[p. 302]

 

⁺⁺

 

En draeght mijn Acker geen: het schielick witte-brood

 

Dat naer den Duijvel heet, en altemets eens doodt,

 

En altijd gecken lockt en wijse luy doet duchten,

1410

Schaff ick geen' vijanden. Indien uw' siecken suchten,

 

Sy wijten 't niemand als haer' ongebonden keel,

 

En 't lieve mis-verstand, dat Kostelick Te Veel,

 

Dat gulde letteren tot uwent mosten eeren.

 

Raeckt dat ter wereld uyt: seght, goeden nacht, mijn' Heeren,

1415

Aen Boeck, en Apotheeck, aen Croes en Recipe.

 

Maer 't ambacht lijdt geen' last; de Duijvel lacht'er mé.

 

Van Adams Boomgaerd af tot die wy heden pooten

 

Zijn onse keelen maer bedrieghelicke gooten,

 

Verraders van ons Lijf en onse Zielen toe.

1420

Och of sy lacchen kost, die weelderighe koe,

 

Die ginder in 't voll-op van Hollands beste weiden

 

Genoegh en overdaed soo wijs'lick weet te scheiden;

 

Wat maeckte sy geschals, wat sprack sy met genucht,

 

Dat die haer Meester is sijn' selven niet en tucht,

1425

Dat die de wetten maeckt en roemt alleen op Reden,

 

Geen' eigen wett en weet voor 't minste sijner leden;

 

Geen' buijck, geen' mondjes-maet, dat Beesten Menschen zijn,

 

En Menschen meestendeel maer redelick in schijn!

 

Wat light my aen de moeyt van 't pleyten voor de Beesten?

1430

'T stuck valt my wat te swaer; ick schenck het sterker' geesten:

 

Want, wat de keel belanght, en 't leckere verdriet,

 

'T zy roemeloos geseght, het stuck en raeckt my niet.

 

Danck hebbe Die my gaf mijn selven te vermannen,

 

En tegens 't sott geweld van Mond-lust in te spannen.

1435

Ick ben niet smaeckeloos, noch mijn gehemelt steen:

 

Maer 't is mijn Hemel niet: mijn' tongh en is geen been;

 

Sy voelt; en ick voel oock hoe langh sy dient te voelen,

 

Hoe veel en hoeveel niet: verdrincken is geen spoelen;

 

Daer hoort maer drincken toe; dat weet ick, en wat meer:

1440

Gelijck het spoelen koelt, soo doet verdrincken seer:

+ [krit] Bij vs. 1407 in marg.: Hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Cum hasce herbas ejusmodi in suam alvum congerunt, Formidolosas dictu, non esu modo; Quas herbas pecudes non edunt, homines edunt. Plaut. Pseud. 3. 2. Vilibus ancipites fungi ponentur amicis. Juv. - vs. 1411: Numquid enim hic furor est, quod nemo nostrum mortalem se cogitat, quod nemo imbecillum? Sen. ep. 114. - vs. 1412: Οὐδὲν ἀγαϑὸν, ὅτι ἂν μᾶλλον τῆς ϕύσεως ῇ. Hippoc. sec. 2. aphor. 4. - vs. 1418: Eo mores venere, ut homo maxime cibo pereat. Plin. lib. 26. c. 8. - vs. 1434: Σωϕροσύνῃ κολάσας ἔντερον ἀργαλέον. Pallad. ap. Stob. - vs. 1437: Οὔτε τι γὰρ νήϕω, οὔτε λίαν μεϑύω. Theogn. Ἡδὺ πᾶν τὸ μέτριον, οὔτε ὑπεργέμων Ἀπέρχομαι νῦν, οὔτε κενός, Ἀλλ᾽ ἡδέως ἔχων ἐμαυτοῦ. Alex, in Syntroph. ap. Athen. - vs. 1440: Mergunt in pocula mentem. Manil. 5. Astron.

+ [krit] vs. 1432 het stuck K.b..: de Sond

[p. 303]

 

⁺

 

All dat ick draghen kan en schroom ick niet te laden:

 

Maer dat ick niet en kan, het minste Meer, kan schaden:

 

Als 't vat maer voll en is, soo drijft het of het stond;

 

Soo haest als 't overloopt, soo moet het naer den grond:

1445

Dat doet de lesten dropp: wat doen dan duysend droppen

 

Naer 't vat aen 't sincken is? lett, sponsien, lett, soppen,

 

Lett, drinckers, die te bedd, gelijck te gronde gaet,

 

En, daer ick wesen wouw, lett, Snoepers sonder maet,

 

Wat dat uw' Maegh gewelds van Tongh en Keel moet lyden,

1450

Van overswelgens meer als Beestelijck verblyden.

 

Een gierige Portier magh aen de deure staen,

 

De deur van 't Camer-spell, en laten binnen gaen

 

All wat 'er wesen will: in 't ende moet hy hooren

 

Dat over-vall benauwt; dan moet het of van voren,

1455

Of weer van achter uyt, dat meer is dan de Sael

 

Kan swelghen met gemack. Ick spreeck geen' duijster' tael;

 

De sake self spreeckt Duijtsch: wie ooren heeft kan hooren;

 

Wy sien wat ons gebeurt van achteren, van vooren,

 

(Daer moet geen doeckjen om) van ond'ren, met verlof,

1460

Van boven rauw en rott, en geel, en groen, en grof,

 

En all om eens Portiers verraderlijck onthalen

 

Van all dat binnen will, en eindelick de Salen

 

Van Maegh en Buijck en Darm doet bersten van Colijck,

 

En, voor het beste loon, maeckt van een Lijf een lijck.

1465

Nu, Snoeijers, 't staet u vry; ghy mooght wel binnen komen;

 

Maer, weester op verdacht, de dood is in de Boomen;

 

Dan 't leven isser oock. Siet ghy die peersche Pruijm,

 

Die ongefoolde Maeghd van vinger en van duijm,

 

Dien Appel, Goud op groen, die wonderlicke Bessen,

1470

Die Kerssen, uytterlick als roode wijn in flessen,

 

Noch beter in haer lijf; die Peer met haer geslacht

 

Door menigh overspel tot soo veel keurs gebracht?

 

Het lacht all, dat men 't siet (men schijnt het schier te hooren,

 

En soo waer 't Spreeck-woord valsch, de Buijck en heeft geen ooren)

1475

Maer 't lacht voll Aloës, voor die sich selfs verraedt

 

En niet en onderscheidt versott zijn van versaedt.

 

Ghy zijt versaedt, en meer, van dit langhwijligh preken:

 

Maer, hoort het tot de Lijst van kribbighe gebreken,

+ [krit] Bij vs. 1441 in marg.: Non vinum hominibus moderari, sed vino homines solent, qui quidem probi sunt. Plaut. Truc. Οὐ βούλομαι πιὼν Ἀσκληπιοῦ δεῖσϑαι. Callisth. ad Alex. ap. Plut. de ira cohib. - vs. 1442: Καὶ γὰρ πᾶν τὸ πολὺ τῇ ϕύσει πολέμιον. Hippocr. 2. Aphor. 51. - vs. 1446: Hinc phrenesis periculosa, hinc calculi gravis poena, hinc exitialis cruditas, hinc vomitus frequens, semesas epulas cum internorum viscerum cruore fundentium. Ambros. de Hel. et jejun. - vs. 1464: Nonne furor et ultimus mentium error est, cum tam exiguum capias, capere multum? Sen. de Brev. c. 10.

[p. 304]

 

⁺⁺

 

Uyt dingetjens van niet, uyt ongeachte stoff

1480

Te suygen 's schepsels nutt, te tuygen 's Scheppers lof;

 

Ick ken de volle schuld, en wilse niet verbloemen:

 

'K maeck geeren ijet van niet, en distelen tot Bloemen.

 

All wien het lust met my de Bloemen gae te slaen,

 

⁺ Begeve sich op Zy, daer all dees' Mannen staen,

1485

('K segg niet meer Mannetjens; dat voeghd' haer' jonghe jaren)

 

Mast-boomen, dick en steil, die met haer' bruyne paren

 

De Cingels van mijn' Thuyn omcingelen met pracht,

 

En makend'er by naest van Middagh Midder-nacht;

 

D'Atheensche Galerij daer Roomen selfs gingh halen

1490

De wandelende less van wetenschap en talen,

 

Moet swichten voor dit pad, voor deser paden groen.

 

Komt, wijse Wandelaers, hier hebb ick u van doen:

 

Laet vrouw en kinderen de voose vreughd der vruchten

 

Genieten voor haer deel, en naderhand besuchten;

1495

Wy sullen Mond en Tongh besteden aen wat meer,

 

Aen vrucht daer van den beet tot beter voedsel keer'.

 

Het gemelick verhael van Staetsche vodderijen,

 

Van Werelts werringhen en meen ick niet te lijen:

 

(Die wetten schrijv' ick voor) ick bann den heelen Haegh,

1500

Met all sijn achter-klapp, ick bann de vuyle plaegh

 

Van loose pleiterij, ick bann d'onstuymigheden

 

Van over-heerigh volck in ongeruste Steden,

 

Den niewen overgangh. Ick bann het bits vermaen

 

Van Kercken-spertelingh: Staet uyt, Arminiaen,

1505

Die op den Gomarist uw' tanden meent te slijpen;

 

En staet uyt, Gomarist, die desen meent te grijpen

 

En krabben d'oude roof van 't seer van Achtien op:

 

All die u sulcken gall voelt steken in den kropp,

 

Ick bidd u, staet van verr, en laet de vuyle luchten

1510

Van sulcke poelen hier d'onnoosele genuchten

 

Van beter onderhoud niet smetten met verdriet:

 

Vergalt ons' eenigheid met sulcken Alssem niet.

 

In 't drucke vanden Haegh verdraghen wy 't by tijden,

 

En draghen met geduld all dat men daer moet lijden,

1515

En staen ons' poos te roer, en vinden in 't krackeel,

 

Wel tegens heugh en meugh, ons ongesochte deel,

 

En sien ons niewen haet voor ouden dienst bestellen,

 

En met gerockten vloeck voor vrome meening quellen.

+ [krit] Bij vs. 1500 in marg.: Este procul lites et amarae praelia linguae. Ovid. de Art. 2. Protinus ante meum quidquid dolet exue limen. Juv. 11. - vs. 1516: Τί γὰρ μάχαισι κἀμοί; Anacr.

+ [krit] vs. 1510 genuchten K.a.: geruchten

+ E.E.

[p. 305]

 

⁺

 

Hier zijn w' op Hofwyck, schouw van all dat Hooft en Haeght,

1520

En all dien d'onvré lust, en dien de vré mishaeght,

 

Mishaeght ons' broederschapp, die sonder Eeck en Alssem

 

Naer Waerheid en niet meer, der Zielen eighen Balsem,

 

Door soete weghen spoort, en houdt geen ondersoeck

 

Haer' moeyte waerder dan Gods een en ander Boeck.

1525

In 't een en 't ander Boeck zyn een' en ander' Bladen

 

Voor onser ooghen mist met duysterheid geladen:

 

De Waerheid isser in, dat 's klaerheid sonder vleck;

 

D'onklaerheid is alleen der Leseren gebreck;

 

Die dat den Schrijver wijtt doet even als de blinden,

1530

Die midden op den dagh den middagh niet en vinden,

 

En keuren hem voor nacht, om dat haer alles swert

 

In haer' onkunde dunckt en 't witt onthouden werdt.

 

All 't noodighe nochtans is klaer voor alle Vromen

 

Als middagh: uytgeseght, de moedwill onser droomen;

1535

Den Leser die sich minst in sulcke droomen voedt

 

Gedijdt ontwijffelick het noodighe tot goed.

 

Maer deser redens toom en zijn wy soo niet machtigh,

 

Of hy ontslipt ons well: soo dat ons klaer klaerachtigh,

 

En waer waerachtigh werdt: en dan volght meer en min,

1540

Naer meer en min verlaets op 't soet van eighen sinn:

 

Soo komen wy somtijds van sinnen wat te schillen,

 

Soo dat'er twee Zuyd-west, twee and're West aen willen;

 

Maer 't scheel en maeckt geen' twist: ick haet mijn' broeder niet,

 

Om dat ick liever groen, hy liever purper siet:

1545

'T en is geen Menschen werck; 't zijn stege beest'lickheden

 

Eens anders met geweld te binden aen mijn' reden,

 

En maken plotselick een' vijand van een' vrind,

 

Om dat hy sijn Geloof in 't mijne niet en vindt,

 

Om dat hy niet en voelt dat ick meen wel te voelen.

+ [krit] Bij vs. 1519 in marg.: Secessi enim non tantum ab hominibus, sed a rebus, et primum a meis. Sen. ep. 8. Minime male cogitantes sunt, qui in Agriculturae studio occupati sunt. Cat. de re rust. Ergo Sermo oritur non de villis domibusve alienis; Nec male necne Lepos saltet: sed quod magis ad nos Pertinet, nescire malum est, agitamus. Hor. 2. Sat. 6. Romae magni officiorum negotiorumque acervi omnes a contemplatione talium abducunt, quoniam otiosorum et in magno loci silentio apta administratio talis est. Plin. 36. 5. - vs. 1525: Involuta veritas in alto latet; nec de malignitate naturae queri possumus: quia nullius rei difficilis inventio est, nisi cujus hic unus inventae fructus est, invenisse. Quicquid nos meliores beatosque facturum est, aut in aperto, aut in proximo posuit. Sen. de Benef. 7. 1. - vs. 1528: Animus noster ad vera percipienda caligat. Sen. ep. 71. - vs. 1543: Inde furor vulgo, quod numina vicinorum Odit uterque locus, quum solos credat habendos Esse Deos, quos ipse colit. Juv. Sat. 15. Utilius est oculos a rebus displicentibus avertere, et unicuique suum sentire relinquere, quam sententiosis sermonibus deservire. Th. de Kemp. de Im. Chr. 3. 44. - vs. 1545: Mundi Principio indulsit communis conditor illis Tantum animas, nobis animum quoque. Juv. 15.

[p. 306]

 

⁺⁺

1550

Laegh dat vuijl over boord, wat waerd'er min te woelen,

 

Wat waerd'er min gespoocks, wat waerd'er min gedruys,

 

Wat waerd'er koele kalmt' in Kerck, in Huys en kluys!

 

Om alles in een woord van kort beslagh te knoopen,

 

Vind ick mijn' even-mensch het toepad mis te loopen,

1555

Den Bywegh in te slaen; of sien ick hem verlockt

 

Van spijse daer de dood een' tand heeft in gebrockt;

 

Wat maeck ick voor gebaer? ontstell ick my van buyten,

 

Onsteeck ick mijn gemoed, werp ick dien Mann met kluyten,

 

Schend ick hem met verwyt, wensch ick hem erger quaed

1560

Dan dat hy eten will, dan daer hy henen gaet;

 

Haet ick hem om sijn doen, vloeck ick hem om sijn dwalen?

 

Dat lij den Hemel niet. Ick tracht hem af te halen,

 

Ick thoon hem sijn gevaer, ick wijs' hem 't beter pad

 

Met all mijn' Redens macht: soo hyse niet en vatt,

1565

Ick sucht hem droevigh naer, ick wensch hem beter' ooghen,

 

Ick straff hem met niet meer als broederlick medooghen,

 

Ick doe hem wat ick wouw dat my gebeuren kond',

 

Wanneer mijn Broeder my een stall-licht volghen vond;

 

God roep ick tot sijn' hulp: God, die my heeft bevolen

1570

Mijn' vijand wel te doen: want selver soud' ick dolen

 

En inden doncker gaen, gund' ick mijn' naesten quaed,

 

En sultte sijn ellend met Christeloosen haet.

 

Wie deert Gods erfdeel niet, wie treurt niet om de loden,

 

Het heilighe geslacht, dat haren Heiland doodden,

1575

Wie deert de blindheid niet van 's werelds grootste deel,

 

Dat Hell en Duyvels macht noch hebben by de keel?

 

Wie kan de Christenen besien en niet beschreijen,

 

Die door Roomsch Misverstand van Sion zijn gescheijen,

 

En willen Scheppers zijn des Scheppers die haer schiep,

1580

En willen noch voldoen 't gheen hy van 't Cruijs af riep

 

By hem te zijn voldaen, en doen Hem stadigh sterven,

 

Die ons door eene dood het leven heeft doen erven:

 

'T zijn blinde grouwelen, onnoosel mis-verstand:

 

God weer' se meer en meer van u, mijn Vaderland,

1585

God kome noch eens af, en geessel' hier beneden

 

Noch eens die koopers uyt sijn' huijsen der gebeden:

 

Het schynt geen Menschen werck, wy zijn der moeyte moe,

 

Der vruchteloose moeijt; daer hoort mirakel toe.

 

Maer eer 't mirakel kom' (hy weet sijn' goede tijden)

1590

Wat zijn ons' plichten meer als treurigh medelijden?

+ [krit] Bij vs. 1570 in marg.: Ὁλέγων ἐν τῷ ϕωτὶ εἶναι, καὶ τὸν ἀδελϕὸν αὑτοῦ μισῶν, ἐν τῇ σκοτίᾳ ἐστὶν ἕως ἄρτι, καὶ ἐν τῇ σκοτίᾳ περιπατεῖ. 1. Ioan. 2. 9. 11. - vs. 1581: Ioan. 19. 30.

+ [krit] vs. 1560 dat K.b..: 't geen - vs. 1568 mijn K.a.: een

[p. 307]

 

⁺

 

Wat zijn ons' wapenen als bidden om dien dagh,

 

Die eens de heele Cudd' in een' koij brenghen magh?

 

Dat bidden is mijn haet, mijn vloeck, beminde blinden,

 

Dat sult ghy in mijn' wraeck, in plaets van Mutsaerd, vinden,

1595

Dat Christelicke vier, in plaets van rad en galgh,

 

Daer van ick even soo als van uw' misdaed walgh.

 

Dit 's uyt het Boeck gepraett dat God heeft willen sparen

 

Tot onser zielen licht, van doe wy niet en waren.

 

Het ander light'er by: het Boeck van alle dingh,

1600

Van alles dat hy eens in 't groote Rond beving,

 

Het wonderlicke Boeck van sijn' sess wercke-dagen.

 

Wat seght ghy, Wandelaer? indien 't u kan behagen,

 

Wy gaen van blad tot blad, van daer de Sonn begint

 

Tot daer Sy slapen gaet en laet de wereld blind:

1605

Wy weten wonderen uyt dit Boeck te vertellen:

 

All zijn de Sterren veel', wy wetense te tellen,

 

Te passen op een' myl: all loopt de losse Maen

 

Dan blootshoofds, dan gehult, dan met een Masker aen;

 

All duyckt sy voor ons oogh, sy kan ons niet ontslippen;

1610

Wy weten wat sy meent met plecken en met tippen,

 

Met ringen en met geen'; wy weten wat haer schort,

 

Wanneerse somtijds goud en somtijds silver wordt:

 

All krimpt de dageraed van 't Ooster-punt naer 't Zuijen,

 

Wy weten waer 't hem lieght: all pruylt de Locht met buyen,

1615

All huylt sy gins en weer, all stelts' haer self in vlamm,

 

All rommelts', of 't blauw dack van boven neder quam,

 

All schreitse weer daer op en lescht haer' eighen' vieren,

 

All lachtse datelick met Cruyden en met Dieren,

 

Dien haer' gestalteniss tot lust en onlust wendt;

1620

Van all dat Uerwerck zijn de veeren ons bekent,

 

En rad en ronsselen, en ketingen en snecken:

 

De Mist en mist ons niet, noch wat hem kan verwecken;

 

De Dauw is niet soo fijn, wij'n sien hem dropp voor dropp;

 

De Zee is niet soo diep, wij'n keuren op end' op

1625

Wat van haer maecksel is, en waerse 't Sout van daen heeft,

 

Wat datse vande Sonn, wat datse vande Maen heeft,

 

Hoe datse groent en graeuwt, hoe dat haer volle plass

 

Gedurigh voller loopt en houdt syn Water-pass;

+ [krit] Bij vs. 1599 in marg.: Τὸν δὲ ἄνϑρωπον ϑεατὴν εἰσήγαγεν ὁ ϑεὸς αὐτοῦ τε καὶ τῶν ἔργων αὐτοῦ, καὶ οὐ μόνον ϑεατὴν, ἀλλὰ καὶ ἐξηγητήν. Epict. lib. 1. diss. Cum sapienti Remp. ipso dignam dedimus, id est Mundum: non est extra Remp. etiamsi secesserit, imo fortasse, relicto uno angulo, in majora atque ampliora transit, et coelo impositus intelligit, cum sellam aut tribunal ascenderat, quam humili loco sederit. Depono hoc apud te, nunquam plus agere sapientem, quam cum in conspectum ejus divina atque humana venerunt. Sen. ep. 68.

[p. 308]

 

Wat Ebb en Vloed beduydt, wat wetten haer bepalen,

1630

Hoe verr men Westwaerd uyt haer voor-stroom moet gaen halen,

 

Om Oostwaerd aen te gaen, hoe verr de Naelde wraeckt,

 

Wat datse somtijds staend' en somtijds gaende maeckt:

 

Wat dat den Aerd-kloot steunt in 't middel-punt van allen,

 

Waerom hy vlot en vast kan drijven en niet vallen;

1635

Wat in sijn ingewand het mindere Metael

 

En 't meerdere verweckt; hoe dat doorschijnigh stael,

 

Die steghe Diamant, die bloedighe Robijnen,

 

Als sterren onder aerd, in 't Oosten veel verschijnen,

 

In 't Westen nemmermeer: hoe d'Oester is van aerd,

1640

Die puijck van Peerelen, maer noijt gesondt, en baert:

 

Waer van 't geboomte groent, waer langhs en door wat monden

 

Sijn blancke voedsel komt uyt sware swarte gronden:

 

Hoe 't inde tacken rijst, hoe 't inde bladen stuyt,

 

Hoe 't inden Somer werckt en scheidt'er 's Winters uyt:

1645

Wat Gouwe stincken doet, wat Roosen wel doet riecken;

 

Wat Kraeijen swarte geeft, wat Swanen witte wiecken;

 

Wat eijeren bevrucht, wat Wasch en Honigh scheelt,

 

Hoe 't by de slechte Bije verstandigh werdt verdeelt;

 

Hoe beesten beesten zijn, en besighen haer' leden,

1650

En stieren haer beleid bynaest met onse zeden:

 

Hoe 't allerwonderlixt der wonderen, de Mensch,

 

Van Menschen werdt geteelt met min schier als een' wensch;

 

Wat Ziel, wat Lichaem is, en hoe sy konnen paren;

 

Hoe 't Vier in 't herte komt, hoe 't Silver inde haren,

1655

Hoe 't Bloed de schaemte meldt, hoe 't Oogh van verre voelt,

 

Hoe all het sichtbaere dat door den and'ren woelt

 

Geschift werdt sonder moeijt, en sonder konst gescheiden:

 

Hoe Neus en Mond alleen, en Ooren met haer beiden

 

Gelijcke plichten doen; wat Lippen tot de Spraeck,

1660

Wat Tong en Tanden doen tot beide, Spraeck en Smaeck,

 

En in wat bochten die de dese moet ontmoeten:

 

Hoe 't Hoofd gehoorsaemt werdt van Handen en van Voeten,

 

Niet met de moeyte die een Heer neemt als hy wenckt

 

En doet sijn Dienaer gaen, maer even als 't maer denckt:

1665

Hoe 't bloed schift van sijn' Wey, Hoe 't Melck wordt inde Borsten,

 

Hoe 't elders Vell en Vleesch, en elders harde korsten

 

Van Knorr en Beenen werdt: Hoe 't inde keucken gaet,

 

Ontfangster in 't gemeen van alle goed en quaed,

 

De Maegh, verkrachte Maeghd van onse gulsigheden:

1670

Wie Kock is, wie Kocks maet, wie Onder-kock met reden

 

Genoemt werdt, geele Gall, of roode Levers warmt;

 

Waer toe den Ommeloop van kronckeligh gedarmt,

 

Waer toe de viese Milt, waer toe de luchte Longen

 

Haer op en neder dient; waerom de Meid geen jongen,

[p. 309]

 

⁺

1675

De beste slagh, en viel. waerom. Dit lang waerom

 

Verveelt u overlang: 'T is reden dat ick kom'

 

Daer ick 't Boeck opende. dit Boeck, dit Boeck der Boecken,

 

Is soo voll ondersoecks, soo voll van soete hoecken,

 

Als Hofwyck bladeren aen Boom en kruyden telt:

1680

Ick hebb wat veel geseght, maer niet-met-all vertelt,

 

By all dat seghbaer is: Dit zijn de besigheden

 

Daer in wy Ziel en Lijf vermaken en vertreden:

 

Dit 's 't veld van onsen strijd, maer strijd van vreedsaemheid,

 

Daer yeder op sijn' beurt sijn' stille meening seidt,

1685

En luystert naer sijn vriend, en laet sich onderrechten;

 

En heet verliesen winst, wanneer hy valt in 't vechten,

 

En wijs in 't vallen werdt. Verr is het strack gemoed,

 

Dat steegh en ketterlick de waerheid tegen wroedt,

 

En liever doolen will, en dollen will, dan wijcken,

1690

En liever Schip en goed verhoetelen, dan strijcken;

 

Het Hofwycks Spreeckwoord seght, en allom is het waer,

 

Dat seven ooghen veel, maer min sien als vier paer.

 

Dit 's woord en weder-woord van Waerd en waerde gasten,

 

Die hier mijn' eenigheid op 't onvoorsiens verrasten,

1695

Of veel en veel genoyt verschijnen in mijn' Hof,

 

En vallender op 't fruyt, het fruyt der buycken, of

 

Het fruyt der Boecken; fruyt dat niet en kan verrotten,

 

Fruyt dat den Mayemann, schuld-eischer vande Sotten,

 

Sijn manen niet en vreest. Besitt ick my alleen,

1700

Geheel en onverdeelt, en word ick moe getre'en

 

En molewijs gestapt in 't rond, in 't langh, in 't kruys-pad;

 

Of seght my natt of kouw, 't waer oorbaer dat ick t'huys trad;

 

Ick tree wel in vier tre'en en in vier huysen t'huys:

 

⁺ Vier huyskens over hoecks, en elck een' groene kluys,

1705

Daer in sich kluysenaers gekluystert konden wenschen,

 

Belocken my om 't seerst, en spreken schier als Menschen;

 

Komt, roept'er een, tot my, en 't andere, tot my,

 

'T zy dat het deses tael, of genes Eccho zij.

 

En ick hangh tusschen vier, als Mahomet sijn' beenen

1710

In 't even stae'gh geweld van vier versierde steenen:

+ [krit] Bij vs. 1677 in marg.: Τῆς ἐπιστήμης ϕρέαρ ὅρον καὶ τελευτὴν οὐκ ἔχει. Phil. de Somn. - vs. 1686: Prov. 25. 12. En tiempo y lugar Perder es ganar. - Ἄμεινον τοῦ κακῶς νικᾷν τὸ καλῶς ἡττᾶσϑαι. Isid. Pelus. Compungimur enim censoriis sermonibus, sed benevolentiae delectamur sedulitate. Ambr. lib. 1. off. - vs. 1687: Εἰ ἀμϕίβολον, νικάτω τὸ ϕιλάνϑρωπον. Nazianz. Or. 40. Ἀμϕισβητοῦσι μὲν γὰρ καὶ δι᾽ εὔνοιαν οἱ ϕίλοι τοῖς ϕίλοις, ἐρίζουσι δὲ οἱ διάϕοροί τε καὶ ἐχϑροὶ ἀλλήλοις. Plat. in Protag. Ἀλλ᾽ ἄνδρα κ᾽ήν τις ᾖ σοϕὸς τὸ μανϑάνειν Πόλλ᾽, αἰσχρὸν οὐδὲν καὶ τὸ μὴ τείνειν ἄγαν. Soph. Antig. Vide non tantum, an verum sit quod dicis, sed an ille cui dicitur sit veri patiens. Sen. de Tr. 3. Injustissima est simultas, quae hominem hominem esse non sinit. Quintil. decl. 110.

+ E.

[p. 310]

 

⁺⁺

 

In 't einde deel ick 't scheel, en vraghe Sonn en Wind

 

Waer ick best sitten sal gedoken en geblindt,

 

Geblindt en ongesien: meest winnen 't twee van vieren,

 

Die neffens 't groote spoor mijn Hofwyckjen vercieren,

1715

En doen den Vreemdelingh in 't rijden en in 't gaen

 

Uytroepen, 'T is daer moy, en 't staet'er my wel aen.

 

Daer schuijl ick inde Klimm en in de Memme-bloemen;

 

Daer hoor ick my met lust dan prijsen, dan verdoemen;

 

Daer duijck ick achter my, gelijck de Schilder sat,

1720

Die achter 't Tafereel der Kijckers dit en dat

 

Beluysterd' en beloegh; daer ligh ick, als gestorven,

 

En hoor, als naer mijn dood, ‘Wat is daer gronds bedorven,

 

‘En klare kleij gespilt om overdaed van lust!

 

Daer hoor ick tegen aen, ‘Wel zij hem, waer hij rust,

1725

‘Den Planter, die den poel van eertijds wilde weijen

 

‘Vercierde met de pluym van altijds groene meijen,

 

‘En dorst een hoeckjen erfs besteden aen sijn' vreughd,

 

‘En keurde matelick verquisten voor een' deughd,

 

‘En docht, het goud en was in 't water niet geworpen,

1730

‘Dat streckte voor vermaeck van hem en Stad en Dorpen.

 

Daer hoor ick, wat noch meer? of wat en hoor ick niet?

 

Den Kermiss-boer sijn geld, den Vrijer sijn verdriet

 

Beweenen aende Meid, die niet en schijnt te hooren.

 

Moy Meissjen, siet rondom, de Boomen hebben ooren:

1735

Ick hebb het Voorburghs-bier sien sieden in uw' borst

 

En over 't minne-vier een' and'ren niewen dorst

 

Onsteken in uw hert; ick hebb u Kees sien douwen,

 

Sien foolen mond aen mond, ick hebb den besten bouwen,

 

Den niewen Schorteldoeck sien wringen tot een slett,

1740

En hebbje 't Claes verboon, Kees hebbje 't niet belett.

 

‘Trijn, seid' hy, trouwe Trijn, wat heit het te beduyen?

 

‘De kolen aenden haerd, de Middagh-Sonn in 't Zuijen

 

‘Zijn koeler dan de Sneew, by 't vier daer ick in brand:

 

‘Komt, soetert; eens voor all, waer is je rechter hand?

1745

‘Kom, nobele kersouw, 't is by men ziel ter eeren,

 

‘En om de werld in echt met suck goed te vermeeren

 

‘As jouw moij backes is. Wat duyvel schort'er an?

 

‘Men Vaertje sagh'et gaern, jou Mortje weeter van;

 

‘Ie noom, Claes Gerritse, seit meenighmael, wel, Keesje,

1750

‘Hoe maeckj'et mit men Nicht? gaet an; het wildste beesje

 

‘Wordt metter tijd etemt, de Knijne worde mack,

 

‘Het Nachtegaeltje neemt sen koijtje voor een tack:

+ [krit] Bij vs. 1741 im marg.: Nec meus hic sermo, sed quem ructavit Ofellus Rusticus, inconcinnus amans, crassâque Minervâ. Hor. 2. Sat. 2.

+ [krit] vs. 1744: Komt K.a.: Kom K.b.. als boven - vs. 1746 goed K.b..: slagh

[p. 311]

 

‘Houdt jy maer voet by steck; de Meisjes moete suer sien;

 

‘Dat sel wel overgaen: je selt noch sulcken tuer sien;

1755

‘Trijn sel iens mit en wipp ontdoijen; dat gaet vast:

 

‘Soo voer ick mit men Pleun: wat hadd ick s' op epast,

 

‘Eer 't ja-woord schuyven wouw! dan wouwse, maer sen sou niet:

 

‘Die molen liep rondom; dan souse, maer sen wouw niet:

 

‘In 't ende quamt'er toe, as ick'er 't minst om docht:

1760

‘Soo benne w' entelick as lijm an ien erocht:

 

‘Maer, as je weet, het lock en heit niet wille diene,

 

‘Dat vleis van ongse vleis en bien van ongse biene

 

‘Liep speule by de weght; en 't is met Pleun edaen,

 

‘Wangt die niet meer en magh die moet wel stille staen.

1765

‘Dan dat waeyt jou in 't zeil; nouw hebb ick woll noch webbe,

 

‘Noch langd noch weuninge, Trijn moet all 't hoopjen hebbe,

 

‘En 't wordt je saem egunt: gaet an slechts watje meught;

 

‘Je vrijt niet min as 't puijck van Delfland en sen jeughd.

 

‘Nouw mochje miene, kint, nou mochje grouwen, hartje,

1770

‘Dat ick je goedje vry, wangt dat is 't ouwe partje

 

‘Van 't volck te langdword, jae wel degelick in sté:

 

‘Maer by kris en by kras (en daer 's gien jocke mé,)

 

‘Je deed me gien spuls recht, wouw jy me dat op tijghe:

 

‘By gurcke, 't moet'er uyt, all mocht ick 't beter swijge,

1775

'K hebb mé kley an me gat, dat weetme t' Hongslaerdijck,

 

‘Te 's Gravesae in 't sangd, te Wateringh in 't slijck:

 

‘En offer wat an schortt', ongs' Anne Ians, me Meutje,

 

‘En doeter mé niet toe; en Gerrit Oom, 't oud reutje,

 

‘Heit maer ien Speul-kind t'huys; soo komt het all op myn:

1780

‘'T is soet te deelen, daer twie hangden miester zyn:

 

‘Neen, lieste, 't aerdsche goed en hoef ick niet te soken:

 

‘You Hemelse Persoon, jouw monkje soet besproken,

 

‘You kaekjes as en roos, jow ooghjes as en gett,

 

‘You borsjes, met verlof, daer ick men pinck op sett,

1785

‘(Still, seyse, schaemje niet, Kees, houdtje hangde voorje,

 

‘Nouw, Kees, hoe staeje soo?) wel nou dan, Troosje, hoorje,

 

‘Die hebbe myn jong hart ontsteken en beklemt:

 

‘Jae 't sou niet over gaen, all stondje naeckt in 't hemd.

 

‘En benje 't boeren moe, en staetje 't melcke tegen,

1790

‘Ick weet raed tot en pluym, en mantel en en degen;

 

‘En voor jouw weet ick raed tot en geporste huyck,

 

‘Of tot, hoe hiet ick 't oock? laet sien; en Haegse pruijck,

 

‘En swarte lapp voor 't hoofd, voor 't steke vande vliege,

 

‘En bouwe met en hoep, om vroemoers te bedriegen,

1795

‘En schoentjes as men duym, soo kort niet, maer soo small,

 

‘En all 't goed dat de Vent van 't Kostelicke Mall

 

‘Iens heit eretoryckt (ick giss je kent wel lese,

 

‘Of spelle O.N. on) en datter by moet wese;

[p. 312]

 

⁺

 

‘Ick weet raed tot en Krots, met spickers deur'et leer,

1800

‘Als Gerrt van Velsens Tonn, gehackelt, min noch meer:

 

‘Stae by de bruyne Meer met ronde witte kolle;

 

‘Twie meugewer wel voen. Gut, Trijn, hoe souw'we rolle,

 

‘'T Schavott om, langs de Plaets, de Vyver en 't Voorhout,

 

‘Deur all dat luije volck beslagen in fijn goud?

1805

‘'K hebb menigh Maenendagh men selver dood ekeke

 

‘Aen dat besuckt gesleep: wel, seid ick, selleweke,

 

‘Is dat het ploeghen hier, geeft dat den Haegh de kost?

 

‘Dan, docht ick, meugelick daer hebbent'er begost,

 

‘Die 't niet te mackelick en wete te vollende;

1810

‘Nou benneser aen vast, nou meugense niet wende,

 

‘All gaet het by de wind. 'k sagh't sommigh' an her neus;

 

‘En, docht ick, Ioffer, of men Vrouw, of enter deus,

 

‘Rydt daerje rydt, men geld rydt metje langhs de strate:

 

‘Men haver was te goed om onbetaelt te late:

1815

‘Voldoet men ceeltjes eerst, en rydt dan je naers moe.

 

‘Gut, trock ick na de Hall, en na den Backer toe,

 

‘En na den Brouwer mé, en veul meer fijne Borgers,

 

‘(Ja borgers neffens mijn) jouw' schamele versorgers,

 

‘En sonder die je sturft van honger en van kouw,

1820

‘'K mien da'kker op mijn voijs en klachlied hoore souw.

 

‘Wat duijcker, dat 's gien kunst, sen hartje te verblyen,

 

‘En, aster niet en is, en Boer sen beurs te snije.

 

‘('T woord wasser qualick uyt, ick tasten in men sack,

 

‘Ick vongd men Beurs elight: dan 't was klein ongemack,

1825

‘En Ducketon drij vier: all ken 't emens niet deere,

 

‘De Duyvel hael den Haeg, men wilt niet gaern onbeere)

 

‘Neen, sei'ck soo by men selfs, in 't lock will dat men Trijn

 

‘Men echte wijfje word en ick'er mann magh zijn,

 

‘We hanghe mé wel wat an sulver goed en kralen:

1830

‘Maer, lust ongs pracht of prael, we willen 't braef betalen;

 

‘En gingen w'iens te Bier, te kermis of te mart,

 

‘De witte mosten uyt, of 't gingh noyt van men hart.

 

‘Dat hebb je wel, sey Trijn, aers moste we niet leve,

 

‘Dat ben ick niet ewent, wangt die wat heit te geve,

1835

‘Die macher wat op doen: Maer liever niet ehult,

 

‘Dan dat ick op men kopp sou dragen kapp en schult.

 

Kees voelde dat de Boom te met begon te kraken;

 

Met noch een houw twee drij kond hy ter aerde raken:

 

Daer hackten hy op aen of 't inden snoeytijd waer;

1840

En, naer ick mercken kon, daer wierd van twee een paer:

+ [krit] Bij vs. 1804 in marg.: Nec illos quidem inter otiosos numeraveris, qui sellâ se et lecticâ huc illuc ferunt, et ad gestationum suarum, quasi deserere illas non liceat, horas occurrunt. Sen. de Brev. - vs. 1840: Sic visum Veneri: cui placet impares Formas atque animos sub juga ahenea Saevo mittere cum joco. Hor. 1. Od. 33.

[p. 313]

 

⁺

 

D'een rechter hand quam voor, en d'ander liet haer vangen,

 

En, als een' Lijster-bey, soo sagh Trijn om haer' wangen:

 

All gaende sagh ick wel soo vielder veel te doen,

 

En, naer 't van verre klonck, soo was 't een vrouwen Soen.

1845

Nu, Huyskens, soet vertreck, ghy zijt niet komen drijven

 

Daer ghy soo vierkant staet; 't heeft all van sware schijven

 

Mijn' lichte Bors ontlast, te werden soo ghy zijt:

 

Maer voor een' sulcken deun schell ick u alles quijt.

 

My docht Kees Adam was, en Trijn mocht Eva wesen,

1850

En 't Paradijs hier naest. soo vrijdense voor desen

 

De goe' luy van dien tijd, doe waerheid onbevleckt

 

Met rock, noch onderkeurs, noch hemd en was gedeckt,

 

Maer ging in Stadt gekleedt gelijck nu by de Boeren.

 

En, als ick 't overweegh, sy wetens' uyt te voeren,

1855

De soete vrijery, met aerdiger bestier,

 

Dan wy met all ons Hoofsch gelarm en gesoupir;

 

Wy schamen ons Moers tael, als 't gelden sal met minnen;

 

Verlieft werdt amoureux, en van gevallen sinnen

 

Niet min als, sens ravis, bekoorlickhe'en, attraits,

1860

Gewonnen gunst, faveur, en nemmermeer, jamais,

 

Bruyn' ooghen, beaux esclairs, beaux soleils, en beaux astres,

 

Misnoeghen, desespoir, blauw schenen-zeer, desastres;

 

Als of het vrijspell self niet kaps genoegh en waer;

 

Wy doender bellen toe, en halen, 'k weet niet waer,

1865

Waermé de sottigheid ter deghen uyt magh klincken.

 

Als ick een' Vrijster waer, de Vrijer sou my stincken

 

Die uyt den Lande liep om tolcken van sijn hert.

 

Vergeeft my, jonghe luy, ick keur 't een' malle pert

 

All 't sinne-loos gelaet daer mé ghy meent te proncken:

1870

'K hebb oock eens jongh geweest, 'k hebb oock eens voelen voncken

 

Dat Minn heet in goed Duytsch: maer tot de raserny

 

Die inde sinnen slaet en viel ick noyt van my.

 

En, Meissjens, met verlof, 'k moet eens mijn hert uyt spreken.

 

'T en sal geen laster zijn. of 't staet u vry te wreken:

1875

Iae wreeckt de waerheid self; dat valt veeltijds haer lot.

 

Het smaeck' u heel of half, onthout het van een' Sott.

 

De weecker Menslickheid, het volck met langhe rocken,

 

En hebb ick noyt gehaett: eer heeft het my betrocken,

 

Eer hebb ick 't nae gegaen, of vriendelick ontmoet:

1880

Want, seid' ick, keurde God all dat hy maeckte, goed,

 

Dit 's vanden besten slagh het tweede: soud ick laken

 

Dat God gepresen heeft? daer neffens quam 't vermaken,

 

Dat alle Menschlickheid in 't onderscheid bevindt,

+ [krit] Bij 1883 in marg.: Quum excogitasset Deus duorum sexuum rationem, attribuit iis ut se invicem appeterent, et conjunctione gauderent. Lactant. l. 6. c. 23.

[p. 314]

 

⁺⁺

 

En daer door yeder een all dat hy derft bemint:

1885

Daer neffens quam het schoon met sijn' bevallickheden,

 

En daer ick Vrouwen-schoon met Mannelicke reden

 

Geluckigh sagh verselt, en daer ick styve deughd

 

In morwe leden vond, en maeghdelicke jeughd

 

Met wetenschapp, of lust tot wetenschapp, besteken,

1890

En daer ick wijsheid hoord' uyt roose lippen breken,

 

Daer, docht my, was ick by der wijse mans gerecht,

 

In silv're Schotelen goud' Appelen geleght:

 

Maer, daer ick 't niet en vond, en was ick van schoon' ooghen,

 

Van blanck vell, en blond haer noch meer noch min bewogen,

1895

Dan van het houten hoofd dat op de Cyters hals

 

De soete Ioffer maeckt, terwijl de Cyter vals

 

En doof en ongestelt niet waerd en is te hooren.

 

Kort om. ick socht mijn Oogh te paeyen en mijn' Ooren;

 

Dat hiet ick volle vreughd. Gevoelens geilen sinn

1900

En keurden ick noyt grond van wel-gestelde Minn.

 

Daer Trouwen 't voorland was, en teelens lust met reden,

 

Daer viel ick vies en kies, en socht gesonde leden,

 

Daer in een' held're Ziel, gelijck een blinckend swaerd

 

In een' fluweelen schee, gehuyst waer en gepaert.

1905

God liet my sulcken Ziel en sulcken Lijf gebeuren:

 

En doe was Keesjes hert van Trijntjes niet te scheuren;

 

Maer jocken stond van kant: daer wierdt in ernst gevleidt,

 

En oorbaer wederzijds gewogen met bescheid.

 

De Zielen wierden eens: de Cassen van die Zielen,

1910

Die d'eene d'andere geluckelick bevielen,

 

Bevestighden den koop, en 't stond den Hemel aen,

 

Dat die vier, paer en paer, te bedde souden gaen.

 

Hoe 't schickte, tuyght de tijd van thien vergulde jaren,

 

Die wy eenlijvelick en evenzieligh waren.

1915

Maer tuygen zijnder noch te soecken dien het heught

 

Dat my de domste tocht van d'allergroenste jeughd

 

Ter aerden hebb' gevelt, doen kruypen hebb', doen beven,

 

Doen schreyen om gená, doen bidden om het leven,

 

Doen knielen, aeps gewys, voor een fier Vrouwen-beeld.

1920

Fier, seid ick, Vrouw tot Mann, fier Vrouw uyt Mann geteelt,

+ [krit] Bij vs. 1885 in marg.: Gratior et pulchro veniens e corpore virtus Adjuvat. Virg. 5. Aeneid. - vs. 1886: Νῦν χρὴ ϑεάσασϑαι, οὐδέν τι τῆς εὐμορϕίας Ὄϕελος, ὅταν τις μὴ ϕρένας ἔχῃ. Eurip. Oedip. - vs. 1891: Prov. 25. 11. - vs. 1902: Τύπος γάρ ἐστι τὸ σῶμα τῆς ψυχῆς. Sext. lib. 1. Pyrrh. - vs. 1903: Ἠ ψυχὴ ϕοροῦσα ὥςπερ χιτῶνα καλὸν τὸ ἔνδυμα σώματος. Macar. Homil. 4

+ [krit] vs. 1884: derft K.a.: heeft - yeder een all dat hy derft K.b..: yeder, wat hy niet en heeft - vs. 1886 Mannelicke K.a.: minnelicke - vs. 1891 der wijse K.a.: des wijsen

[p. 315]

 

⁺⁺

 

En die weer sonder Mann noch Mann noch Vrouw kan teelen,

 

De minst' in Hoofd en Hert, de minst' in alle deelen?

 

Daer most 'er meer als een mé spelen, en dat schoon,

 

Dat Vell-diep aengenaem, in 't hooghste van sijn' throon,

1925

En kon mijn' vryheid noyt in slaverny verkleeden.

 

En, als ick wanckelde, strax stelde sich de Reden

 

Ter weere voor mijn' eer; strax sey sy, 'k was een Mann,

 

En sy mijn onder-mensch, die ick Meestersche van

 

Mijn voordeel maken wouw. en, was 't soo verr gekomen,

1930

Dat Vrouwen eerbaerheid most wachten op Mans droomen,

 

Dat Spill-zy swygen most tot dat de Swaerd-zy sprack,

 

(Dat schadelick begin van menigh ongemack)

 

Als 't Mans hert open gingh en veilde sijn' gedachten,

 

Sijn minst was weder-gunst van 't Vrouwen-hert te wachten;

1935

Of 't was een' mancke minn, en 't kon, in allen schijn,

 

Noch inden Hemel Trouw, noch voor de Menschen zijn.

 

Want wien waer 't mogelick een' spytigh' gast t'onthalen,

 

En wat schoon en wat rijck kon d'ongenucht betalen

 

Van een gedwongen hert, van een verkracht gemoed?

1940

En wie dé geerne dat sijn' weergae noode doet!

 

Wegh Ouders wreed geweld, wegh, Hell van felle vrinden:

 

Is 't Jae-woord aende Pley, en anders niet, te vinden,

 

Soo segh ick, heiligh Neen; de Schael moet even staen

 

Door eighen weder-wight, of 't Hijlick is verra'en.

1945

Mijn hert is uyt geseght: ick pas op geen verwyten.

 

De steen is uyt de hand; sy mogender in byten,

 

Dien 't lust te spertelen; als 't byten over is,

 

Soo sal de waerheid noch een redelick Gewiss

 

Doen stemmen met mijn stemm, en seggen, ‘dat 's gesproken,

1950

‘En dat 's een Batavier, die, door waerschyn gebroken,

 

‘Te voorschyn heeft gebracht het moeijelick blancket,

 

‘Dat nemmer goed en doet, en veeltijds 't goed belett.

 

Wat hebb ick tijds gespilt, wat hadd ghy tijds te spillen,

 

Die dit gewichtigh stuck ten uytersten mocht willen

1955

Voltoijen naerde kunst! maer 't is soo verr voltoyt,

 

Dat die 't begrijpen will, begrijpt het nu of noyt;

 

Die 't niet en will, verdient geen verder onderrechten:

 

My lust den steghen niet onendigh te berechten;

 

Elck sijn gevoelen vry; het mijn is uyt gepleitt:

1960

Well hem die beter weet; ick gunn hem sijn bescheid:

 

Men moght my 't lang geteem met billickheid verwyten,

 

Als wild' ick vrienden hier haer' schoenen doen verslyten,

+ [krit] Bij vs. 1955 in marg.: Εἰ γὰρ οἷς νῦν δὴ ἔλεγον μὴ πέπεισαι, τί σοι ποιήσω, ἤ εἰς τὴν ψυχὴν ϕέρων ἐνϑῶ τὸν λόγον. Plat. Phaed.

+ [krit] vs. 1957 verder K.a.: meerder

[p. 316]

 

⁺

 

Haer' Ooren en haer' Tong: terwijl my 't spreeckwoord raeckt,

 

Dat nemmer eighen grond den meester moede maeckt.

1965

Maer, Vrienden, lacht van hoop, 't moe maken gaet ten ende;

 

En schrickt niet, of ick 't weer Zuyd en Zuyd-Oost aen wende,

 

En weer naer 't lange Plein, daer ick u staende hiel,

 

En met meer woorden als goe' reden overviel:

 

'K neempt voor een Schaeckberd nu; daer 't ons, niet lang geleden,

1970

Der Koninginnen gang gelust heeft te betreden,

 

In voor en achter waerds, in zydelingh verstell,

 

Daer volght'er noch een op: den toenaem weet ick wel,

 

Maer noem hem binnens monds: het is de gang der Gecken.

 

⁺ Staet inde Boomgaerd-poort: ten Oosten staet een hecken,

1975

Ten Zuyden staet'er een: twee tweelinghen in 't kort,

 

Daer, door den Gecken-gangh, naer toe getreden wordt.

 

Kiest recht' of slincker hand, ghy raeckt het Plein te boven,

 

En daer mé voer ick u in Hofwycks schoonste hoven.

 

'T Oost Eiland is'er een, 't West-Eiland is sijn paer.

1980

Die nu de Groot, of Cats, Heins, of Barlaeus waer,

 

Die nu een' oude Penn, by een' van all' versleten,

 

In dit groen machtigh waer, en louw en koel geseten,

 

Moght seggen wat hy docht, en singen wat hy siet!

 

All wat ick hebb geseght waer weinigh meer als niet.

1985

'K hebb menigh uer verpraett: hier hoefden ick meer Weken,

 

Meer Maenden te verdoen, meer Jaren uyt te preken,

 

Dan uren allerweegh, om schielick door de pyn,

 

De pyn van overvloed, de stameringh, te zijn:

 

Let op den overvloed; verdraeght mijn' stameringen,

1990

All voegense noyt min als midden in het singen:

 

Mijn' onmacht sal 't gewicht der dingen doen verstaen,

 

Als daer een Mensch de Sonn derft malen, of de Maen.

 

Stae by, Castagnen-boom, staet by, bree Noten-bladen,

 

Staet by, bloed-droppeltjens op Qualsteren geladen;

1995

Van d'een' in d'ander' schaeuw verdwael ick inde keur;

 

Elck troetelt mijn vermaeck met schoon om schooner geur:

 

Maer ghy zijt Schaduwen, en meer niet, vande Planten

 

Die ick te melden hebb. mijn' lieve bloedverwanten,

 

Mijn' echte kinderen, mijn' spruyten, myn geslacht,

2000

Mijn' afkomst, door mijn' sorgh ter aerden uyt gebracht,

 

Mijn' eighen Mannetjens, mijn' Leen-luy en mijn' erven,

 

Die all dat Boomen kont, kost ghy, als Boomen, sterven,

 

Maer 't sterven niet en kent: u stell ick voor, in spijt

 

Van 't eten vande Locht, van 't slicken vanden tijd.

2005

'K hebb trotse Tempelen sien proncken inden duyster

 

Van kelderlick geboomt, en 't streckte tot haer' luyster

+ [krit] vs. 1993 staet K.a.: stae - vs. 2006: kelderlick De 1^ste uitg. heeft: helderlick

+ X.

[p. 317]

 

⁺

 

Gesien en ongesien te duycken in dat koel,

 

En, soo veel 't buytenst kan op 't binnenste gevoel,

 

Die naere schaduwen zijn 't machtigh om te roeren,

2010

En 't hert beweeght'er af: Spreeckt Stede-lien, spreeckt, Boeren,

 

Spreeckt, vriend en vreemdelingh, die langhs den Polder-dyck

 

Des Somers in het stoff, des Winters in het slyck,

 

Voor Hofwyck werdt gestutt; wat seggen uw' gedachten,

 

Wanneer ghy Hofwyck siet twee doncker-groene nachten,

2015

Twee nachten van geboomt bevleugelen met pracht,

 

Als warens' uyt het wildst van Pruyssen herr gebracht

 

En door de locht gevoert, gelijck de Luy te Roomen

 

Van 't ongelooffelick Loretto derven droomen,

 

(Hoe werr't de Menschlickheid van d'een' in d'ander' mist,

2020

Alss' eens het heiligh spoor van 's hemels waerheid mist!)

 

Daer 't kostelick gebouw geen' minder' Metselaren

 

Dan Engelen vermeldt, die over bergh en baren

 

In eenen nacht met Kerck en Autaer zijn gezeilt:

 

Hoe pynt ghy neck en hals naer d'ongemeine steilt'

2025

Van weerzijds Masten-bosch, hoe tergen sy uw' sinnen,

 

Om eens die wonderen van onderen, van binnen

 

Te moghen oversien! hoe quelt u 't Vlieder-diep,

 

Hoe wenscht ghy dat het droogh door Booner-sluysen liep,

 

En ebde tot den grond! roept schepen aen en schuyten;

2030

⁺ Daer staen twee heckens voor; maer vromen uyt te sluyten

 

Is niet van haer bevel: de sloten zijn van stroo

 

Voor d'openhertige; van Yser, voor de snoo'.

 

Treedt inde Wilderniss ten Oosten of ten Westen,

 

Den ingangh is gegunt, de wandelingh ten besten,

2035

En s'is uw' moeyte waerd: en, als ick 't seggen derf,

 

Ghy sult met onberouw vertrecken vande werf,

 

En seggen flus te Delft, of seggen flus te Leiden,

 

Ghy hebt schoor-voetende van Hofwyck moeten scheiden,

 

Daer, dat ghy noyt en saeght in 't lieffelixt gewest,

2040

Mast-boomen vander jeughd met Roosen zijn geniest.

 

Met Roosen, lett'er op, sy staend'er noch en gloeijen,

 

En, als sy, moe gepronckt, op 't einde van haer bloeijen

 

Haer' hoofden droeffelick onthullen van 't gewaed,

 

Hoort, Haeghsche Joffertjens, dat boven 't uwe gaet,

2045

Dan stroijen sy den vloer met haer' bevalligheden,

 

Als off'er Bruydegom en Bruyt most overtreden:

 

Dan komt het Hemelsch natt, dat door de Masten druypt,

 

En opent scheur by scheur, daer blad voor blad in kruypt;

+ [krit] Bij vs. 2019 in marg.: Ubi oculos a summa luce veritatis ad inferiora et tenebrosa dejecerint, mox inscitiae nube caligant. Boëth. de Cons. 5. - vs. 2024: Ἐλάτη τ᾽ἦν οὐρανομήκης. Hom.

+ M.

[p. 318]

 

En van dat soet bederf, en van dat schoon verrotten

2050

Versaedt sich Mast by Mast en voert het in sijn' botten.

 

Gaet henen nu en soeckt of ergens wey of woud

 

Met edeler gewasch begraest werdt of bebouwt.

 

Wie derft van Ypen-hout naer sulcken puyck-goed spreken?

 

Het moet'er uyt nochtans; daer magh'es geen gebreken.

2055

En, is de Schildery voltrocken, laet de Lijst,

 

Daer menigh onverstand de Schildery om prijst,

 

⁺ Haer' beurte zijn vergunt: Tot u dan, Ypen-boomen,

 

Door langhe droomen heen, tot u ben ick gekomen,

 

Scheid-palen van mijn' grond, belenders van mijn' Erf,

2060

En, als ghy spreken kost, Lijf-wachten van mijn' werf.

 

Ghy staet niet daer ghy staet om 't eenighe vermaken:

 

Om Eer, om Nutt, om Lust, die drij beroemde saken

 

Daer all ons doen op loopt, staet ghy in 't voor-gelid,

 

Op 't uyterste gescheid van 't Hofwycker besitt.

2065

Schoon voor-doen heeft syn' kracht, als alle Koop-luy weten;

 

En dickmael is het Huys by 't Voor-huys af te meten:

 

De self-kant van 't Fluweel belooft wat vande Stoff,

 

En by de Heininghen voor-oordeelt men den Hof.

 

Soo kan uw' heerlickheid, soo moet sy wat beloven,

2070

En die daer Hofwyck prijst heeft u voor all te loven,

 

En die van Nootdorp af, en, mogelick van Delf,

 

Hofwijcker Hof ondeckt, moet seggen by sijn self,

 

Daer schuylt wat achter 't schoon van die verheven kruynen,

 

Dat prijsens waerdigh is; soo seker als de Duynen

2075

Beteeckenen de Zee ten einde van haer sand.

 

Daer med' is d'Eer voldaen: wat Nuttigheid mijn strand,

 

Mijn soeten oever treckt van uw' getrouwe wortel,

 

Dat weet de Schipper best, die 't stadighe gebortel

 

Van d'omgeroerde Vliet, in 't zeilen door haer natt,

2080

Afgrijselick verweckt en op mijn Kuste spatt.

 

Wat soud'er teghen staen, stondt ghyd'er niet soo teghen,

 

Als of ghy nacht en dagh mijn' Vyand met den deghen

 

Van mijn' Lands-palen dreeft, als of ghy dagh en nacht

 

Mijn' Helbaerdieren waert, en pasten op de wacht

2085

Van Hofwijck en sijn' rust; en hielpt my niet verliesen,

 

Dat Plaetinghen alleen, en Bitterling en Biesen

 

Vergeefs verdedighden, 't en waer uw' stevigheid

 

De golven overwonn en all' haer' hevigheid?

 

Maer Lust, de derde dienst, die van u werdt genoten,

2090

Gaet boven d'eerste twee: ick sie u soo geschoten,

 

Soo weelderigh gespreidt, soo deun en dicht gewerrt,

 

Dat ick veil onder u den felsten Middagh tert.

 

Waer zijt ghy werelds Oogh dat allom door wilt booren?

 

Blaeckt over wegh en wey; hier is uw' kracht verloren:

+ W.

[p. 319]

 

⁺

2095

Hier lacch ick met het sweet dat vanden Maeijer loopt,

 

Hier hebb ick over my een Ypen-zeil geknoopt,

 

Een dack van bladeren, die voor de volle Manen,

 

En voor de volle Sonn, jae voor des Hemels tranen

 

Mijn hoofd verdedighen: hier vlied ick louw en koel,

2100

Hier lijd ick sonder leed haer grouwelixt gewoel:

 

Hier voel ick het vermaeck van naestgelegen lijden

 

By naestgelegen vreugd: hier smaeck ick het verblijden

 

Dat menschen wedervaert die by de quelling zijn,

 

En voelen geen verdriet, en weten van geen' pijn.

2105

Hier deel ick in die vreughd met mijn' bemindste panden,

 

Mijn lieve vyvelings thien voeten en thien handen.

 

⁺ Hier is heel Schevelingh verschenen t'myner baet

 

En heeft mijn savel-kley met schelpen-gruys gestraett:

 

Hier gaet de Boll in swangh, hier moet de Kegel beven,

2110

En sneven, en weer staen: hier keurtmen 't soetste leven

 

Gespeckt met stracken ernst en met onnoosel jock.

 

Verr zy van ons het spell daer gunst-verlies en wrock

 

By Geld-verlies op volght: verr zy van mijn' gedachten

 

Door vrienden onvermaeck naer mijn vermaeck te trachten.

2115

'K verdoem den Teerlingh niet, 'k en hebb niet op de Caert,

 

Dan dat ick houw de tijd kan beter zyn gespaert,

 

Als soo te lore gaen: en middelmatigh nutten

 

Verschoont de leegheid self, en kan mijn' opspraeck schutten.

 

Maer daer verlies en winst van Munte geel of witt,

2120

In schyn van vriendlickheid der spelers hert besitt,

 

Daer 't ooghmerck, krijgen, is, werdt spel een slagh van krijgen,

 

En die den slagh verliest, voor 't uyterst magh hy swijgen;

 

Maer 't is een mensch die swijght, en, ken ick menschen-aerd,

 

Daer is geen hert soo koel, geen' galle soo bedaert,

2125

Of af-breuck inde Bors maeckt spytighe gedachten,

 

Die 't meesterlixt geweld van Reden moet verkrachten,

 

(En 't is der wysen self haer uyterste gepoogh)

 

Of 't spijt will uyt den mond, ten minsten uyt het oogh.

 

Wat light my aen dat leed, wat lust my, lieve vrienden,

2130

Die flus myn' tafel, flus myn' wandelingh bemindden,

 

Stillswijgende te sien vervloecken mijn onthael?

 

Of, lacht de kans haer toe, wat lust my 't gasten-mael

 

Met niewe rekeningh van kosten te beswaren,

 

En werden tweemael waerd, en moeten my bedaren

+ [krit] Bij vs. 2110 in marg.: Παίζω, μεταβολὰς γὰρ πόνων ἀεὶ ϕιλῶ. Eurip. - vs. 2116: Vano studio nunquam emendum est otium: neque enim qui sapit, id quod est jucundum ei quod est melius praetulerit. Clem. Alex. lib. 3. Paedag. - vs. 2128: Καὶ κύβος ἀγγέλλει βένϑος ἐχεϕροσύνης. Epigr. lib. 4.

+ M.

[p. 320]

 

⁺⁺

2135

Als of ick geeren schonck het ghen' ick noode miss,

 

En maskeren myn leed met vrolicke verniss?

 

Ick haet mijn Vyands geld, of 't kan my niet verblijden:

 

En, hael ick 't van myn' Vriend, 't gevoelen van sijn lijden

 

Maeckt dat ick mede ly, en wenschten hem sijn' scha

2140

Met mijn verlies geboett, eer dat hy van my gae.

 

Soo laet spel spelen zijn en oeffeningh van leden

 

Met vrolickheid vermoeyt; ja oeffening van reden

 

Op 't handigste beleidt, en sonder achter-smaeck

 

Die vriendlickheid vergall' en spel tot spellen maeck'.

2145

Dit ambacht gaet hier om, en 't gaet'er om met lusten:

 

En dien 't niet langer lust veraessemt sich met rusten,

 

En staet als kijker by, of neemt de recht-banck waer,

 

En oordeelt sittende van 't naeste spelend paer.

 

En, soo de Kegel valt die Coningh is van achten,

2150

Soo vlieght'er wel een droom door spelende gedachten

 

Van Coningen ontdaen in 't midden van haer volck,

 

Dat over einde staet, terwijl de swartste wolck

 

Die oyt de Sonn besloegh, wolck boven alle wonder,

 

Dry Croonen zeffens velt met ongehoorden donder.

2155

En soo wordt Bollen ernst, en Kegels Parlament;

 

En van dat onderhoud en raecktmen niet ten end,

 

Voor dat de keers uyt gae, de groote keers der wereld,

 

En dat de Somer-dauw de Kruydjens over-peerelt,

 

En dat den Haghenaer naer Koets en Schuyten vraeght,

2160

Om veiligh t'huys te zijn eer dat de dagh ontdaeght.

 

Dan berst het oude lied van, Scheiden, bitter scheiden,

 

Uyt d'een' of d'ander' keel, en klinckt door wegh en weiden;

 

En 't andere, Wat sal men op den avond doen;

 

En 't slot is, veel danckhebs, versegelt met een' soen.

2165

Daer staen ick Cluysenaer, ick stelle-mann, verlaten,

 

Maer Vry-heer van mijn' tijd en van mijn doen en laten,

 

En smaeck den niewen lust van stilt' en eenigheid,

 

Gelijck die uyt der Zee en haer verbolgentheid

 

Moe Zeemanschapp gepleeght, moe wendens en moe keerens,

2170

Moe tobbens, moe gekaetst, moe loevens, moe laveerens,

 

Het oppertje bezeilt, en buyten weer en wind

 

Sijn schielicke vermaeck in 't slechte water vindt.

 

Betreckt my d'avond-uer, en kan ick my niet pynen

 

Om onder dack te gaen voor dat de sterren schijnen,

+ [krit] Bij vs. 2141 in marg.: Τίς δ᾽ἀσϑενὴς ϕύσις οὐ τοῖς γυμνασαμένοις καὶ καταϑλήσασι πλεῖστον εἰς ἰσχὺν ἐπέδωκε; Plut. de lib. educ. Nostra dabunt alios hodie convivia ludos. Juven. Sat. 11.

+ [krit] vs. 2137: mijn K.a.: mijns - vs. 2141 en K.a.: ja

[p. 321]

 

⁺⁺

2175

En all de wonderen van 't heerlicke gesicht,

 

Als d'ander' keers verschijnt op 't ondergaende licht;

 

Die tijd verveelt my min dan all de dagh der daghen;

 

En 't spyt my dat de klock van Voorburgh heeft geslagen

 

Twee slaghen meer als Acht; soo veel wercks valt my toe.

2180

Wie oyt op Hofwyck was, en vraegh' niet wat ick doe.

 

Ick ben te landewaerdt, en 't kan my niet verdrieten,

 

⁺ Maer oock te waterwaerdt en aende Vliet der Vlieten,

 

De levenste Rivier, de doorgeploeghste Vaert

 

Van all' die Holland kent en binnen 's lands bevaert.

2185

'K geeft voor de waerheid uyt, all heeft het schijn van liegen;

 

(De tuygen zijn te veel, all socht ick te bedriegen)

 

Twee hondert kielen zijn voor Hofwyck heen getelt

 

Die dagelix door Zeil, of Mensch, of Peerds geweld

 

Voor Hofwyck henen gaen. Nu tert ick Rhijn en Maze,

2190

En Dort en Loevestein; nu lijd ick dat men blase

 

Van Sparen en van Y, jae vande Noorder Zond,

 

Daer niemand meer gevaers en wedervarens vond,

 

Als in mijn' volle Vlied; die niet en is te naken,

 

Men siet'er Schip of Schuyt d'een' d'andere geraken,

2195

Men siet'er Lyn door Lyn geweven, Peerd aen Peerd,

 

Zeil achter Zeil gereckt, roer tegens roer gekeert;

 

Men hoort'er van, houw voll, houw binnen, en houw buyten,

 

Men hoort den Iager-boef sijn ongemack verfluyten,

 

Of koelen met een lied de bleinen die hy rijdt,

2200

Niet nu eens, en eens flus, maer stadigh en altijd,

 

By doncker en by daegh. Hier hoef ick niet te vragen,

 

Wat tij is 't vanden dagh? de Beurt-schuyt kan 't gewagen:

 

En die ten sevenen ten Haegh uyt werdt gebelt,

 

Die weet ick dat met my de klock van achten telt;

2205

Die vyf te Leiden hoort telt recht voor Hofwyck seven;

 

Dat 's 't uerwerck vande Plaets, dat sonder veer gedreven

 

En sonder weer-wicht gaet, en daerom noyt en wraeckt,

 

En daerom vaster gaet dan all' diem' elders maeckt,

 

En windt sich selven op en dryft sijn' eigen' raden.

2210

Hier treed ick 't soetste pad van all' mijn' soetste paden:

 

Hier treed ick weder zijds op 't kantjen van een' plass,

 

Die d'een den anderen verpocchen met haer glas.

 

⁺ Ten Noorden is 't mijn diep, ten Zuyden is mijn Schuyt-natt,

 

Daer ick dan d'eenen Boer, dan d'and'ren schipper uyt vatt,

2215

En vrage, ‘waer wil 't heen, Goe mannen, waer van daen?

 

‘Hoe gaet ghy soo ondiep, hoe zijt ghy soo gelaen?

+ [krit] Bij vs. 2176 in marg.: Fax altera Coeli.

+ [krit] vs. 2177 Die K.a.: de

+ L.

+ I.L.

[p. 322]

 

⁺

 

‘Maer, Heerschop, seghter een, wy hebben 't ruym voll plancke.

 

‘En geeft het goed wat winst? wy hebbe God te dancke,

 

‘We laden 't te Sardam en komme langs de Meer,

2220

‘Deur d'ouwe Wetering, en soo den Rhyn om neer,

 

‘En soo deur Leidsen dam om te Schiedam te lossen:

 

‘Daer kryge we licht vracht van Varckens of van Osse,

 

‘Of wat de Koopman will; want, kijck, 't is en moy Schip,

 

‘En 't voert wel licht en swaer: en kryge we dan slip,

2225

‘En moete leeg naer huys, dat moete we verdrege:

 

‘Scha-baet, daer valt te met een kangsjen onder wege

 

‘Daer 't treck-geld op magh staen; aers moetew' inde lyn,

 

‘En halen 't met den hals; maer dat 's en' korte pyn:

 

‘Aen geun sy vanden Damm en vinde we gien breggens,

2230

‘Dan mach'er 't Zeiltje by. Hier op volght veel meer seggens,

 

Naer 't volckje sprakelick en lichter aende praet

 

Als af te helpen is: Maer 't Schip, dat niet en staet,

 

Ontvoert my 't leste woord, of, liever, leste woorden,

 

Daer ick den sinn af giss all stond ick s'aen en hoorden;

2235

‘Claes, roept hy tot sijn knecht, die op 't voor-onder staet,

 

‘Hoe lust het Steedse volck een praetje by de straet,

 

‘Daer 't luys leegs staet en kijckt in 't midde van sijn' lussjes,

 

‘Hoe kooselde die Vent, hoe still en hoe gerusjes;

 

‘Hoe taeld' hy na bescheid vande bekende wegh;

2240

‘'K namt voor en Hagenaer; en by men Ziel, ick segh,

 

‘Dat Haeghje weeter of: me speult'er vreemde streke;

 

‘Se raken an groot goed, te met in minder weke

 

‘Dan wy der jaren an verslooven nat en kout:

 

‘Dan wetense gien raet met koffertjes voll goud,

2245

‘Dan gaet'et goed soo 't quam, dan tijense na buyte;

 

‘En 't Roosenobeltje moet springe voor de kluyte,

 

‘Voor Weuning en voor Wey, voor Kroft en Klaver-kleij;

 

‘Gien goed en valt te dier, het macher of, wich hey:

 

‘En dan 't Treweel in 't werck, en dan begett Casteele

2250

‘As Torens, elck om 't moyst. Y gut Claes, hiet dat deele,

 

‘Heit ongse lieven Heer ongs allegaer emaeckt

 

‘Uyt iene slagh van Kley, en worde wy ewraeckt,

 

‘En erve wy in 't goed as Basterde? wat Duyvel,

 

‘'K wouw dat men aessem mé iens gaen mocht over 't suyvel,

2255

‘'K mien dat icker men spull sou speulen as en held:

 

‘Ick sie wel, dieder maer sen lijf wat naer en stelt,

 

‘Eer j' om siet benje rijck: en kusse mit en wape

 

‘Maeckt alle kunste goed; daer meugj' op sitte schrape

 

‘Tot dat je Troortje barst en wordt en Ys're kist

2260

‘Met seuve grendele. en wordje na gevist,

+ [krit] vs. 2221 te K.b..: tot - vs. 2251 lieven De 1^ste uitg. heeft: liever

[p. 323]

 

⁺

 

‘Die 't lake doen 't soo wel as die je 't stick verwyte;

 

‘Soo wordt'er niet eklapt. Claes, moetet me niet spyte

 

‘Dat ongse bestemoer, doe 'k Vaer en Moer verloor,

 

‘Soo lydighe versuft' en dwaelde van het spoor,

2265

‘En hielmen uyt'et School: Gut hadd ick leere schrijve

 

‘En lesen, as dat volck, wat wouw ick niet bedrijve!

 

‘'K hadd lang een mangtel an, een Tabbert of suck goed,

 

‘Voor een bepeecte broeck, die 'ck nouw verslyten moet;

 

‘Een handje voll Latijn, hebb ick me late segge,

2270

‘Daer komt het miest op an, en dat's goed op te legge,

 

‘We hebbe mé verstanght, we bennen all ien slagh,

 

‘En dat 's wel haest eklaert, die maer wat suffe magh.

 

Meer hadd hy op de tong, meer meenden hy te preken;

 

Maer 't Schip was voor den Damm, daer most hy 't laten steken;

2275

En 't zeil most over end. Wie wenschte niet de vracht

 

Van sulcken Schip te zijn? nu hebb ick 't maer gedacht.

 

En, als ick 't overslae, de Boeren weten wonder;

 

Maer weten min dan all: de waerheid loopt 'er onder;

 

Maer meer waerschynlickheids. O, Schippertje, goed knecht,

2280

Waert ghy tot inden grond van alles onderrecht,

 

Saeght ghy tot inde Milt van die ghy wilt benyden;

 

Verstondt ghy neffens my 't gepeperde verblyden,

 

Het gallighe vermaeck van die daer staet en siet,

 

En hoort u sorgeloos staen fluyten langs de Vliet,

2285

En wist ghy hoe dat hert, in 't midden van sijn' Roosen,

 

Sijn' kommeren veeltijds niet weet waer langs te loosen;

 

En wist ghy hoe hem 't haer te bergen komt te staen,

 

Die wel op Hofwyck is, en naer den Haegh moet gaen,

 

Den Haegh, die doornen Haeg, daer Eer en Deughd en Reden

2290

Veel tijden wert betaelt met vuyl' ondanckbaerheden;

 

Daer weldoen wert beloont met laster of geweld;

 

Daer 't uyterste gepoog der Vromen wert gestelt

 

Den boosen tot een' schimp; daer 't niet en is te passen,

 

Men sie sich langhs of dwers door spijt of nijd bebassen:

2295

Daer selfs de Vrede-minn misduydt wert voor misdaed;

 

Ick meen ghy soud sijn lot verfoeijen voor uw' staet,

+ [krit] Bij vs. 2271 in marg.: Hic animus tam in equitem Romanum, quam in libertinum, quam in servum potest cadere. Sen. ep. 31. Saepe etiam est sub palliolo sordido sapientia. Caecil. ap. Cic. 3. Tusc. - vs. 2287: Ὡς ἡδὺ τῷ μισοῦντι τοὺς ϕαύλους τρόπους Ἐρημία, καὶ τῷ μελετῶντι μηδὲ ἓν Πονηρὸν ἱκανὸν κτῆμ᾽ ἀγρὸς τρέϕων καλῶς. Men. ap. Stob. Οἳ ἐν τοῖς ἄστεσι, ὁπόταν ἀναπνεῦσαι βουληϑῶσιν, εἰς τοὺς ἀγροὺς ϑέουσι, τὰς μὲν πόλεις κλύδωνας, τοὺς ὸὲ ἀγροὺς λιμένας νομίζοντες. Liban. - vs. 2296: Utinam qui divitias appetituri essent, cum divitibus deliberarent! utinam honores petituri, cum ambitiosis et summum adeptis dignitatis statum! profecto vota mutassent. Sen. ep. 115.

[p. 324]

 

⁺⁺

 

En kruijpen in uw luijck, en leeren beter wenschen,

 

En oordeelen 't geluck van uws gelijcke menschen

 

Benijdelicker veel dan dat te Stéwaerd blinckt,

2300

En achter de gordijn van 't aensien hinckt of stinckt.

 

Is 't Schippertje voorby, de Vischer uyt de Veenen,

 

De Meissjens uyt de Wey, met koele bloote beenen,

 

Met Emmertjens voll Melck en voll gerustigheid,

 

Verstercken wat ick peins en wat ick hebb geseit.

2305

En scheid ick uyt den praet, en treed' ick uyt mijn' hecken,

 

En lust my achter 't groen der haghen die my decken

 

De vrije vonnissen te hooren van mijn werck,

 

Als laegh ick verr van daer begraven in een' Kerck;

 

Daer gaet het speeltjen aen, daer hoor ick soet en bitter,

2310

En all wat yeder denckt van huys en van besitter;

 

Daer hoor ick vogelen van allerhanden beck

 

My roemen voor een Mann en doemen voor een' geck.

 

De Veerschuyt voert van als: daer sittend'er voll reden,

 

Daer sittend'er voll spyt, die mijne sinlickheden

2315

Of prysen uyt haer' gunst of laken uyt haer' gall.

 

Daer seggend'er, ‘'t is wel, Het Geld is niet-met-all,

 

‘'T gebruyck is 't altemael; de Mann die Hofwyck stichtten

 

‘Heeft wijsselick gedaen; hy most sijn hert verlichten

 

‘Van lange slaverny, hy heeft'er voor geploeght,

2320

‘En, als hy ploegende sijn' Vorsten hadd vernoeght,

 

‘En 't Vaderland voldaen; en niemand uytgesopen,

 

‘En niemands voordeelen met listen onderkropen,

 

‘Den Vromen voorgestaen, beschoncken en gevoedt,

 

‘Den boosen 't hoofd gebo'en; een Christelick gemoed

2325

‘In 't Christeloos gewoel van Haegh en Hof behouden,

 

‘Wat lighter yemand aen, of hy een Hofje bouden,

 

‘En besighden een deel van onbesproken winst

+ [krit] Bij vs. 2310 in marg.: Suis te illecebris oportet ipsa virtus trahat ad verum decus. Quid de te alii loquantur, ipsi videant, sed loquentur tamen. Cic. Somn. Scip. Nihil hominibus adeo suave et jucundum est, ut de rebus alienis sermonem habere. Greg. Nazianz. Quaestui stultis habetur, male loqui de melioribus. Plaut. Poen. 3.2. Saepe alium insanire dicunt, ultro qui ipsi insaniunt. Id. Menaechm. 5.2. - vs. 2318: Major pars aetatis, certe melior, Reipublicae data sit: aliquid temporis tui sume etiam tibi. Sen. de Brev. c. 18. - vs. 2321: Μὴ πλουτεῖν, ἀλλ᾽ ἐξ ὁσίων βιοτεύειν. Phocyl. Non quid habeam, sed quibus rebus invenerim quaerant. Cic. pro Quinct. Habebit Philosophus opes, sed nulli detractas, nec alieno sanguine cruentas, sine cujusquam injuria partas, sine sordidis quaestibus, quarum tam honestus sit exitus quam introitus; quibus nemo ingemiscat nisi malignus. Sen. de vita beata. Κέρδη τοιαῦτα χρή τινα κτᾶσϑαι βροτῶν Ἐϕ᾽ οἶσι μέλλει μήποϑ᾽ ὔστερον στένειν. Eurip. ap. Stob. Τὸ κέρδος ἡγοῦ κέρδος, ἂν δίκαιον ᾖ. Neand. Monost.

+ [krit] vs. 2319 lange De 1^ste uitg. heeft: langer

[p. 325]

 

⁺

 

‘Tot onverboden vreughd; om nu en dan voor 't minst

 

‘Een Haventjen vertrecks uyt Hoofs gewoel en winden

2330

‘Voor heul en adem-tocht van ziel en lyf te vinden,

 

‘En smaken 't onderscheid van ruymt en van gedrangh?

 

‘Verquisten is geen' eer; maer altoos deun en bang

 

‘Sijn self te pynighen, om kinderen en erven

 

‘Te laten, wat sy wel en weeld'righ konnen derven,

2335

‘En prees noyt wijse mann. Wel hem die wel vergaert,

 

‘En matelick verspilt 't ghen' hy wel heeft gespaert.

 

‘De Mann op Hofwyck heeft, in 't sorgen voor sijn selven,

 

‘Sijn' kinderen bevrydt van spitten en van delven,

 

‘En van wat overschots sijn' keurlickheid geboett,

2340

‘De rest is voor de rest, die 't hebben sal en moet.

 

‘Maer beter' Tonnen schats heeft hy se leeren vullen

 

‘Dan die haer mogelick ten deele vallen sullen,

 

‘Voll smeltelick Metael, voll schyven die het vier,

 

‘Het water en de Tijd kan brenghen tot Papier,

2345

‘Tot flenteren, tot niet. hy laetse selfs voll schatten

 

‘Daer water, vier of tijd niet aen en heeft te vatten,

 

‘Van Deughd en Wetenschap en all dat Mannen maeckt,

 

‘En all dat eens vergaert sijn' Meester noyt versaeckt.

 

‘God, die hem segende met kinderen die weten,

2350

‘En weten, moghelick, waermede dack en eten,

 

‘Het Vaderland ten dienst, te moghen waerdigh zijn,

 

‘Beveelt hy haer beleid, naer dat hy door de pijn

 

‘Die 't lichaem dragen moet om vande Ziel te scheiden,

 

‘Ter eewigheid sal gaen. Die mann gingh breeder weiden;

2355

‘Maer 't Schuytje was verby, de Schipper riep, stapp wegh,

 

‘En 't peerd ontvoerde my 't besluyt van sijn gesegh.

+ [krit] Bij vs. 2328 in marg.: Ἡδὺ καὶ τὸ μετ᾽ ὀλίγον ἡσυχίαν ἀπολαῦσαι. Julian. Hic dilutis averte negotia curis Et gratam requiem dona tibi, quando licebit Per totam cessare diem. Juv. 11. Ex meo propinquo rure hoc capio commodi, Neque agri, neque urbis odium me unquam percipit. Ubi satias coepit fieri, commuto locum. Ter. Eun. 5.5. - vs. 2332: Quanta dementia est haeredi suo procurare, et sibi negare omnia! Sen. ep. 123 - vs. 2335: Felix, qui indultis potuit mediocriter uti Muneribus, parcumque modum servare fruendi. Prudent. Ἀγάπα τῶν ὐπαρχόντων ἀγαϑῶν μὴ τὴν ὑπερβάλλουσαν κτῆσιν, ἀλλὰ τὴν μετρίαν ἀπόλαυσιν. Isocr. ad Demon. Ὅλως δὲ τὸ πλουτεῖν ἐστιν ἐν τῷ χρῆσϑαι μᾶλλον ἢ ἐν τῷ κεκτῆσϑαι. Arist. 1. Rhet. Τὸν δὲ πολυκτέανον καὶ πλούσιον ἔστι δίκαιον κλῄζειν, ὃς χρῆσϑαι τοῖς ἀγαϑοῖς δύναται. Luc. Anth. Gr. Hanc ratus sum partem meam, si uterer labore meo. Eccles. 2. 10. - vs. 2341: Ἐϕόδια ἅτινα αὐτοῖς ἐνναυαγήσασι συγκολυμβήσει. Arist. ap. Stob. Haec metalla, quibus delectatur vulgus, tenuem habent ac perfusoriam voluptatem. Sen. ep. 5. Κρείσσων ἡ σοϕία λίϑων πολυτελῶν, πᾶν δε τίμιον οὐκ ἄξιον αὐτῆς. Clem. Alex. Petite hinc juvenesque senesque Finem animo certum miserisque viatica canis. Pers. 5. Ἐϕόδιον ἀπὸ νεότητος εἰς γῆρας ἀναλάμβανε σοϕίαν, βεβαιότερον γὰρ τοῦτο τῶν ἄλλων κτημάτων. Bias ap. Laërt. Nihil horum non patitur vetustatem: quaerendum est ergo quod non fiat in dies deterius. Sen. ep. 31. Qui confidit in divitiis suis, corruet. 11. Prov. 28.

[p. 326]

 

⁺⁺

 

De Delfsche Veerman volght (dat gaet voor Hofwyck seker)

 

Strax op den Hagenaer; en weer een niewe spreker,

 

Een niewe kakelaer, gelijck het wesen will,

2360

Dat een de vracht verbeent, daer vijftigh and're still

 

Den mondigsten ontsien, en 't hooge woord vergunnen.

 

Die klapper tast my aen. (van dusend een zijn 't funnen,

 

Van schaemte noyt geroert, van reden onversien,

 

Van Eer en Liefde meer) Ten eersten is 't, ‘Laet sien,

2365

‘Wel hey, wat 's hier weer nieuws, sal 't noyt geen einde wesen,

 

‘Alweer een niew Casteel in eenen nacht geresen!

 

‘'K schick endelick de Vliet sal worden tot een' straet;

 

‘Den Haegh sal metter tijd niet weten waer hy staet,

 

‘Te Voorburg of aen duyn: siet die verweende gecken,

2370

‘Sy walghen vande Stadt; den Haegh en kan niet strecken,

 

‘De straten zijn te nauw, de wandelingh te kort;

 

‘De Coets moet ruymer gaen: wat Duyvel of haer schort?

 

‘Is 't niet genoegh, Voorhout en Vyverberg te schenden,

 

‘Is 't niet genoegh den Haegh t'ontstraeten aller enden?

2375

‘Moet Voorburg mé in 't spell? 'k magh heughen dat die Wey

 

‘Voll klare Klaver stond, voll vette beesten ley;

 

‘Nu is 't een Hoff, quansuys, een Hofwyck: wel, waerachtig,

 

‘Wy moeten inden grond, het volckje wordt te prachtigh.

 

‘Sy schrapen 't goed by een, slinx of rechts, 't scheelt haer niet;

2380

‘En vallen dan aen 't werck van pijpjens in het riet.

 

‘Bedenckt eens wat'er gelds aen sulcke rasery gaet,

 

‘En of men op het end met eens betalen vry gaet:

 

‘Die Kloot en light niet still: die dusenden verbout,

 

‘En magh geen' honderden ontsien voor 't onderhoudt;

2385

‘Die hooghe thuynen derft uyt leeghe gronden halen,

 

‘Moet alle jaer sijn werck weer en weerom betalen;

 

‘Die Vent en houd ick met geen hondert Croonen vry:

 

‘Soo moet daer alles staen in 't lood en op de ry,

 

‘Soo puntigh is m', als kacks: men waer schier ongeboren

2390

‘Veel liever dan een Haegh te lyden ongeschoren;

+ [krit] Bij vs. 2362 in marg.: Ut quisque contemptissimus, et ut maxime ludibrio est, ita solutissimae linguae est. Sen. de Const. sap. Semper inimica virtutibus vitia sunt, et optimi quique ab improbis quasi exprobrantes aspiciuntur. Sulp. lib. 3. Homines mali sunt, qui optimis dicunt male. Plaut. Bacch. Isthic est thesaurus stultis in lingua situs, Ut quaestui habeant male loqui melioribus. Id. Poen. Φαῦλος κριτὴς παντὸς καλοῦ πράγματος ὄχλος. Pythag. ap. Stob. Πονηρὸν, ὦ ἄνδρες Ἀϑηναῖοι, πονηρὸν ὁ συκοϕάντης ἀεὶ, καὶ πανταχόϑεν βάσκανον καὶ ϕιλαίτιον. Demosth. pro Ctesiph. Erras si istorum, tibi qui occurrunt vultibus credis, hominum effigies habent, animos ferarum. Sen. Φεῦ, πῶς πονηρόν ἐστιν ἀνϑρώπων ϕύσις Τὸ σύνολον· οὐ γὰρ ἄν ποτ᾽ ἐδεήϑη νόμου. Οἴει τι τῶν ἄλλων διαϕέρειν ϑηρίων Ἄνϑρωπον; οὐδὲ μικρὸν, ἀλλ᾽ ἢ σχήματι. Πλάγι᾽ ἐστὶ τ᾽ ἄλλα, τοῦτο δ᾽ὀρϑὸν ϑηρίον. Philem. - vs. 2383: Par sumptus est, semel solida collocare, et saepe integrare cadentia. Symm. lib. 6. ep. 70.

+ [krit] vs. 2369 die K.a.: de

[p. 327]

 

⁺

 

‘Of 't God belieft of niet, de paden moeten bruyn

 

‘En kaler zijn van gras als 't hoogste van een' duyn;

 

‘De Schoffel heeft geen' rust, daer is een eewigh leven

 

‘Van wiejen datmen berst. de Thuynman magh wel beven,

2395

‘Soo 't onkruyd meester werdt door weelde van natt weer,

 

‘Door overvall van werck, en door versuym noch meer.

 

‘De Ioffers in den Haegh, met all haer' malle krullen,

 

‘En hebben niet meer spels, men soud'er dry vier hullen,

 

‘All noemden ick'er meer, 'k wouw dat ick 't hadd gewedt,

2400

‘Eer hier een Boogaerd-pad geklouwt is en geredt.

 

‘En, om Gods lydsaemheid met alle macht te tergen,

 

‘Als of'er werck gebrack, van vlackte maecktmen bergen,

 

‘'T land word tot Vijvertjens versnippert en gekerft,

 

‘En 't is de braefste mann die 't konstelixt bederft:

2405

‘'T huys moet in 't water staen en Slots-gewys staen proncken,

 

‘Gelijck een' steenen flesch in 't koel-vat werdt gesoncken.

 

‘Het riet-dack was wel eer de Weuninghs besten hoed;

 

‘Doe mosten 't pannen zijn; dat 's nu de kleine voet:

 

‘Het Leitje moet'er op, dat staet beknopt en abel,

2410

‘Waerom? de Land-heer deckt sijn' luysen met een' sabel;

 

‘'T huys komt niet minder toe; 't magh kosten wat het kan,

 

‘Het decksel naer den Pott, de kleeren naer den mann.

 

‘En, als ghy binnen gaet, wat meent ghy daer te vinden?

 

‘Een opper-Camertjen tot onderhoud van vrinden,

2415

‘Als inden gulden tijd van 't Hollands slecht en recht?

 

‘Neen seker, Cameren op 't cierlixt afgerecht,

 

‘Als stondt ghy binnen Delft; gemarmerde Saletten,

 

‘En van dien niewen snof; hoe noemt men 't? Camenetten,

 

‘Pronck-cellen voor een' Prins, met borden en met leer

2420

‘Op 't Haeghelijxt versien: (ja wel toch, lieven Heer,

 

‘Waer will dit heen in 't end!) en, seghtmend'er wat teghen,

 

‘'T heet maer een Weuninckje, een huysjen uyt den reghen.

 

‘'K wouw dat hy met sijn' poort in sneew en hagel sat

 

‘Die Land-heer heeten will en woonen als in Stadt:

2425

‘'K wouw dat hy. Weer-aen, riep de Schipper, is dat rijen?

 

‘Stapp wegh, jou lompen uijl. soo raeckt' ick uyt het lyen;

 

Ia, lyen, ick bekent 't; want waerheid, al te fell

 

Gepepert en gesult, gaet door en door het vell.

 

Onkenniss niettemin maeckt onminn by de Menschen,

2430

En menigh' droeve reis hebb ick my voelen wenschen,

 

Mijn achterklapper waer mijn ronde Camer-vriend,

 

En met mijn onderhoud, als ick met sijn, gedient.

+ [krit] Bij vs. 2427 in marg.: Τὸ μὲν ἀληϑὲς πικρόν ἐστι καὶ ἀηδὲς τοῖς ἀνοήτοις. Dio Chrysost. Opus mordaci radere vero Auriculas. Pers. 1.

[p. 328]

 

⁺

 

Daer soudemen sijn waer noch sijn' waerachtigheden

 

Niet overweldighen: maer onderlinge reden

2435

Doen gelden wat sy kost, en vriendelick bericht

 

Doorpluysen op een aes van 't fijnste goud-gewicht;

 

En d'een den anderen soo veel bescheids bewysen,

 

Dat laken lichtelick verkeeren sou in prysen;

 

Of, kond 't geen prysen zijn, ten minsten tot gedoogh

2440

Van hier een balck en daer een' splinter in ons oogh.

 

En soo begrepen wy, of trachtten te begrypen

 

Hoe traegh voorsichtigheid moet vallen aen het slypen

 

Van nagel of van tand, om in 't gesicht te slaen

 

Van die met ons voor God ten oordeel sullen gaen,

2445

God, die sich 't oordeel heeft en 't wraeck-recht voor behouden,

 

Als messen die hy ons, sijn' kind'ren, niet vertrouwden,

 

Sijn' blinde kinderen, dien geen geweer en past,

 

Soo langh wy menschen zijn en dolen byden tast.

 

Dit hebb ick half geleert, en tracht het heel te leeren,

2450

En, was ick buyten 't spoor, ten halven om te keeren;

 

Herstelt my op de baen van dyn' gerechtigheid,

 

Die my het oordeel van mijn' Broeder hebt ontseit.

 

Met sulcke leeringen bevracht ick mijn' gedachten,

 

En keur niet, off'er my quaedwillighe toe brachten,

2455

Of redelicke lien; ick lett niet op den mann,

 

Mits dat ick uyt sijn roet wat honighs trecken kan.

 

Nu is de dagh ten eind', nu seggen Maen en Sterren,

 

'T is tijd uw' herssenen in 't bedd te gaen ontwerren.

 

Ick weet het, en ick voel 't: noch gaet het langsaem toe;

2460

Want wy zijn kinderen, en hoeven schier een' roe

 

Die ons te bedde jaegh': ick wil 't van my bekennen;

 

Het zy een' goede drift; het zy een quaed gewennen,

+ [krit] Bij vs. 2434 in marg.: Καὶ τὸ μὲν οὖν σαϕὲς οὔτις ἀνὴρ ἴδεν οὐδέ τις ἔσται Εἰδώς. Xenophan. - vs. 2441: Animum tuum hortare, ut istos magno animo contemnat, qui illum objurgant quod umbram et otium petierit, et, cum plus consequi posset, praetulerit quietem omnibus. Sen. ep. 36. - vs. 2445: Matth. 7. 1. Rom. 12. 13. Deuter. 32. 15. - vs. 2454: Offendi rebus istis, tam ridiculum est, quam queri, quod spargaris in publico, aut inquineris in luto. Sen. ep. 107. Ἄμεινον παρὰ ἰδιώτου τ᾽ ἀληϑὲς ἢ παρὰ σοϕιστοῦ τὸ ψεῦδος μαϑεῖν. Isid. Pelus. ep. 67. l. 4. Χρὴ οἶμαι τοὶς παραινοῦντας συνοῖσον ἔργον ἀσπάζεσϑαι κᾂν ὦσι ϕαῦλοι, κᾂν μηδαμόϑεν σοι γνώριμοι. Man. Imper. Admoneri bonus gaudet: pessimus quisque correptorem asperrime patitur. Sen. 3. de Tr. Τῷ ἀληϑεῖ χαλεπαίνειν οὐ ϑέμις. Plat. 5. Reip. Non aegre feras, si quidem de te male senserint: et dixerint, quod non libenter audias. Tu deteriora de te ipso sentire debes, et neminem infirmiorem te credere. Est non parva prudentia, silere in tempore malo, et introrsus ad me converti, nec humano judicio disturbari. Non sit pax tua in ore hominum. Th. à Kemp. de imit. Chr. 3. 28. - vs. 2455: Qui corripit hominem, gratiam postea inveniet apud eum, magis quam ille, qui per linguae blandimenta decipit. 28. Prov. 23.

[p. 329]

 

⁺

 

Het slapen houd ick voor geen menschelick vermaeck:

 

En, als ick kiesen moght, ick wenschte my noch vaeck

2465

Noch slapen opgeleght. foey, daghelixe sterven',

 

Foey, platte peuluw-Dood; foey, quistigh tijd-verderven,

 

Die u ontbeeren moght, wat waer sijn leven lang.

 

Hoe leefden hy in 't ruym, in stede van 't gedrang

 

Der uren, die den dagh versnipperen tot leuren,

2470

En, als den avond valt, de Menschen van haer scheuren,

 

En werpense voor dood, als krenghen, op het stroo.

 

Maer emmers, die het kost niet schicken, schickten 't soo.

 

Te bedd; 't is Gods bevel; men magh niet stadigh leven;

 

Daer hoort wat stervens toe: de bladeren die beven,

2475

En houden aenden draed van een' verdordden steel,

 

Gaen met den voet in 't graf, het groene gras wordt geel;

 

Dat 's even of ick sey, de dood is op de lippen:

 

De Wereld sterft eens 's jaers; staets' inden Herfst op 't glippen,

 

Des Winters is sy dood: te weten diep in slaep,

2480

Tot datse 't Voorjaer weck', soo datse geew' en gaep',

 

En inden Somer kom' volkomentlick aen 't waken.

 

De kleine Wereld, Mensch, dien God eens wilde maken,

 

Hermaeckt hy dagelix, en, sonder dat respijt,

 

Wy waren 's levens kracht in weinigh' dagen quijt.

2485

Die kracht hanght aen die dood: wel hem die 't kan bezeffen,

 

En stelt sijn' rekeningh soo met den Hemel effen

 

In 't dagelix versterf, als waer 't sijn' leste kouw,

 

Daer uyt hem de basuyn des Richters wecken souw.

 

In spyt dan van mijn self en vande spytigheden,

2490

Die 'ck van den Snapper in de Veer-schuyt hebb geleden,

 

'K gae sterven voor een' reis, en scheide van mijn' kust,

 

⁺ En gae my op mijn Slot begraven in mijn' rust:

 

Of is 't een toon te hoogh, mijn Slotjen magh ick 't heeten.

 

En, vrienden van verstand, u derv' ick 't laten weten,

+ [krit] Bij vs. 2465 in marg.: Ἔοικεν ἡ τοῦ ὕπνου καταϕορὰ ϑανάτῳ. Clem. Alex. 2. Paedag. Vigil ille, nec ullam Ad requiem facilis, credens abscedere vitae Quod sopor eripiat tempus. Sil. de Hannib. l. 12. Καϑεύδων οὐδενὸς ἄξιςς, οὐδὲν μᾶλλον τοῦ μὴ ζῶντος. Arist. Ὗπνος, τὰ μικρὰ τοῦ ϑανάτου μυστήρια. - vs. 2468: Extendamus vitam: hujus et officium et argumentum usus est. Circumscribatur nox, et aliquid ex illa in diem transferatur. Sen. ep. 122. - vs. 2469: Diducimus vitam in particulas et lancinamus. Sen. ep. 32. - vs. 2471: Nihil morti tam simile quam somnus est. Cic. de Sen. - vs. 2472: Lex data est caducis, Deo jubente, membris, Ut temperet laborem Medicabilis voluptas. Prudent. Hymn. 6. Cathem. Tenenda nobis via est, quam natura praescripsit, nec ab illa declinandum. Sen. ep. 122. - vs. 2483: Somnus refectioni necessarius est: hunc tamen si per diem noctemque continues, mors est. Senec. de Tranq. Detur quieti tempus, ut somno gravi Vis victa morbo pectus oppressum levet. Sen. Herc. Fur.

+ H.

[p. 330]

 

⁺⁺

2495

'T is Hofwycker Casteel daer ick te roest in gae.

 

Een' Cluys is oock een huys, en houdt voor wedergae

 

Der Princen hooghe Burght, der Steden stercke muren:

 

'T Casteel en 't Verkens-kot zijn evenwel geburen;

 

De Hutt staet by de Tent; en elck en streckt niet meer

2500

Als voor een veiligh dack van klein' of grooten Heer.

 

Noch keer ick tot den roem, en pocche met de beste;

 

Houdt my des' ydelheid ten goede; 't is de leste:

 

En, die ghy uw geduld den om-loop hebt vergunt,

 

Verdraeght noch voor besluyt een woord van 't middel-punt.

2505

⁺ Ten hoofde van 't groot Plein, het Bosch van Sycomoren,

 

Daer Masten overhands door en door henen booren,

 

⁺ Ryst een gemuerde Dijck (een' Brugg en segg ick niet,

 

Dat 's de gemeene slagh, die m' allom elders siet)

 

Een' ondermuerde wall, een' wall besett met roosen,

2510

Die m' uyt de Veerschuyt siet staen flonckeren en bloosen,

 

Een lydelicke Trapp, dien ick te leene houw

 

Van u, Venetien de schoone; van 't gebouw,

 

Het wonderlick gebouw, dat ghy Rialto doopten,

 

Doe ghy d'er d'eene Stad aen d'andere mé knoopten,

2515

En liet d'onkundighe wantrouwen vanden boogh

 

Die sulcken wydde sou beslaen met eenen toogh:

 

'T en was my niet ontgaen in twaelf en achtien jaren,

 

Hoe hy my overgaen, hoe hy my ondervaren,

 

In d'onervarentheid van jongen voet en oogh

2520

Door 't steile vlack en door het vlacke steil bedroogh.

 

⁺ Hier hebb ick 't na gebootst: twee flauwe steenen treden,

 

En twee, en noch eens twee, zijn sess gelijcke leden

 

Van 't Hofwycksche Rialt'. treedt op de leste twee,

 

Ghy zijt niet meer vermoeyt als op den eersten tree:

2525

Ghy wandelt en ghy klimt, ghy laeft met langhe poosen,

 

Als Gall met Honighraed en Distelen met Roosen,

 

De dry mael korte moeyt, die sess mael achter een

 

De minst swaerlyvighe souw voelen in sijn' le'en.

 

Ghy vindt u sess voet hoogh, en weet niet of den sesten

2530

Den eersten opgangh is, en staet all op den lesten.

 

Dat kan verdeelingh doen van besigh ongemack.

+ [krit] Bij vs. 2495 in marg.: Domus munimentum sit adversus infesta corpori. Hanc utrum cespes erexerit, an varius lapis gentis alienae, nihil interest. Scito te hominem tam bene culmo quam auro tegi. Sen. ep. 8. - vs. 2501: Exiguae saepe areae in multos usus describentis arte patuere: et quamvis angustum pedem dispositio fecit habitaculum. Sen. 10. de Tranq. - vs. 2531: Ἡ ἀνάπαυσις τῶν κακῶν ἄρτυμά ἐστι. Plut. de lib. educ.

+ [krit] vs. 2529 sess K.a.: selfs - sess voet hoogh K.b..: voet om hoogh

+ D.

+ G.

+ G.

[p. 331]

 

⁺

 

Die soo de kaerte van sijn' quellinghen verstack,

 

En temde suer met soet, en menghde pijn met rusten,

 

Hy ploeghde sonder sweet en arbeide met lusten.

2535

Een uer gespannen Booghs, twee Peze-loos of dry,

 

Ontwapent distelen, en suyckert slaverny.

 

Lang eener hand verveelt, het zy soo soet als 't zijn kan;

 

Maer, die met slockjens slorpt, vermant wel een azijn-kann,

 

En, die by wijlen sitt, en valt geen voet-pad lang;

2540

Die van geen' poosen weet, de weelde selver bangh:

 

Beurt en veranderingh verlichten doen en laten.

 

Vier naeckte Kinderen; all konnen sy niet praten,

 

Beduyden hier die leer: de Lente staet voor aen,

 

Met vroeghe Blommekens van 't jonghe jaer gelaen:

2545

De Somer volght'er op, en pronckt met Coren-aeren;

 

En dan den rijpen Herfst met smakelicke waeren;

 

De Winter luy en leegh, met Schaetsen aenden voet,

 

Seght datter eens een tijd van leegh-gaen wesen moet.

 

Soo loopt de tijd rondom en deelt sich af in Maenden,

2550

En leert ons ongevraeght all wat ick flus vermaenden:

 

Want wie en wierd niet satt van 't eenerhande jaer,

 

Soo 't altijd Winter, jae, soo 't altijd Somer waer?

 

⁺ Hier is Rialt op 't hooghst; hier zijn wy, sonder weten,

 

Tot aende Vall-brugg toe en op mijn' stoep geseten.

2555

De Vall-brugg, Vreemdeling; wat seght ghy nu van 't Slot?

 

Gaet noemt het nu Casteel, of noemt het Duijven-kot,

 

'T sluyt met een' Vall-brugg af. Ghy sult de ketingh soecken:

 

Maer dat 's een oude kunst: wy hebben beter' boecken,

 

Van hoogher onderwijs: wy roemen op een' vond,

2560

Die weinigh is gepleeght, die niemand en verstond,

 

'T en waer de Meester sprack: leert buyten-huysen bouwen,

 

Daer 't veiligh slapen is: de konst is waerd t'onthouwen;

 

De Vall-brugg gaet om hoog en maeckt een' dobbel' Poort,

+ [krit] Bij vs. 2532 in marg.: Quodsi quando cum influentibus negotiis paria fecisti, instar refectionis existimas, mutationem laboris. Plin. Paneg. Non uno contenta valet natura tenore: Sed permutatas gaudet habere vices. Petron. Vita in omni quidquid est, Justum requirit optimae pausae modum. Auson. Ἐν πάσῃ κινήσει τοῦ σώματος, ὁπόταν ἄρχηται πονέειν, τὸ διαναπαύειν εὐϑὺς ἄκοπον. Hippocr. 2. Aph. 48. - vs. 2535: Arcus et arma tuae tibi sunt imitanda Dianae: Si nunquam cesses tendere, mollis erit. Ovid. Heroid. 4. - vs. 2539: Denique si sedeas, requies est magna laboris: Si multum sedeas, labor est: Maro namque Poëta Pro poena ponit, sedet aeternumque sedebit Infelix Theseus. Semper nocet utile longum. Tertull. Carm. ad Sen. Omnibus quidem prodest subinde animum relaxare. Excitatur enim otio vigor, et omnis tristitia, quae continuatione pertinacis studii adducitur, feriarum hilaritate discutitur. Sen. Contr. 1. Praef. - vs. 2543: Ipse quoque Annus, temporum pater, quadrifarià se diversitate componit: nec desiderium caperet, si novitatis gratiam non haberet. Cassiod. lib. 2. Natura hoc quod vides regnum mutationibus temperat. Sen. ep. 107.

+ Z.

[p. 332]

 

⁺

 

En buyten werdt geen' klanck van ketenen gehoort,

2565

En binnen buytelt sy met een verborgen slinger,

 

En sluyt, oock grendeloos, bewoghen met een' vinger,

 

De Keucken-water-Poort. Daer sitt ick in mijn' Gracht

 

Van zestigh voet rondom, en spott met menschen-macht:

 

Musketten ben ick baes, en slaep op bey mijn' ooren;

2570

Laet grove Stucken sien, die my bestaet te stooren;

 

Soo roep ick, qui va là, en luyster na gespreck,

 

En moet mijn' hooghen moed sien buygen voor een' geck.

 

Maer beter' grendelen en stercker slagh van sloten

 

Versekeren mijn bedd. ick slaep'er ongesloten;

2575

De Vall-brugg is gevelt, de spill roest inde pann,

 

En 't is van dusend een ofs' op en neder kan.

 

Mijn trouwste Nacht-slott is, voor geen' ontrouw te vreesen,

 

Geen' moord, geen' over-vall, mijns wetens, waerd te wesen,

 

Der Vromen vriend te zijn, den boosen noyt geterght,

2580

Noyt ongelijck gedaen te hebben, noch geverght.

 

God hoore wat ick segg, ick kan geen' vijand noemen,

 

Die sich in mijn verderf met reden sou verdoemen:

 

Mijn bloed was noyt verbeurt, 'k en hebb'es geen gespilt,

 

Daerom my yemand wensch' gerabraeckt of gevilt.

2585

Men heeft my met de tongh besprongen en bestreden,

 

En tot de wraeck geterght; Maer Gods bevel en Reden

 

Zijn stadigh meesteren van mijn beleid geweest,

 

En die mijn' hand ontsagh heeft averechts gevreest.

 

Mijn onschuld is bepleitt, dat 's 't hoogste van mijn wreken;

2590

Soo houd ick hem voldaen, en satt van qualick spreken,

 

En quaed doens ongesint, die sijn' verbolgentheid,

 

Ten arghsten, heeft gevoelt bejegent met bescheid.

 

God hebb ick veel vertoornt, geen' redelicke Menschen

 

Gerechtelick geperst mijn' ondergangh te wenschen;

2595

Soo schrijv' ick op de deur van mijn ontsloten Slot,

+ [krit] Bij vs. 2577 in marg.: Tum te felicem esse judica, cum poteris in publico vivere, cum te parietes tui tegent, non abscondent. Sen. ep. 43. - Magnum est praesidium in periculis innocentia. Sen. l. 7. Contr. 1. Scitis quanto negligentius custodiat ferrum bonâ conscientiâ. Quint. Decl. 1. - vs. 2579: Odium ex offensa sic vitabis, neminem lacessendo gratuito: a quo te sensus communis tuebitur: fuit enim hoc multis periculosum. Sen. ep. 105. Securitatis magna portio est, nihil inique facere. Ib. Qui timetur timet: nemo potuit terribilis esse secure. Ib. - vs. 2586: Satis idoneus patientiae sequester Deus. Si injuriam deposueris penes eum, ultor est: Quantum patientiae licet ut Deum habeat debitorem! Tertull. de patient. Ita, quisquis es, si sapis, Patiare potius ipse quam facias scelus. Sen. Theb. - vs. 2593: Deum time, et hominum terrores non expavesces. Thom. à Kemp. de Imit. Chr. 3.36. Haec in homines alienissimos, denique inimicissimos viri boni faciunt, et hominum existimationis, et communis humanitatis causâ, ut cum ipsi nihil alteri incommodarint nihil ipsis jure incommodi cedere possit. Cic. Or. pro P. Quinct.

[p. 333]

 

⁺

 

Siet Hofwyck daer voor aen, Men vreest 'er niet als God.

 

Het minder ongevall, van plunderen en rooven,

 

En gaet my niet meer aen als Orgelen den dooven;

 

En of de boose lust uw' handen verghen moght

2600

De kunst die niemand noch op Hofwyck heeft besocht,

 

Huys-breker, spaert uw' moeyt; ick kanse niet betalen;

 

'T is sottelick gewaeght daer niet en is te halen.

 

En 't waer hier overkunst te vinden byder nacht

 

Den buyt die ick 'er noyt by daegh en hebb gebracht.

2605

De reiser sonder buyl singht midden inde bossen,

 

En weet de roover heeft geen roer op hem te lossen;

 

De rijcke wandelaer magh schricken voor geweld;

 

De veilste Paspoort is, een' borse sonder geld.

 

Mijn bedd waer stelens waerd, maer daer voor soud ick vechten,

2610

En, die my niet en steelt, met twee vertrouwde knechten,

 

Kan qualick Meester zijn van deken of matrass,

 

Daer op ick by der Nacht meer als by daghe pass.

 

De rest en is geen waer om by den wegh te voeren;

 

Wie sou een' Schildery verduyst'ren voor de Boeren?

2615

Daer is geen heelen aen, 't zijn vodden van beslagh,

 

By doncker ongesien, en lastig by den dagh.

 

Peurt aen mijn' keucken niet: ick weet 'er niets van waerde;

 

Mijn Bleck en Silverwerck, mijn' schotelen van aerde,

 

Mijn' linnen-kassen kael, verwachten sonder schrick

2620

Wie tegens sulcken winst will tuyschen om een' strick.

 

Heel Hofwyck is geen proij om lijf of lid te waghen;

 

En died'er sich vergrijpt sal 't op de leer beklaghen,

 

Om yser overtent, om lood, om niet-met-all,

 

Gelijck de Muys om 't speck, te treuren inde vall.

2625

Soo valsch is 't uyterlick, en soo bedrieght schoon schynen.

 

Mijn vollen inboel is niet waerdigh om te mijnen,

 

Als 't voor de Lapp-hoer quam: en die van buyten staet,

 

Meent dat een' leyen-dack beduydt een huys van Staet.

 

Och armen! niet van straet. 't zijn schrale le'eghe wanden,

2630

Daer Kluyver en Sté-boo niet wisten wat te panden,

 

Holl als des Meesters hoofd: ten naesten by een' Tonn

 

Als daer de Keiser voor most wijcken uyt de Sonn.

+ [krit] Bij vs. 2596 in marg.: Timere multos non vis? Unicum time. Carpathii. Fortitudo simplicis, via Domini, et pavor his qui operantur malum. Prov. 10.29. - vs. 2602: Spem improborum eluseris, si nihil habueris, quod cupiditatem alienam et improbam irritet, si nihil insigne possederis. Sen. ep. 105. Κερδαλέους δίζεσϑε δόμους ληίστορες ἄλλους, Τοῖςδε γάρ ἐστι ϕύλαξ ἔμπεδος ἡ πενίη Anthol. lib. 11. 654. Non capit has nugas humilis domus. Juven. Sat. 11. - vs. 2609: Nam hic apud nos nihil est aliud quaesti furibus. Plaut. Aul. 1. 2. - vs. 2616; Adeo nulla uncia nobis Est eboris, nec tessellae, nee calculus ex hac Materia, quin ipsa manubria cultellorum Ossea. Juv. Sat. 11.

[p. 334]

 

⁺⁺

 

Goe rust dan, grijpend volck; ick wacht te nacht geen' gasten.

 

Daer zijnd'er die ick wensch my merghen noen verrasten,

2635

Min halens ongesint dan brengens: dat 's gewiss,

 

Maer halers metter minn, daer geen' wett teghen is;

 

Huys-dieven van mijn Cass en mijn' genegentheden,

 

Vijf Zielen wel gehuyst in onverlemde leden,

 

Vijf halers op een' kerf die noyt van yser wordt

2640

Soo lang ick niet en vast en kom geen hemd te kort;

 

Vijf erven van mijn Erf, vijf Jcken, vijf Copijen

 

Van 't slechte Principael, dat sy, God lof, verbij, en

 

Onendelick verby in waerde zijn geraeckt;

 

Vier knechtjens, die mijn' sorg tot Mannen heeft gemaeckt,

2645

Een Meisjen, tuschen moy en lijdelick van aensien,

 

Daer in sich Moeders deughd ontwijffelick laet aensien;

 

Vijf gasten ongenoyt en altijd wellekom,

 

Die my doen wenschen dat den dagh van merghen kom':

 

Dit vrindelick gesinn onthael ick, sonder pruylen

2650

Van dat sy d'eenigheid, daer in ick soeck te schuylen,

 

Verstooren met haer' jeughd, en roeren Hofwyck om,

 

En maken 't nauwer dan de straet van 't Achterom.

 

Daer zijn de gasten; flux, den Room-pott uyt den Polder,

 

De Boonen vanden staeck, de Netten vanden solder,

2655

De Vijver in 't gewoel, de Snoecken inde Ly,

 

Jan Maertsen in de praem, en elck all even bly,

 

(Bly met de volle vanghst, die selden komt te missen

 

Van ongeroofde winst, van ongekochte vischen)

 

De Peeren vanden Boom, de Lijster uyt de strick,

2660

Elck vrolicker als thuys, elck besiger dan ick:

 

Ick besiger dan elck op 't lichten vande Seghen;

 

Wel seghen inder daed, die seghen brenght op seghen,

 

Die stadigh en op nieuws een' volle Visch-merckt geeft,

 

En tuschen slibb en kroost van Water-schatten leeft.

2665

Daer vley ick mijn gepeins en danck Geluck en Reden,

 

Die my een' vette Wey tot water scheuren deden:

 

Tot water om mijn' erff te rijsen met die stoff,

 

En houden 't winter-peil beneden Huys en Hof.

 

Wel was 't een soete dwangh en een gesegent moeten,

2670

Daer door ick Hof en Huys ontsloegh van natte voeten,

+ [krit] Bij vs. 2637 in marg.: Nam procreare liberos, lepidum est onus. Plant. Mil 3. 1. - vs. 2642: Πολλοὶ μαϑηταὶ κρείττονες διδασκάλων. Anth. - vs. 2646: Decus eximium formae par reddit imago Vultibus, et similis natorum gratia monstrat. Stat. 3. Silv. 3. - vs. 2653: Musice hercle agimus aetatem; ita ut nos decet: Vino et victu, piscatu probo, electili Vitam colimus. Plaut. Most. 3.2.

+ [krit] vs. 2660 dan K.b..: als - vs. 2661 dan K.b..: als

[p. 335]

 

⁺

 

En gaf mijn' Boomen vry te weiden in het hoogh,

 

Des Winters niet te natt, des Somers niet te droog:

 

Soo diep en soo ondiep pas als sy moghten sincken,

 

En vinden spys genoegh, en niet te veel te drincken;

2675

En die dien overslagh verdoemden metter haest,

 

Staen d'uytkomst aen en sien verwondert en verbaest.

 

En d'opkomst staet haer aen, en doet haer met my seggen,

 

Sulck water voor sulck' land, was geld op woecker leggen.

 

Danck hebb' de volle Vlied haer stadighe gevaer,

2680

Die 't onder-water-volck doet vlieden voor 't gevaer,

 

En inde ruyme stilt van Hofwycks klare broecken

 

De stille ruymte met sijns levens tochten soecken,

 

Van binnen veile vré voor buytens wilde vreughd

 

Met ongerustigheid, die daerom niet en deught.

2685

Onnoosel stomm geslacht, ghy komt u hier vermeiden

 

Gelijck de Landheer doet: 't is Hofwyck voor ons beiden;

 

Ick schuyl'er voor 't geraes, ghy duyckt'er voor 't getier:

 

Een jnsicht, een bescheid, een einde brengt ons hier.

 

Maer, soo ghy spreken kost, hoe soudt ghy my beliegen,

2690

Hoe soudt ghy in de Vliet 't Hofwycker-hoofsch bedrieghen

 

Ontdecken voor den mond van d'een' en d'ander' sloot,

 

En roepen, ‘Siet u voor, daer binnen woont de dood;

 

‘Het water iss'er koel in Vijver en in Grachten,

 

‘Maer heete Ketelen en Roosters staen en wachten

2695

‘Dry voeten vande vreughd; men speelt'er met het nett,

 

‘En die daer slapen will smoort in 't gevierde bedd:

 

‘Men noodt'er ons te gast, maer om den Waerd te spysen;

 

‘Dat 's Hofwycks en dat 's Haeghs: lett op den raed der Wysen,

 

‘En steeckt u in geen gat daer geen gat door en is.

2700

Die dat bevroeden kan is kloecker als een viss.

 

Is 't niet vermaecks genoegh de Vissen te verrassen,

 

Hoort, Vreemdelingh, en spreeckt genadigh van mijn' plassen:

 

Een Vijver is voll vreughds, all waer hy Visseloos:

 

Lett op die Boomkens hier, lett ginder op die Roos,

2705

En all wat om den boord van mijn' gecierde grachten

 

Hofwycker Hof verrijckt met ongemeene prachten:

 

Een' Roose maeckter twee, vijf Boomkens zijnder tien,

 

Vijf op het water-vlack, vijf of het land gesien.

 

Indien ick niet en dool, dit Peerdje treckt noch stijver,

2710

En 't is de tweede reis gewoeckert met mijn' vijver.

 

Twee huysen voor een Huys, twee Eilanden voor een,

 

Is weeldrigh' Alchumy, of ick en kender geen.

+ [krit] Bij vs. 2706 in marg.: Ripae fraxino multâ, multâ populo vestiuntur: quas perspicuus amnis velut mersus viridi imagine annumerat. Plin. Sec. Ep. l. 8.

[p. 336]

 

⁺

 

Goud-jagers holl en doll, en spott niet met mijn' winsten,

 

Sy gaen voor d'uwe verr, of wegens' op, ten minsten;

2715

Ghy meent een' dobb'le kans te nutten, en ick oock;

 

Ick teer op schaduwen, en ghy verteert in roock:

 

Mijn' schaduwen staen vast, uw roock en kan maer vluchten,

 

Uw' zijn verdwijnende, mijn' stadighe genuchten;

 

Uw' droomen kosten geld, de mijne niet een' duyt,

2720

En duren, dat ghy 't weet, all gaet de dagh-keers uyt:

 

De Nacht-keers volght'er op en thoont my weer mijn' schatten,

 

Soo, datt'er een Narciss sou pooghen naer te vatten;

 

En 't waer den Jongelingh vergeven, als hy sagh

 

All wat ick sie by nacht, en by den vollen dagh.

2725

'K sie boomen voet aen voet, 'k sie menschen met de voeten,

 

En sonder struyckelen, malkanderen ontmoeten,

 

'K sie, of ick meen te sien, de weder-zy van 't Rond,

 

Als of ick in Iapan aen geen' zy Banda stond:

 

'K sie schuyten kiel aen kiel met averechtsche vrachten,

2730

'K sie hoeck en hengel-roe versien van dobb'le schachten,

 

'K sie Swanen dompelen en boven 't water uyt,

 

'K sie alle dingh noch eens; en even als 't geluyd

 

Dat vande bergen stuyt en vande wilde wouden,

 

En van een' hollen Muer, voor soeter werdt gehouden

2735

Dan Trommel of Trompett, die 't doen doen wat het doet;

 

Soo zijn mijn' schaduwen, of schynen noch soo soet,

 

Als 't schepsel dat haer baert en schepselen doet schijnen.

 

'T is waer, sy gaen te niet; maer sien wy niet verdwijnen

 

Al wat de wereld draeght? en Croonen en Gebied,

2740

En sulcke schaduwen vergaens' in 't ende niet?

 

Zijn alle dingen dood, is 't Vijvertje bevrosen?

 

Ick vraegh mijn' rappe jeughd of 't qualick was gekosen,

 

Wat waters voor wat gras, een' ry-baen voor een' wey?

 

De Schaetsen swegen 't niet, als 't anders niemand sey:

2745

Die schetteren 't my toe, terwijl sy dusend quicken

 

In heen en weder-baen om Hofwyck henen stricken,

 

En tuygen by den draed van 't slingerende Stael

 

Hoe oneenparigh is het Menschelick gemael,

 

Hoe vele naer een witt door vele weghen trachten,

2750

En elck door andere; hoe 't werren der gedachten

 

De wereld overkruyst: Kort om, waer uyt ontstaet

 

'T oneindigh vuyl Papier dat Cassen overlaedt,

 

Dat boecken swellen doet, daer solderen af stenen,

 

Die d'oude walghen doen, die kinderen beweenen,

+ [krit] vs. 2718 verdwijnende De 1^ste uitg. en K.a.: verdrijvende - vs. 2733 wilde K.a.: woeste - vs. 2747 en 2748 niet in K.a. - K.b..: En doen my door 't gewoel van soo veel beenen sien, Hoe wonderlick verscheelt het poogen van de li'en:

[p. 337]

 

⁺⁺

2755

Van kinds been af verbeent met schrick van wetenschapp;

 

Dat schrijven, segh ick, en dit kruysseling geschrapp

 

Van Schaetsen slaen op een. De waerheid is te vinden

 

Door weghen recht en kort: wy soeckens' als de blinden;

 

En swieren gins en weer, en maken langh van kort;

2760

Soo dat een rijs tot Boom, een blad tot bladen wordt,

 

En bladen tot een Boeck, en Boecken wilde wouden,

 

Daer wy den overlast soo wel af missen souden,

 

Als 't konstigh ongesond van spys en over-vloed

 

Die ons doet quijnen en den Apotheker voedt.

2765

Hoe rijp is dese text om bladen voll te preken!

 

Maer 't waer een sott bestaen het quaed met quaed te wreken,

 

Veel schrijven met veel klaps: mijn Rydertjens zijn moe;

 

Sy doen de Schaetsen af, en ick de Venster toe.

 

Verheught u, Leser-lief: 't is met my omgekomen,

2770

Mijn' penn is afgedicht; vreest voor geen' langer droomen;

 

'T kan soo voor eens bestaen, en nu ick, uyt gemaelt,

 

Naer schijn en schaduwen tot Schaets-spel ben gedaelt,

 

Soo wist ick lichtelick niet lyvighs meer te vinden

 

Daerom ick uw geduld aen 't mijne sou verbinden.

2775

Gevalt u, voor de moeyt, van 't kinder-mael te zijn;

 

Wy sullen uw verdriet verdrincken in mijn' wijn;

 

Komt peist'ren in mijn' Hutt ('k sal 't geen Casteel meer noemen,

 

Ick ben soo satt als ghy van rijmen en van roemen)

 

Als 't mael te maeghwaerd is en 't laken vanden diss,

2780

Dan sal ick u in 't kort doen sien wat Hofwyck is,

 

En voeden noch uw oogh met lieffelicker dinghen

 

Dan die ick my vermeet te seggen oft te singen.

 

Ten Oosten met een Dorp dat geen gelijck en kent,

 

Ten Zuyden met een' Wey die tegen 't Veen belendt,

2785

En duysend Wandelaers met vier gekloofde voeten,

 

Die Hofwyck met den dagh beleefdelick begroeten

 

En loeyen my 't bedd uyt, en roepen in haer' spraeck,

 

‘Op, luyaerd, uyt de Pluym, en schaemt u vanden vaeck;

 

‘Past op de Peerelen die in ons' eetsael flonck'ren,

2790

‘Eers' ons 't steil Sonnen-vier komt rooven en verdonck'ren;

+ [krit] Bij vs. 2756 in marg.: Itaque quod Philosophia fuit, facta Philologia est. Sen. ep. 108. Cogita, quod soleo frequenter tibi dicere, in istis nos nihil aliud quam acumen exercere. Id. ib. - vs. 2757: Si me nolueris per devia deducere, facilius ad id quo tendo perveniam. Nam (ut ille Tragicus) veritatis simplex oratio est. Ideoque illam implicare non oportet. Sen. ep. 49. Ἀπλοῦς ὁ μῦϑος τῆς ἀληϑείας ἔϕυ. Eurip. Phoen. Brevis est assertio veritatis. Symm. lib. 7. ep. 5. - vs. 2788: Surge, nugator, lacerande virgis, Surge, ne longius tibi somnus, unde Non times, detur. Auson. Ephem. Ἔγρεο, Κωνσταντῖνε, τί χάλκεον ὕπνον ἰαύεις; Anthol. lib. 5. 120. Usque quo piger dormies? quando consurges e somno tuo? Prov. 6. 9.

+ [krit] vs. 2777 peist'ren K.a.: pleist'ren K.b.. als boven.

[p. 338]

 

⁺

 

‘Daer komt de roover; inde vodden; 't is hoogh tijd;

 

‘Of denckt, ghy zijt uw deel in ons ontbyten quijt.

 

Zuyd-west-waert Hoef aen Hoef, en Voorburghs Ambachtsheeren,

 

En Delft, haer' vaste vest, daer hondert Molens keeren,

2795

En tuygen wat'er meels tot soo veel monden hoort,

 

Daer van men 't Straet-gerucht schier binnen Hofwyck hoort:

 

Dan Rijswyck, 't schoone Vleck, dat Princen kon bekoren:

 

Ter Westelicker Sonn den lieven Haeghschen Toren,

 

En, over 't Broeckerhoy, der Graven hooghe Woud,

2800

En voorts de witte wall van 't Scheveninger Sout.

 

Kiest venster en gesicht; en weet'er af te seggen,

 

Dit keur ick voor het schoonst, dit soud ick liefst verleggen;

 

Soo weet ghy meer als ick, die noch een weerhaen ben

 

En twyffel waer ick best mijn' ooghen henen wenn.

2805

Verveelt u 't uytsien, keert; met insien sal ick 't soeten,

 

En doen u in een' Cass van Boeren-boeckjens wroeten,

 

Van Boecken uyt de Stadt, van wijsheid in 't Latyn,

 

Of in sijn Moeder, Grieksch, of, dat nu Talen zijn,

 

Parijs-werck, en niew Roomsch, of inde ronde lett'ren

2810

Van 't prachtighe Madridsch, of in het Engelsch quett'ren,

 

De Tael van alle Tael, die nergens t'huys en hoort,

 

En allom boortigh is; of die m' in Holland hoort;

 

Of in besaeit papier met letteren en noten

 

Van over Zee gebracht, of in mijn' vorm gegoten;

2815

In Véelen, soo ghy 't soeckt, in Luyten, soo 't u lust:

 

Tot dat ghy bidden sult, ‘ey, gunt mijn' sinnen rust;

 

‘'K ben Hofwijck satt gesien, gelesen, en gegeten,

 

‘En wend het naer den Haegh: al wilt ghy hem vergeten,

 

‘'T is oock een soet verblijf, spijt Hofwijck en sijn' Heer:

 

Ja (segg ick suchtende) maer was 't voor desen meer.

 

Soo scheid ick van mijn' vriend, so breeckt hy uyt mijn' banden,

 

So treed ick uyt mijn Touw, so raeckt ghy uyt mijn' handen,

 

Moe Leser, dien ick flus voor d'eerste groete gaf,

 

Nu voor de leste geef, De groote Webb is af.

 

(8. Decemb.)¹⁾.

+ [krit] Bij vs. 2806 in marg.: Quandoque licebit Nunc veterum libris, nunc somno et inertibus horis Ducere sollicitae jucunda oblivia vitae. Hor. 2. Serm. 6.

1) Die datum staat onder één der HSS., terwijl er in marg. aan is toegevoegd: postremos 78 versus uno spiritu fundebam. (Vgl. Tijdschrift voor Nederl. Taal- en Letterkunde, 1885, V, 306.)