Gedichten. Deel 3: 1636-1644

[1638]

[p. 44]

Ad Philippum Doubletium ex fracto crure decumbentem protrepticon¹⁾.

Stare loco nescis, infidas, optime rerum,
Crudeles experte niues et lubrica Brumae.
Quid facias? vel si grauior, superanda ferendo
Fortuna est. ne cede malo. Si tibia fracta est,
Ne frangi patiare animum: si multa jacenti
Elanguenda dies, noli, generose, jacentis
Doubletij meruisse notam: cum Caesare stando
Disce mori, si fata vocent: Sta corde, supinus
Corpore, dum calli coeunt: contunde dolorem
Euphoriâ: pudeat Majoribus esse minorem,
Fratribus Imperij Batavum. quid inertia longi,
Chirurgo torquente, doles fastidia lecti?
Plurimus haec interrumpet congerro vocanti,
Si vis, collusor, si vis, compotor amicus.
Si non vis, si turba nocet strepitusque dolenti,
Si mauis te, docte, frui sine teste sodali,
Ecce vel inuitum fecit fortuna Poetam:
Scribere Scazontes vacat, et stanti pede in uno.

4. Ian.

1) M.D., 140. Ook in klad, dat den datum heeft.
Waarschijnlijk is het vers gericht tot den Secretaris van 's Gravenhage (zie dl. II, 244); deze toch schreef Latijnsche verzen.

(In ejusdem lapsum)²⁾.

I, cole candorem, vani cognominis umbram,

Nec fidei in terris nil superesse puta:

Decepere virum summo candore superbae,

Quo nullo fruimur candidiore, Niues.

4. Ian.

2) M.D., 140. Ook in klad, dat den datum heeft. Het versje heeft in het HS. geen titel.

Lamberto Goris syndico Noviomagensi de effestucatione tractatum edenti³⁾.

Rerum immobilium est effestucatio, scribis.

Quam tamen hoc verum non sit ubique vide:

3) Lambert Goris, waarschijnlijk te Arnhem geboren, studeerde buiten 's lands, werd in 1625 hoogleeraar in de rechten te Harderwijk en nog in hetzelfde jaar pensionaris van Nijmegen. Hij stierf in Juni 1651, nadat hij verscheidene wetenschappelijke werken had geschreven. In 1635 was de 2de druk uitgegeven van het werk, waarop door H. gedoeld wordt en dat tot titel heeft: Adversariorum juris subcesivorum tractatus IV. quibus ultra Frederici a Sande commentationem de effestucatione, accessere Annotata perpetua, quibus non solum consuetudines Gelriae et Zutphaniae sed etiam Brabantiae, Hollandiae, ac totius propemodum Belgii et Galliae mores ac consuetudines illustrantur, Arnh. 1635.

[p. 45]

 

In te noster amor res est immobilis: Illum

 

Effestucari posse nego. dubitas?

5

Effestucari rem posse meam nego, si quae

 

Effestucando non fit, amice, tua.

 

6. Ian.

(Ad Phil. Doubletium)¹⁾⁺.

Ὦ ἵππων ϕίλε, τήν τε ϕύσιν καὶ τοὔνομα λαμπρόν.

Quâ primâ poteris linquere strata die;

Dum callus venit et venienti robora callo,

Quo nondum fueras jure ϕίλιππος eris.

7. Ian.

1) M.D., 141, met den titel: Ad eundem. Het versje heeft in het HS. geen titel. Ook in klad, met den datum.

+ [krit] vs. 1 eerst: Ὦ ἵππων ϕίλε naturâ tituloque, Philippe; - vs. 2 klad: Si vernâ valeas

[Doubletium proprio rabies armauit Iambo]

Doubletium proprio rabies armauit Iambo²⁾,

Pentametrum durâ lege poëma creat.

Quâ nixus ratione? quid est cur arma ferocis

Archilochi voluit posthabuisse nouis?

Cuius clauda vetus decuit vestigia Scazon,

Qui curto truncus maluit ire metro?

Credidit, ut res est, vilem de crimine vili

Historiam senos non meruisse pedes.

13. Ian.

2) M.D., 141, met den titel: In eosdem (versiculos). Het versje heeft in het HS. geen titel. Ook in klad, met den datum.
Bij vs. 1 in marg.: Archilochum proprio rabies armauit Iambo. Hor. de Art.

In eiusdem adhuc aegri versiculos invectivos de re pauci³⁾.

Facundos gemitus, aegri non aegra, supini

Non prostrata mei somnia Doubletij

Qui legis, exclama, quantos canet integra quondam,

Quae dedit hos tantos Tibia fracta modos!

14. Ian.

3) M.D., 140. Ook in klad, met den datum.

Eiusdem nomine⁴⁾.

Quâ visâ perij, quam primo captus amaBAM

Intuitu, assedit blanda Tonina mihi.

Stare loco, fateor, nequij; sed stare jacentem

Instinctu docuit protinus illa nouo.

Quid? pede stante steti? neutro. vel crure? nec ullo:

Parte mei multo nobiliore steti.

4) Ook in klad, dat den datum heeft.
Bij vs. 2 in marg.: Onsen Teunis.

[p. 46]

 

⁺

 

Este procul Medici, et quae stantem stare docendo

 

Nectis inexpletas turba cruenta moras:

 

Standi in judicio personam, judice standi

10

Cypride, cui mens et m ... constat, habet.

 

18. Ian.

+ [krit] vs. 10 m ..... klad: mentula

(Ad amicum secundas nuptias suadentem)¹⁾.

Qui laudas noua vota pater viduus mihi, nec te,

Nec me, nec Stellam nosse fatere meam.

Si te, non studeas tua, non cures mea, vili

Libertate, nouo subdere colla jugo.

Si me, si quinâ stipatum prole parentem,

Non siet hic, dicas, nulla nouerca grauis.

Si Stellam nôris, non credas ulla dedisse

Saecula, non speres ulla datura parem.

24. Ian.

1) M.D., 146. Het HS. heeft geen titel.

Cupio dissolvi. Op de dood van sterre.²⁾.

Of droom ick, en is 't nacht, of is mijn' Sterr verdwenen?

Ick waeck, en 't is hoogh dagh, en sie mijn' Sterre niet.

O Hemelen, die mij haer aengesicht verbiedt,

Spreeckt menschen-tael, en seght, waer is mijn' Sterre henen?
Den Hemel slaet geluyd, ick hoor hem door mijn stenen,

En seght, mijn' Sterre staet in 't heilighe gebied,

Daer sij de Godheid, daer de Godheid haer besiet,

En, voeght het lacchen daer, belacht mijn ijdel weenen.

Nu, Dood, nu Snick, met-een verschenen en verbij,

Nu, doorgang van een' Steen, van een gesteên, ten leven,
Dunn Schutsel, staet naer bij, 'ksal 't v te danck vergeven;

Komt, dood, en maeckt mij korts van deze Cortsen vrij:

'Kverlang in 'teewigh licht te samen te sien sweven
Mijn Heil, mijn Lief, mijn Lijf, mijn' God, mijn' Sterr en mij.

24. Ian.³⁾.

2) K.b., I, 252. Het versje werd achter het Daghwerck geplaatst. In K.a. zijn de Lat. woorden uit den titel weggelaten.

3) Onder het vers staan de woorden: Οὐ παραιτοῦμαι τὸ ἀποϑανεῖν. Act. 25.11. Luce non gratâ fruor. Absit crimen a fatis meis, mori juuabit. Sen. Oct. 1. 3.

Ad typographum reipublicae descriptionem Batavae parvo volumine edentem⁴⁾.

Falleris aut fallis, contracte Typographe; non Res

Publica quam cudis; Recula publicula est.

2. Feb.

4) M.D., 142.

[p. 47]

Stellae dextera Gijpso efformata¹⁾.

Me spondente, sacri coiërunt foedera lecti;

Me nectente, duae viximus una caro.

Candori comes accessit Constantia: ne qua

Candida deficerem, saxea facta fui.

Defeci collapsa tamen, nexuque soluto

Quae sacrârat Amor vincula deserui.

Perfida deserui? non si tortore tyranno

Arguar, euincant ultima jura ream.

Iudicet ipsa Fides quo culper crimine, quam, cum

Soluere non possent Fata, scidere manum.

7. Feb.

1) M.D., 135, met den titel: Ejusdem dextera e gypso, quasi ad carpum abscissa.

Ad illustrem virum obscuro loco natum²⁾.

Stemmata quid faciunt? nascuntur in aethere ranae;

Terrae diuitias infima Terra parit.

Quod splendes Auri est; Auri, quod origine vili es:

Aureus et Terrae filius esse potes.

ult.^o (28) Feb.

2) M.D., 142.

[Gebreeckt u ijet aen 'twerck]

Gebreeckt u ijet aen 'twerck, (het meest gebreeckt'er aen³⁾⁺,
Mijn Leser, en ick ben voor 'tmidden blyven steken)
Hoe korter Dicht, hoe min misdichtens is begaen;
Hoe meerder uw gebreck, hoe minder mijn' gebreken.

Vornae 4. Iunij.

3) K.b., I, 176. In 2 HSS. Het versje gaat aan het Daghwerck vooraf.

+ [krit] vs. 2 'tmidden 1 HS.: halfwegh als in K.a.

In E. Puteani gnomas Belgicas⁴⁾.

Quas peregre corrasit opes, quas exul Athenis,

Non sibi, quas Romae, non sibi, delicias,

Delicium Saecli, Patriae vernaculus offert

Immenso Scriptor codice et exiguo.

Infinita sui subyt compendia virtus,

Hellada cum Latio charta Brabanta capit.

Ferte Iouis frondem; seruati Ciuis honorem,

Venloa cum Grudijs me meruisse probant.

Ingentem Erijcium, Batauo duce, et hoste, et amico

Hugenio, reducem, si legis, hostis, habes.

Vornae. 6. Iunij.

4) M.D., 142.
In 1638 gaf Puteanus onder het pseudoniem Honorius van den Born uit: Sedigh Leven, met Kort-dicht-stichtighe Spreukbeelden, tot borgherlick ghebruyck voorghestelt. Tot Loven, Bij Everaerdt de Witte, enz., anno 1638. In 1639 verscheen een tweede druk, in 1641 eene Toe-maete. Zie Edw. van Even in de Dietsche Warande. Nieuwe Reeks, I, 1888, blz. 556-579, waar eenige van de 366 puntdichten, die het zeldzame boekje bevat, staan afgedrukt.

[p. 48]

Daghwerck. Huys-raed¹⁾⁺⁺.

^1. Sterre, die mij in de Sterren

Menigh ontij doet verwerren,

Keurigh, of mij een' van all'

Als mijn' eighen sterr gevall;

1) K.b., I, 189. In 3 HSS.; slechts één daarvan, het klad, is geheel van H.'s hand. Van een ander is vs. 1-597 zeker door eene vrouw, misschien wel door Susanne van Baerle, geschreven, en vs. 597-1969 door iemand, wiens handschrift meermalen bij de papieren van H. wordt gevonden. Ook het 3de HS. is niet van H., behalve vs. 1972 tot het einde; die versregels zijn door den dichter zelven geschreven. Dit HS. heeft als kopie voor K.a. gediend. De beide eerste HSS. missen de onderverdeeling, die H. in zijn gedicht door cijfers heeft aangebracht, en de aanteekeningen, naar welke die cijfers verwijzen. In het laatstgenoemde HS. zijn die aanteekeningen door H. zelven op de opengelaten bladzijden naast den tekst geschreven. Zij komen ook afzonderlijk voor; H. begon ze te schrijven ‘2. Iunij 1638 opde Voorn’ en voltooide ze den 19den Juni te Noordgeest. Ook de inleiding ‘Voor mijn' Uytlegging’ en het proza, dat de dichter aan het slot schreef, komen zoowel bij het 3de HS. als afzonderlijk voor. Een kort plan voor het gedicht, in het Latijn gesteld, bevindt zich eveneens onder de papieren. - De vele afwijkingen in het 2de HS. doen vermoeden, dat het eerste HS., waarnaar onze tekst is genomen, niet het oorspronkelijke klad van het Daghwerck is geweest, en in een brief aan Puteanus van 25 Juni 1638 (Epist. Lat.) zegt H., dat het gedicht is ‘recognitum nuper et seuere castigatum’.
H. begon met het Daghwerck waarschijnlijk in 1627, zeer kort na zijn huwelijk, toen hij nog niet wist, of zijn echt kinderloos zou zijn of niet (vgl. vs. 161, vlgg.), terwijl toch zijn oudste zoon den 10den Maart 1628 werd geboren. Een gedeelte van het gedicht is na den zomer van 1629 geschreven (vgl. vs. 407, vlgg.). Waarschijnlijk kwam het grootste deel in 1630 tot stand, toen H. den zomer rustig in zijn eigen huis kon doorbrengen en zich verheugen in zijn gelukkig huwelijksleven (zie Jorissen, Const. Huyg., 231, 232). Vs. 1972 tot het einde werd in Juni 1638 gedicht; na den dood van Sterre wilde hij het werk niet voltooien. Over het ontstaan van het werk schreef hij den 10den April 1639 aan Anna Maria van Schurman: ‘Poemation vides, in gratiam et impulsu olim τῆς μακαρίτιδος calide inchoatum, sensim et, quae vitae meae sors est, desultorio impetu productum, tandem acerbo eius funere, cuius de suaui mecum contubernio summum argumenti erat, repente abruptum’.
In 1639 heeft H. er aan gedacht zijn Daghwerck uit te geven (zie Hooft's Brieven, III, 277). Den 7den Febr. zond hij het HS. aan Hooft, om het na lezing aan Barlaeus ter hand te stellen; ook Mostaert, Baeck en Vondel moesten het zien. ‘Willen zy yeder verstaen, om yets in dicht van haer gevoelen daerby te stellen, wy sullen te vaster weten, waer haren tijd gegaen is. Mijn liefste keur waere, dat deze korte roll, ten huyse van U.E., by eenighe gesamentlick moghte afgelesen werden.’ Aan dat verzoek is voldaan; de genoemde vrienden kwamen met Hooft ten huize van Barlaeus bijeen, om het gedicht te lezen (t.a.p., blz. 278). Vondel en Mostaert zetten eenige aanmerkingen op schrift, die later door H. werden weerlegd. (Het stuk is bij No. XLVIII der HSS.; het is door Jorissen uitgegeven in de Versl. en Meded. der Kon. Akad., Afd. Letterk., 1873, blz. 234-239). In Maart was het HS. van het Daghwerck in handen van den Leidschen professor M. Zuerius Boxhornius (vgl. K.b., I, 185), in April van Anna Maria van Schurman (Epist. Lat.), in Mei had G. Rataller Doublet het gelezen (K.b., 180), in Nov. 1640 Dirk Graswinckel (t.a. p., 181). Allen prezen het gedicht. Toch is het voor het eerst in K.a. gedrukt. De titel was eerst in het HS.: Constantin Hvygens Heere van Zuijlichems Dagh-werck, aen syn' Sterre, wijlen Vrouw Svsanne van Baerle. Half Werck. met de reden; en ijet meer. Illvstrissimo sidervm, Stellae, animae dimidio svae, Diem vitae, Vitam diei, operis dimidivm svi, et svi, cvm aeterno lvctv D. non svvs avtor. Propera viuere, et singulos dies singulas vitas puta. Sen. ep. 101. In K.a. is alleen de Latijnsche titel behouden. Aan het gedicht liet H. het volgende stuk voorafgaan:
voor mijn' uytlegging.
Soo daer geen onderscheid en ware tuschen Dicht en onDicht^*)+, mochtmen altoos in Dicht, of altoos in onDicht schrijven. Maer het lange gebruijck segt Iae, en vele redenen bewijsen 't; alle te kennelick, om op niews te melden. Nochtans sietmen soo ongelycke dinghen hier vermengen, daer verwisselen. Daer zijn Dichters, die selden Dicht baren: meest, onDicht, in Rijm, en 'twerdt gangbaer; pro captu lectoris. Haer lof is; sij spreken klaer, en behoeven geen' tolck. Soo en doen sij: Maer wie soude haer de duysterheid vergeven? haer Dicht is onDicht. Soo en ginght met de Oude niet. Haer Dicht was Dicht; verre van onDicht; en behoefde wat vertolcks. Wel den ghenen die sich in de moeijte gesteken hebben. Sonder haer, de soetste wijsheid van eertijds waer ons onkundige vruchteloos. Maer de Tolcken hebben hier en daer de Weldaed vergalt. Sij hebben den Dichteren menighmael toegedicht 'tgene haer noijt inden sinn en quam. Den weinighen die noch heden d'oude nae dichten, hebb ick 'tselve ongevall sien overkomen; en 'theeft mij schouw van alle schaduwen gemaeckt: mij, die d'oude als een' scheeve schaduwe volghe, en nochtans volghe. Soo ben ick mijn eighen Tolck geworden. Neemt het wel of qualick, Leser; Leest mij, of laet mij ongelesen. Mijn recht is, gelesen te werden soo het mij lust. quamend'er oock vreemde handen over, wat gedaente kregen schaduwen van schaduwen?
Se le parole che usa il scrittore, portan seco un poco non dirò di difficultà, ma d'acutezza recondita, e non cosi nota, come quelle che si dicono parlando ordinariamente, danno una certa maggior autorità alla scrittura, e fanno ch'il lettore va più retinuto e sopra di se, e meglio considera e si diletta dell' ingegno e dottrina di chi scriue, e col buon giudicio affaticandosi un poco, gusta quel piacere che s'ha nel conseguir le cose difficili, e se la ignorantia di chi legge è tanta che non possa superar quella difficultà, non è la colpa dello scrittore. Bald. Castigl. Cortig. 1.
Noordgeest. 13. Iul.

*) Prosa.

+ [krit] vs. 7 en 8 één HS.: Sterre die de son besiet Datser schaem bleeck af verschiet - vs. 14 mij 1 HS.: ick - vs. 15 stelden 1 HS.: stelde

+ [krit] Titel: Huysraed niet in 2 HSS. noch in K.a.

+ [krit] Bij vs. 2 in marg.: 1 Cor. 15.41.

1. Sterre, mijn eenigh welgevallen en geluck.

[p. 49]

5

Sterre, die veel Sterren aen sien,

 

Als de keersen bij de Maen sien,

 

Als de Maen (in mijn gesicht)

 

Bij de macht van 't Moeder-licht.

 

Sterre, mergh van all' mijn' vreugden,

10

Die mij eens met Ia verheugden,

 

Noyt bedroeven sult met Neen,

 

Tegen 'tja-woord van de Re'en.

 

Sterre, regel van mijn' reden,

 

All van doe mij mijn' gebeden

15

Voor uw' reden stelden veil;

 

Sterre, alleen en all mijn heil,

[p. 50]

 

^2. Nu 't den Hemel soo gepast heeft

 

Dat mijn' siel aen d'uwe vast leeft,

 

Dat Ick Gij, en t'eener tijd

20

Ghij tot Ick geworden zijt,

 

Nu wij maer van naem en schillen,

 

Nu mijn' lusten zijn uw' willen,

 

All uw willen all mijn lust,

 

Yeders vrede elkanders rust;

25

^3. Luystert nae de overslagen

 

Die mijn' Siele, lang gedragen,

 

Nu voldragen, barens-ree,

 

Als een' droppel in uw' Zee

 

Van bescheidenheid will schencken,

30

En uw krachtigher bedencken

 

Halen over 'tkinder-kraem

 

Daer sij gaern te bedd af quaem.

 

'T kint sal Ernst van voorraed heeten;

 

Helpt mij door den arbeid sweeten,

35

Daer Ghij Ick zijt, en Ick ghij,

 

Moet de moeder heeten, Wij.

 

^4.++ Soo en vrees ick voor uw' straff niet,

 

Off ick hier te schielick afliet,

 

Daer te langhe lagh en sponn

40

Over wat ick eens begonn,

 

Of mij hier mijn' hand ontholde,

 

Om een Rijm die ronder rolde

 

Dan de Reden; of ick daer

 

Wrang, of hier te lecker waer.

45

'Tis uw hert dat in mijn' adren

 

Dese krachten helpt vergadren,

 

'T is het mijn dat in u schuylt,

 

Ziel is tegen Ziel geruylt.

 

Staet u niet in aller feilen

50

Wederhelft met mij te deilen?

 

Of wat feilen kander zijn

 

Dat of 'tuwe zij of 'tmijn?

2. Dewijle God de Heere ons naer Ziel en Lichaem heeft gevoeght.

3. Hoort en helpt mij uijten 'tghene ick daerop over langhe hebb erdacht.

4. Mits wij een ende eens zijn, ende dit werck gelijcker hand te weghe brenghen, sult ghy deel aen de feilen ende onfeilen hebben, ende ick uw berispen minder schroomen.

+ [krit] Bij vs. 17 (in K.a.): Anima illius animae hujus devincta est. Gen. 44.30. Scias spiritum uxoris meae in meo verti. Sen. ep. 104.

+ [krit] vs. 19 en 't eener 1 HS.: op eener - vs. 20 Ghij tot 1 HS.: En ghij - vs. 41-45 ontbreken in 1 HS. - vs. 51 feilen 1 HS.: feile - vs. 52 hetz. HS.: Die of uw zij of de mijn

[p. 51]

 

Luystert dan; en hoort ghij dolen,

 

Denckt, dat was ons bey verholen,

55

Soo u yet om 'therte lacht,

 

Segt, soo hadd' ick 't oock gedacht.

 

^5. Hoe wij dese kleine wereld,

 

Die ghij, Sterr, alleen beperelt,

 

Die ick, verr van uws gelijck,

60

Ick, en ick alleen beslijck,

 

Dese, om nauwer te beschrijven,

 

Bedd-gemeente van twee Lijven,

 

Van twee lieven, segg ick best,

 

Tortelen van eener nest,

65

Tamelixt bestieren sullen,

 

En met vreugd op vreugd vervullen,

 

Hebb ick, hebben ick en ghij

 

Dus beregelt, seggen wij.

 

^6. God, de God die ons gepaert heeft,

70

God de Soon die hij gebaert heeft,

 

God de Geest, met-all, met-een,

 

God allom, alltyd, alleen

 

Sal de Vader-Meester wesen

 

Die wij vriendlijck sullen vreesen,

75

Ende ons eerste onderwindt

 

Daer de wijsheit af beghint.

 

^7.++ 'Smerghens eer wij 'tlicht ontmoeten,

 

Sullen wij die Godheid groeten,

 

Smergens eer de dagh ontwaeckt

80

En de Sonn de Sterren staeckt.

 

Sulcken ure koos de speelmann,

 

Die soo dick de danckbaer' Veel nam,

 

Daer af 'theilige geluyt

 

Noch in onse ooren tuijtt.

85

Een van beider nuchtre monden

 

Sal de schuld van beider sonden

 

Voeren voor 'tgenadigh recht

 

Daer geen boeren tong te slecht,

5. Mijn, ick segge, ons voornemen is, by Voor-raed vast te stellen, hoe wij op het gevoeghelixt te samen sullen hebben te leven.

6. Gods vreese sullen wij voor all betrachten.

7. Des merghens vroegh, sulx de gewoonte was vande Proph. David, sullen wij Hem aen roepen, seggende:

+ [krit] Bij vs. 81: Psal. 130.

+ [krit] vs. 59 en 60 hetz. HS.: Die ick qualijck dencken derv' Hoe ick meest alleen bederv' - vs. 75 hetz. HS.: Tpast voor all te recht besint - vs. 78 die hetz. HS.: de - vs. 81 Speelmann 1 HS.: Coningh als in K.a. - vs. 82 1 HS.: Die sijn' nachten aen 'tgetoon hing, als in K.a.

[p. 52]

 

Daer geen dubbel hert te dicht is,

90

Daer het saligh tegenwicht is

 

Onser schael, die altyd helt,

 

God met God te vre'en gestelt.

 

'Tzaligh opsicht onser wegen

 

Sullen wij hem toe bewegen,

95

Hem, beweeglick met een woord

 

Dat men maer in 'thert en hoort.

 

^8. Heer, bejeghent ons' gebreken,

 

Sult ghij, Sterre, off sal ick spreken,

 

Leert ons eischen wat ons dient:

100

^9. En ontfanght voor 'tonverdiend,

 

Voor 'tonendelick ontfarmen

 

Ons altoos onnutt', ons armen,

 

Ons ondanckbaeren gegunt,

 

Onser herten beste munt,

105

Danckbaerheid in woorden, wercken,

 

In gedachten te bemercken,

 

Stichtelick voor 's naesten oogh,

 

Heilichlick voor 't dijn' om hoogh.

 

^10. Deckt het misdoen onser daghen

110

Met het voldoen en voldraghen

 

Van Hem Mensch en van Hem God,

 

Hem 'tvoll-op van dijn Gebod.

 

^11. Hoedt ons, daer wij heden leggen,

 

Daer wij swijgen, daer wij seggen,

115

Daer wij wandelen of staen,

 

Met ons selven overla'en.

 

Laet ons over ons niet storten,

 

^12.++ Heet ons, uwe Englen, schorten;

 

Heet ons willen wat ghij heet,

120

Die ghij onsen onwill weet

 

En altijd geneghen herten

 

Om dyn' lydsaemheit te terten,

8. Heere komt ons onverstand te gemoet, ende leert ons bidden.

9. Geeft ons ende ontfanght van ons onse oprechte danckbaerheit voor dijne oneindighe barmherticheden.

10. Vergeeft ons onse misdaden om de voldoeninghe des Heeren Iesu Christi.

11. Weest allom onse hoede. Bewaert ons voor ons selven.

12. Overstreeft onsen boosen wederwill.

+ [krit] Bij vs. 97: Κύριε δίδαξον ἡμᾶς προςεύχεσϑαι. Luc. 9.11.1. Suggere, Domine, quid de te cogitem, doce quibus te sermonibus invocem. Aug. Med. - vs. 119: Fac velle quod jubes, et jube quod vis. Aug.

+ [krit] vs. 89 dubbel hert 1 HS.: dobbelheijt - vs. 93 'Tzaligh 1 HS.: Theijlich - vs. 97-113 ontbreken in 1 HS. - vs. 100 1 HS.: Geeft en neemt als in K.a. - vs. 113-116 1 HS.: Hoet ons Heere daer wij leggen, Sal ick Sterre of sult ghij seggen, Hoet ons daer wij heenen gaen - vs. 119 Heet K.a.: Doet

[p. 53]

 

En altyd gebeten bloed

 

Tegen wat ghij heett en doet.

125

^13. Seghent Ziel en seghent Leden,

 

Doetse beyd' haer pond besteden

 

Dij ter eeren, dij alleen,

 

Eigenaer van Ziel en le'en.

 

^14. Moet het huys van dese sinnen

130

Nu een' huyvering van binnen,

 

Nu een' stoot van buyten aen,

 

Nu een dobbel quaed begaen,

 

Slaet geneselicke slagen,

 

Die wij dan, en dan maer dragen,

135

Dat ons naerden suren dagh

 

'tSoete weer te schooner lacch.

 

^15. Overwicht van noodlickheden

 

Dobbel op het brood van heden

 

Heeft alreeds dyn' milde hand

140

In ons' ackeren geplant;

 

Lijdt niet datter onse Zielen

 

Hare tochten in vernielen,

 

En versmooren daer het vier

 

Dat veel hoogher hoort als hier;

145

^16. Leert ons 'tleen als leen besitten,

 

En in tijds de herten splitten,

 

Daer af 'tminste weder-deel

 

Aen de tydlickheid verheel';

 

T'allen stonden even vaerdigh

150

Om den ballast van dit Aerdigh

 

Uyt te werpen in sijn' Zee,

 

En soo kommerloos de ree,

 

Ia de steile rotz beklimmen,

 

Daer de werelds loose schimmen

155

In het prachtigh Niet-met-all

 

Onder ons verdwijnen sal.

 

^17.++ Staet'er in dijn heiligh voorsien,

13. Zeghent onse zielen ende lichamen, sulx dat beide sich tot dijner eere besteden.

14. Treft ons niet als met genadelicke ende genezelicke kranckheden.

15. Laet niet toe dat wij onse herten verhangen aende tydelicke middelen, daermede ghij ons mildelick gezegent hebt.

16. Maer altoos willigh ende vaerdigh mogen zijn, om daeraf te scheiden, ende onbelast ten Hemel te gaen.

17. Is 't by dij van eewicheid geschickt, dat kinderen van ons geboren werdden, weest haer genadigh God van 'tbeghinn ten einde haeres levens.

+ [krit] Bij vs. 153: Ps. 15.1. Ps. 43.3.

+ [krit] vs. 127 1 HS.: U ten oorboor, u alleen - vs. 130 huyvering 1 HS.: suijseling - vs. 133 geneselicke 1 HS. eerst: verdraeghelicke - vs. 139 dyn 1 HS.: uw - vs. 146 in eerst bij 1 HS.: bij

[p. 54]

 

Daer dijn' ooghen langs het spoor sien

 

Van der dinghen eewigh wiel,

160

Dat dij eens voor all beviel,

 

Staet'er dat uyt dit versamen

 

Onser namen erfgenamen

 

Spruijten moeten, een off meer,

 

'Tzij dan, Heere, dij ter eer,

165

Dij ten dienste; Laetse dijn' zijn

 

Eerse door de Moeders pijn zijn,

 

Laetse dyn' zijn tot de uer

 

Als de geesten uyt de huer

 

Vande leden sullen scheiden,

170

En dyn' tweede komst verbeiden,

 

Met verlangen naerden dagh

 

Daer 'tGeloof maer tegen magh.

 

^18. Werpt een ernstigh medelijden

 

Over 'tonweer onser tijden,

175

Over 't ijselick gewipp

 

Van dijn tuymelende Schip.

 

Buyten lijdt het vande baren,

 

Die het nu te nauw benaeren,

 

En van allen sijden slaen;

180

Binnen heeft het noyt gedaen

 

Met het heelen van de spleten

 

Die der nyd en spijt in reten.

 

Slaep niet, zij niet langher doov

 

Onder ons van klein geloov.

185

^19. Stier de Stierluy van dat schipp, en

 

Sluyt haer' herten op haer' lippen,

 

Lij geen Babel in haer werck

 

Dien het dack-dicht van dijn' kerck

 

Met den binnen-bouw betrouwt is;

190

^20.++ Laet de leughen, die soo oud is

 

Datse kindsch geworden schijnt

 

En all groeyende verdwijnt,

 

Groeyende voor haer verdwijnen

 

Die ghij eens hebt willen mijnen

18. Erbarmt dij over de buyten ende binnen swarigheden dijner kercke.

19. Zegent de dienaren dijnes Woords met eendracht.

20. Soo dat sij de dolinghen verdelghen.

+ [krit] Bij vs. 166: Ps. 139.13. - vs. 172: Rom. 1.17. Act. 10.43. - vs. 183: Marc. 4.38, 40.

+ [krit] vs. 173 Werpt 1 HS.: Slaet - vs. 183 Slaep 2 HSS.: Slaept als in K.a. - zij 2 HSS.: zijt als in K.a. - vs. 185 Stier 1 HS.: Stiert - vs. 187 Lij 1 HS.: Lijdt als in K.a.

[p. 55]

195

Tot den huys-dienst, en niet meer,

 

Van dijn' erffenissen, Heer.

 

^21. Oh, gelijck haer heiligh herder,

 

Tot den huys-dienst, en niet verder

 

Laetse sich verledigen.

200

^22. Maer, voor 'tbest verdedigen,

 

Leertse leven soo sij leeren

 

En met weldoen wel bekeeren;

 

Seggen heeft geen seggens macht

 

Daer 't de segger eerst veracht;

205

Voordoen, is geweld van reden,

 

Die het keyen hert kan kneden,

 

En dijn vleeschgeworden woord

 

Werd gesien gelijck gehoort.

 

^23. Stae de voorste vande Vorsten

210

Die de voorste waghen dorsten

 

Haer en 'thaere' in dijn gevecht:

 

^24. Tree niet in het scherpste recht

 

Over 'tmenigh overtreden

 

Van haer' weelderighe leden,

215

Van haer' Zielen inde weeld

 

Ongevoelick over eeldt.

 

Hooge, helle slibber-wegen

 

Hebben sij te deel gekregen;

 

Meest haer leven is soo glad

220

Datter oogh noch voet op vatt.

 

Laet de haer' voor struyckling boeten

 

Min als andre minder voeten,

 

Die door oneenpariche'en

 

Van vermaeck, van swariche'en,

225

Van gedeckte en bloote leden

 

Slepen, ja, maer vaster treden.

 

^25.++ Frederic, dijn eighen held,

 

Tegen 't stijgende geweld

21. Bekommerende sich, als Christus haer Heer, alleen met haer beroep.

22. Bevestigende haer' leere met het voorbeeld van haer leven, daer 'tmeeste bewegen in is.

23. Zegent de Princen die dijne sake verdedighen.

24. Vergeeft de sonden haerer Weelde, die slibberigh is, by de stramme banen vande ghene die door voor en tegenspoed wandelen.

25. Zegent het beleid des Princen van Orange met geluck, met liefde des volcks, met nyd des vijands.

+ [krit] Bij vs. 201: Qui vitâ doceant, et quos magis admireris cum videris, quam cum audieris. Sen. ep. 52. Quid faciendum sit a faciente discendum est. Id. ep. 98. Quidam exempla seipsos inutilis disciplinae circumferunt. Id. ep. 108.

+ [krit] vs. 209 Stae 1 HS.: Staet als in K.a. - vs. 212 Tree 2 HSS.: Treedt als in K.a.

[p. 56]

 

Van steegh Oostenrijck gestegen,

230

Frederick, 'tmergh van den zegen

 

Dien ghij noch de kleine rest

 

Dijner Cudde gunt op 'tlest,

 

Frederick doe staegh bedijen,

 

En beminnen, en benijen

235

In sijn vriendelick gesagh;

 

Raed, of aen, of wapen-slagh

 

Feile noyt van sijn bestellen;

 

^26. Laetse 't voor den slagh ontgellen,

 

Die daer moglick hand en moed

240

Scherpen op sijn edel bloed;

 

Donder noyt op onse daghen

 

Met den schrick van sulcke slaghen;

 

^27. Liever maeck de boose gramm

 

Met meer struycken van den stamm

245

Dan 'thaer luste te verdelgen;

 

Voor-raed, Heer, van sulcke telgen

 

Eischen wij dijn' milde hand,

 

Die de vrijheid hier geplant

 

En de slavernij gevelt heeft.

250

^28. O, die d'oogen en 'tgeweld geeft,

 

Oogen geeft bij dit geweld:

 

Oogen eens ter wacht gestelt,

 

En die all' sien soo der veel' sien:

 

Hoedt dijn erve voor haer scheel sien

255

Daer de misslagh af ontstaet,

 

En 'tmistrouwen, ergher quaed.

 

^29.++ Laet dijn eer ons eenigh witt zijn,

 

Die in 'tkostelick besitt zijn

 

Van dijn' waerheid, schier allom

260

Uytgeluydt met pijp en tromm:

 

Schuyltse noch in 'tonkruyt elders

 

Inde rotsen, inde kelders,

 

D'oude herbergh van haer jeugd,

 

Doet dijn' Engelen de vreugd

26. Verstoort de aenslagen op sijn leven.

27. Zegent sijn huijs met Lijfs-erfgenamen.

28. Gheeft den Overicheden voorsichticheid ende eendracht.

29. Doet ons behertigen de voortplantinghe dijnes Woords, onder desselfs blinde verdruckeren.

+ [krit] Bij vs. 252: Unanimiter. - vs. 253: Rom. 12.16.15.5. - vs. 264: Luc. 15.7.

+ [krit] vs. 229 steegh 1 HS.: 'tsteegh als in K.a. - vs. 232 op 1 HS.: voor - vs. 233 doe 1 HS.: doet - vs. 241 Donder 1 HS.: Dondert als in K.a. - vs. 247 milde 1 HS.: volle

[p. 57]

265

Datse 't onkruyd onderdrucke,

 

En haer taeye rijsen rucke

 

Over 'theidensch wangewas

 

Daerse noyt geplant en was.

 

^30. Buckt genadigh over 't knielen

270

Daer de knijen en de zielen

 

Buygen eenerhanden bocht;

 

Heer, ghij hebtse eerst gesocht

 

Die dij hebben leeren soecken;

 

Soecktse noch daer d'een in doecken

275

D'een in ijsers, d'een in bloed,

 

D'een in armoed light en wroet,

 

Andere onder all versmooren,

 

En met open ooren hooren

 

Naer de traghe scheidens uer

280

Die den naesmaeck van dit suer

 

Drencken sal in stadigh blij zijn,

 

Door het hooft-voor-hooftse bij zijn

 

En het eewighe gesicht

 

Van dijn onbegrepen licht.

285

^31. Hemelsch vader, dijns naems eere

 

Zij geheilight meer en meere,

 

Naerdere dijn eewigh rijck;

 

Ghelde dijn gebod, gelijck

 

Boven, soo allom beneden;

290

Dagelix voedt onse leden;

 

Houdt ons onser schulden vrij,

 

Soo wij willen wien het zij,

 

Laet ons verre van 'tgequell zijn

 

Des benyders van ons wel zijn,

295

Want het hemelsche beleid

 

Hoort dij in der eewicheid.

 

^32.++ Soo bedachtelick ontslapen,

 

Soo versien van 'theiligh wapen,

 

Tegens Wereld, Hell en ons,

300

Sterre, sullen wij den dons

 

Onbekommerlick ontstijgen,

 

En gesonde lenden rijgen

30. Verhoort het schreijen aller krancken, gevangenen, armen, ende die daer uijt dit ellendighe leven in 'teewighe wenschen vervoert te werden.

31. Ons Vader die daer zijt inde hemelen, geheilight etc.

32. Soo gebeden hebbende sullen wij ons inde kleederen steken:

+ [krit] Bij vs. 267: Rom. 15.21. Es. 52.15. - vs. 272: Rom. 10.20. Philipp. 2.13. - vs. 282: 1. Cor. 13.12. - vs. 298: Ephes. 6.

+ [krit] vs. 285, 286 één HS.: Heilich make dijnen name Alle ziel en lichaem 't same

[p. 58]

 

In haer noodigh ongemack,

 

'T Linnen, 'twollen, 'tzijden pack.

305

^33. Maer op 'tkostelick vermallen

 

Sal ons' weelde noyt vervallen.

 

Tamelick verdeck van lijf,

 

Soo 't vermanne noch verwijv',

 

Sal de vracht zijn onser leden,

310

En, gekoppelt aen de Reden,

 

Sullen wij den Franschen dwang,

 

Niet, als andere, in 'tgedrang,

 

Maer, als andere, van verre

 

Volgen voor een valsche Sterre,

315

Die den reiser, moe geroert,

 

Voert, en noyt ten einde voert.

 

'T oude staet ons niet te ruylen

 

Tegen 't niewe, sonder pruylen

 

Over 'tstadighe berouw

320

Van de Werelds laeste vouw.

 

Laet het niewe door-gejouwt zijn,

 

Laet het oude soo veroudt zijn

 

Dat het op het jouwen stae,

 

En bij 't niew in masker gae,

325

Eer wij 't niew voor 't oude kiesen,

 

En ons in den drang verliesen

 

Die de reden, metter tijd

 

'T enden adem, overrijdt.

 

^34.+ Futseling van lint en knoopen

330

Op het spoedelixt ontloopen

 

Sal ick 't oor verlegen gaen

 

Over 'tstadigh af en aen

 

Van begheerers, van beklagers,

 

Van verdedighers, van vraghers,

335

Die op 's vorsten goedicheit

 

Door mij hebben toe geleyt.

 

Grooten sal ick eere bieden,

 

Even oft sij mij gebiedden,

 

Mindere, even oft ick haer

340

Broederlijck verbonden waer;

 

Armen, onderdruckten, weesen

 

Met noch vriendelicker wesen

33. Kleederen die ons voeghen: de niewe wijse van verre als een stall-licht ende niet geern, jae niet eer involgende dan d'oude belacchelick werde.

34. Gekleedt, sal ick mij verledighen tot de aensprake van allerhande aensoeckeren: met eerbiedinghe aende Groote, ende mewaerdicheit aenden geringhen ende armen.

+ [krit] Bij vs. 307: decorum.

[p. 59]

 

Uyt de wanhoop rapen op,

 

Niemand kwetsen met een schopp

345

Van verbijsterighe woorden,

 

Die d'onnoosele vermoorden,

 

De behoeftige verslaen

 

En ten tweeden doen vergaen.

 

^35. Kan 't niet even rond gedijen,

350

Troosteloosen te verblijen,

 

Hopeloosen bij der hand

 

'T lijf te berghen op het land,

 

'Ksal mijn eighen hert ontschulden,

 

En de weigering vergulden

355

Met een vriendelicker neen

 

Dan het jae te werden scheen.

 

Magh ick aen 't geluck niet deelen

 

Van d'ellendighe te heelen;

 

'K sal se thoonen dwers door mij

360

Wat ick in haer lijden lij.

 

Aengetoghen swaricheden

 

Werden stux gewijs geleden,

 

En gedragen als een Lijck

 

Van veel schouderen gelijck;

365

'Tscheelt een merckelick pond quellings

 

Weinigh merckelick ontstellings

 

Van een ongeveinsd gelaet,

 

Daer 'tmedooghen achter staet.

 

^36.++ Endtelick, op 'thooger dagen,

370

Van belegering ontslagen,

 

Sal ick 'twagen in 'tgedrang

 

Van het ijdel uren lang,

 

Datmen in de hoofsche muren

 

Overduldigh uyt moet dueren,

375

In een hoeckjen van fluweel,

 

Van geweven goud in geel,

 

Van Chronijcken aen de wanden,

 

Wanden die met zijde panden

35. Kan ick den bedroefden niet altoos helpen; ten minsten sal ick hem met beleeftheid bejeghenen, soo dat sij mij vinden deel in haer leed te hebben, ende wat troosts in mijn medooghen.

36. Op den voormiddagh sal ick mij te Hove begeven.

+ [krit] Bij vs. 353 (in K.b.): Hoc quidem facile praeceptum est, ut quod acturus sis, id significes te studiose ac libenter esse facturum, illud difficilius quod facere non possis, id ut jucunde neges. Cic. de petit. Cons.

+ [krit] vs. 343 rapen op K.b.: op doen staen - vs. 344 K.b.: Niemand helpen aen een traen - vs. 345 Van K.b.: Door - vs. 347 De behoeftige 1 HS.: Die d'ellendige - vs. 359 se K.b.: haer - vs. 374 Overduldigh 1 HS.: Onverduldich

[p. 60]

 

Berghen spinnewebb en stof,

380

'T evenbeeld van 'tdubbel hof.

 

^37. Maer de plichten mijner neering

 

Sullen mij tot door de sweering,

 

Door 'tbeliegen, door 'tbeklapp,

 

Door 'tbedriegen, door 'tbetrapp,

385

Door 'tbestrijcken, door 'tbestreelen,

 

Door 'tbequijlen, door 'tbequeelen,

 

Voeren in den dichten hoeck,

 

Daer mijn Vorst in 't groote Boeck

 

Van 'tbeleid van seven Landen

390

Met gestadigh' oogh en handen,

 

Over laden, onvermoedt,

 

Tegen meer als Spagnen wroet:

 

Daer de rust die wij beslapen,

 

In de vormen werdt geschapen,

395

Daer men d'onrust leven geeft

 

Daer 't verbij de Sonn af beeft.

 

Daer de wereld werdt gewogen,

 

Daer het sincken en 'tverhoogen

 

Van gebuer, vriend, vijands staet

400

Stadich in de schalen staet.

 

Daermen Groll in 'twitt besette,

 

Eerme'r lood of stael op wette;

 

Daermen 'tWeseltjen besprong

 

Iaren vroeger dan men 't vong;

405

Daermen vischten in Matanças

 

Eerder visch, of nett, of kans was;

 

Daermen 'tVuchter end ontstack,

 

En met Grobbendonck versprack

 

Eer sich 'tVuchter end verhoedde,

410

Eer oyt Grobbendonq vermoedde

 

Dat hem noch Oraegnen bloed

 

Dreighden inden trotsen vloed

 

Die sijn' ongenaeckte muren

 

Tweemael Mauritz uyt dé duren,

415

Eenmael Frederick verliet

 

Voor 'tgeluck van sijn gebied.

 

^38.++ Binnen salmen mij de woorden

 

Diemen buyten van mij hoorden

37. Door het gedrangh vande voorkamers in 's Princen Cabinet, daer hij de sorghe vande gemeene saecke bearbeidt.

38. Daer sal ick oprechtelick den dienst doen, dien ick buijten belooft hebbe, soo verre mijn vermoghen streckt.

+ [krit] Bij vs. 401: Op de Caerte.

+ [krit] vs. 413 ongenaeckte K.a.: ongemaeckte

[p. 61]

 

Melden hooren, hem te baet

420

Die sich t'mijner trouw verlaet.

 

Verre zij het listigh dencken

 

Hoe behendelick te krencken,

 

Hoe bedecktelick te slaen,

 

Met het averechts vermaen

425

Van een omgewrongen reden

 

Tegen toesegh en gebeden,

 

Tegen hoop, gegeven hoop,

 

Van een hopeloos beloop.

 

Die mij trouw eijscht, salse vinden,

430

En mij aen mijn woord verbinden,

 

't Ia geseght, en 'tneen gedaen

 

Sal maer aen 'tvermogen staen.

 

^39. Die mij aen de uytkomst meten

 

Zijn in 'tredenloos geseten,

435

'T willen gaet naer 't mij gevil,

 

'T konnen hanght aen hooger will.

 

Valt de kans ter slincker zijde,

 

Noch all blijv ick diese mijdde,

 

En begae noch bann noch boet

440

Voor 'tmisdijen mijner moet.

 

Valtse daerse mijn bestier dreef,

 

Laet het nemen of ick 'tvijer vreef

 

Uijt de vier-keij, die mij maer

 

'T vrijven kost, en voor of naer

445

Van een ander hand gevreven

 

Mogelick meer voncks sou geven.

 

^40.+ Overdanck noch overloon

 

Zijn geen' peerlen aen de kroon

 

Die der vromen hert moet kroonen.

450

'K sal de arme hand verschoonen,

 

'K sal de rijcke doen verstaen

 

Dat ick min om loon begaen

 

Dan om danck ben: min om 't dancken,

 

Min om 'tstreelige bejancken

455

Van een halver-mijne gaef,

 

Dan om 't innerlicke gaef

39. Misluckt mijn beleid, ick sal buijten schuld blijven. Luckt het; ick en hebb maer den danck van een' geringhe moeijte verdient, die een ander mogelick met meer vruchts aangewendt hadde.

40. Belooninghe sal ick van den armen ontseggen; den rijcken thoonen hoe die mijn voorneme witt geensins en is, maer het vrome genoeghen dat uyt wel-doen spruijt.

+ [krit] vs. 420 t'mijner 1 HS.: mijner - vs. 437 slincker 1 HS.: slimmer - vs. 446 voncks 1 HS.: vruchs

[p. 62]

 

Van der Zielen wel gesteltheit

 

Die haer selven in 'tgewelt heit,

 

Die de Weldaet om het Wel,

460

Sonder ander witt, bestell.

 

^41. Wie den vorsten, groote slaven,

 

Deel eijscht in haer minste gaven,

 

Slaet de Zeissen in haer gras,

 

Ia in 'tredelickst gewass

465

Daer sij 'tploegen om besweeten,

 

Van oock Gods-gelijck te heeten

 

In 'tverdeelen van de macht

 

Daerom haer te deel gebracht.

 

^42. In 'tvertieren van die panden

470

Dienen mogelick mijn' handen

 

Voor een Teems of voor een Treeft;

 

Maer wat geeft hij die soo geeft?

 

Wat verdient hij bij het geven,

 

Die, tot Teems of Treeft verheven,

475

Hoe hij 't, wel of qualick, meent,

 

'T geven maer de hand en leent?

 

^43. Werd ick dieper in gewrongen,

 

En mijn onderwind besprongen

 

Met een onvoorsiens bevel

480

Van gewichtigher bestell;

 

'Ksald'er trouw en vlijt aen hangen:

 

Noyt verdrieten noch verlangen

 

Proeven laten die mij last:

 

Maer bedrogen en verrast

485

Sal hij sijn bevel sien keeren,

 

En sijn' hand te hulp begeeren,

 

Die 't versegelende sal

 

Hechten aen sijn wellgevall.

 

^44. Waer den omtreck van dien vingher

490

Sporen laet van syn geslinger,

 

Werdt de mijne van 'tgewicht

 

Vande rekenschapp verlicht:

 

Niemand eische mij de reden

 

Van bevelen of gebeden

41. Want die sich deel toeschrijft inden danck die den Princen voor haere swaere moeijte alleen toekomt, eighent eens anders goed.

42. Gaet de gift door mijn' handen, wat verdien ick daer bij?

43. In bevelen de gemeene Sake betreffende sal ick mij insgelijx trouwelick quijten, ende soo naerstichlick, dat de Prince sijne onderteeckeninghe daerop te setten sal hebben eer hij 'tgelooven konde.

44. Naer die onderteeckeninghe hebb ick in 't werck niet meer te verantwoorden, maer de Teeckenaer, die 't sal doen als 't noodigh is.

[p. 63]

495

Die des Vorsten hooft gebaert,

 

'Tmijne voor hem heeft bewaert,

 

Voor hem, op sijn welbehagen,

 

Oor of ooghe voorgedragen.

 

Soeckt ghij 'tgrondigste bescheyt?

500

Daer is borghe voor 'tbeleid:

 

Die 'tbeleidde sal 'tbeleggen

 

En 'tweerleggen wederseggen

 

En verdedighen 'tgevall

 

Daer 't den oorbaer eischen sal.

505

^45. Ick voldoe bij deughd van doosen:

 

Graegh in 't laden, traegh in 'tloosen,

 

Dicht van duijghen, licht van draght,

 

Voor de vreemdelingen nacht,

 

Middagh voor des Meesters oogen;

510

Daer toe reck ick mijn vermoghen,

 

En voldoe mij, en voldoe

 

Eer en eed ten bodem toe.

 

^46. Soo bevracht, soo somtyds ledigh,

 

En van buijten even vredigh

515

't Zij dan ledigh of bevracht,

 

Noch verlegen om de vracht,

 

Noch verlegen met de Lading,

 

Tuschen 'twalgen en de gading

 

Sonder fronssen, sonder lach,

520

Sonder wenschen datmen 'tsagh,

 

Sonder vreesen datmen 't mercke

 

Hoe ick ledigh gae oft wercke,

 

Hoe ick in den Acker sweet,

 

Hoe ick van geen ploegh en weet,

525

Noch ontstuijm, noch honds, noch harigh,

 

Maer gemoeijigh, maer eenparigh,

 

Maer eenparigh, Sterr', als ghij,

 

Met u, meer en minder blij,

 

Sal ick voor uw oogh verschijnen,

530

En mijn sorghen doen verdwijnen

 

Tuschen straet en stoep en poort:

 

Daer sal een' voor een' vermoort

 

Tot den naesten uytgangh smachten,

 

Om mijn hooft we'er op te wachten,

535

Met als 't onder zeil, op straet,

 

Wederom te Zeewaerd gaet.

45. Ick volstae met willigh en geheim te zijn.

46. Van 'thof sal ick t'huijs keeren, sonder uijterlick te laten blijcken, off ick voll besigheits ben of niet; latende alle Hoofs bekommeringh buytens huijs.

[p. 64]

 

^47. Stilte soeck ick in mijn' Haven,

 

Moed' van slingeren en slaven

 

Over 'tHollands dieper holl:

540

Stilte kan ick, als een toll

 

Dien de kinderen begapen

 

En al draeyende doen slapen,

 

Veinsen en genieten me',

 

Met de sinnen uyt der zee

545

Noch voll duijselings gebleven,

 

Even als de beenen leven,

 

Beenen die van gaen vermoedt

 

Tintelen van gistigh bloed.

 

^48. Loop ick over van geruchten,

550

Die ick melden met genuchten,

 

Die ghij sonder afsien meught

 

Menghen onder ander vreughd,

 

'K sall u 's werelds meeste maren

 

Binnens muers doen wedervaren,

555

Soo men door 't gelasen gat

 

't Leven van de dingen vatt

 

Die sich op het heetste daghen

 

Buytelende binnen dragen.

 

^49. Buytelende, Sterre; Merckt:

560

Dat's gelijck de Loghen werckt

 

Op de niew-geboren Waerheit,

 

Niew geboren inde klaerheit

 

Van des middaghs hoogen dagh.

 

Die se soo ten teersten sagh,

565

Sou'se van geen vuijl verdencken:

 

Maer, wie kan soo schielick wencken

 

Als het neen voor ja verschijnt,

 

Als het ja tot neen verdwijnt?

 

^50. Gaet geleerde werelds pennen,

570

Die dat buytelende rennen

 

Van der dinghen ja en neen,

 

Dusend jaren achter een

47. Stilte ende gerusticheit will ick thuijs vinden, niet tegenstaende de suijseling van 'tgerucht die mij in 'thooft moghe spelen.

48. Hebb ick aengename niewe tydingen, ick salse v binnens huijs voor brengen, gelijckmen in een' duijstere Camer, door een geslepen Glas by sonneschijn verthoont 'tghene buijtens huijs omgaet, maer averechts.

49. Soo veraverecht ende vervalscht de Logen de tydingen die van buyten in komen, eer het ijemand gelooven soude.

50. Wegh dan Historie-schrijvers, die ons nu noch d'oude geschiedenissen voor waerheden veilt, die noijt suijver en waren.

[p. 65]

 

In de vlught bestaet te vatten,

 

En verkoopen nu voor schatten

575

Van een ongeschendde Waer,

 

'T geen ten eersten, met een Maer,

 

Schier als met een mael, geboren,

 

'T ware wesen hadd verloren

 

Tuschen 't Kraem-bedd en de Wiegh,

580

En geswachtelt in 'tbedriegh,

 

En gebakert in de Leugen

 

Noyt en heeft begost te deugen;

 

Staegh verergert is, en staegh

 

Is wat yeder meest behaegh'.

585

Hoe moet nu de waerheit hincken,

 

Die soo jong begon te pincken!

 

Kaes verrott en werdt gemint:

 

Maer wat quaed verrott en wint?

 

^51. V en salmen niet berichten

590

Dan met waren van gewicht, en

 

Maren van getoetste trouw:

 

Lijdt ghij dat het niew verouw',

 

'Tsal u langer niet berouwen

 

Dan de papp en doet in 'tkouwen,

595

Papp, die tuschen tong en tand

 

Maer den haestigen en brandt.

 

^52.+ In 'tgeheimst van mijn geweten,

 

Dat mijn' adren niet en weten,

 

Daer mijn hert aen mijn gemoed

600

Schaersche rekening af doet,

 

Dat mij van de hand betrouwt is

 

Daer mijn' rechter aen getrouwt is,

 

Met geen' ernstelooser trouw,

 

Sterre, dan ick u en houw,

605

In dat mergh van mijn onthouden

 

Sal ick u geen deel onthouden,

 

Noch ghij's eijschen in wat mij

 

Verre min als eighen zij.

 

Uw' bescheidenheit sal weeren

610

Mijn ontsegg, en uw begeeren

51. V, Sterre, en sal ick niet als oprechte tydingen geven, insonderheid soo ghy te vreden zijt datse liever wat veroudt ende seker, dan heel niew ende onseker zijn.

52. 'T geheim dat mij vanden Prince betrouwt werdt, en sal ick V niet weigeren te ondecken, want ghij sult soo redelick willen zijn, dat ghy 't mij niet en sult verghen; Iae ghij sult het verbieden, off ick wanckelde.

+ [krit] vs. 587, 588 één HS.: Weck verschimmeling, wech oud, Buyten Kaes, Civett en Goud - vs. 592 ghij 1 HS.: maer

[p. 66]

 

Op het ongemeen Gemeen;

 

En mij 't onbesoetelt Leen

 

Met den maeghdom levren laten

 

Aen de sinnen die 't besaten

615

Eer het mij te leene viel.

 

Liever dan mijn' sotte siel

 

Van die misdracht sou' bevallen

 

Van haer aensien te vermallen

 

Om een niewtjen min of meer,

620

Sal uw' reden sich ter weer

 

Tegen mijn beswijcken spannen,

 

En uw' eighen lust vermannen,

 

En onthouden mij 'tberouw

 

Van om 'tjocks verraden trouw.

625

^53. Laets' haer aen die doornen schenden,

 

Die haer' sinnen spelen senden

 

In de wilde straetsche maer,

 

Bij gebreck van 't Staetsche waer.

 

Die haer huijs, in plaets van lampen,

630

Voederen met sulcke dampen,

 

En de waerheid bij gevall

 

Sticken onder niet met all,

 

Laets' haer' slechte bedd-gemalen

 

Koesteren met sulck verhalen

635

Bij gebreck van noodlickheit

 

Over haev' en huijs-beleidt.

 

^54. Haev' en huijs-beleidt met eeren,

 

Vroom gewinn, verhaelbaer teeren,

 

Besicheit van binnens deurs

640

Sal ons buyten soo veel keurs

 

Van uytheemsch, van inheemsch praten

 

Luijds en leeghs niet soecken laten.

 

^55.++ Binnens deurs sal uw gelaet

 

'T voorslagh zijn van ons gepraet.

645

Staet het als uw'-minder stralen,

 

Sterre, die den nacht in halen,

 

Staet het als een sterr in 't holl

53. Luyden die malkanderen niet als met niewe tydinghen en weten te onderhouden, moghen sich soo vergrijpen.

54. Het beleid onser Huijshoudinghe sal ons soo veel tydverdrijfs gheven, dat wij 't in de klapperije van niewmaren niet en hoeven te soecken.

55. Binnens huijs dan sal ick ten eersten acht slaen op uw wezen. Staet dat droevigh, als een' Sterre in een Regenwolck, oft als de Sonne inde morgenstondsche dampen,

+ [krit] Bij vs. 611: Respublica. - vs. 632: Treffen.

+ [krit] vs. 627 straetsche K.a.: staetsche K.b. als boven. - vs. 628 Staetsche K.a.: straetsche - vs. 642 Luijds K.a.: Luys

[p. 67]

 

Van een' wolck, die, vuijl en voll

 

Van gereede somer-plassen

650

Om den hoij-boer te verrassen,

 

't Lieve licht sijn tintel staeckt;

 

Staet het soo de Sonn ontwaeckt,

 

Eer sij van haer' nuchter' ooghen

 

All het nacht-goed hebb getoghen,

655

En noch in de slaep-muts steeckt

 

Die sij selver maeckt en breeckt:

 

^56. 'Ksalder mijn gesegh nae setten,

 

En beslaen mij in de wetten

 

Die de reden en 'tbescheidt

660

Heeft gestelt op uw beleidt.

 

^57. 'K sal mij ernstich doen verklaren

 

Van 'tonlustigh wedervaren,

 

Van het overkomen leed

 

Dat mijn' Sterre verComeett.

665

'T overkomen leed sal mijn zijn,

 

'K sal ten halven vande pijn zijn

 

Met ick 't van de waerheid zij:

 

Met de wederhelft daer bij

 

Sal ick mijn geduld bevrachten,

670

En het uw met reden trachten,

 

Met die reden, Sterre, die,

 

Die ick altyd by v sie,

 

Met die reden sien te lichten,

 

Even als men pack van wicht, en

675

Swaericheit van over zee

 

Platte bod'men op de ree

 

Siet ontfangen uyt de ronde,

 

Door gemackelicken vonde,

 

Wel gewoghen, wel gestelt,

680

Sonder openbaer geweld.

 

^58. Maer bevind' ick 'tpack soo tilbaer,

 

Dat het, soo 't mijn' Sterres will waer,

 

Bij haer' eighen redens macht

 

Off vermijdt waer of verkracht:

685

'Ksal het leed een' leer ontleenen,

 

En bespreken 'thaestigh stenen

56. Ick salder mij naer voeghen.

57. Maer oock ernstigh ondersoecken wat v quelt; ende 'thalve, jae 'tgeheele leed op mij laden, gelyckmen de Waeren met Windaesen uyt de groote Schepen inde lichters verbodemt.

58. Vind' ick dan de oorsaeck van uw quellingh soo geringh, dat ghyse hadt konnen ontgaen oft vermeesteren, sal ick trachten v een vriendelicke lesse daerop te lesen.

[p. 68]

 

Met een minnelick verwijt:

 

^59. En verwijten u den tijd

 

Doe noch ghij noch ick en waren;

690

Doe het vaderland in 'tbaren

 

Van de vrijheid lagh en kreet:

 

Doemen sich de schand verweet

 

Van een onverhoedsche suchten,

 

Van een' traen gevloeyt in 't vluchten,

695

Van een suer gesicht in 't vier,

 

Aende pleij, in 'tsmooren schier.

 

Doemen, trots de beter' eewen,

 

Sagh in mans gekleedde Leewen,

 

Vrouwen vond als heele mans,

700

En in allen weerspoed kans.

 

^60. Sulcker stammen zijn wij spruijten,

 

Sal ick seggen, en besluijten,

 

Sou soo wel geboren tack

 

Buijghen onder 'tminste pack?

705

^61. Staet mijn' Sterre niet in 'thooghe,

 

Siet haer onbetimmert ooghe

 

Over heen de welvaerd niet,

 

Watter wolcken van verdriet

 

Bijder kimme rijsen mochten?

710

^62. O, God suijvere de locht en

 

Weere 'tweer van ongenae,

 

Maer, om 't ongewiss Hier-nae,

 

Laet ons sucht en traen-sucht sparen

 

Tegen meer gewelds van baren

715

(Langhe legg' het wegh en wijd)

 

Datmen redelick bekrijt?

 

^63.+ Staen uw' Sterren, Sterr, als sterren

 

Die haer oogh in punten sperren

 

En betintelen schoon weer

720

Huyden eerst en merghen weer,

59. En verthoonen u de swaericheden der vervolginghen, met soo veel manlickheids by onse voorouderen gedragen.

60. Seggende wij zijn kinderen van die ouders, souden wij ons kleinmoedigh ende der Stammen onwaerdigh draghen?

61. Bedenckt ghij niet in uwe hooge bescheidenheid hoedanige swaericheden ons naer de tegenwoordige welvaert mochten overkomen?

62. God verhoedese: maer in allen gevalle, laet ons suchten ende tranen sparen, tot wanneermense met reden mochte te gebruijcken hebben.

63. Vind ick u daerentegen vrolick van ooghen, gelijck als glinsterende Sterren, die schoon weder maken ende voorseggen; van mijn' zyde en sal den onlust niet komen. vreughd sonder sonde sal ick tegens uwe vrolickheid in brengen.

+ [krit] vs. 687 minnelick K.a.: nimmelijck

[p. 69]

 

D'eerste lucht van ongenucht en

 

Salmen in mijn oogh niet luchten:

 

Sondeloose vreughd om vreughd

 

Kind en moeder van de deughd

725

Sal ick wisselen en ruijlen:

 

^64. Uyt de wegh ontydigh pruijlen,

 

'T leven is soo korten spann,

 

'T slapen steelt'er soo veel van,

 

Kleeding, reeding alle morgen,

730

Straetsche, Staedsche, steedsche sorgen,

 

Elck ontsnydt het sulcken sné

 

Dat sij 't van de vier op twee

 

Vande twee op een verenghen:

 

Maer 'tgenoeghen kan 't verlengen,

735

Tweemael is, die wel gesint

 

Allerzyds genoeghen vindt.

 

^65. Vinden sal ick 't sonder soecken,

 

Soo diep sien ick in de boecken,

 

In 'tgekoppelde bestier

740

Van der dinghen verr-van-hier.

 

Socht ick 't, 'twaer soo haest verloren

 

Als gevonden off geboren;

 

Vind ick, 't Sterr, off vindt het ghij,

 

Die niet Ick en zyt maer Wij,

745

'T sal voor eens gevonden blijven,

 

En gemackelick beklijven

 

Als het entjen aen den tack,

 

Als aen een gesmolten lack.

 

^66.+ Sulcke sal de tweespraeck wesen,

750

Stilleswijgend', van ons wesen,

 

Sprekende, van beider mond,

 

Still of niet, van ijeders grond;

 

Still en sprekend' onder 'tmalen

 

Onser dagelickscher Maelen,

755

Over suycker, over wijn

 

Sal 't de beste Sauce zijn.

64. Wegh quellingh sonder swaericheid. De slaep ende de besigheden verkorten ons korte leven all te seer. Laet het ons met alle mogelicke welgesintheid ende genoeghen lenghen.

65. Mijnenthalven, ick voorsie genoegh, dat ghij ende ick dat genoeghen byden anderen wel vinden sullen, ende sonder soecken: daer meest aen gelegen is: want daermen moeyte moet doen om het te soecken, en is het noch oprecht noch bestendigh, soo het by ons wesen en hechten sal.

66. Soo sullen wij malkanderen met oogen ende monden onderhouden over Tafel.

+ [krit] Bij vs. 727: Ps. 39.6. Ps. 90.10.

[p. 70]

 

^67. Dagelicksche mael-getyden

 

Onder uw gemenght verblijden

 

Sal 'tverblyden vanden smaeck

760

'T slechtste zijn daer ick naer haeck.

 

'K hebb geen' Tong te deel gekregen

 

Die sich van gemeenen seghen

 

Fier en weelderigh ontstell:

 

Suer en bitter scheidt sij wel,

765

Sout en honich kan sij keuren;

 

Maer geheimeniss van geuren

 

Die men maer de walgh en biedt

 

Is van haer bekreuning niet.

 

'T gulsighe van 'toude Roomen

770

'T viese van het niew syn' droomen

 

Tuschen vrucht van zee en land

 

Schudd en schutt ick van den tand.

 

^68. Belght u niet gepluijmde Borgers,

 

Sorgeloose kost-versorghers,

775

Kleine speel-luy van de locht,

 

Dood en levend soet gedrocht,

 

Onder dack en in de lommer

 

Noijt en was 't van mijn bekommer

 

Welck uw malschste jaer-getij,

780

Waer uw leckerst kerven zij:

 

Magh ick 't roemen sonder schamen,

 

Noch van aensien noch bij namen

 

Houd ick uwer veel bekent:

 

^69. Maer mijn' vreughd is sonder end:

785

Kennis dwinght genught in palen,

 

Die en zijnder gheen' in 't dwalen,

 

Wat ick miss in mijn onthoudt

 

Vind ick altyd niew in 'tHout.

 

^70. 'T lecker scheel van hooft en waghen,

790

Visch gevoert en visch gedraghen,

 

Sluijs en Schevelingher vangh

 

Schick ick van gelijck verlang.

 

^71.+ 'Khebb mijn' onbehaerde kaecken

 

Verr en bij door alle smaecken

67. Daer salmen mij weinigh wercks vande keurlicke spijsen sien maken. Ick ben geen lecker onderscheider van gerechten.

68. De beste jaer-getyden van 'tgevogelte, jae sijn' meeste namen zijn mij onbekent.

69. Oock in die onkennis is mijn vermaeck ruijmer.

70. Scheveningsche oft Maes-sluijsche, gedraghen, oft gevoerde viss geldt mij gelijck.

71. Ick hebb van jongs af hooghe ende leeghe stands Tafelen bewandelt.

+ [krit] Bij vs. 788: Bosch.

[p. 71]

795

Tamelyck te weijck gehadt:

 

'K weet hoe Vorsten uijt haer' schatt,

 

Krijghs-bevelers in haer' tenten,

 

Heeren uijt haer' hooghe renten,

 

Heertjens uyt haer land-gewass,

800

Handel-drijvers uijt haer' Cass,

 

Borghers uyt haer koel verstoken

 

Maegh en tong en tand bekoken:

 

^72. Wederzijds van 't witt geberght

 

Dat der Sterren steilte terght

805

Daer de Rhijn en Pô uyt hangen

 

Als twee tuijten bij de wangen,

 

Hebb ick suer en soet en vett,

 

Na des eenen wilde wett,

 

Na des andren viese kiesen

810

Syn gedaente sien verliesen,

 

En in masker over mael

 

Wandelen soo menigh mael.

 

^73. 'K hebb mijn' schotel sien bekruijsen

 

In de magere combuijsen,

815

In een' kaetsball vande zee,

 

Hier op reis en daer op ree:

 

^74. Maer ik vraegh allom mijn' waerden

 

Off ick oijt te deun vergaerden

 

Aende vriendschapp vanden Kock,

820

Om een aengenamer brock

 

Dan ick elders hadd verdouwen,

 

Off mij ijemand heeft sien schouwen

 

Tafels daer de deughd aen sat

 

Om 'tgeringhe datme'r at.

825

^75.+ Sterre stelt mij uyt uw' sorghen,

 

Suft niet over nu en morghen

 

Wat ghij mijn' verweenden tand

 

Bieden sult van zee of land.

 

Om niet veel gerechts te tellen,

830

Voedsel eisch ick uw bestellen,

 

Voedsel soo, dat Bors en Maegh

 

Onbeklaeghelick verdraegh;

 

Voedsel daer ghij sonder schroomen

 

Mij en ijemand op siet komen,

72. Oock in Duytsland ende Italien.

73. Oock t'scheep.

74. Maer noijt werck oft onderscheid van eten gemaeckt.

75. Bekommert u dan met mijn' Tafel niet. Ick ben te vreden met gesonde ende middelmatighe schotelen, daermen een' vriend op mede brengen moghe.

+ [krit] vs. 821 hadd K.b.: kon

[p. 72]

835

Yemand dien ons daghlix deel

 

Noch verhonger' noch verveel'.

 

^76. Will verbinteniss of reden

 

Datmen nu en dan de schreden

 

Van gebreck en van gebruijck

840

Met den beck en met den buijck

 

Met de vrienden overschrijde,

 

Sett soo lang gebreck ter zyde

 

En gebruijck ten naesten dagh;

 

^77. Gaet de wereld soo sij plagh,

845

Vriendschapp will somwijl eens swemmen,

 

En veranderen van hemm, en

 

Spoelen all de vuijltjens uyt

 

Died'er veel van swijgen spruijt,

 

Veel van seggen, veel van vraghen,

850

Veel van onverantwoordt klagen,

 

Veel van ongunst sonder grond,

 

Tuschen hert en oogh en mond

 

Die te lang van een gewennen

 

En den anderen ontkennen.

855

^78. Naeste bloed, laet vreemden gaen,

 

Treckt sich sulcke smetten aen,

 

En daer groeijt ijet tuschen maghen

 

Dat gheen' redenen en draghen,

 

Daer af d'oorsaeck in de lucht,

860

Als een stall-licht, staet, en vlucht.

 

Witste vriendschap, witste laken

 

Siet men lichtst aen plecken raken,

 

En de plecken belghen meest

 

Daer noijt vuijl en is geweest.

865

^79. Maer die plecken, en dat vuijl, en,

 

In een woord, de pleck van pruijlen

 

Kan verdwijnen in een glas

 

Off sij noijt geweest en was.

 

^80.+ Roomen heeft men doen gevoelen

76. Is 't somtyds noodigh datmen een grooter gastmael toerechte, laet ons soo langh het dagelixe te buijten gaen.

77. Het streckt tot onderhoud van vriendschapp, die door lang af-zijn vervuijlt oft verflauwt.

78. Selfs onder naer verwantschapp, daer d'onminne leelickst op af steeckt.

79. En kan af gedroncken werden.

80. Dat de Romeinen allom meester geworden, by onse voorouderen gestuijtt werden, ende sich endtelick met een' redelicke vrede te vreden hielden, soo dat de Bataviers op oude Steenen genoemt zijn gesien Fratres et amici populi Romani, gebeurde uyt kracht van des volcks verbintenissen byden dronck. Tac.

+ [krit] vs. 845 somwijl eens 1 HS.: wel somtyds

[p. 73]

870

Watter uyt dat vrolick spoelen

 

Blancke vrundtlickheits ontstaet;

 

Dat een ongebonden Staet

 

Van verschrickte Batavieren

 

Tegen 't dier als seven dieren

875

En all 't overberghs geweld

 

Sijn' eensinnicheit gestelt,

 

Hebb' gestelt met sulck bedijen

 

Dat gemeene tirannij, en

 

All om ingevoert gebied

880

Eerst op ons sijn horen' stiet,

 

Stiet sijn horenen en deinsde

 

Op een langh en ongeveinsde

 

Wederzyds geverghde Vré:

 

Twas een dichten dronck of twee,

885

Die het Hessen bloed verplichte,

 

En den steen in Holland stichte

 

Daer de Batavier op stond

 

Broe'r en vriend van 't Roomsch verbond.

 

^81. Vrijheid, die wij noch beleven,

890

Die ons noijt en wilt begeven

 

'T liep oock op uw kindermael

 

Lustigh over kopp en schael;

 

En wat knoopt' uw' Peters handen?

 

Klare Rynsche wijngaerd banden.

895

^82. Noch en mist het Spagnen noyt

 

Daer de ketter bidt off poijt,

 

Daer de Geusen in haer vasten

 

Hongrich naer den Hemel tasten

 

Off een allgemeen gelagh

900

Teeren in den droeven dagh,

 

^83.++ Tgaet als daer de bleecke stralen

 

't Ziltigh natt de zee onthalen;

81. Het verbond der Edelen, stichters onser tegenwoordighe vrijheid wierd mede by vrundlicke maeltyden bevestight.

82. Noch dagelix vernemen de Spaensche, dat onse Bidd-dagen ende meer als gebruijckelicke gast-malen eenigh groot voornemen beduijden.

83. Soo treckt de Sonn vochticheid uyt der zee, ende stortse wederom uyt met onweder.

+ [krit] Bij vs. 874: Apoc. 13.1.17.7. - vs. 884: Tacit. Hist. 4. De pace et bello plerumque in conviviis consultant, tanquam nullo magis tempore aut ad simplices cogitationes pateat animus, aut ad magnas incalescat. Tac. de Mor. Germ. Levantes tempore festo Corpus et ipsam animam spe finis dura ferentem. Hor. 2. ep. 1. - vs. 890: velis. - vs. 895: adhuc.

+ [krit] vs. 871 Blancke 1 HS. eerst: Witte dan: Vaste - vs. 881 horenen K.b. hoornen, iae, - vs. 885 Hessen 1 HS. eerst eveneens, dan: Edel

[p. 74]

 

't Opgesoghen komt wel weer

 

Maer de buijen brengen 't neer.

905

^84. Hevicheit, in 'tbits en 'tgoede,

 

Overvloed van vollen moede

 

Volght het vochtighe gewagh

 

Van een vriendelick gelagh:

 

En den oorbaer eijscht die buijen,

910

Hier om 'tstillen, daer om 't ruijen;

 

Veeltyds isser witt of wat

 

Voor een' saus van druijven nat.

 

^85. Maer wij sullen Ziel en Maghen

 

Vrijen van te dichte vlaghen,

915

Van gelaghen dagh op dagh;

 

Wied'er tegen will of magh,

 

Sterre, mij en sal 't niet lusten:

 

Vrolickheden sonder rusten

 

Werden onlust inden hoop:

920

En ick walghe voor den Stoop,

 

En geperste druijven schouw ick;

 

En de keurlixte verdouw ick

 

Als het over-zeesche Rha,

 

Voor een dienstigh achterna

925

Tot verwinn van over-spijse.

 

^86. Mocht ick, d'oude Duijtsche wijse

 

Van bedorven natt in Weit

 

Stopte mijn' begeerlickheit.

 

En all 'tmeer als noodigh natten

930

Dat de metselrij doe vatten,

 

En van kruijmen maeck' ciment,

 

Dat sich om de ribben prent,

 

Wenscht' ick aller weeghs t'ontbeeren.

 

^87.++ Enden hebben haer begeeren,

935

En de swanen voelen dorst,

 

Beide sitten met de borst

 

Daer 't de drinckers haer benijen;

84. De Gasterije, segg ick, kan dienen, 'tzij om luyden gaende te maken, oft in stilte te helpen.

85. Maer wij sullen haer gebruijck schouwen soo veel mogelick is. Te veel verveelt. Ende ick besighe den Wijn als Rhabarber, tot behulp vande maghe.

86. Soude oock liever altoos Bier gebruijcken, ende geern allen dronck buyten oorbaer missen.

87. Want Enden en Swanen weten haere drinckens maet midden inden overvloed: hoe kanmen de redelicke menschen vergheven dat sij sich met haer voedsel vermoorden?

+ [krit] Bij vs. 911: Scopus. - vs. 923: Rhabarber. - vs. 927: Potui humor ex hordeo aut frumento, in quandam similitudinem vini corruptus. Tac. de Mor. Germ.

+ [krit] vs. 914 te dichte 1 HS.: de dichte K.a.: gedichte

[p. 75]

 

En de redeloose prijen

 

Kennen 'tredelick voll-op

940

Van haer' onbedwongen kropp:

 

Hoe is 'tmenschen toe te gheven

 

In haer voetsel soo te leven

 

Dat 'er 't leven in vergae,

 

Dat de voet niet meer en stae,

945

Dat de hand niet meer en voele,

 

Dat de tong niet meer als woele,

 

Woele, woel' een wild gewoel,

 

Sonder regel, roij en doel.

 

^88. Enden, kost ghij meer als queecken,

950

Swanen kost ghij soo veel spreken

 

Als men u gesangs toe leyt,

 

Wyse beesten, 'kwedd ghij seidt,

 

Beesten, meer dan wij die 'tseggen,

 

Komt ter scholen daer wij leggen,

955

In 't versadelick gemoed

 

Is de lust van overvloed.

 

^89. Wij dan Swanen en wij Enden

 

Willen wel doen en wel enden,

 

Doen en enden in den tyd

960

Die de Reden heet off lydt.

 

^90. Waerom souden wij die uren,

 

Die haer' vluchtighe geburen

 

Volgen met soo snellen schoot

 

Oft mens' uijt een vier-roer schoot,

965

Waerom souden wij die daghen

 

Die den anderen soo jaghen,

 

'T leven dat noijt Nu en is,

 

Voorwaert uijt soo ongewiss,

 

Over stuer alleen beseten

970

Door geriefflickheit van weten,

 

Waerom souden wij den Tyd

 

Die m' oock slapende verslijt,

 

Aen ons' backhuijsen vergapen,

 

En ons niet soo veel als rapen

975

Uyt het voeder en de Miss?

 

^91. 'T is ontallyck watter is

88. Kosten die stomme dieren spreken, sij onderwesen ons op haer voorbeeld.

89. Soo sullen wij met reden die redenloose schepselen trachten te volgen.

90. En waerom souden wij den vluchtigen, ongewissen, korten tyd verspillen met ons overvloedigh voedsel; Senza leuarci à volo: sonder vander aerde te vlieghen?

91. De middelen om den tyd met vermaeck en ernst door te brengen, zijn niet te berekenen.

[p. 76]

 

Om de dagh en avond-uren

 

Sonder na-wee uyt te duren,

 

Speckende allom leer en vrucht

980

Met onspannende genucht.

 

^92. D'eerste kan de stramme bochten

 

Van verseten knijen verlochten;

 

Wandeling van dusend treên

 

Weckt naernoens een slapend been,

985

En verdeelt den Room van velen

 

In onendtelicker deelen,

 

Eer hij sich tot grover Sopp

 

Inde dunste nauwten propp',

 

Daer sich 'tvier voedt vande Tortsen

990

Averechts herdoopt in Cortsen,

 

Corsten van soo taeijen sleet

 

In mijn adren, als ghij weet.

 

^93. Komt'er die met sich verlegen

 

Weerwerck soecken byde wegen,

995

Weerwoord, segg ick, by de buert,

 

Kouters, die de tijd ontsuert,

 

Klapsters die hem sich te Wagen

 

Als verbranden turf ontdragen;

 

^94. Laets' ons ten gehoore staen,

1000

En min seggen als verstaen;

 

Lichtelick loopt luije reden

 

Op 'tbehael van sucht of zeden,

 

Van gedaente, van gemoed,

 

Van des naesten eer of bloed:

1005

^95.+ Elck een will den spiegel swaeijen

 

En sijn eighen scheel ontdraeijen,

 

Elck een vraeght hem naer bescheed

 

Van een anders swackste leed.

 

Mog'lick die hem recht liet hangen

1010

Speurden in syn' eighen wanghen

92. Voor eerst het vermaeck van de Wandeling doet den lichame goed: spreijende het voedsel, nu inde maghe tot eenen Room (chijlum) verteert, in fyne gedeelten, ende belettende dat het sich niet onverteert inde engde der Aderen ende andere ganghen en stoppe, daer uyt de vlammen smoken vande Cortse, jae Corste, die in mij gemeenlick soo taeij om slijten valt.

93. Komen ons ledighe praters besoecken, die haren tyd in Coetsen uyt dragen, gelijckmen d'Assche met miswagens doet,

94. Laetse meer t'onsent brengen dan halen. Lichtelick verklaptmen sich in onnoodighen praet, tot achterdeel van sijn even naesten.

95. Yeder een bekroont sich meest met eens anders gebreken, ende keert van sich den Spiegel daer in hij genoegh met de sijne te doen soude vinden.

+ [krit] Bij vs. 985: Chijlum.

[p. 77]

 

Sulcken vuijl en sulcken scheef

 

Dat hij sich vergapen bleef,

 

En beval een ijeder 'tsijne.

 

^96. Lieve Sterre, daer ick mijne,

1015

Mijn' ontelbaer' feilen hebb

 

Tot een' af te spinnen Webb,

 

Hoev ick in der buren hoecken

 

Geen gehaspelt Werck te soecken:

 

^97. Laet ons' ooghen inwaerts sien:

1020

Die sich soo veel kan gebien

 

Sal de Deughd, de Rust, de Reden

 

Daghelix wat naerder treden,

 

En verachten 'tvuijl gebruijck

 

Van de Fransche ledren huijck,

1025

Die der vrouwen lichte hielen

 

Lichter hollen doet op wielen,

 

Wielen die haer licht geklapp

 

Die wel eer een' natte kapp,

 

Een' beslyckten schoen ontsagen

1030

Lucht en droogh ter Stede dragen,

 

Draghen daer 'tniet door en kost

 

Doe de Ioffer draven most.

 

^98. Lucht en droogh was wel versonnen;

 

Wel hem die het eerst begonnen,

1035

Eerst het reisend' rollebedd

 

Op syn' Assen heeft gesett.

 

^99. Maer als wij het schockigh vlieten,

 

'T schongelend' gevaer genieten,

 

Van het over-zeesch gesleep

1040

In 'tbeleid van toom en sweep,

 

Sullen wij 't te stade brenghen,

 

Niet om 't korten, maer om 't lenghen

 

Van des levens nauwen tijd:

 

^100.++ Sterre, daer ghij met mij zijt,

96. Maer de mijne geven mij soo veel Wercks, dat ick mij die van andere niet en behoeve te onderwinden.

97. Laet ons ons selven besien. Die dat op sich selven kan verkrijgen, sal het quaed gebruijck vande Carossen leeren misprijsen; siende dat de vrouwen daer door te Commére-achtigher werden, die voor desen ten minsten met quaed weder t'huijs bleven.

98. De vond vande Carossen is wel in sich selven niet quaed, maer wel bedacht, ende eer hebbe de hand.

99. Maer ghij en ick sullen hem besighen tot verlengh, ende niet tot kortinghe des tijds.

100. Ende als wij soo t'samen in onse Coetse sullen rijden, sal ick den Sterrenwaghen om den Noord-pool sijn' glorie niet benijden.

+ [krit] Bij vs. 1024: Carosse.

+ [krit] vs. 1031 'tniet K.a.: niet - vs. 1038 'T schongelend K.a.: 'T schoongelend

[p. 78]

1045

Daer ons twee paer wielen draghen,

 

Sal de grootste Sterre-waghen

 

Die om 'tNoorden rent, bij mijn'

 

Vroegh noch laet benijbaer zijn:

 

^101. In die stilte van twee menschen

1050

Vind ick 'tuyterst mijner wenschen,

 

Mijner tochten leste witt,

 

U, en eenicheits besitt.

 

^102. Daer in sullen wij de daghen

 

Die wij sien en die wij saghen,

1055

Die wij lang of kort mischien

 

'T samen hebben t'oversien,

 

Oversien ten weder zijden,

 

En verstrammen soo het glijden,

 

En verlenghen soo het touw

1060

Van der uren rapp getouw.

 

Die soo kan, kan drijmael leven:

 

Maer wien is het soo gegeven

 

Dien ghij niet gegeven zijt,

 

Hoochste gift van onsen tyd?

1065

^103. Van die wellust sonder vlecken

 

Sullen ons getuijghen strecken,

 

Welcke plaetsen? welcke niet?

 

Alle die den Haegh besiet.

 

Hier het vochte, daer het hooghe,

1070

Hier het leeghe, daer het drooghe,

 

Nu ghij Rijsewijcker weij,

 

Nu ghij Wateringher kleij,

 

Nu ghij Naeldewijcker granen,

 

Nu ghij gave boecken-banen,

1075

^104. Nu ghij eicken, edel blad,

 

Daer de plantster onder sat

 

Does' haer t'midden harer Ieughde

 

In de vierde trouw verheughde:

 

^105.++ Hier ghij, memm op memm van sand,

1080

Ghinder ghij, mijn liever strand,

 

Enghe, ruijme, soete, silte,

101. Daer sal ick mijn hoogste begeeren, V en d'eenicheid besitten.

102. Daer sullen wij te samen ons voorleden ende toekomende leven verhandelen, ende alsoo den snellen tijd stuijten ende verlenghen. Dat kan men met V doen; maer met wie noch?

103. Soo sullen wij alle de schoone gewesten om den Haghe bewandelen.

104. Oock vrouw Iacoba van Beijerens plantagie.

105. Oock de geswollen zee-duijnen, als witte memmen, het strand ende de zee.

+ [krit] Bij vs. 1176: Iacoba.

+ [krit] vs. 1077 Does' 1 HS.: Daers

[p. 79]

 

Ruchtighe, geruste stilte,

 

En ghij endeloose plass

 

Van koel en gesmolten glas,

1085

Alle sullen tuijghen wesen,

 

Tuijghen van 'tvolmaecktste wesen

 

Dat de miltste Sterre kan

 

Gunnen, Sterre, Vrouw en Mann.

 

^106. Lijdt ghij (en ghij sult het lyden,

1090

Want de Reden aller zijden

 

Spoor en breidel van uw' sucht

 

Lijdt wel dat ick mijn' genucht

 

In de smalste riemen snipper)

 

Lijdt ghij dat ick, vracht en schipper,

1095

Als der menschen Bestevaer

 

Met sijn' ribben noch te gaer,

 

Sonder been van sijn gebeente,

 

Heer alleen, alleen gemeente,

 

D'enckelst' eenicheidt geniet',

1100

Diemen wreedelick verbiedt,

 

Dien de sinnen niet en hollen

 

Dorr van hitte, niet en stollen

 

Dood van koude slijmicheit,

 

Maer in middelmaticheid

1105

^107.+ Tuschen 'tmall en 'tvroede dolen:

 

Dolen sal ick, en mijn' solen

 

Slepen door 'tverborghen gras

 

Daer dat jaer geen sool en was,

 

Off gestegen op de lenden

1110

Van een vriendelick, berend, en

 

Dertel, en gehoorsaem Ross,

 

Dat mij mijn' gedachten loss

 

In sijn' zedicheden late,

 

In sijn' vrolickheit ontlate,

1115

Daerse sich te vast op een

 

Stremmen mochten en vertreên:

106. Gedooght ghij (ende ghij zijt soo redelick, dat ghij gedoogen sult, dat ick mijn vermaeck soo nauw soecke als ick kan) dat ick somtyds gansch alleen gae wandelen, ende soo alleen als Adam, eer hem Eva uyt sijne ribben bygeschapen was; een vermaeck datmen wel behoort te verbieden aen uytsinnighe, door te drooghe, oft aen dweepe menschen door te vochtighe herssenen, maer niet aen den ghenen die middelmatigh getempert zijn,

107. Soo sal ick mij te voet gaen vermeiden door eensame paden; oft, geseten op een goedaerdigh, afgerecht, vrolick, ende nochtans gehoorsaem Peerd, dat mij noch ongerust noch droomigh make, sal ick mij op het soetste ende ongedwongenste onderhouden dat ick kan.

+ [krit] vs. 1100 Diemen wreedelick K.a.: Diem' onvriendelick

[p. 80]

 

Sal ick mijne besicheden

 

Deelen in de soetste leden

 

Die mij lust, off lust en vall

1120

Tsamen, doen bevroeden sal:

 

Regel sal, geen regel, wesen:

 

^108. Somtyds sal ick opwaerts lesen,

 

En verliesen mij in 'tvack

 

Van Gods tweede werck; in 'tdack

1125

Van sijn 's anderdaeghs getimmer,

 

En door henen 'tblauw geschimmer

 

Datm' in soo veel schellen snijdt

 

Stijgen boven allen tijd,

 

En besien in mijn besinnen

1130

'T onuijtsprekelicke Binnen

 

Onbegrijpelick belendt

 

Met een Buijten sonder end.

 

^109. Schielick sal mijn' aendacht vallen

 

Tot in 'tonderpunt van allen,

1135

Tot in 'tonverdeelbaer ijet

 

Daer heen alle swaerte schiet,

 

Daer heen alle vlackten buijgen,

 

Door 't onwederstaene suijgen

 

Dat men avrechts, vallen, noemt:

1140

^110.++ Trapp ick door het klein gebloemt

 

Dat ick tuschen gras en varen

 

Ongekoestert sie vergaren

 

Trots het konstighe geweld

 

Daermen 't inden Tuijn me quelt:

1145

Voel ick muggen, vind ick mieren,

 

Sie ick ongesiene sieren,

 

En all watmen meer veracht

 

Uyt des eens bekende macht

 

Anders nu bekende deelen

1150

Die sich ons gesicht ontstelen,

 

Maer geluckich zijn gesocht

108. Somwijlen sal ick mijne gedachten voeren boven alle de versierde Hemelsche ringen, tot inden hoogen, onendighen, onbegrijpelicken Hemel.

109. Flux sullen mijne gepeinsen dalen tot in 't middelpunt van den Aerd-cloot, daer alle swaer naer getrocken werdt, alle vlack naer buijght, sulx men bij valsch gebruijck vallen heet.

110. Uyt Bloemkens, Muggen, Mieren ende Sieren sal ick mij lessen trecken. Want der schepselen tot noch toe ongesiene deelen zijn nu bekent geworden, door hulp van onse korte vergroot-Brillen.

+ [krit] Bij vs. 1117: Χαίρω ταῖς τοιαύταις διατριβαῖς· ἀνεμπόδιστος γάρ μοι ὁ διάλογος πρὸς ἐμαυτὸν γίνεται. Iustin. Dial. cum. Typh. Iud. - vs. 1124: Gen. 1.8.13.

+ [krit] vs. 1130 K.a.: 'T onuytsprekelick beginnen

[p. 81]

 

En ter kennisse gebrocht

 

Door 'tgeklapp van stomme glasen,

 

Allom sal ick mij uijt asen,

1155

Allom suijgen mijns gemoeds

 

Lessen, betering en toets.

 

^111. 'T schrale Meel dat wij vertreden

 

Dat wij met de voeten kneden

 

Sal mijn insicht niet ontgaen:

1160

'T zyn gesteenten daer wij staen,

 

Sterre, 'tzijn doorluchte kluijten,

 

Dobbel waerdigh op te sluyten

 

Bij 'tbesweetste poppe-goed

 

Van der menschen mall gewroet.

1165

^112. Maer men kan se nau beooghen:

 

^113. Wel toch, ooghen, siet om hoogh, en

 

Twijnt de draeijen van uw' kracht

 

Door de floerssen van den nacht,

 

Door de soo gevoeghde Ringhen

1170

Dat sij van genoeghen singhen,

 

'T schijnt de Sonne blaeckt op 't strand,

 

'T krielter van Crijstallen sand,

 

Sand van vijer, en elck een' sterre:

 

^114. Maer men ooghtse van soo verre

1175

Dat de schoonste (wie seidt neen,

 

Wie heeft op de Sonn gere'en

 

Om de schoonste t'onderscheijen?)

 

Dat de snelste van de reijen

 

Van soo verr' om leegh mischien

1180

Voor de flauwste werdt gesien.

 

Moetse dan de flauwste wesen?

 

^115.++ Hanght het schoone schrift aen 'tlesen,

111. Het dorre sand en sal ick niet onbesien laten. Want door die Brillen bevindtmen dat elck greintjen als een grof gesteente is, waerdigher dan de ghene die de menschen met de meeste moeijte bekomen.

112. Maer, seggen de Iuyden, men kan dat byder ooghe niet mercken.

113. Ick antwoorde: Siet des nachts scherpelick opwaerts doorde Planeet-hemelen (diemen seght dat in hare beweginghen een' soete overeenstemminghe maken) tot inde vaste Sterren: daer vindt ghij een' glinstering, gelijckmen in het sand vanden Oever doet, daer de sonne op schijnt;

114. Ende mogelick gebeurt het, door de groote verrheit, (wie heefter soo naer by geweest dat hij 't wederlegge?) dat de schoonste ende snelste der Sterren by ons voor eene der geringste werdt gekeurt: soud 't daerom waer zijn?

115. Hanght het fraey van een geschrift, ofte het soet van een gesang aen een mogelick gebrekigh oogh oft oore?

+ [krit] Bij vs. 1156: Quid ni juuaret vagari inter tam late sparsa miracula? Sen. ep. 90.

+ [krit] vs. 1153 geklapp K.a.: beklap - vs. 1167 draeijen K.a.: draeden - vs. 1174 ooghtse K.a.: ooghste

[p. 82]

 

'T soete singhen aen mijn oor

 

Die het licht voor onsoet hoor,

1185

Daer mij 'tonsoet staet te wijten?

 

^116. Maer nu dancken wij den tydt, en

 

Die den tijd de gave gunt,

 

Wij verdeelen tot een punt;

 

Wij ontkennen groott' en kleinte

1190

Die de dolende gemeinte

 

'T schepsel bij der oogh toe dicht;

 

^117. Wij gevoelen bij 'tgesicht;

 

Wij doorwandelen de gronden

 

Van een' wereld, niew gevonden

1195

Voor een vijfde vierendeel.

 

^118. Weinigh heeten wij soo veel,

 

Dat wij 'tmeeste weinigh heeten.

 

^119. Stede-poorten zijn maer spleten,

 

Spleten, poorten sonder maet,

1200

^120. Dusend mijlen in een' graed,

 

^121. En waer sullen wij belenden?

 

Alle maet is sonder enden,

 

Alle minder, bij versinn,

 

Deelbaer in een eewigh min,

1205

En het minste gaet in deelen:

 

Sterre, 'tmagh u wel vervelen,

 

Maer 'tvervoert mij boven Maen,

 

Boven Sonn en hooger aen.

 

^122.+ Voel ick mij te hoogh ontvoeren

1210

En mijn aendacht soo ontroeren

 

Dat 'tvermaecken mij vermoe'

116. Emmers door de scherpsinnighe vonden vande voornoemde Glasen doorkruypen wij all het geringste; bewijzende dat het ghene men tot noch toe groot of klein genoemt heeft, inder daed ende by sich selven noch groot noch klein en is,

117. Ende onderscheiden alles by onse ooghen, als oft wij 't met handen tasten; wandelen door eene tot noch toe onbekende Wereld van kleine schepselen, als oft het een niew ondeckt gedeelte vanden Aerdbodem waere.

118. Het ghene tot noch toe voor klein ende weinigh is aengesien, seggen wij soo groot ende veel te zijn, dat het ghene tot noch toe voor groot ende veel is gehouden, klein ende weinigh daer by is te noemen.

119. Bij voorbeeld: Een' Stads poorte, soo wijse nu sien, is maer een splete, by een' splete door het vergroot-glas gesien, die sich als een onmatighe Poorte verthoont.

120. Ende alsmen met sulcke Brillen eenen van de 360. graden besagh, men souder ruijmte in vinden wel voor 1000. mijlen in plaets van 15.

121. Hoe onendelick is dat bedencken, daer het minste altoos noch deelbaer is in minder! mijne aendacht voert het tot God toe.

122. Bevind ick endelick dat dat diepe insicht ende bedencken mij vervele, ick dael wat nederwaerts.

+ [krit] vs. 1209-1213 ontbreken in 1 HS.

[p. 83]

 

'K sack wat leeger naer mij toe.

 

^123. Met den Hemel gae ick spreken,

 

Met der wolcken winter-deken,

1215

Met den Bruijghom in de lucht;

 

All haer heilighe gerucht

 

Dat sich, ongehoort, ter ooren

 

Aller volckeren doet hooren,

 

Sal ick gierigh gade slaen;

1220

Uijt des eenen daghs vermaen

 

Tot den andren, sal ick leeren

 

't Waerdigh melden sijner eeren,

 

Die den weteloosen wett

 

Aen de trouwe sijner Wett.

1225

^124. Wed'rom sal ick mij ontsincken

 

Uyt het aller hoogste blincken,

 

Tot in 'tmidden van de locht,

 

En daer 'tvrolicke gedrocht,

 

Burgherij van hoogen Stamme,

1230

Nu syn gave, nu syn stramme,

 

Nu sijn scherpe, nu sijn holl,

 

Nu sijn enckel, nu syn voll,

 

Nu syn' allerleij geluijten

 

Hem ten dancke hooren fluijten

1235

Die het veer en voedsel geeft.

 

^125. (Is 'tgedrocht wel soo beleeft

 

Dat hij 'tvoedsel, en de veeren,

 

En de reden, en 'tbeheeren

 

Aller veer en voedsel gaf?)

1240

^126.+ Een' verdieping leegher af

 

Vind ick d'onderste gebueren,

 

Die haer kleeding noijt verduren,

 

Noyt en wisselen van bont

 

Daermens' eens gedeckt in vond.

1245

Leer ick niets van haer bedrijven?

 

Hondert lessen die beklijven:

123. Ick gae bedencken de deftighe gestaltenisse des Hemels, der wolcken, ende insonderheid der Sonne, die, als de Prophete seght, als een Bruydegom uyt syne Camer komt, dewijle de Hemelen een' Tale spreken die alle volcken verstaen, ende ick leere, uyt het vermaen des eenen daghs tot den anderen, de eere verbreiden van God almachtigh, die des onverstandigen verstand aen sijn' getrouwe wett scherpt.

124. Noch wat laeger dalende sal ick mij vermeiden onder het verscheiden geschall der vogelen, ter eeren van haren Schepper singende.

125. Is de mensch wel soo danckbaer die dit alles beheert?

126. Noch leegher vind ick de viervoetighe dieren, ende leer van haer menigherhande goede dinghen, daer sij ons in overtreffen.

+ [krit] Bij vs. 1215: Ps. 19.6. - vs. 1217: 4. 5. - vs. 1221: 1. 3. - vs. 1223: 8.

[p. 84]

 

Vré, genoeghen, stilte, rust,

 

Weelde, maer bepaelden lust,

 

On-sorgh tegen flus of merghen,

1250

Korten haet op langhe terghen,

 

Wensch noch vrees, d'onnutte pijn,

 

Daer wij kostlick mall me zijn.

 

^127. Isser meer? meer sonder palen:

 

Oh! den oogst is dick te halen,

1255

Maer de werck-mann staet'er dunn:

 

Hoe veel dien ick 't niet en gunn

 

Treedt'er langs die rijcke paden

 

Off sij door de doornen traden,

 

In bekommering van veer

1260

Om gewinn, om wraeck, om eer,

 

Om gewinn ten overvloede;

 

Over wraeck van wrevelmoede;

 

Over eer van over-eer,

 

'T joocksel van gestadigh meer,

1265

Zeilen, meer dan 'tschip kan voeren.

 

^128. 'T heilighe legt voor de boeren,

 

En men trapt'er over heen.

 

Maer ick raep wat voor ons tween,

 

Sterr', en altyd sal ick weeren

1270

Met de le'ghe hand te keeren

 

Uyt Gods acker; altyd wat

 

Gad'ren dat ick niet en hadd.

 

^129.++ En gedoogen 't leghe vrinden,

 

Die mij op den dool-wegh vinden,

1275

En ontslaen sij mijn ontmoet

 

Met een' wenck en met een' groet,

 

(Die sich byder nacht vervaren

 

Tuschen trouweloose baren

 

Aen een klippe voelt om hoogh,

1280

Die een gloeyend exteroogh

 

Teghens keij of kanten stoot, en

127. Noch isser veel meer af te halen: maer men versuijmt het. ende de meeste luyden treden daer door henen; besigh ende overladen met haere menschelicke bekommeringen, van Geld, van eergiericheid, van wraeck en diergelycke.

128. Ondertuschen leijt alle die kostelickheid alleen onder der landluyden voeten; maer ick sald'er altoos ijet voor ons beiden af thuijs sien te brenghen.

129. Is 't dat mij oock in die eenighe wandelingh ledighe luyden ontmoetende ongemoeyt willen laten (want daer en is niet quellickers noch gevoelickers, dan in sijn' gesochte eenicheid gestoort te werden) soo dat ick mijne Gedachten byden anderen vergaderen moghe:

+ [krit] Bij vs. 1255: Math. 9.37.

+ [krit] vs. 1276 wenck K.a.: wensch

[p. 85]

 

Staet soo bitter niet verschoten,

 

Als een eenigh man beknelt

 

Van een' aenspraeck die hem quelt)

1285

Doogen 'tvrinden uijt medooghen,

 

Die mij neffens mij beooghen

 

En niet neffens mij als mij,

 

Dat ick, aller aenstoot vrij,

 

Mijn' gegaerde bloemen stelen

1290

Tot een tuijltjen magh verheelen,

 

^130. 'T garen sal, grof onder fijn,

 

Van mijn eighen twijning zijn,

 

Garen van gevlochten woorden,

 

Die u, Sterr, wel eer bekoorden,

1295

En bevielen mij om u,

 

Vlechten, hoe? als dese nu.

 

Sulcke reepen sal ick leggen

 

Om mijn binnens-mondsche seggen,

 

Om den bessem sonder band

1300

Van mijn weijende verstand.

 

^131.++ 'Kwill wel lyden dat sy dencken

 

Die mij lacchende bewencken,

 

Siet, men merckt het aen 'tgesicht,

 

Off hij mijmert, of hy dicht.

1305

Laet mij mijmeren en dichten;

 

Mog'lick wat ghij van gewicht en

 

Onverdoemder stoffe vindt

 

Inde munt van mijn bewint.

 

Mog'lick of de nijd sal lyden

1310

Dat sich verr van dese tijden

 

(Men beleeft die gunsten niet)

 

Yemand half genoeght geliet,

 

Half gedwongen vond te seggen,

 

Waer magh nu die dichter leggen,

1315

Die soo noo 'tvertreden pad

 

Van 'tgemeen gerijm betrad,

 

Die soo walghde vande woorden

 

Diemen maer in 't oor en hoorden,

 

Van het flauw en lauw geluyd

1320

Van een' all te gladden fluijt.

130. Ick salse in Dicht verknoopen, ende als bekuijpen.

131. Ick magh wel lyden datmen mij dan voor een' dichter aen sie. Want mogelick sult ghij eenigen smaeck in mijne wercken vinden; oft oock de nakomelingen; ende prijsen dat ick getracht hebbe ijet ongemeens voort te brengen.

+ [krit] Bij vs. 1304: Aut insanit homo etc. - vs. 1317: ubi acer spiritus ac vis Nec verbis nec rebus inest, nisi quod pede certo Differt sermoni sermo merus. Hor. 1. Serm. 4.

+ [krit] vs. 1299 bessem 1 HS.: borstel

[p. 86]

 

^132. Sterr', onschuldight mijn vermeten,

 

'Kben onsoenelick gebeten

 

Tegen 'tlamme laffe lijm

 

Van den dagelixen Rijm,

1325

En bestae het leed te wreken.

 

^133. Rijmen is wat meer dan spreken,

 

Spreken min dan seggen, vrij,

 

Dichten staet voor alle drij.

 

Maer daer meenter 'twitt te raken,

1330

En sij seggen oft sij spraken,

 

En haer dichten is Geseidt.

 

^134. Hoofden verre van bescheid,

 

'T oude woord kan 'twederleggen,

 

'T isser niet te doen met seggen.

1335

Keur van woorden, pitt van sinn,

 

Drijmael dobbel binnen in

 

Wat of schael of schell beloven,

 

Heldre tael en onbestoven

 

Spraeck van huijden, toon van straet,

1340

Mannen meening, vrouwen praet,

 

Klare letter, duijster dencken,

 

Min dan herssenen kan krencken,

 

Meer dan herssenen ontoom',

 

'T rijm voor wind, 'tgerijmd' in stroom,

1345

^135.++ Sulcke zyn haer' eigenschappen

 

Die ick soecke t'onderstappen;

 

Soecke, Sterre, maer van wijds.

 

U ontstappen sij van byds,

 

Ghij doortasts', als fyne webben

1350

Diemen in 'tgevoel moet hebben;

 

Ghij doorsmaecktse, ghij bevroedt

132. Inder daed, ick hate de lafficheid vande gemeene dichterij, ende poogh'er tegens in te gaen.

133. Vier trappen tell ick van onderen op: Spreken, Seggen, Rijmen en Dichten. Dese en onderscheiden de gemeene Dichters niet. Soo meenen sy wat volkomens te weghe gebracht te hebben, als sij ijet gedicht hebben, dat pas voor spreken, oft voor een gemeen seggen magh uyt gaen.

134. Maer daer werdt wat anders vereischt tot een volmaeckt Gedicht, namentlick de eigenschappen die hier volgen.

135. Dat zijn de deughden vande oprechte Dicht-Const, daer ick van verre naer trachte; maer die ghij van naer bij begrijpt; verstaende te recht, hoe het krachtighe ende 'taengename t'samen een volmaeckt gedicht moeten uytmaken.

+ [krit] Bij vs. 1334: Non satis est puris versum perscribere verbis. Hor. 1. Serm. 4. Neque enim concludere versum Dixeris esse satis, neque si quis scribat uti nos Sermoni propiora, putes hunc esse Poetam. Ib. Vehemens et liquidus puroque simillimus amni. Hor. 2. ep. 2.

+ [krit] vs. 1329 't witt K.a.: wit

[p. 87]

 

Wat het sout in 'tsuijcker doet.

 

Gulde middelmaet van koken!

 

Honich in Asijn gebroken,

1355

En dat, hoe? dat snelle scherp?

 

Neen. dat ampere, dat serp.

 

^136. Ghij gevoelt de dichte feilen

 

Daers' haer' streken in verzeilen

 

Dien geen Reden maer geweld

1360

In 'tgerucht van dichten stelt.

 

Tweederhande die wij weten

 

Op den anderen gebeten

 

Tergen meest uw taeij gedult.

 

Beide gaen van schuld in schuld:

1365

^137. Dese stelt syn hooghe luijster

 

In het swartste van den duijster,

 

Cyfert all dat leesbaer was,

 

Of men 't in een' doolhof las,

 

Schuijlt sich in vuijl warre-garen,

1370

Soeckt, en schroomt sich t'openbaren,

 

Deckt sijn' kernen met een schell

 

Die den hardsten tand ontstell'.

 

^138. Wie gelust sich 'tover-byten,

 

Wie soeckt pitten door dat splyten,

1375

Diemen duchten magh en moet

 

Of sij bitter zijn of soet?

 

^139. 'K eisch een smaeckelick vermaken,

 

En versuftmen mij met kraken?

 

'K gae te gast op Tong en Most;

1380

Moet ick sweeten om den kost?

 

^140.++ D'ander op den kamm geschoren

 

Staet gelijck hij werdt geboren,

 

Sonder krull en sonder kleet;

 

'K weet ten eersten wat hij weet,

136. Ghy weet hoe onredelick sommighe quade Rijmers inde gunst vande Wereld zijn, ende die tweederhande:

137. D'eerste pronckt met een' gesochte duysterheid, als oft hij in Cijffer schreve; schijnende gelesen ende niet verstaen te willen zijn.

138. Ende wie magh de pyne van door duijstere woorden henen te soecken, dat mogelick gevonden zijnde der moeijte onwaerdigst wesen sal?

139. Moet ick een gedicht met arbeid lesen, daer ick mij in soecke te verheugen?

140. De tweede daer tegen komt heel effen en slecht uijt; ende door sijne lafficheid werdt hem mijn smaeck nauwlix gewaer.

+ [krit] Bij vs. 1353: Vir bonus et prudens versus reprehendet inertes, Culpabit duros. Nec satis est pulchra esse poemata, dulcia sunto. Hor. de Arte. - vs. 1364: In vitium ducit culpae fuga. Stulti dum vitant vitia etc. Hor. - vs. 1370: Qui quum legi vellet quae scripsisset, intelligi noluit quae legerentur. Seal. Hijpercr.

+ [krit] vs. 1380 sweeten om 2 HSS. eerst: wercken voor

[p. 88]

1385

'Kvoel hem nerghens in mijn' tanden,

 

Die mij nood' op melck in manden

 

Sond mij niet soo onversaedt

 

Van sijn' tafel op syn' straet:

 

Wie magh Olij in lauw water?

1390

^141. Lang-verslagen-wijn-verlater,

 

'K miss all waer ick hier om kom,

 

En noch will mijn' maegh rondom.

 

Wat een vriendelick vermaken

 

Daer de feest beghint van braken!

1395

Foeij van all 't geladde mall,

 

Vett en soet onsteeckt mijn gall.

 

^142. Sterr', hoe nauw is 't hier te passen,

 

En hoe sult ghij mij verrassen,

 

Die mijn' onmacht in een' wett

1400

Van soo kiesen keur besett!

 

^143. Maer ick wett; en laetse snijden

 

Die mijn' Wetten willen lijden;

 

Kreupels wijsen wel een' tré

 

Die noijt kreupel naer en dé,

1405

Schorre kelen leeren singen:

 

En u goedheid sal u dwinghen

 

Waer mijn eigen ongevall

 

In mijn eighen boete vall'.

 

^144. Sal ick d'eerste Meester wesen

1410

Die sich lam en ongenesen

 

Voor den siecken hebb' verthoont?

 

Die ter hooger heide woont

 

Kan ter Zee den Stierman stieren:

 

Ia de stomme staende vieren

1415

Rechten hem syn' loop van strand:

 

^145.++ Neemt mij voor een' houte hand

 

Die den reiser op een' kruijs wegh

141. Laffe dichter; ick walghe van uwen lauwen, gladden Rijm; ende uw soeticheid vergramt mij.

142. Maer ghij, Sterre, sult mij met reden uyt mijn' eighen regelen veroordeelen.

143. Doch ten minsten in mijn' plompicheid dien ick voor eenen slijpsteen aen andere: ende de meesters en zijn altoos de gauwste niet in 't uijtvoeren vande konsten die sij voortleeren.

144. Men siet gebreckelicke Genesers voorde siecke verschijnen. Het Stiermanschap werdt te lande geleert. Iae de vierboeten leiden den zeeman van 't Strand af.

145. Soo kan ick als een houten Wegh-wijser, als een schip-wrack op een' plaet, voor een' waerschouwingh dienen: Iae een Boll-baken is maer een ledighe Tonne.

+ [krit] Bij vs. 1386 (in K.b.): Sectantem laevia nervi deficiunt animique. Hor. 2. ep. 2. - vs. 1411: utor vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet, exsors ipsa secandi. - vs. 1405: docent.

+ [krit] vs. 1385 'K voel K.b.: 'k Woel

[p. 89]

 

'T kortste toepad naer sijn huijs segh.

 

Neemt mijn' feilen voor een wrack

1420

Dat een ander mijd' op 'tvlack;

 

Feilen is oock onderwijsen,

 

En noch is hij wat te prijsen

 

Die sich als een' le'ghe tonn

 

Voor een baeck ten besten gonn'.

1425

^146. Maer wat aerde sal mij draghen

 

Brengh ick thuijs dat u behaegh, en

 

U in oogh en oor gevall?

 

Lieve leser, een voor all';

 

All' om een' kond ick verachten;

1430

Maer sij hebben 't niet te wachten;

 

All' om eene sullen mijn,

 

Alle mijns gesinden zijn.

 

'K houd' mij alle proef te boven

 

In uw lyden; in uw Loven

1435

Alle proevers: en wat meer?

 

^147. 'Kmagh wel swellen op een' eer

 

Die ick mij niet toe en mete,

 

En maer Polla danck en wete;

 

Daer haer' vijlen over gaen

1440

Sal ick tegen 'troesten staen,

 

Tegen 'tspijten, tegen 'tnijden,

 

Tegen 't suer van alle tyden,

 

En men sal mij sien naer mij,

 

Daer Ghij Ick werdt, en ick Wij.

1445

^148. Maer der Sterren welgevallen

 

Magh mij ongestadigh vallen

 

Meer dan ghij, mijn' even Sterr;

 

Mog'lick of sich 'tweer verwerr,

 

Mog'lick mij uyt Boss en weijen

1450

Kom' te suchten of te schreijen,

 

Ander' weijen, ander Boss

 

Kan ick ryden sonder Ross.

 

^149.+ 'K weet een Boss van witte blad'ren,

146. Maer hoe heughelick sal mij daer tegen wesen, soo u mijn werck bevalt? Naer uwen lof sal ick aller leseren berisping verachten: hoewel ick geloove dat elck sal willen goed vinden 'tghene ghij niet en veracht.

147. Soo derv' ick stoffen, door dien mijn' Gedichten door u gevijlt ende verholpen sullen werden, als die van Lucanus van Polla Argentaria, sijn Wijf, wierden. Door dat behulp sullen mijne wercken het verroesten ende versueren vanden tijd ontgaen.

148. Soo mij nu quaed, windrigh, of regenachtigh weder de wandeling buijten belett, heb ick binnens huijs een' ander wandeling te doen.

149. Onder mijne Boecken.

+ [krit] vs. 1446 ongestadigh 1 HS. eerst: min genadigh - vs. 1447 Meer dan ghij 1 HS. eerst: Dan het uw

[p. 90]

 

Voll van ad'ren, swerte ad'ren,

1455

Ad'ren voll van 'tbeste bloed

 

Daer sich hert en Hoofd af voed'.

 

'K weet een boss uyt alle winden;

 

Over Eicken, over Linden:

 

V mijn beste wandel-pad,

1460

V mijn Boss van Boecken-blad!

 

^150. Sterre, ben ick t'huijs te soecken,

 

Soeckt mij inde Boeck-weij-hoecken:

 

Magh ick weijen, dat's de Weij

 

Daer ick liefst van allen weij.

1465

^151. Maer en laeter mij niet soecken:

 

Ben ick uyt, dat 's in mijn' Boecken,

 

En 't en is geen valsch beduijd,

 

Daer in, ben ick allom uyt.

 

^152. Heet ick thuijs, laet Boden sweeren,

1470

Menichte van groote Heeren

 

Staen hem om en om ter tael.

 

Heeren all? jae t'eenemael;

 

Heeren die gheen' Heer en kennen,

 

Heeren die sich niet en wennen

1475

Heeren flauwer aen te gaen

 

Dan den armen op de baen:

 

Heeren, onverzaegde helden,

 

Die het lief en 'tleede melden

 

Sonder blick en sonder blos

1480

Inde steden als in 'tboss.

 

^153. Sij getuijgen dat sy weten

 

Die 't mij soo ter deur uijt heeten

 

'T all te droevigen ontrust

 

Van mijn' steelsgewijsen lust.

1485

^154.+ Kort mijn' langhe buijten-uren,

 

Kortse die ick in mijn' muren

 

Voedsel, vaeck, vermaeck, verdriet

 

Schuldigh blijf: hoe nae is 't niet

150. Daer moetmen mij binnens huijs soecken, als in mijn aengenaemste tydverdrijf.

151. Doch laet liever seggen, wanneer ick daer ben, dat ick uijt ben: want, inder daed, zijnde inde Boecken, houde ick mij uijt en verre van alle andere besigheid.

152. Iae mijn volck moghen seggen, dat ick met een deel Heeren te spreken hebbe: want Boecken zijn vrij-heeren, die elck het sijne derven seggen, sonder groot oft kleine te verschoonen.

153. Ende mijn volck, die mij soo doende vande stoorers van mijn kort vermaeck verlossen, sullen maer de waerheid seggen.

154. Voorwaer een kort vermaeck: want treckt van mijn leven den tyd, die sich, meest buijtens huijs, aen mijn beroep; binnens huijs, aen allerhande dinghen moet spillen, hoe weinigh schieter over t'mijnen vrijen verdoene?

+ [krit] vs. 1459 en 1460 V in 2 HSS., die eerst: O hebben, evenals het 3de HS. en K.a.

[p. 91]

 

Daer mijn' vrijheid staet op make!

1490

^155. En wanneers'er aen gerake,

 

Denckt hoe slick ick naer een' beet

 

Die mijn honger niet en weet

 

Of hem mergen sal gebeuren,

 

Denckt hoe datse mij verscheuren

1495

Die mij hier ter halve mael

 

Storen tusschen lipp en schael.

 

^156. Hier onthalen mij mijn' Heeren,

 

Hier en hebb' ick niet t'onbeeren

 

Dan 'tgerecht dat mij verveel;

1500

'Kleen niet meer als keur en keel,

 

Oogh en oor, en tong en tanden,

 

Lust en last, en hert en handen,

 

'Keisch maer, en het valt mij toe:

 

En wat eisch ick, wie, en hoe?

1505

Dusend monden die mij toeven,

 

Die mij 't hare heeten proeven

 

En versadighen om strijd

 

Eene maegh op eenen tijd.

 

^157. Grijse mannen, Hemel-kinders,

1510

Aller zielen onderwinders,

 

Stellen mij het Manna voor

 

Dat wij swelgen door het oor,

 

Dat wij in 't Gewiss verkoken;

 

En sij rechten 't soo gebroken,

1515

Soo doorhackt en soo doorstooft,

 

Dat het maer een buckend hooft,

 

Maer een gapen heeft te kosten:

 

Suijgelingen, die begosten,

 

Dien ter spijse niet geherdt

1520

Niet als melck geschaft en werdt,

 

Souden dit gerecht verdouwen:

 

^158. Maer wie sald'er 'tsuer uyt houwen,

 

Wie het bitter, wie het scherp,

 

Wie het bitsighe verwerp,

155. En als mij dat geluck gebeurt, hoe graegh moet ick het nutten, en hoe quellick is 't daer af geruckt te werden!

156. Hier vind en geniet ick all wat mij lust, en elck een deser Heeren spijst mij om 'tseerst.

157. Eerstelick vind ick daer de Kerckelicke Schrijvers, die mij Gods woord voor houden: soo ten breedsten uytgeleght, dat het de teere leerlingen sonder moeijte konnen begrijpen.

158. Maer hoe salmen ten einde van den twist ende geschillen komen, die onder haerluyden, sonderling tuschen ons ende de Roomsch-gesinde in swang zijn? ende hoe salmen die verblinde menschen op den wegh der waerheid helpen?

[p. 92]

1525

Wie het hitsigh tegenstoken

 

Van het wederzydsche koken?

 

Wie het hooger scheel als oot

 

Tuschen Vlees en duydend Brood,

 

Tuschen Bloed en sapp van druijven?

1530

En wie sal de blind' onthuijven?

 

^159. Heere, reckt noch dijn geduld

 

Op den blinden sonder schuld;

 

Maer hoe langhe wilt ghij beiden

 

Met den moed-will van 'tverleiden,

1535

Met den sienden, die dijn licht

 

Schuijlen voor 'tgemeen gesicht?

 

^160. Naest den Preker staet de Rechter,

 

Mijn getrouwe onderrechter,

 

Mijn geheime Kamer-raed,

1540

Over aengeboren baet,

 

Over aenbeschoren schade;

 

Mijn verdedigher in 't quade,

 

Mijn beleid naer nutt en goed:

 

Isser dat ick schutten moet,

1545

Isser dat ick eischen derve,

 

Dat ick late, dat ick erve,

 

'K vordere geen licht bescheid,

 

'Kvraeg hem wat de Keiser zeidt,

 

Wat de Borgherij van Roomen,

1550

Hoe 't de Raedsheer heeft genomen,

 

Hoe 't de wijse man verstaen,

 

Hoe 'tgebruijck daer tegen aen:

 

^161.+ Will de schael niet over wegen,

 

Staen ick om gewicht verlegen,

1555

Sterre, 'ksegg het u in 't oor,

 

Allerwegen valt gehoor,

 

Allom glimp, en allom deken,

 

Allom recht om recht te breken,

 

Wijsen tegen, wijsen met.

1560

Will de wett niet in de wett,

159. Weest noch langhmoedigh, o God, over de onnoosele ende misleidde: maer hoe lang wilt ghij 't wesen over de ghenen die haer, beter wetende, misleiden?

160. Volgen de Boecken van Rechtsgeleerdheid; die mij ten dienste staen als soo vele Raedsheeren, 'tzij ick te eischen oft verweeren hebbe. Met hun beraede ick mij uyt allerhande soorten van Rechten, als daer zijn Lex et Principum placita, Plebiscita, Senatus consulta et Magistratuum Edicta, Responsa prudentum, Consuetudo.

161. Vind ick daer niet t'mijnen voordeel beantwoordt: de uytleggingen der Doctoren zijn van soo verscheiden besluyt, datmen altoos byden eenen oft den anderen geholpen kan werden; ende met de meeste stemmen kan men 't veeltyds wegh draghen

+ [krit] vs. 1528 duydend 1 HS.: heiligh

[p. 93]

 

Wett werdt soo om wett gewrongen,

 

Soo gedreven, soo gedrongen,

 

Soo gepijnight, soo gepleijt

 

Datse seidt en niet en seidt,

1565

Wat wy velen of bevelen:

 

'Tsterckste recht bestaet in velen,

 

En men telt sich rechters toe,

 

En men. Wegh, ick werd het moe.

 

^162. Verre zij van mij bevonden,

1570

Dat ick door de vuijle wonden

 

Die'ck in 't Roomsche lichaem ken

 

Van soo menigh' scherpe penn,

 

Hier gebeten, daer gebeden,

 

Daer 'tgewinn ten dienst gesneden,

1575

Booren will' in goed of erf

 

Dat ick sonder onrecht derv.

 

^163. Geld met guijchelen verovert,

 

Goed den eighenaer ontoovert

 

Bij geswinder wetten treck,

1580

Acht ick minder dan gebreck.

 

^164. Lang te niet waer 'tlanghe rechten,

 

Konmen met syn selven vechten,

 

Eermen aenden nabuer viel:

 

Die de vierschaer 'tsijnent hiel,

1585

En verdoemde daer sijn' tochten

 

Eers' hem voor den rechter brochten,

 

En besloot sich in de Wett

 

Die hem sijn Gewisse sett,

 

^165.++ Op de Roll en hong sijn' Vloe niet,

1590

'T scherpe Recht en waer de roe niet

 

Tot der armen eeltigh vell:

 

'T billick viel ons schier te fell,

 

En wij souden 't voelen stryden

 

Met geduld en medelyden,

1595

En ontgeven ons wel wat

162. Maer God verbiede dat ick mij tegen recht ende reden soude willen behelpen, met eenighe der Keiserlicke onredelicke wetten, die de Wettgevers haer selven oft ijemand anders te gevalle hebben uytgegeven.

163. Liever will ick gebreck lyden, dan mij door slimme trecken verrijcken.

164. Oock, soo ijeder een eerst met syn eighen gemoed te rade gingh, en stelde alle eighen sucht onder de voet, het langhe gepleit waer haest af.

165. In plaets van ons ter vierschale te haesten om den behoeftigen op 'tLijf te vallen, souden wij schier ons allerbillixte recht ten scherpsten niet willen uytvoeren.

+ [krit] Bij vs. 1563: aende pley gereckt. - vs. 1571: Corpus Iuris Caesarei.

+ [krit] vs. 1567 telt K.a.: stelt - vs. 1589 de 1 HS.: een' - vs. 1590 de 1 HS.: sijn' - vs. 1593 1 HS.: En hij soud' het - vs. 1595 ons 1 HS.: sich

[p. 94]

 

Dat de wett gegeven hadd

 

Die 't de wett hadd willen vragen.

 

^166. Maer 'tvermogen en 't verdraghen

 

Will soo qualick eenen wegh,

1600

En hij will soo noode wegh

 

Die de plaets kan eighen heeten.

 

^167. Waer heen streckt mij oock het weten,

 

't Woeste weten van de Wett

 

Daerm' ons herssenen in plett,

1605

In verduft en in doet smooren,

 

Recht als herssenen en ooren

 

Op het baerden van de jeughd

 

Houwbaer zijn aen hooger deughd?

 

Dient haer 'tmess, die 't niet en trecken?

1610

^168. Dapper: 'T sal ter weere strecken;

 

'T sal mij decken van een' stoot,

 

'T sal den mijnen in den nood,

 

'T sal den weduwen, den weesen

 

Voor een muer van Coper wesen,

1615

Rijs' ick oyt daer wees of we'ew

 

Mij ten Richter-stoel beschreew.

 

^169. Richter-stoel, een ijeders gading,

 

Die versitting en versading,

 

Hoogher trappen en gewinn

1620

Voor wat leegher en wat min

 

Los of loos bestaen te keuren,

 

Mog'lick sult ghij mij gebeuren,

 

Mog'lick waer gebreck van Stoff

 

Mij vereisch in 't Richter-hof;

1625

^170.++ Maer geladde wentel-trappen

 

'K sal ter schoore naer u stappen,

 

Stappen taeijer dan mijn schoen

 

Sal mijn voet naer boven doen,

166. Maer de maghtigste will soo qualick aen 'twijcken.

167. Maer, sal ijemand seggen, soo wij ons met de Rechtsgeleerdheid niet en mogen behelpen, waer toe breecktmender ons het hooft mede, in 'tbeste van onse jaeren, wanneer wij de krachten hebben om ijet beters te leeren?

168. Antwoord: Sy sal mij strecken, om mij, den mijnen, ende den verdruckten, ter nood te helpen verdedighen, soo ick oyt tot het Rechter-ampt verheven werde.

169. O Rechter-ampt, dat soo begeert werdt door alle soodanige, die off onbedacht, off met quaed opsett, uyt haren middelmatighen staet soecken te versitten tot eenen hoogeren, daer sij hare begeerlickheid in mogen voldoen, mogelick off ick, by gebreck van betere, tot u beroepen werde:

170. Maer ick salder niet geern toe komen.

+ [krit] Bij vs. 1627 (in K.b.): Noli quaerere fieri judex. Ecclesiast. 7. vs. 6.

+ [krit] vs. 1606 Recht K.b.: Pas

[p. 95]

 

Boven daer 't soo voll gevaer leit.

1630

^171. Recht is waerheid: en wat, waerheid?

 

En waer waerheid?^172. Waere God,

 

Die dit blindeling gebrodd,

 

Dit gestommel, dit gewemel,

 

Naer 'tgeheimste vanden Hemel.

1635

Naer de waerheid siet en lijdt,

 

Die ghij wegh en waerheid zijt,

 

^173. Siet en lijdt met medelijden

 

Die daer gins en weer, besyden

 

Wegh en waerheid suffen gaen,

1640

In vertwijffeling van staen

 

Meer als wandelende roosen;

 

Die de reise doen in doosen,

 

En als twijffelende doen,

 

Maer geraken noch ten soen

1645

Vande Sterre, die sij vrijen,

 

En de waerheid daers' om strijen

 

Laet sich dwingen met der tijd.

 

^174. Waert ghij soo verr van 'tverwijt,

 

Onder-Goden, waterpassen,

1650

Die ons Bloed, en Erf, en Cassen

 

Gods gewijse roijt en recht!

 

^175.++ Maer, waer blijft hij in 'tgevecht

 

Van Gewiss en nacht-gepeinsen,

 

Dien de droeve droomen deinsen

1655

Op verwesen erf of Bloed,

 

Daer noch 'tmenschelick gemoed

 

In de schemering van weten

 

Twijffelt door soo nauwe spleten,

 

Tuschen d'onschuld en de Pijn

171. Want een Rechter moet waerheid spreken: en wie kent de waerheid?

172. O heere ende alleen waerachtige God, die ons dus blindeling naer de waerheid siet grijpen en grabbelen,

173. Erbarmt u over den ghenen die 't sich moeten onderwinden, losser drijvende dan de naelden van de Scheeps-compassen, die doch, all soeckende, in 't einde haere Noord-sterre genaken, ende gelijck als kussen.

174. Ende, o Rechters, meesters van ons goed ende bloed, waere het noch met uluyden soo gestelt, dat ghij endtelick de gesochte waerheid treften!

175. Maer wat moet de mensche stryds in 'tgemoed hebben, die, te rugge denckende aen een vonnis over goed of bloed gegeven, alnoch, inde duijsterheid van sijn verstand, light en twijffelt, of hy Recht gesproken heeft, dan of de beklaeghde op eene onwaerachtighe ende maer uytgepijnighde bekentenisse veroordeelt is geweest!

+ [krit] Bij vs. 1630: Τί ἔστι ἀλήϑεια; Ioan. 18.39. Fer ergo judex sententiam, et pronuncia, quis tibi verisimillimum videatur dicere, non quis verum dicat, id enim tam supra nos est quam ipsa veritas. Sen. ep. 65.

+ [krit] vs. 1642 reise 1 HS.: reisen

[p. 96]

1660

Off'er recht gerecht magh zijn?

 

^176. Suer beroep, waer is 'tbehagen

 

Dat hem dwing' u naer te jaghen

 

Dien de middelmaet van eer

 

Meer vernoeghen kan als meer?

1665

O bewind van Luyd' en Landen,

 

Fier bestaen van Reusen handen,

 

Dier betrachten, swaer gebod,

 

Menschen zijn, en doen als God!

 

^177. Stracken ernst, gespannen droomen,

1670

Die mij wakend' overkomen,

 

Laet mijn aendacht wat verlaets:

 

'K sie wat in de naeste plaets

 

Dat mijn' sinnen kan ontdoijen,

 

En ick derv' er u op noijen,

1675

Sterre, die des kundigh zijt

 

Tot der kundighen verwijt.

 

^178. Luijden die het langer leven

 

Niet en nemen, niet en geven:

 

Maer ontgeven wat gebrecks,

1680

En bestellen wat verspecks

 

Tegen 'trooven van de qualen

 

Die wij voeden oft behalen,

 

^179. Sulcker luyden staender hier

 

Vande grijsen drij of vier,

1685

Vande groene dichter hoopen;

 

^180. Eertyds pinten zijn nu stoopen;

 

Dat is Mensch en Tyds gelaet,

 

Meerder jaren, meerder praet.

 

Ouderdom versoet aen 'tklappen

1690

Als de kinderen aen papp, en

 

Poppegoed en koeck en koot,

 

En de wereld gaet ter dood,

 

S'is op 'tsloopen. dat's haer sterven,

 

En soo rammelen haer' scherven

176. Stout, swaer, ende gevaerlick bewind, des God alleen machtigh is, waer is de redelicke mensche, die sich met een middelmatigh leven konnende te vreden houden, naer u soude willen trachten?

177. Naer dese ernstighe ende swaermoedighe gepeinsen lust mij mijne sinnen wat te verfraeijen; ende ick sied'er de Boecken toe hier neffens staen, die ghij, Sterre, beter als de ervarenste verstaet.

178. Namentlick de schrijvers in Medicine.

179. Vande oude hebb icker weinighe; vande jonghe veel.

180. Soo gaet het met de Wereld: hoe sij ouder werdt hoe sij meer klaps krijght. Oock gaetse in duijghen vallen; daer af rammelen de Stucken, meer als in haer jonghe kracht; doe de wetenschappen in weinighe ongepronckte woorden werden beschreven.

[p. 97]

1695

Meer dan in haer hechte jeughd;

 

Doe de sluijcke slechte deughd

 

Of ontkleedt of sonder boorden,

 

Sonder boorden ghingh van woorden,

 

Vodden daerse nu in smoort.

1700

^181. Sterre, 't is lang all gehoort

 

Datmen hoort: 'tzijn oude koolen

 

Diemen op hervonckte kolen

 

In 'tlang sop van desen tijd

 

Onse walgh te voren snijdt.

1705

^182. Maer gestaedt ghij mijn berechten

 

'K sal de meesters voor de knechten,

 

'T grijs voor 'tgroene doen gestaen:

 

En hoe sal ick spelen gaen!

 

^183. 'Ksal ons door ons selven voeren

1710

^184. Langs de lijnen van 'tberoeren

 

Van de toppen tot den teen,

 

^185. Langs het holl' en 'tvolle been,

 

'T hardsteen-werck van onse huijsen;

 

^186. Langs de klappiens van de sluijsen

1715

Die sich 's levens Tij ontsluijt,

 

Daer 'tsich heimelick voor stuijt

 

Als 't den oorbaer dwingt te ebben;

 

^187. Langs de weergae van die webben

 

Daer sich 'tvierigh vocht door jaeght:

1720

^188. Door 'tbesluyt daer 't all af waeght,

 

Door den huijsraed van de sinnen,

 

^189.++ Door het vroegste van 't beginnen,

 

Door het laetste van 'tvergaen,

 

Door de Smiss van 't eewigh slaen,

181. Heden en werdt'er niet niews geschreven: All dat onse langhwijlighe Schrijvers doen, en is maer d'oude spijse met niewe slappe saussen te verwarmen.

182. Maer wij, so het u goed dunckt, sullen ons aen de oorspronckelicke meesters houden.

183. Ende vermaken ons met het schepsel van 'tmenschelicke lichaem te ondersoecken, ende daer in

184. De Zenuwen;

185. 'T Gebeente;

186. De Aderen, met de open en toegaende vellekens daer in gevonden, het Bloed op houdende ende aflatende, naer 't noodigh is;

187. De Arterien, daer het geestigste Bloed door schiet;

188. De Herssenen;

189. Het Herte, oorspronck van pols en leven;

+ [krit] In 2 HSS., die de later bijgevoegde aanteekeningen missen, staan de Latijnsche namen der hier besproken lichaamsdeelen in marg. bij vs. 1710-1758.

+ [krit] vs. 1707 gestaen 1 HS.: bestaen - vs. 1719 'tvierigh K.a.: vierich

[p. 98]

1725

Door het Onrust onser ad'ren,

 

^190. Door de sponsien die 'tnaedren,

 

Uyt medoogen van den brand

 

Van sijn' endeloosen trant.

 

^191. Door de klein-gekliste strenen

1730

Van de teere Bloed-webb henen;

 

^192. Door de keucken van 'tgesinn

 

Daer ick soo te schrobben vinn;

 

^193. Door den vier-pann, die met stoken

 

Moed en macht geeft om te koken;

1735

^194. Door den poel van 'toverschot

 

Die mij soo veel soets verbrodt

 

Met het sure van sijn' dampen,

 

Wortels van mijn' ijd'le rampen

 

Mijn' bekommering met niet,

1740

Mijn moedwillighe verdriet;

 

^195. Door de Kaerens die het scheiden

 

Van de leste weij beleiden,

 

En beleiden 't door den dwang

 

Van den nauwen nedergang

1745

Daer wij grouwelick door baren

 

Keytiens of het kindjens waren,

 

Kindjens vanden harden slagh

 

Diemen kindjens werden sagh

 

Doe men d'eerste steenen beide

1750

Van de tweede wereld leide:

 

^196. Door den Treeft van alle vocht;

 

^197. Door all watmen noemen mocht

 

Eer het misdaed was te noemen

 

Dat de misdaed de verdoemen,

1755

Eer den Appel 'tvijgenblad

 

Tot een broeck verwesen hadd:

 

^198. Door de Slang van 't leste voedsel,

190. De Longen, dicht by 't herte geleght om het te koelen;

191. De Lever, gelijckende een' webbe van ontallicke aderkens;

192. De Maghe, die mij soo licht vervuijlt;

193. De Gall, diens hitte de maghe versterckt;

194. De Milte, die mij veeltyds soo quellyck, sonder andere oorsaeck, maeckt;

195. De Nieren, die het onnutte vocht, als een' Weij, van 't Bloed scheiden, ende nederbrengen door de enghde vande Watergangen tuschen Nier en Blaes, inde welcke wij de felste pijnen van 't Graveel voelen, Baerende gelijck steenen kindertjens; als die uyt de Steenen groeyden die Deucaleon en Pyrrha naerden vloed over rugg wierpen, om de wereld van niews met mannekens en wijfkens te versien,

196. De Blase;

197. Τὰ αἰδοῖα;

198. De Darmen;

[p. 99]

 

^199. Door de slangetjens, haer broedsel,

 

Diese nuttigh sooght en voedt

1760

Uyt het onnutt dat sij broedt.

 

^200. Sterre dat's een mensch in 'tkorte,

 

Die hem reckt' als ick hem schorte,

 

Wanneer zeilden een Colom'

 

Dese kleine wereld om?

1765

^201. Maer wat zijnder min als blinden,

 

Die sich 'tsnuffelen bewinden

 

Door gesolder en gewelf

 

Van haer kostelicke Self,

 

'T rijckste Boeck van die wij lesen!

1770

^202. 'K sie bij raedselen genesen:

 

Hoe verdouwt het ons geduld?

 

'K sie een Lever sonder schuld,

 

Voller Gallen, vuijler magen,

 

Dicker Milten boeten dragen:

1775

^203. Die noijt Milt of Maegh en sagh,

 

Noyt en wist als bij gewagh

 

Gall en Milt en Maeghs beleiden,

 

Derftse by geschrift bescheiden,

 

En beschicken in een' Brief

1780

Elck sijn' boet, of sijn gerief:

 

In een' Brief die uyt sijn' penn, en

 

Vuyl gewinn, en vuyl gewennen

 

Heeft gesogen en gelost:

 

^204.+ En hoe kent de Cock sijn kost?

1785

Als sijn' overgrootevader,

 

Bij verhael. neen, noch wat nader,

 

Bij sijn koock-boeck: noch een steck,

 

Noch een treedje, noch een treck

199. Ende endelick de kleine Aderen langs 't ingewand, venae mesaraïcae, die all het nutte uyt de laeste verteeringh suijgen.

200. Dat is het kort-begrip van een mensch, de kleine wereld geheeten, die een Christophor. Columbus, omzeiler vande groote Wereld, qualick om zeilen soude, als mense ten breedsten mat.

201. Maer hoe weinighe onkundighe van dit maecksel nemen de moeyte van het te doorsoecken!

202. Soo komt het datmen ons medicijnen byder tast geeft; en 't eene lid voor 't ander quelt.

203. Want die noijt mensch en sagh openen, derft veeltyds elck binnen-lid met een Briefken het sijne toeschicken; oft eenen sleur van gewoonte, oft sijn' giericheid te gevalle.

204. Oock en kent sulcken Doctor de Cruijden die hy voorschrijft niet anders als by overgift van ouders tot ouders, oft by sijn Medicijn-Boeck, oft, voor 'tnaeste, by sijn Cruydboeck, met platen van eenigh jong schilder versien.

+ [krit] vs. 1788 wordt in 1 HS. gemist.

[p. 100]

 

Naerder waerheid, by de streken

1790

Van een schilder van drij weken.

 

^205. Sterre, 'tstaet ons niet te deel,

 

'Tspelen met een anders keel.

 

Maer 'traeckt d'onse, wat wij eten:

 

En wien voeght het niet te weten?

1795

Wie en roert de kennis niet

 

Van der schepselen bedied?

 

^206. Langt mij 'tCeeltjen van Genesen,

 

'Ksal't u lichtelick doen lesen

 

In noch eens soo stercken int

1800

Als uw oogh in 'tCeeltjen vindt.

 

Lesen? jae, met all de sinnen:

 

Keurt mijn Kruijmel-doos van binnen;

 

'K lever't all in Kruijmelen

 

Wat ghij siet verduijmelen,

1805

Wat ghij lesen siet en pluysen

 

Voor de vracht van peperhuysen

 

In de bitt're Coomenij:

 

^207. Soeckt ghij Greinen? 'ksett se bij.

 

Blad en vrucht die konst kan sparen,

1810

Bloemen, altyd lieve waren,

 

^208. Binnen, om, en onder-hout,

 

^209. Taeije tranen sonder sout,

 

^210. Dieren, brockeling van dieren,

 

^211. Steenen, die wij t'over vieren,

1815

^212. Plundering van onder d'Aerd?

 

^213.++ 'T staet uw ondersoeck bewaert;

205. Ons aengaende, Wij en zijn van dat ambacht niet: nochtans isser ons en yeder een aen geleghen, te kennen watmen ons in geeft.

206. Ghy dan, thoont mij wat de Doctor heeft voorgeschreven; ick sal u all het ghene dat daer genoemt staet doen handelen, smaecken, riecken en sien, in de doosen van Simpelen, die ick vergadert hebbe, om die kennisse te bekomen, thoonende bij stucken ende monsterkens all watmen inde Apotheke vindt.

207. Het zij dan zaden, bladen, vruchten ende blommen, die bewaerbaer zijn.

208. Of Houten, Schorssen ende Wortelen,

209. Of Gommen en Terpentijnen, met diergelijcke,

210. Of Gedierten en gedeelten derselve,

211. Of Gesteenten, diemen te hoogh acht,

212. Of Bergh-werck: mineralia.

213. Alles sal ick t'uwer begeerte leveren, ende uwe krachtighe Geheugenisse sal de swackheid vande mijne daer in te bate komen; ende wij sullen malkanderen indachtigh houden van alle deser dingen gedaente, eigenschapp, oorspronck, oorsaeck, reden en gebruijck.

+ [krit] In 1 HS., dat de later bijgevoegde aanteekeningen mist, staan de Latijnsche namen der hier genoemde zaken in marg. bij vs. 1807-1815.

+ [krit] vs. 1802 ontbreekt in 1 HS. - vs. 1805 en 1806 ontbreken in 2 HSS.; in het 3de zijn zij er later bijgeschreven. - vs. 1816 'T staet K.a.: Staet

[p. 101]

 

En 't allmachtige vermeughen

 

Van uw onversaedt geheughen

 

Sal het machteloose mijn

1820

Trouwelick ten steune zijn,

 

En wij sullen 't t'samen waghen

 

'T onderricht op alle vraghen,

 

Over aller dinghen Hoe,

 

Wat, waeraf, waerom, waer toe.

1825

^214. Maer het leste sal ons gellen:

 

En gebeurt ons ijet t'ontstellen

 

Dat den Helper bijder nacht

 

Sonder sorghe niet en wacht',

 

Dat wij duldeloos verdroeghen,

1830

^215. Beide sal de vijsel voeghen,

 

Bey de sift, en beij de schael:

 

En het kruydje dat ick hael'

 

Uyt mijn Hof van dorre Roosen,

 

Uyt mijn Bogaerdje van doosen

1835

Sal ons ingaen als een beet

 

Diemen van sijn Intjen eet:

 

Senne sal ons min doen zittren,

 

Mijrrh' en Aloë ontbittren,

 

Rha min ijsen, Rha bij d'ons,

1840

Rha, niet barber soo, maer ons.

 

Eighen Mess, en eighen slaghen

 

Kanmen schrickeloos verdraghen;

 

'T dreighen van den Beul doet wee

 

Meer als eighen priem of sné.

1845

^216.+ Maer God weere priem en sneden

 

Verr en lang van onse leden:

 

Sterre, werdt ghij d'onlust moe

 

Tusschen Beul, en Mess, en Roe,

 

'K sald'r u bij den Neus af leiden

1850

En in soeter doosen weiden,

 

Doosen daer ick 'tvoer uijt tapp

214. Maer het gebruijck sullen wij van allen meest behertigen. ende soo ons by nacht ofte ontyden ijetwes schielijcks over komt, daer wij sonder gevaer oft onlydelicke pijn den Doctor niet toe en konnen verwachten,

215. Sal d'een of d'ander van ons de hand aen des Apothekers werck slaen; ende 'tghene wij ons selven soo uyt onse eighen droogisterije in geven, sal ons min walgen, dan 'tghene ons van buijten werdt gebracht.

216. Maer in langhe en moeten wij 's niet van doen hebben; Ende verveelt het u daeraf te hooren spreken, ick salder u af helpen, ende brenghen u tot de laden van mijne Reuck-wercken.

+ [krit] vs. 1821 sullen 't t'samen 1 HS.: sullen 't samen als in K.a. - vs. 1836 Intjen K.b.: Entjen - vs. 1846 één HS.: Langh en wijd

[p. 102]

 

Van mijn' drooghe dronckenschapp.

 

^217. 'T stae te prijsen of te laken,

 

Mij bekittelt een vermaken

1855

Dat de thiende niet en voelt:

 

O de kostelicke soelt',

 

O 'tgeheim van dichte geuren,

 

Die niet alle neusen keuren,

 

Die men alle rieckt, en geen,

1860

Seven Eenen onder Een,

 

Keur ick met soo viesen keuring

 

Of mijn wel-zijn aen de keur hing

 

Van het eenigh Spaensche wel

 

Van een droncken Geiten vell:

1865

^218. (Of 't gevilde beest sijn leden

 

In 'tgetaende vell herkleedden,

 

Wat een kijcken waer in 'twoud!)

 

^219. Soo zij mij de konst betrouwt

 

Van gemeng, gepleng, gepletter

1870

Van den Indiaenschen Etter;

 

Van de grauewe Water-Gomm

 

Met sijn lichte schimmel-blomm

 

Die se 't Goud doet overweghen;

 

Van den onghel, waer gekreghen?

1875

Uijt, (mijn penne weigert weer)

 

Uijt gemeste Katten leer.

 

^220.++ Ghij sult doos en Roos doen sweeten,

 

Ghij sult Zelsaeminnen heeten

 

All haer vett en all haer vocht

1880

Lev'ren door den heeten bocht

 

Van verzegelde gelasen.

217. Want, men vinde het goed of quaed, ick vermake mij in 't konstighe vermeng van kostelicke Reucken, daer de thiende inensch geen werck af en maeckt; ende ondersoeckse met sulcken aendacht, als oft mijn' welvaert hing aen het scherpe oordeel van een geparfumeert leder, daer van de Spaensche alleen de konst te rechte verstaen.

218. (Hoe souden de dieren staen sien, dat een Beest sijn soo beroockte ende bereuckte vell weder aen trock!)

219. Soo sal ick dan de hand aen 'twerck slaen; en stampen, en menghen de Muscus, den Amber (diens schimmel sijn bloessem heet, ende hem ten hoogsten kostelick maeckt) ende de Civette, diens oorsprong ick mij wederom hier, als wel eer in 't kostelick mall schame te noemen.

220. Ghij, Sterre, sult uw tydverdrijf nemen in 't trecken van Essentien uijt allerhande simpelen en Bloemen.

+ [krit] Bij vs. 1878: Gelzamini. In 1 HS., dat de later bijgevoegde aanteekeningen mist, staan de hier genoemde reukwerken in marg. bij vs. 1870-1876.

+ [krit] vs. 1866 herkleeden 1 HS.: verkleeden als in K.a. - vs. 1868 één HS.: Mij zij dan als in K.a.

[p. 103]

 

^221. Wel hem, die 'tvernuftigh blasen,

 

'T scherpe scheiden aller stoff,

 

Aller fijn van alle grof

1885

Uyt sijn Lever heeft gelesen;

 

Dien den nooddruft heeft gewesen

 

Hoe men 'tnoodeloos van 'tnutt

 

Door de kop're neusen snutt.

 

^222. Laet hem 'tsoet geheim misbruijcken

1890

Die sich Bloemen schaemt en struijcken,

 

Die, met Scheiden onvoldaen,

 

Voeghen will; en, hoogher aen,

 

Voeghen dat den Hemel scheidde,

 

Doe hij 'tswaerste leeghste leide,

1895

Goud in d'Aerde, niet in 'tvier.

 

^223. Sterre, waerom zijn wij hier?

 

Om het schepsel te genieten;

 

^224. Will hij 't ruijlen of vergieten

 

Die 't noch eighen, noch alleen,

1900

Nauwelix besitt - te leen,

 

Die 't eens all sal moeten derven?

 

^225. Laet ons bedelen, verwerven,

 

En bedancken die het geeft:

 

Maer 'tis wreed of onbeleeft

1905

Den beleefden te bespringen,

 

En voor Goud Goud af te dwinghen.

 

^226. Wie derft munten? 't echte merck

 

Vindt men op des Meesters werck,

 

En de stempel leyt verborghen.

1910

Wij hem soecken? Sonder sorghen,

 

Vruchtbaer vier, geleerde pott,

 

^227.+ Edlen helm, der dwazen spott,

221. Danck hebbe, mijnenthalven, de man, die het werck vande Lever nae bootsende, het scheiden vande nutte uyt de onnutte stoffen door het Werck-tuijgh vande Alchimie heeft gevonden.

222. Ende wie dat sich dan, in het soete overhalen van Cruijden ende Blommen, met het scheiden der dinghen niet te vreden en houdt, magh sich begeven tot vergaderen van onvergaderbare Stoffen, namentlik tot het Goud-maken.

223. Ons aengaende, wij leven om de Schepselen in hare eigen gedaente te genieten.

224. Wiltse sich de mensch onderstaen te verwisselen, dieder niet eighens aen en heeft?

225. Laetse ons God af bidden, ende hem voorde gifte dancken; 'T is onbehoorlick, meer als genoegh te eischen van soo milden hand.

226. Endtelick, 't is all valsche munt die wij God naer slaen; laeter ons de hand af houden.

227. Waerdighe konst van Alchijmie, die maer vande onverstandighe veracht en werdt, vande arme gevrijt, die den verstandighen gegeven zijt, om het goede uyt het ongoede ende overighe te siften, ende soo den siecken in 't in nemen min te doen walgen, de aengenaemheid byden Oorboor voegende,

+ [krit] vs. 1907 't echte 1 HS.: 't slechte als in K.a.

[p. 104]

 

Der behoeftigen bekoren,

 

Den bescheidenen beschoren

1915

Tegen walgh en overlast,

 

Tot gebuijl van pitt en bast,

 

Tot behoeven en vermaken,

 

^228. 'K kom uw' stonden niet bewaken

 

Op een' oude goude hoôp

1920

Die mijn Silversack bekoop:

 

'K eisch geen' Croonen voor oud ijser;

 

^229. Werdt mijn' arre-moed niet wijser

 

'K siese traeghelick verguldt:

 

^230. Maer s'is lichtelick vervult,

1925

Als een' kinder hand, met Blommen,

 

Saden, Bladen, vruchten, Gommen,

 

Steentiens, beentjens, schorss en hout,

 

En uyt ijeder een sijn goud;

 

Goud van reuck, van smaeck, van Leven,

1930

Leven sonder kramp en beven,

 

Leventje, spijt vee en viss,

 

Sonder all wat heelbaer is.

 

^231. Sterre gunts' haer diere schijven,

 

Die se koopen, voor haer lyven,

1935

Voor een oogh, een eewigh seer,

 

Voor gerusticheit, voor eer,

 

Wind voor weelde, hoôp voor have:

 

^232. 'T hooghe loon dat ick beslave,

 

Slaev ick oyt om Helm en Kruijck,

1940

Is het lemteloos gebruijck

 

Van gesonde Ziel en Leden:

 

Noyt en hebb ick meer gebeden:

 

Wacht' ick meer van menschen kunst,

 

Schepper, dan van dijne gunst?

1945

^233.+ Dese zyn de meester-wijsen

228. Ick en gae niet by een gestadigh vijer sitten waken, op hope van Goud te maken, daer ick mijn goed Silver aen spille.

229. Werd ick niet rijck als door dien Wegh, soo blijv ick lang arm.

230. Maer mijn begeerlickheid en streckt niet hoogher, als om de gulde krachten uyt allerhande voorgemelde simpelen te trecken, ende daer door 's lichaems gebreken te voorkomen oft te genesen.

231. Laet ons haer dan dat diere Goud niet benijden, died'er haer' welvaert, haer' gesondheid, haer' eere ende gerusticheid aen te kost leggen.

232. All dat ick uyt de Alchijmie sal soecken te halen, (soo ickse mij oyt onderwinde) sal 'tbetrachten van mijn' volkomen gesondheid wesen.

233. Tot noch toe hebb ick gesproocken vande Boecken der Medicinen, die sich (te recht oft niet) onderwinden den menschen haere gestaltenisse te leeren, ende haer leven te behouden.

+ [krit] vs. 1924 vervult 1 HS.: gevult als in K.a.

[p. 105]

 

Die sich 'trecht van onderwijsen

 

En behouden wat wy zijn,

 

Eighenen bij recht of schijn.

 

^234. Die het recht van haer te rechten

1950

Als haer' eighen' opperknechten,

 

'T recht van 't Staetighe Gemeen,

 

^235. 'T recht van allen onder een,

 

^236. 'T recht van allen onder allen,

 

^237. 'T recht van weinigher gevallen,

1955

^238. 'T recht van betere dan veel

 

Leveren by schael en scheel,

 

^239. Eischen haer gehoor, met ooghen

 

Van 'tvernuftige vermoghen

 

Daer de Wereld onder buckt:

1960

^240.+ 'K geef gehoor, en word verruckt

 

Uyt het Oostelicker dagen

 

Tot het beddegaen der Dagen,

 

En, in 'tkruijs, van 't Zuyder Ys

 

Tot de Peper en den Rijz:

1965

Elck ontroetelt mij het prijsen

 

Van sijn hergebrachte wijzen,

 

Elck verheft het vast gestell

 

Van sijn lang gestadigh wel.

 

Wie will tusschen Boom en schellen

1970

'tKittelachtigh vonnis vellen?

 

Spreeckt ghij, Sterre, neffens mij.

 

 

 

Maer wie staet neffens mij? wat spreeck ick, en waer henen?

 

Mijn Lezer valt in slaep, mijn' Sterre is uyt geschenen,

 

Daer sleept een witte wolck haer' dampen over heen:

1975

Sy strijckt ten Tyden uijt: Ick sie het, en versteen,

 

En steên als steenen doen, van onderaerdsche dompen,

 

Die haer doordonderen, en scheurense tot klompen.

234. Volghen nu de Boecken der ghene die Meesters van dese Meesters zijn, namentlick de Politici, die daer handelen ende overweghen de verscheidene manieren ende regelen van 'tbeleid der Gemeene Sake.

235. Het zij dan in Monarchia, onder eenen Prince,

236. Oft in Democratia, onder 'tgesagh der Gemeente,

237. Oft in Oligarchia, onder 'tbeleid van weinighe,

238. Oft in Aristocratia, onder 'tbewind van de beste van 'tLand.

239. Maer dese verscheidene Schrijvers verschijnen voor mij met dat selve stracke gesicht, daer sij de konst mede handhaven van de Wereld te regieren, ende begeeren van mij gehoort te wesen.

240. Ick hoorse van Oosten, Westen, Zuyden en Noorden; ende elck will sijns lands oud gebruijck gepresen hebben, als daer het selve lang bij bestaen hebbe.

+ [krit] vs. 1947 wy 1 HS.: zij - vs. 1969 Hier eindigt het eene HS. - vs. 1972 tot het einde zijn ook in het 3de HS. door H. zelven geschreven.

[p. 106]

 

⁺

 

Soo ruijscht mijn' steene Milt, mijn moeyelicke klomp:

 

Soo scheurt mij mijn gepeins, en mijn verwerde romp

1980

Huijst mijn' verslagen Ziel als haspelen in scherven;

 

'T huijs met den Huijs-raed woest; de muren aen 'tbederven,

 

Den inboel hoecksch en dwersch. O, Godheid, siet om leeg;

 

Bekent mijn eenighe, mijn eewighe t'ondeegh.

 

Oh, Sterre, noch wat straels! noch een oogh van medoogen

1985

Op des' onwaerdighe, die noijt en sullen drooghen.

 

Hoe treckt ghij t'zeewaerd in, en laet mij op het strand?

 

(Wat segg' ick dweepende?) hoe geeft ghij u te land,

 

En laet mij inde Pinck ter wellust van de baren,

 

De baren deser eew? Wij wilden t'samen varen,

1990

En deelen 't onweer half, en half de blyde vaert;

 

'T gevaerlixte gevaer was welvaert daer ghij waert;

 

En daer ghij niet en zijt is welvaert, qualick spoeden.

 

Hoe spoedt ghij dan te land, en laet mij in het woeden,

 

In 'twoeden tegens Mij, mijn' Onlust en mijn' Lust?

1995

Ey, Sterre, voelt noch wat mijn onrust voor uw rust.

 

De Wereld is soo barsch, soo koel van medelyden:

 

Wien sal ick, sonder u, doen deelen in mijn lijden?

 

Wie sal mijn toevlucht zijn? wie sal mij eenen dropp

 

Van tranen leveren uyt half soo vollen kropp

2000

Als mijne dagelix ter halver vloed sal swellen?

 

Wie sal sich waerdighen te quelen in mijn quellen?

 

Wien sal ick d'aenklacht doen van onverdient geweld,

 

Van hoon te loon voor goed, van spijt voor vlyd gevelt,

 

Van ruggeling beklapp, van opgestoockte quell-raed,

2005

Voor onberoemde gunst, voor onverdiende weldaed,

 

Van vré in tween geruckt, van twist met list geweckt,

 

Van vuijlen arghewaen met roosen toegedeckt?

 

Wie sal sich pijnen tot een troostigh, Weest te vreden,

 

'T is werelds werck, en wind; God leeft, en weet de reden,

2010

En d'uytkomst, en 'tgevolgh ten besten van die 'tlydt:

 

Waer wacht ick soo veel heils? de Wereld is soo wijd

 

Gemaegschapt inden nood; wien sal ick onderhalen

 

En rugglingh over mijn' oft mijner misvall halen,

 

Wie sal mijn' siecke Ziel geleiden, als een Hert

2015

Door 'tdrooge woud ten stroom, ter koeling van haer' smert?

 

Wie sal mijn duijsigh hooft, mijn' rijelende leden

 

Van byds bekoesteren, van verre met gebeden

 

Ontlasten van haer leed? Wie sal mijn haev off eer,

+ [krit] Bij vs. 1983: Solitarium. - vs. 1997: Τίς ἀναστήσεταί μοι ἐπὶ πονηρευομένοις ἢ τίς συμπαραστήσεταί μοι ἐπὶ τοῖς ἐργαζομένοις τὴν ἀνομίαν. Psal. 44.16. In quâ fuerat Spes una mihi, Totque malorum Breue solamen; nunc in luctus Seruata meos magni restat nominis umbra. Sen. Oct. 1. 3. - vs. 2014: Ps. 42.

[p. 107]

 

⁺⁺

 

Gekrompen off gekroockt, betreuren als sijn zeer?

2020

Wie sal mijn' reisbaer' Geest ten huijs uyt helpen packen,

 

Ten huijs uyt van dit slijck; als steen, en stijl, en dack, en

 

Verrotte soldering niet langer, sonder pijn,

 

D'onsterffelicken gast huijsvestens machtigh zijn:

 

Wie sal mijn' stijve Lipp, mijn' lichteloose lichten

2025

Beluijcken met een' hand diens vriendelick gewicht, en

 

Betraende klammicheit mijn oogh noch voelen sou,

 

Mijn mond noch troetelen door stervens leste kouw?

 

Of blyf' ick later op, door 's Hemels heiligh hengen,

 

Naer uw te-bedde-gaen, en sie mijn' daghen lenghen

2030

In tamelick vernoegh: de wereld is soo bits

 

Op 's naesten voor-de-wind: soo nijdigh en soo spits

 

Op vetter vee als thuijs, op weeldrigher geburen

 

Dan d'eighen mergentael: waer sal ick eene om hueren,

 

Een' uyt den dicken drangh, die met geduld en smaeck

2035

Mijn welvaert melden hoor', die deel' in mijn vermaeck,

 

En gunne mij 'tgeluck? En, magh ick 'tminste klaghen,

 

De wereld is soo vies, en onse leck're daghen

 

Soo satt, soo walgende van 'tdagelix gerecht:

 

Wie sal mijn Leser zijn; hoe sal ick in 'tgerecht

2040

Der strenghe keurlickheit bestaen, en u onbeeren,

 

U, Polla van mijn Penn, die, sonder u, geen' veeren,

 

Of vochte veeren voert, van zilte tranen, vocht,

 

En eertyds achter u gestegen inde Locht

 

Nu byder aerde kruypt, en vreest voor alle tacken,

2045

En, waerder ijet min hoogh als d'Aerde, soud'er sacken?

 

Eij, Sterre, noch wat straels, off voert mij daer ghij gaet,

 

Of licht mij daer ick blijv. Wij spreken veel te laet,

 

Mijn Hert, en t'enden hoôp; en hopeloose wenschen

 

Zijn droomen by schoon dagh van vaeckeloose menschen:

2050

Sij reist, en siet niet om, sij rijst en siet niet neer.

 

Ey, Sterre, noch. Wat noch? Sy is geen' Sterre meer,

 

Sij treedt op Sterren. Troost, troost, vrienden, die mijn' reden

 

Van schrick en haer te bergh gevoelt hebt in uw' leden,

 

Soo emmer levend lid van levend lid geschroeft

2055

Uw uyterste geweld van lyden heeft geproeft:

 

Kent wat ick lyd', en troost: Mijn wederwilligh spreken

 

En sal den stracken draed van uw gesegh niet breken;

 

Tot spreken hoort noch kracht; de mijne gaet te niet:

 

Spreeckt, vrienden, ick besw ....

+ [krit] Bij vs. 2024: Supremoque die notum spectantia coelum Texissent digiti lumina nostra tui. Ov. 4. Trist. 3. - vs. 2026: ... nec cum clamore supremo Languentes oculos claudet amica manus. Ov. 3. Trist. 2.

+ [krit] vs. 2034 dicken K.a.: dichten - vs. 2057 draed K.a.: raedt - vs. 2059 ick besw .... 1 HS.: ick .... als in K.a.

[p. 108]

 

⁺⁺

2060

Daer light mijn plompe Penn: en most sij weer te ploegh,

 

Sij sou' niet leveren als leeden-lied en lijcken.

 

Maer, Leser, 'tkan bestaen, veel minder waer genoegh;

 

Waer 't kind volmaeckt, ten sou syn' vader niet gelijcken.

 

Noordgeest 18. Iunij¹⁾.

+ [krit] Bij vs. 2062: Interea nostri quid agant, nisi triste, libelli; Tibia funeribus convenit ista meis.

+ [krit] vs. 2060 most 1 HS.: moet als in K.a. - vs. 2061 sou' 1 HS.: sal als in K.a. - vs. 2062 veel minder waer 1 HS.: meer waer meer als als in K.a.

1) Aan het gedicht is het volgende toegevoegd:
Mijn voornemen was op den selven voet als tot hier toe dwers door de Boeck-Camer te wandelen, ende by den wegh op allerhande Wetenschappen mijn eighen gevoelen aengewesen te hebben; soo naer de Waerheid, ende soo verre van 't gemeene pad, als mij doenlick ware geweest.
Daeraen meende ick te melden andere mindere besicheden van gestolen uren binnens huijs, als daer zijn den Hof, de Musike, het Schilderen, Teeckenen, Boetseren, Gieten, Draeijen, ende diergelijcke veel; ijeder oock met ondagelicksche opmerckingen min of meer gelenght.
Tegens het overtallige tyd-verslijten in konstigh of onkonstigh spel, als schaecken, verkeeren, dammen etc. wilde ick wat uytgevaren hebben, by vergelyckinghe van betere, emmers mij aengenamere oeffeningen des lichaems, namentlick in Peerden, in Geweer van verscheiden slagh, Ball, Boll ende Boll-Tafel, met diergelijcke: oock in Danssen, welcks gebruijck, ongebruijck ende misbruijck ick hier mede, op mijn' maniere, meende aengeroert te hebben: hoeweld'er myn' groenste Ieughd noyt mede verruckt noch verlockt en is geweest.
Naer sulcke Achter-middagh uren, ware ick wederom tot de Hoofsche besicheden gekeert, dien den Avond eighen is: aenwijzende hoe verr het vande gulde Vrijheid is, op tydighe ende ontydighe uren ten beroepe van 't Hof te staen.
Daer op waer een licht Avondmael aengeroert; ende mijn gebruijck van het Huijsgesinn ten gehoore van Gods woord ende een gemeen Gebed te versamelen, met wat vermaens over eenighe mis-slagen, die sommighe Christenen, mijns bedunckens, inde maniere van bidden begaen.
De ontledinghe van desen eenen dagh hadd ick voor, met algemeener lessen, bedenckinghen ende voor-raed te besluijten: daertoe ick (om meest alles in 'tkorte ende in 'tbeste te begrijpen) een groot gedeelte van het 12. Capittel tot den Romeinen te bate gekoren hadde.
D'opvoedinge der kinderen waere mij een' versche baen geweest; daer wel wat adems toe behoort hadde; maer ick meende met minder omspraecks daer over te gaen, ende handelen 'tstuck krachtigh; doch als by-werck.
Uyt alles en wist ick niet gevoeghelicker te scheiden dan met den wensch van, vele ende langhe sulcke daghen beleeft hebbende, wel gereed en geern uyt de Wereld te mogen gaen: doch met eenen voor-wensch, van noch eens all levendigh de ydelheden van 'tHof te moghen ontsterven; te landwaerd in stilte geseten, ende aldaer in volle rust ende eenparicheid van gemoed afwachtende des Heeren toekomste, den heiligen wegh ter woonstede der Gerechticheid.
Soo steil hadd ick derven op sien, mijn Leser^*). Maer mijn' lieve Leester, dien dit eenigh te gevalle gewrocht wierde, dieder mij in steunde ende stierde; die mij leerde wat sij hooren wilde, ontviel mij daer ghij mijn' beswijcken gesien hebt.

E volea dir; ô di miei tristi e lenti, Petr.
E più cose altre; quand' io vidi allegra
Girsene lei fra belle alme lucenti.

Anzi tempo per me nel suo paese
E ritornata, et alla par sua Stella.

Soo ick ontrent den middagh sweette, gingh sij slapen,

E compiè sua giornata inanzi sera;

Iae, tot mijnent, lang voor noen: wat haer belangde, geen' oogenblick te vroegh.

Pieno era 'l mondo de suoi honor perfetti,
Allhor, che Dio, per adornarne il Cielo
La si ritolse: e' cosa era da lui.

Hebb ick noch konnen aenwijsen hoe verr ick met haer hoopte te gaen;

Questo m'auanza di cotanta spene.

Neemt het

- per suoi santi vestiggi.

Maer en verght mij niet dat ickse natrede^*). Mijn' Leid-Sterre miss ick, ende moet swichten:

Morta colei che mi facea parlare,
E che si stava de' pensier' miei in cima,
Si poss' io più?

Laet my met vrede swijgen,

- e vincaui pietate.

- Τί γὰρ πλέον ἀνέρι κήδευς

Μούνῳ ὑπὲρ γαίας, οἰχομένης ἀλόχου; Anthol. l. 3. c. 12. ep. 46.

12. Iul.^†).

*) Illud opus potuit, si non prior ipse perjssem, Certius a summa nomen habere manu. Ov. 3. Trist. 14.

*) Ingenium fregere meum mala; cuius et ante Fons infoecundus parvaque vena fuit. Ov. 3. Trist. 14. Non venit Stella non praeeunte Dies. Ovid. ad Liv.

†) Die datum staat boven het klad van dit slotwoord.

[p. 109]

21^a. iunij 1638. Damnanda fastis¹⁾⁺.

Quid querimur, quâ nos Coeli vindicta cecidit

Vim non praeuisae cladis habere manum?

Fecimus augurium festiuo milite; Gallis

Inuitis Batavûm victor Iberus erat.

Noordgeest 1. Iul.

1) M.D., 144, met den titel: Ludi augures anni 1638.
Bij de feesten, die in Februari waren gegeven bij gelegenheid van het huwelijk van den Heer van Brederode met Louise Christina van Solms, had ‘een Carouzel of repraesentatie te Peerde van allerhande dwalende Ridders, die elckander hadden cartels toegesonden’, veel opgang gemaakt. Eén der heeren, die als een Spanjaard gekleed was, had bij het ringsteken twee prijzen gekregen, ‘'twelck een quaedt augure was van dat in 't selve Jaer de Spaensche avantaghe kreghen over al’ (Aitzema, IVb, 51). Den 21sten Juni nu was den veldmaarschalk Willem van Nassau bij Kallo door den vijand eene gevoelige nederlaag toegebracht.

+ [krit] Bij vs. 3 in M.D. in marg.: Hyeme praecedenti.

[p. 110]

De waen-wijse¹⁾⁺.

De Wijser vande Kerck staet helder voor ons' ooghen:
Iaep siet hem door sijn' Brill soo duydelick als wij,
En seyt, hij siet 'er geen: Hoe komt hij soo bedroghen?
Om datt'er, meent de Geck, geen Wijser is als hij.

Noordgeest. 2. Iuly.

1) K.b., II, 154. In K.a. is de titel: Een waen-wijse.

+ [krit] vs. 2 door sijn' K.a.: sonder

Drij uer-wercken²⁾⁺.

Ian treckt syn' strengh en swijght, en antwoordt maer gevraeght;
Ioost kakelt schielick op, of't doncker is, of daeght.
Iaep is noyt seggens satt, all hadd hij nacht en dagh werck;
Ian is een wijser, Ioost een wecker, Iaep een slagh-werck.

Noordgeest. 3. Iul.

2) K.b., II, 153.

+ [krit] vs. 2 of 't K.b.: of

(Ad incertum)³⁾⁺.

Praue senex, cui sera nivem non attulit aetas;

Ne treme, decrepitum non manet ille decor:

Candorem a teneris abigenti nempe Senectâ

Non veniet, nimis est candida, canities.

19. Iul. Noordgeest.

3) M.D., 142. Het versje heeft in het HS. geen titel.

+ [krit] vs. 1 attulit M.D.: impluit

Flores flori⁴⁾.
Flor. 2. 15.

Oppressus Urbi propriae facem flammae
Templisque et aris ipse Poenus immisit,
Quae pasta Dijs, infantibus, tabulis, auro,
Septendecim Patriae dies supervixit;
Ut quatenus Carthago tota Romanis
Non posset eripi, triumphus arderet.

Noordgeest. 23. Iul.

4) M.D., 143 en 144, waar deze 10 versjes in dezelfde volgorde staan.

Flor. 2. 2.

Punica Romanae, Catulo duce, classis, opum vim,
Arma, virosque ferens et propugnacula, cessit.
Tum victor: frustra, socij, laceremus et arcem
Et muros; deleta mari Carthago periuit.

Ibid. eod. die.

Flor. 2. 4.

Alpina, Gallos, corpora, et sub humenti
Coelo educata, sic suas niues constat

[p. 111]

 

Referre; mox pugnantibus fluit sudor,

 

Leuique motu, et solis igne, laxantur.

 

Ibid. eod. die.

Flor. 1. 9.

De singulari Roma et annuum et duplex
Ius imperandi fecit, ut corrumpier
Nequeat potestas solitudine aut morâ.

Ib. eod. die.

1. 10.

Ardente Scaeuolae manu, ipso interrito
Rex pauit, ut si Regis arderet manus.

Ib. eod. die.

1. 10¹⁾.

Occidit Aruntem, mutuoque vulnere
Complexus Aruntem Brutus occidit, quasi
Sequutus usque ad inferos Adulterum.

Noordg. 23. Iul.

1) vs. 1 Occidit M.D.: Occisum - mutuoque M.D.: mutuo mox - vs. 2 Aruntem M.D.: ipse

1. 11.

Principium Belli et finem ter quinque diebus
Quinctium et a stiua raptum fecisse stupemus?
Nempe ad opus festinauit Dictator arator.

Noordg. eod. die.

1. 13.

Incendio urbs deleta, Galle, non fuit:
Quin gratiae debentur immortalibus,
Quod ignis ille Romuli abscondit casas,
Lustrata et expiata Ciuitas fuit.

Noordg. eod. die.

2. 2.

Caesa mari Poeno multarum naufraga classis
Littora terrarum compleuit et imperiorum.
Intercepta tamen victoria tempestate
Principis ad Populi fastum fecisse videtur,
Splendorique fuit ponto periisse triumphum.

Noordg. paulo post.

2. 17.

Pompilio violata fuit victoria, quâ nec

Roma satis potuit non pudibunda frui.

Vicisti, Viriate, cadens: qui fraude necarunt,

Non aliter vinci te potuisse, docent.

Noordg. 3 Aug.

[p. 112]

De Eutycho¹⁾.

Lustrauit Eutychus pater sex filios:
Dixitque claudo, macte, nobilis puer,
Coelestis irae tarditatem tu refers:
Dixitque coeco, tu arbitram justi deam:
Dixitque lusco, tu unicam coeli facem:
Dixitque lippo, tu perenne fontium:
Dixitque surdo, tu truces maris deos:
Dixitque stulto, tu Orbis omnes incolas,
Et, transeas cum caeteris erroribus.

3. Aug.^ti Noordgeest.

1) M.D., 141.

La nuict de la retraicte de Gueldres²⁾.

I'entens du bruict vers l'enemij: Comment,
Viendroit-il nous combattre? Nullement.
Que faict il donq, leué deuant l'aurore?
C'est qu'il trauaille à un pont, qu'il nous dore.

1. Sept. à cheual auant jour.

2) De Prins had den 21sten Aug. het beleg geslagen voor het stadje Geldern in de Rijnprovincie; de vijand lag aan de andere zijde van de stad en van een klein riviertje. Den 1sten Sept. brak de Prins het beleg op en marcheerde naar Rhijnberg; ‘Luy auec l'Armée commença à sortir du quartier une heure deuant le jour’ (Mém. de Fréd. Henri, 244).

Pour Ieanne, aijant gaigné sa cause.

N'enuions pas sa joije
A Ieanne, qui se noije
Au bonheur du succes
De son fascheux Proces:
Emploijons nostre enuie
Au repos de sa vie;
Le cas est rare, et peu
S'en est il veu ni leu;
Ieanne est victorieuse
De sa partie honteuse.

22. Sept. ad Grauiam.

Constantinulo meo³⁾.

Carmina, fili
Optime, quae, pol,
Optima Patri
Optimo, et autor
Vix adolescens
Arte stijloque
Non puerili,
Solus et omnis

3) Gedrukt in Oeuvres complètes de Christiaan Huygens, 1888, I, blz. 1.
Constantyn was de oudste zoon van H. en werd den 10den Maart 1628 te 's Gravenhage geboren. Evenals zijn vader schreef hij reeds als knaap Latijnsche versjes; die uit de jaren 1640-1645 bestaan nog in HS. (N^o LI der HSS. van de Kon. Akad.). De jonge Constantyn studeerde te Leiden, maakte groote reizen, huwde den 28sten Aug. 1668 Susanna Ryckaert, werd secretaris van Willem III en stierf in Oct. 1697. Hij bezat groote kennis van vele wetenschappen en kunsten, maar was toch een weinig beteekenend man, die slechts oog had voor allerlei nietigheden, zooals blijkt uit zijne Journalen.

[p. 113]

 

Auxilij expers,

10

Tute tuoque

 

Marte dedisti,

 

Si placuisse

 

Dixero tantum,

 

Mentiar ultro:

15

Nunc placuisse, et

 

Lecta stupenti

 

Dicere cogor;

 

Nec minus ajo

 

Grata fuisse,

20

Quam fuit omni

 

Galliae, et omni

 

Belgio, et omni,

 

Quae patet, Orbi,

 

Qui modo laeti

25

Brachia Patris,

 

Oscula Matris

 

Implet et haurit

 

Regius Infans.

 

Macte paternis

30

Artibus, o spes,

 

Sollicitique

 

Cura Parentis

 

Si mea non me

 

Omina fallunt

35

Auguror annis

 

Non ita multis

 

Te fore qualem

 

Nulla dedit, nec

 

Vlla datura est

40

Terra Poetam.

 

Ad Grauiam 24. Sept.

Christianulo meo¹⁾.

Te quoque, mel meum,
Te, mei Amores,
Te, pietatis
Viuae character,
Te, venerandae
Matris imago,
Te quoque Musas
Atque Heliconis
Ardua castra
Aggredier, te
Non alienis
Viribus usum?
O mihi nondum
Credite tetras
Grammaticorum
Exsuperasse,
Parvule, spinas,
Donec erit lux,
Terra, fretum, sol,
Sidera, coelum,
Donec in isthoc
Orbe laborum
Tristitiaeque
Dulce leuamen
Dîa Poësis,
Stabit eritque
Tota superstes,
Tota superbi
Gloria facti.

Si neget hoc te

Tangere quisquam,
Quid tua sit post

1) Gedrukt in Oeuvres complètes de Christiaan Huygens, 1888, I, blz. 2.
Christiaan was de tweede zoon van H. en werd den 14den April 1629 te 's Gravenhage geboren. Hij werd, evenals zijn broeder, in 1645 student te Leiden. Later heeft hij jaren lang te Parijs gewoond, waar zijn groote roem als natuurkundige hem in 1666 een zetel in de Académie des Sciences en een jaargeld van den Koning verschafte. Den 8sten Juli 1695 is hij ongehuwd op Hofwyck gestorven.

[p. 114]

 

Fata futurum;

 

Scito, Poeta,

35

Scito, puelle

 

Candide, belle,

 

Nec fore cassum

 

Nunc tibi, quem nunc

 

Laudo laborem.

40

Quin, ubi castris

 

Chara relictis

 

Tecta reuisam,

 

Depluet in te,

 

Plus meritum tot

45

Versibus omni

 

Laude decoris,

 

Aereus, aut si

 

Nec graue pondus

 

Ferre recuses,

50

Aureus imber.

 

Ad Grauiam, eodem die.

In receptum a Geldria¹⁾⁺.

Auditur hostis, castra perstrepunt late
Vago tumultu. Nempe quid? parat pugnam,
Et vellicare nos minatur a tergo?
Ne somniat quidem. quid ergo, quid turbat
Tam mane, quid molitur? aureum pontem.

Ad Grau. 1. Octob.

1) M.D., 139, met den titel: In receptu ab obsidione Gelriae. Zie op 1 September.

+ [krit] vs. 4 M.D.: Non, si quidem sapit.

(In non impune mejentem)²⁾⁺.

Mingenti Cynico, qua noxa est mingere, calvo

Pileus ablatus vertice poena fuit.

Ille quid? exarsit: quis enim neget illud iniquum,

Quod licuisset equo, non licuisse cani?

ad Grau. 11. Octob.

2) M.D., 141. Het versje heeft in het HS. geen titel.

+ [krit] vs. 1 Mingenti M.D.: Mejenti - mingere M.D.: mejere

Naeniae ἐπίμικται in morte uxoris dilectissimae³⁾.

Inuenere viam longo suspiria nisu,

Inuenere sinu verba reuulsa viam.

Deficiunt lachrymae, sicci sumus imbre perenni,

Aret aquae rivus, caetera ventus erunt.

Ventus erunt imo gemitus pulmone petiti,

Ventus erit planctus longa procella mei,

Ventus erunt sine principio, sine fine querelae:

Tempestate meâ vectus in astra ferar,

3) M.D., 36, met den titel: Ἐπίμικτα in mortem Stellae Vxoris dilectissimae.
Het gedicht is blijkbaar op verschillende tijden geschreven. Vs. 1-37 staat op één blad, vs. 37-42 op een ander, vs. 42-198 op een derde. Onder vs. 42 staan de 3 kruisjes, die H. gewoonlijk plaatste, om aan te duiden, dat hij een gedicht niet voltooid had. Op het derde blad staat midden tusschen het gedicht het versje In receptum a Geldria van 1 Oct.
In M.D. is het gedicht op het jaar 1637 gesteld; waarschijnlijk is H. in dat jaar met het schrijven er van begonnen, om het eerst in Dec. 1638 te voltooien.

[p. 115]

 

⁺⁺

 

Astra, quibus comitem sese clarissima coeli

10

Stellarum, Soli proxima Stella, dedit.

 

Non erit in mundi spatijs quae proximus Aether

 

Circuit, ut nunc est, intemerata quies;

 

Turbarum dabitur queîs non assueuit Olympus,

 

Turbine, quo nolint, astra mouere paro.

15

Concutiat terram terreno saucius igne,

 

Concutiat, terrae proxima regna, fretum.

 

Celsius ardenti fas est non repere: coelum

 

Raptus et inuidiâ, et luctu, et amore peto.

 

Missum me facito tellus, ignoscite Coeli,

20

Inuidiâ Stellae, et luctu, et amore meae.

 

Audite stellae, audite grandaevae faces,

 

Audite saecli lampades, lychni Deûm

 

Audite, non est Stella par Stellae meae.

 

Circuli, perenne carmen, omnis aeui Musice,

25

Panda moles annulorum, concinentes orbitae,

 

Siue Solem bajulatis, seu minora siderum,

 

State, fornices canori, vanus est rotae labor,

 

Vana luminarium ter mille conuolutio,

 

Praestat Vna mille stellis, quâ coram se pallidae,

30

Vel pudore subrubentes, vel stupore saxeae,

 

Cunctae inutiles fatentur aut minorum gentium.

 

Fulgete vero, lucida siderum,

 

Fulgete; non est inuidiae satis

 

Immensa vestri congeries meae,

35

Non estis omnes fulmine singulo,

 

Non estis omni fulmine singulae.

 

Fortior oppositis insurget Stella maniplis,

 

Clarius ardebit collatis aduena signis,

 

Et faciet vicina fidem, quam turbine justo

40

Hic animi desertus agar, desertus ab illo

 

Lumine quo coeli caret omni lumine lumen.

 

Coelo receptum Sidus, immenso sinu

 

Aeternitatis, intuentis te Dei

 

Beata ciuis; inquilina gloriae,

45

Securitatis sempiternae, gaudij,

 

Pacis, bonorum, quae nec auris audijt

 

Humana, nec vis luminum nec ingenj

 

Terrena cepit; siue contemplor tuae

 

Felicitatis nesciam noctis diem;

50

Crudele votum, quo superne, si queas,

 

In has paludes retrahare, in hanc Stijgem,

+ [krit] Bij vs. 51 in marg.: Non vorrei riuederla in questo inferno. Petr.

+ [krit] vs. 29 quâ coram M.D.: quam penes

[p. 116]

 

⁺

 

Crudele duco: nec voco te, lux mea;

 

Adire malim; Siue me, et noctis meae

 

Umbras perennes nec diei conscias

55

Post te tenebras pensitante fit coram

 

Districtus in me numinis vindex furor

 

Non immerentem, cum truci diuortio

 

Erepta saeclo, sponte non tuâ, mihi

 

Me sustulisti, mel meum, turtur mea;

60

Non insto fatis, non paro, non molior,

 

Quibus remissa deseras polum preces.

 

Ignosce, fixum sidus, omnium decus

 

Pudorque siderum, places toto magis

 

Diuisa coelo, rapta rellicto places,

65

Orbo beata: nec chelijn, si sit meae

 

Fabella sortis, mouerim, Orpheiam chelijn,

 

Quo lapsa coelo illuceas terrae noua

 

Mihique Stella, forsan ocijus nouo

 

Plangenda luctu, forsitan tardo, tamen

70

Plangenda rursum, forsitan nullo, meis

 

Superstes, ut conuenerat, fatis, tamen

 

Sic possidenda, ut, invidente coelitum

 

Amore, Crijstallus manu tremulâ leui

 

Frangenda lapsu. Tam breui confinio

75

Iactura distant et metus, tam sunt idem:

 

Perijsse certe finis et metus et mali est.

 

Perijsse conducit; juuat non esse quo

 

Lapsi labemus; tutior quam stantis est

 

Status jacentis; post ruinam nesciunt

80

Casum ruinae: pulvis esse, nil potest

 

Dejectius omni celsior metu miser.

 

Et ecce puluis omnium vilissimus

 

Miserrimusque, sancta, gloriosa, te,

 

Te diua ad-oro. ne loquentes lachrimas,

85

Flentes loquelas oris olim cogniti,

 

Et, addo, chari, et, glorior, solum tui,

 

Ne sperne prostrati pares atro nigras

 

Luto querelas; (puluis et lachrimae lutum est)

 

Hac itur ad te proximo sursum gradu.

90

Cum venerit, venturus optanti luto,

 

Qui de luto me pulverem faciet dies;

 

Perimet peremptum, conteret luctâ leui

 

Non obloquentem, non peribo nescius

 

Tiro pereundi, deseram quod est cinis

+ [krit] vs. 55 pensitante fit coram M.D.: pensitantem concutit - vs. 76 et metus et M.D.: est metûs, - vs. 94 pereundi M.D.: perire

[p. 117]

 

⁺

95

Libens volensque, desinam qua desij,

 

Pridem diuque, flatus, hem, flatus, vapor

 

Dissoluet hunc aut puluerem, aut lutum, aut nihil.

 

At ille quo, si quid fui, solo fui,

 

Expers ruinae aeternitati cum tuo

100

Reddendus hospes, illud aetherium mei,

 

Quod esse gnarus, quid sit ipse nescio,

 

Imaginem scio creatoris Dei

 

Deo offerendam, sed redemptori Deo,

 

De carceris moerore, lamento, situ,

105

Carie, solutis pene nunc repagulis

 

Exibit ales, evolabit ocijus

 

Flatu retento, bulla si crepans perit.

 

Et scandet ultro qua viam Via, Veritas

 

Et Vita fecit, qua praeisti, tu pia,

110

Tu gnara vitae, veritatis et viae.

 

Nec obuiam prodire, quo poteris gradu,

 

Marita sponso differes rursum tuo,

 

Nec deeris amplexui, nec osculo

 

Quali coïre Pax et Aequitas solent.

115

Coibitur quali solent argenteae

 

Calore guttae, sordium obnitentium

 

Vinclis remotis, inuidique pulueris

 

Cedente massâ, confluent quae diuidi

 

Aegre tulerunt una-mens-mentes-duae.

120

Mox si peracti relliqua est vel umbra, vel

 

Imago vitae, si quid est curae super

 

Mortalis aeui, edisseram quantis miser

 

Post te tenebris haesitauerim pater,

 

Quam sole nigro traxerim duros dies,

125

Orbasque noctes: pignorum sexus tui

 

Meique sexus, quinque nostri partium,

 

Quam sedulo matremque gesserim et patrem

 

Narrabo longis curiosae ambagibus,

 

Sermone longo: quam viros, quo tramite

130

Virtutis et scientiae locauerim

 

Dulcis quadrigae amabilissimas rotas,

 

Tetrastyli columnulas meo-tui,

 

Iam nunc columnas, explicantem si feras,

 

Orientis astri, Stellvlae, cui tuam

135

Sic tradidisse ut lampadem visa es facem

 

Faci subortae, Stellulae primos dies

 

Prouectulosque, forsan et primae facis

 

Crudos amores, forsan et puerperae

+ [krit] vs. 135 Sic M.D.: Si

[p. 118]

 

⁺⁺

 

Ramique ramum, auique mel nepotulum

140

Recensituro non grauem Patri atque Auo

 

Praebebis aurem, et quam perenni posteris

 

Defuncta dures posterum propagine

 

Nescire noles. Forsan. Ohe, somnij

 

Satis superque est: non vacabis scilicet

145

Ineptienti; tota despicatui

 

Natura vivae, tota erit mortalitas:

 

Narrabo surdae fabulam et ludibria

 

Tot vanitatum; nec profanari feres

 

Coelestis aurae sordibus sacrum meis.

150

Graui, decente, blandulo silentium

 

Nutu imperabis; sed silentium loquax,

 

Coeleste murmur, congruos loco, pares

 

Deo susurros. Sermo cogitantium

 

Futurus ille est; sermo sanctus, intimi

155

Deoque voti spiritus commercium.

 

Quod si profari fas sit, et motis labra

 

Ciere linguis, gestiet fonti suo

 

Mens diua mergi, tendet unde originem

 

Bene nata traxit. Irin ingentis throni

160

Quaterque sena tot Senum sedilia

 

Albasque vestes et coronas aureas

 

Adire festinabimus prono genu,

 

Ceruice pronâ; Sancte, Sancte, Sancte, ter,

 

Ter centies, ter millies cantu nouo

165

Nouoque semper accinemus impetu

 

Agno-Leoni, cuius aeternus manu

 

Meruit recludier unice dignâ Liber.

 

Serena Lux, amoene concentus, dies

 

Diuina, quam diu cessas meam

170

Fugare noctem, quam diu non emicas,

 

Nec inuocanti? pro Dei atque hominum fidem,

 

Quis membra mortis exuet misero mihi,

 

Quis tam misertus addet huic alas luto,

 

Queis monte sacro, sarcinae potens meae,

175

Sistar beatus, quo quietis ultimae

 

Potiar tuique, Stella, quo nequeam Deo

 

Carere nec te? Pro noui Coeli, noua

 

Tellus et almae pura Iustitiae domus,

 

Qua, quando vos adire, qua dabitur frui?

 

Sic saeua primi flagra perpessus mali,

+ [krit] Bij vs. 159: Apoc. 4. - vs. 166: Apoc. 5. - vs. 172: Rom. 7.24. - vs. 177: 2. Cor. 5.8. - vs. 178: Πότε ἣξω καὶ ὀϕϑήσομαι τῷ προσώπῳ τοῦ ϑεοῦ. Ps. 42. 3.

+ [krit] vs. 140 Recensituro M.D.: Recensitanti - vs. 169 diu M.D.: diu, diu

[p. 119]

 

⁺

180

Crudo dolore major, et luctus noui

 

Recente plagâ, Thijrsis avios vago

 

Colles meatu, et aridos magni maris

 

Muros pererrans, aridos, nisi quod mari

 

Flendo rigarat saepe calcatos suo,

185

Sic se domabat, sic sibi fortes manus

 

Nunc inferebat, nunc recrudescentium

 

Horrore torminum dabat victas manus,

 

Vices propinqui, siccus aut humens, freti

 

Utrimque adumbrans: sic super coelos sibi

190

Ereptus, aegre visus est coelis rapi

 

Terrisque reddi: Cum rotatus ultimi

 

Labore fessum gurgiti involuens caput

 

Fax prona coeli mille succedentium

 

Produxit agmen: mille moesto Thijrsidi

195

Nulla fuerunt. Cessit, et prono quoque

 

Vultu, Valete, dixit, agmen aureum,

 

Ignes stupendi, languidae mihi faces

 

Valete, non est stella par Stellae meae.

 

9. Decemb.

+ [krit] vs. 190: Poco mancò che non rimasi in Cielo. Petr.

*) Prosa.

+ [krit] vs. 7 en 8 één HS.: Sterre die de son besiet Datser schaem bleeck af verschiet - vs. 14 mij 1 HS.: ick - vs. 15 stelden 1 HS.: stelde

*) Illud opus potuit, si non prior ipse perjssem, Certius a summa nomen habere manu. Ov. 3. Trist. 14.

*) Ingenium fregere meum mala; cuius et ante Fons infoecundus parvaque vena fuit. Ov. 3. Trist. 14. Non venit Stella non praeeunte Dies. Ovid. ad Liv.

†) Die datum staat boven het klad van dit slotwoord.