Gedichten. Deel 2: 1623-1636

[1632]

In doctoratum Fr: Puteani. 1632²⁾.

Iussus Atlantiades Puteano tradere si quae

Credat adhuc superûm dona deesse Deûm,

Perculsus praesente viro titubauit, et, esto

Doctior, ut nequijt dicere, Doctor ait.

20. Ian. Hag.

2) M.D., 78. Zie over Puteanus blz. 223. Tijdens zijn verblijf te Milaan (1601-1606) was Puteanus Doctor Iuris geworden. De brieven van H. aan Puteanus geven over dit versje geene opheldering.

In albo Isaaci Gruteri, ex adverso D. Heinsij³⁾.

Grandis amicitiae felix vicinia, quam te,

Te solâ cupiam perpete posse frui!

3) M.D., 77. Eerst was aan den titel nog toegevoegd: Pie et Constanter, hic munus aheneus esto.
Isaac Gruter, zoon van den bekenden Petrus, is een tijd lang gouverneur der kinderen van Dirk Graswinkel geweest en was later aan de Latijnsche School te Nijmegen en aan die te Rotterdam verbonden. Hij heeft enkele Latijnsche gedichten geschreven en stond met H. in betrekking. Er zijn 16 brieven van Gruter aan H. Leidsche Bibl.) en een paar van H. aan hem (Bibl. der Kon. Akad., Epist. Lat.).

[p. 234]

 

Claude librum, quaecumque malâ mihi sorte sinistra es

 

Dextra, quid Hugenio distrahis Heinsiadem?

 

(Hag. Com. IV. Cal. Feb. = 29 Jan.)¹⁾.

1) Onder het versje schreef H.: ‘Aliquid hic boni propter vicinum bonum, et porro testandae beneuolentiae Iuueni apprime docto proboque Isaaco Grutero adscribebam Hag. Com. IV. Cal. Feb. 1632’, en als randschrift bij boni weder: ‘malin mali.’

In filium Barlaeo natum qua die lectionem publicam Amstelodami auspicabatur²⁾⁺.

Mascula Barlaeo proles agnata loquenti

Grande sapescenti prodidit omen Yae.

Arrigite, Amstelij, quâ jam ditescitis, aurem,

Illa mares vrbi vox dabit, illa viros.

2) M.D., 78. Het versje staat op hetzelfde blad als het volgende.
Den 13den Jan., toen Barlaeus aan het pas opgerichte Athenaeum zijne colleges opende, beviel zijne vrouw van een jongen (zie Epist., 959, en Hooft's Brieven, IV, 286).

+ [krit] vs. 4 mares M.D.: homines - viros M.D.: Mares.

(In eundem)³⁾.

Vtile Barlaeus veteri juncturus honesto,

In specimen proles mascula, dixit, ades:

Adfuit, et placuit populo paradigma; sed illa,

Illa magis, subitos verba datura viros.

Hag. 5. Feb.

3) M.D., 78. Het versje heeft in het HS. geen titel.

In effigiem chroni pennas amori praescindentis⁴⁾.

Εὔπτερος, alternis poteram reditare Cupido,

Ἄπτερος, aeternus jam comes, inquit, ero.

Increpuitque senex quae non peccauerat alam

Sollicitas, segnes plectere tela manus.

9. Martij.

4) M.D., 79.

In libros iconum illustrium virorum Anton: Dyckij⁵⁾.

Viuitur ingenio: seruat cum vertice dextras

Dyckius, et, sunto caetera mortis, ait.

11. Mart.

5) M.D., 76. Het werk, waarop hier gedoeld wordt, is eerst in 1645, dus 4 jaren na den dood van Van Dyck, verschenen onder den titel: Icones principum, virorum doctorum, pictorum, chalcographorum, statuariorum necnon amatorum pictoriae artis numero centum ab Antonio van Dyck pictore ad vivum expressae eiusque sumptibus aeri incisae. Antverpiae, Gillis Hendricx excudit anno 1645. Van Dyck heeft lang gewerkt, om deze collectie bijeen te brengen.

[p. 235]

In meam ibidem effgiem¹⁾⁺.

Hugenium illustres inter mirare? necesse

His umbris lucem quae daret umbra fuit.

(11. Mart.)

1) M.D., 77. Den 28sten Jan. 1632 was H. door Van Dyck geschilderd (Dagb., 20). H. had eerst geschreven:

Parcius Hugenij faciem hinc averte, necesse,

Talis ut has umbras umbra leuaret, erat,

maar hij schrapte het door en plaatste er het andere versje naast.

+ [krit] vs. 1 necesse M.D.: paranda

In ipsius Dijckij effigiem²⁾.

Os aliquis frontem atque oculos imitarier aude

Dijckj, nemo manum non imitabilem.

11. Mart.

2) M.D., 77.

Sur un s^t. Pierre de Iean Lievens³⁾.

Ce Pierre est plus heureux que l'autre n'a peû estre,
En ce qu'il ne sçauroit dissimuler son Maistre.

19. Marty.

Si Pierre se voijoit dedans la repentance

Où ce Peintre l'a veu,

Il se repentiroit dans sa ressouuenance

D'en auoir eu si peu.

20. Mart.

Ars nimia in vitio est; haec mel suspiria vincunt⁴⁾⁺,

Hae mannam lachrijmae, Πέτρος ἔκλαυσε πικῶς.

20. Mart.

Ainsi pleura S^t. Pierre, ainsi de cette pierre

La main de 1'Eternel fit sortir un ruisseau.

Et, pour nous estonner d'une merveille entiere,

Sa verge ne fut rien que le chant d'un oiseau.

21. Mart.

3) Dit werk van den beroemden meester is niet bekend.

4) Het HS. is bij de Fransche gedichten.

+ [krit] Bij vs. 2 in marg.: Math. 26. 75.

In effigiem meam, manu I. Livij⁵⁾⁺.

Picturae nec lingua deest, ne fallere, nec vox;

Hugenij facies haec meditantis erat.

5) Voor het eerst gedrukt in Oud-Holland, 1891, blz. 129. Dit portret van H. door Lievens schijnt verloren te zijn; zie over den tijd, waarin het geschilderd werd Oud-Holland, t.a.p.

+ [krit] vs. 2 haec meditantis and. lez.: ista silentis

[p. 236]

 

Si quaeras animam, spirantem quisque videbis,

 

Qui attuleris qualem Liuius intuitum.

 

5. Apr. 1632.

In telescopium¹⁾.

Dijs, dicas, liceat tandem mortalibus esse,

Si procul et prope, et hic esse et ubique queunt.

5. Apr.

1) M.D., 75.

In idem. Ad I.C.^tum.2)+.

Qui de naturâ Contractus dicere sollers

Grandia de moto limite bella moues,

Iam de contractu Naturae dic, et an aequum,

De stadio passum qui facit, ille facit?

8. Aprr.

2) M.D., 76, met den titel: In Idem, ad amicum I. C.^tum.

+ [krit] Bij vs. 3 in marg.: Contractionem.

Des mesmes lunettes³⁾.

Qui dira si le Tentateur
N'auoit l'usage de ce verre,
Des lors qu'il monstra au Seigneur
Tous les Roijaumes de la Terre?

8. Apr.

3) Het HS. is bij de Lat. gedichten.

In metium telescopij inventorem⁴⁾.

Tot stadijs distans Metio non excidat Io

Quot bene seruari non potuit radijs.

8. Ap.

4) M.D., 76. Jacob Adriaanszoon Metius, die te Alkmaar woonde, was de eerste, die op het denkbeeld kwam een telescoop te vervaardigen. In 1608 vroeg echter Lippersheim van Middelburg patent aan voor zijne uitvinding van den telescoop.

In effigiem Gerardi Mercatoris geographi Rupelmondani⁵⁾.

Parua Rupelmondae pars est Mercator, et illa

Pars mundi, et Mundus pars quotacumque viri.

Quis capit hoc, partis partem non totius esse,

Vel, si sit, totum parte capi et capere?

11. Apr. die Paschali.

5) M.D., 79. Gerard Mercator, de vervaardiger van den beroemden atlas, werd in 1512 te Rupelmonde geboren en stierf in 1594 te Duisburg.

[p. 237]

In eandem¹⁾.

Impiger extremos currit Mercator ad Indos,
Sic Laurum sibi, sic, Lector, tibi repperit aurum.

13. Apr.

1) M.D., 80.

De persecutione viri doctissimi²⁾⁺.

Vexarier liuore miramur virum,
Quem persequi quivis potest, nemo sequi?

7. Maij Hag. in cubiculo Principis.

2) M.D., 77. Ook in klad met den titel: De Persecutione viri summi en den datum. Het versje doelt zeker op Grotius, die in Dec. 1631 in het land kwam en den 17den April 1632 weer vertrok, nadat er eene belooning van 2000 gulden was uitgeloofd voor hem, die De Groot in handen der justitie zou overleveren.

+ [krit] vs. 1 miramur klad: non miror

Sur le portraict d'un decapité.

Quelle des deux a decreté,
La Iustice, ou la phrenesie,
Qu'un homme soit decapité,
Et puis pendu en effigie?

7. Maj. Hag. ibidem³⁾.

3) Het bovenste gedeelte van het papier is afgescheurd; het is dus onzeker, waarop het woord ibidem slaat.

Au barbier.

C'est certes un mestier de neant que tu fais,
Qui ne fais les cheueux qu'à ceux qui les ont faicts.

8. Maij. Hag.

(In 'tVeen)⁴⁾.

Est locus in Batauis, ubi nec gratissimus haeres

Terram defuncto non velit esse grauem.

In 'tveen. 25. Maij.

4) M.D., 77, met den titel: Aenigma de terra uliginosa. De titel in het HS. werd later doorgeschrapt. Den 25sten Mei reisde H. met den Prins van den Haag naar het leger en kwam des avonds te IJselstein (Dagb., 21).

In aulum⁵⁾.

Saepe caput quatis, Aule; bene est, hoc amphora poscit,

Quae dubitat sitiens plena sit an vacua.

Ibid. eodem die (25 Mei).

5) M.D., 77.

[p. 238]

Lucanus lib. 4. v. 476¹⁾.

Ieughd, vrije Ieughd alleen voor eenen korten nacht;
Besteedt die kleine wijl aen 't uyterste gedacht.
Daer is gheen Leven kort, aen die sich in dat Leven
Syn' eighen dood kan geven:
En die sijn sterven in 'tgemoet gaet, eer hij sterft,
Verdient gheen minder lof, dan die het wachten derft.
Siet op het ongewiss van 's Levens wedervaren,
En d'eer is even groot in lang gehoôpte jaren
Te korten metter hand of weinigh wesens tijd.
De will is 't tot de dood die gheen geweld en lydt.
Hier is geen vluchten aen: Wij sien van allen deelen
De messchen op ons' keelen.
Strijckt self uw' vonnissen, en wijst u elck ter dood,
Wegh met de vrees, en maeckt gewillicheit van nood.
Een wolck van veel gevechts en sal ons' eer niet blinden,
Gelyck men leghers siet, die all' haer' pijlen winden
In 't swarte van den nacht, daer lijf en lijf op een
Malkanderen verdruckt, en maeckt de dood gemeen,
In 'tsmooren van de deughd. Ons doet den Hemel vinden
In een schip, onder 't oogh van vyanden en vrinden.
De Zee sal tuijghen, 'tland sal tuijghen, en die klipp
Sal tuijghen van dit schip;
Twee leghers sien op ons van twee verdeelde zyden;
'Ksie, 'tLot bereydt wat groots tot voorbeeld in ons lyden.
En all wat wapen-trouw, en hertelicke deughd
Voor desen heeft gepleeght, sal swichten voor ons' Ieughd.
Wij weten 't, Caesar, 't is, voor u, als niet met allen,
In ons geweer te vallen:
Maer dit belegeren belett ons meerder pand
Van liefde voor te doen. 'tSchynt dat het Lot sich kant,
En snoeyt daer in ons' eer, dat ons' aenstaende weesen,
En ouderen, en all, niet hier en mogen wesen.
Nu sie de Vijand ons ontemmelick gemoed,
En vrees het rasende, en licht ter dood gemoedt,
En sie met vreugden aen, dat een schip, en niet schepen
Verstrickt zijn in sijn touw. Men sal ons willen slepen
Met hope van verdragh,
En tasten ons in 'thert met vuijl verlengh van dagh.
Maer och! ofts' onse dood, en nu maer enkel' daden
De dobbel' eere de'en van toesegh van genaden!
En saghen soo dat ons geen wanhoop doet vergaen,
Wanneer wij 'twarme stael ten darm in sullen slaen!

1) K.b., II, 524. In K.a. is de titel: Vyt Lucan. lib. 4. v. 476. etc. Libera non ultra parva quam nocte Juventus. H. vertaalde vs 476-520.

[p. 239]

 

'T moet met een' groote deughd verdient zijn, dat dit sterven,

 

En onder dusenden soo weinigh volx te derven

45

Verlies bij Caesar heet'. All saegh ick dan all kans,

 

'K en weeck nu niet een' voet voor d'eere van te hans.

 

'K en acht gheen leven meer, Gemannen, 'theete wenschen

 

Van sterven prickelt mij. Ick raeser nae. De menschen

 

Die op het sterven staen, verstaen dien lust alleen;

50

Die langer moeten tre en,

 

Werdt dat geluck gedeckt; de Goden willen 'theelen

 

Dien 't sterven niet gebeurt, en 'tLeven sou vervelen.

 

Ad Mosae-Trajectum 21^o. Iul.

14. aug. 1632.
Maestrichtvm.
Hic Mars tvmet¹⁾.

Si qui Maestrichtum tentas subuertere, vertis,

Cogeris inuitus dicere, Mars tumet hic.

1) Den 10den Juni had de Prins het beleg voor Maastricht geslagen.

Ad Iesuitas, Trajecto expugsnato²⁾.

Fratres et socios adhuc potestis
Prolapsae Batauos habere Romae
Romanae Socij Paternitatis,
Si quam veste palam nigrâ venusti,
Quam comi grauitate, quam decorâ,
Tam candore cato, sed innocenti,
Serpentem referatis et columbam.

Ad Trajectum.

2) M.D., 80. Het versje is niet gedateerd, maar na 22 Augustus geschreven; toen gaf Maastricht zich over.
Volgens Art. 4 van het verdrag zou in Maastricht ‘blyven de publijcque Exercitie van de Roomsche Catholijcke Religie, in de Kercken, Kloosters, ende over al soo deselve tot noch toe geexerceert is geweest, sonder eenige verhindering ofte belet’ (Aitzema, IIIb, 45).
Bij het vers staat in marg.: Thessalon. 2. 3. 14. Εἰ δέ τις οὐχ ὑπακούει τῷ λόγῳ ἡμῶν - 15. - μὴ ὡς ἐχϑρὸν ἡγεῖσϑε, ἀλλὰ νουϑετεῖτε ὡς ἀδελϕόν.

De montecuculo et ossa in palatinatu caesis³⁾.

Stratum Ossae Montem strato imposuere Sueci.
Iam nihili est vetus hoc, Imponere Pelion Ossae.

2. Septemb. ad Maestrichtum ludibundus.

3) M.D., 76. Ook in klad met den titel: In victoriam Gustavi Horni de Montecuculo et Ossa, sub finem Aug.^ti 1632 in Palatinatu partam. Het klad heeft den datum.
Montecuculi en de Beiersche generaal Ossa werden in den nazomer door den Zweedschen generaal Gustaaf Horn uit het gebied van Trier en den Elzas verdreven.
Onder het klad staat: S.S.S. Stratum super stratum.

[p. 240]

In adventum Godefr. Wendeline in castra Trajectina¹⁾.

Qui Wendelino miles occurris meo,
Occurre mitis; arma, vim, noxam, dolos
Auerte, si Batauus es, si noster es,
Auerte charo vertice, et charissimo
Nuper Batauis. Non Iberi (spondeo)
Candor ruboris iste contraxit luem.
Innoxium, paci, Deo, Musis sacrum
Puteani amicum et HugenI, Belgam vides.
Per sacra Musarum, Dei, pacis, rogo,
Parce innocenti, parce. quid multis moror?
Ab Archimede tempera saeuas manus
Qui Wendelino miles occurris meo.

Ad Maestrichtum, raptim ac ludibundus

inter mille auocamenta. 8. Sept.

1) M.D., 79, waar in den titel achter den naam nog de woorden summi Mathematici zijn ingevoegd.
Godfried Wendelin (1580-1660) was geboren in het land van Luik en is hoogleeraar in de wiskunde geweest te Digne in Provence. Hij was één der leermeesters van Gassendi. H. stond met Wendelinus in correspondentie; er zijn 12 brieven van hem aan W. (Epist. Lat.) en 27 van W. aan hem (Leidsche Bibl.).

In Puteani Brumam²⁾.

Si similem, Puteane, rei decet esse tabellam,

Errasti, non haec frigida Bruma tua est.

23. Sept. ad Maestr.

2) M.D., 79. Ook in klad, dat den datum heeft.
In 1619 had Puteanus een gedicht uitgegeven, getiteld: Bruma, chimonopaegnion; het werkje is in 1622 herdrukt.
H. was eerst van plan, om een grooter gedicht op hetzelfde onderwerp te schrijven, zooals blijkt uit het volgende fragment, dat hij weer doorschrapte:

Festiue praeco nunc amabilis Brumae,
Tuaeque, et inde incomparabilis Brumae;
Aduerte mentem, aduerte vel Bonam Mentem,
Et tota praesto sit Palaestra dicenti.
Edisseram quae nescijsse Brabantos
Dolent Bataui

In Papenheimij receptum³⁾.

In Batauos prisci reuocat miracula mundi

Westphaliam fugiens jussus adire latro:

Quo nos daemonio fati clementia purgat,

Nunc quoque vicinos mandat inire sues.

5. Oct. ad Traj: Mos.

3) Pappenheim, die met een keizerlijk leger van 14000 man infanterie en 80 cornetten ruiterij had getracht, om Frederik Hendrik het beleg van Maastricht te doen opbreken, was na de overgave der stad naar Kenlen teruggetrokken.

[p. 241]

Inscriptio libello Gallico Marci Bonnyers Iesuitae quem dono mittebam rectori societatis Trajecti ad Mosam¹⁾.

Pace tuâ, aut nihili est Expurgatorius Index,
Qui tanti est, Pater, aut haec Purgatoria purgat.

Ie n'estime plus rien l'Indice expurgatoire²⁾,
S'il ne donne la purge à ce fol purgatoire.

7. Octob.

1) Marc de Bonnyers, geb. in 1594 te Arras, trad in 1612 in de orde der Jezuïeten en gaf in 1631 te Lille uit: Moyens faciles pour aider les ames du Purgatoire Presentez aux miséricordieux et volontaires. Het werkje is ettelijke malen onder eenigszins gewijzigden titel herdrukt en werd zelfs nog in 1875 uitgegeven. (Mededeeling van Dr. W.N. du Rieu.)
De Rector Soc. Ies. te Maastricht was Io. Bapt. Boddens; H. stond met hem in correspondentie. (Er zijn 3 brieven van H. aan hem bij de Epist. Lat. en 3 van Boddens aan H. op de Leidsche Bibl.).

2) Het HS. is bij de Lat. gedichten; het versje staat op hetzelfde blad als het vorige.

In Iesuitae poesin politissiman³⁾.

Libellus iste, quem videtis, hospites,
Et mundus et faecundus et facundus et
Profundus et rotundus et iucundus est.
Quam clarus est, tam charus est, quam vastus est
Tam castus est; tam mollis est quam follis est,
Sed vanus est, quam planus est, et est mendax,
(Iam claudicas Iambule, et cupis claudi)
Est Iesuita porro, quid sit, et non sit?

3) M.D., 76. Bij de HSS. is ook het volgende gedicht, dat is doorgeschrapt, maar blijkbaar het eerste ontwerp is van het bovenstaande:

in pia Hilaria angelini gazaei iesuitae.

Libellus iste, quem videtis hospites,

Et mundus et facundus et rotundus est,

Et asper est, et laeuis est, et est leuis,

Et est grauis, carpendo laeuis, et leuis

Monendo, seriusque ridendo et grauis,

Est blandus, est morosus, est utrum libet,

Modestus est et est ferus, molestus est

Et est gratus, facundiâ modestus est,

Ferus reprênsione, gratus est stilo,

Mendacio molestus est, est fabulâ

Modestus; acer intus, eruditus est

Foris, subtilis intus est, planus foris.

Est Iesuïta porro; quid jam non erit?

Ludibundus ad Mos. Traj. 8. Octob.

Angelin Gazet, geb. 1568 te Arras, trad in 1581 in de orde der Jezuïeten en stierf in 1663. Hij gaf een bundel Latijnsche verzen uit met den titel Pia Hilaria, die in 1628 voor een deel in het Fransch werd vertaald.

[p. 242]

Sur la retraicte de Papenheim en Westphalie¹⁾.

Ce miracle est considerable,
Autant que l'autre, des Trouppeaux
Que le Sauueur donna au Diable,
Qui chasse Papenheim et l'enuoije aux porceaux.

13. Oct.

1) Het HS. is bij de Lat. gedichten. Zie blz. 240.

[Suggesta flagris dedicata criminum]

Suggesta flagris dedicata criminum
In quae paternâ labe mortales ruunt
Uno nocentes, omnium coelo rei,
Suggesta sacra veritati et gratiae;
Mijsterio sub carne praesentis Dei,
Agni innocentis omnium noxae dati,
Sacrae cathedrae gloriae in coelis Patri,
In orbe paci, perstrepunt, tremunt, tonant,
Inducijs, non pace; non inducijs,
Et pace rursum, aerarijs, sijnedrijs,
Aulâ, foro, legationibus, patrum
Scitis, tributis, legibus, bello, tubis;
Fremunt, tonantque (quid moror?) Republicâ.
Credam daturos Caesari, quod Caesaris,
Qui nec relinquunt Caesari, quod Caesaris?

Ad Traject. 24. Octob.

(Tubulus tabaco impletus)²⁾⁺.

Quod placeo, fumo est: ne dicam, gloria Mundi,

Quo praeponantur jure Falerna mihi?

penult. (30) Octob. ad Maestrichtum.

2) M.D., 80, met den titel; in het HS. is boven het versje eene pijp geteekend.

+ [krit] vs. 2 praeponantur M.D.: proponantur

Phyllis agnita. Ex Hispanis³⁾.

Occurrit velata suo sua Phijllis amanti;

Agnitaque, Vt non te fallere, Thijrsi, rogat,

Nec potui non visa? Rogas, homicidula? sensi

Sanguinem, ait, plagis emicuisse meis.

24. Decemb.

3) M.D., 83, met den titel: Phyllis agnita. e prosa Hispanica. Bij het HS. staat in marg.: Ex Floresta Espanola.

[p. 243]

In acerbulam puellae effigiem¹⁾.

Non loqueris, formosa, sed est in nutibus illis,

Est quod amans audit, Iulia; non patiar.

Decemb.

1) M.D., 83. Het versje staat op hetzelfde blad als het vorige.