Gedichten. Deel 2: 1623-1636

[1631]

In Grotij institutiones iuris Batavici³⁾⁺.

Quae patriam obseruat Grotius seruare, reseruat,

Quae putat in patriâ non patria esse, putat.

Quid scriptore putas, Lector, tam sana putante,

Quid melius tam non sana putante putas?

Non puto, quae putat hic lectu bene digna, putanda,

Quae putat hic lectu non bene digna, puto.

Ludibundus. Hag. 29. Ian.

3) M.D., 73. De Inleiding tot de Hollandsche Rechts-geleerdheyd. Beschreven by Hugo de Groot kwam in 1631 voor het eerst uit. Het werk beleefde in datzelfde jaar vijf drukken.

+ [krit] vs. 6 eerst: Quae non hic lectu digna, putanda puto.

Mutilus manu dextra globo ferreo ablata⁴⁾⁺.

O si dextra minus, quanto mage dextra fuisset,

Quae nunc laeua minus, sors mihi laeua fuit!

4) M.D., 74. Ook in klad met den titel: Pro Alphonso Pollotio nobili Sabaudo, cui globo ferreo manus dextera auferebatur ad Syluam Ducis. 1629. Het klad staat op hetzelfde blad als het vers In Grotij Institutiones Iuris Batavici; dit versje zal dus van denzelfden tijd zijn.
De Savoyaard Pollot (of Pollotti) is waarschijnlijk dezelfde edelman, die in 1638 tot het gevolg van den graaf van Solms behoorde (zie Mémoires, blz. 240). Er zijn op de Leidsche Bibl. 21 brieven van Pollot aan H. uit de jaren 1640-1648; op één van deze teekende H. aan: Sinistrâ scriptae.

+ [krit] vs. 1 quanto mage klad: quam sors mihi - vs. 2 Quae nunc klad: O quam

[p. 225]

 

⁺

 

Certe laeua magis, non tam male laeua fuisset,

 

Quae sic dextra nimis non bene dextra fuit.

+ [krit] vs. 3 Certe klad: O quam - non tam klad: sors non - vs. 4 Quae sic klad: O quam

In D. Heinsij ad sylvam ducis alibique in Belgio aut a Belgis rerum gestarum A.^o 1629 historiam¹⁾⁺.

Fatalis anni saepe concussas vices,
Obuersa fatis fata, nutantes deos,
Dubiâque sortem lance librantes diu,
Tandem Batauos, triplicisque adoreae
Frondem implicantes Frederico tam suo
Quam non Ibero durior laurus fuit.
Auri natantis, Occidentis viscerum,
Vectae Corinthi, velleris Peruuij,
Argo Batauae sponte submissas rates:
Oppressa Ciuis non sepulti moenia
Somno meroue, teste Phoebo, pallidâ
Sorore, cumque siderum prius choro
Fugatum Iberum, vi superbos poplites
Flexos Batauâ, supplices saeuas manus,
Vitaeque lucem perditâ Vesaliâ
Lucro putantum, mox pudore, mox metu
Fati irruentis aestimantium nefas.
Collapsa retro signa, victrici fugam
Aquilae imperatam, ponte vix uno satis
Constante tot prementium vestigijs
Trementiumque: detumentem Schetzium
Sub Frederico, pressa retro flumina,
Colles subactos, aequor ingestum solo,
Vallum procellis; Berghij segnes dolos,
Praeuisa tela, colliquatam grandinem,
Serique tuto fulminis spretas faces:
Et mox vetusta caeduae cacumina
Frondata Syluae, vindicatum patriae
Decus, superbam rebus adstructam fidem
Testatur aetas quam videmus, et negat
Vidisse praesens, asseritque et ambigit,
Suspensa toto tota de miraculo.

1) M.D., 20. Het vers is voor het eerst gedrukt vóór Dan: Heinsii Rervm ad Sylvam-Dvcis atqve alibi in Belgio avt a Belgis Anno CIƆIƆCXXIX gestarum Historia. Cum Privilegio. Lvgd. Bat. Ex Officina Elzeviriorum A^o. CIƆIƆCXXXI, waar een brief van H. aan Heinsius van 16 Febr. er aan voorafgaat.

+ [krit] [krit} vs. 6 fuit eerste uitg.: stetit - vs. 17 Fati eerste uitg.: Ferri - vs. 28 Frondata eerste uitg.: Succisa

[p. 226]

 

⁺

 

Iam fluxa coeli puncta, denascentium

 

Momenta rerum, paene dum nascentium,

35

Quâ vi moremur? excidit quod est, fuit

 

Quo nunc fruamur, abest magis quod nunc adest:

 

Vicisse parui est, si, quod est victoriae,

 

Constat fuisse, nec triumphus se capit.

 

Sic sensit ingens Heinsius, sic entheus

40

Dictauit ardor gestienti dexterae:

 

Et asseramus, dixit, aeternum suis

 

Ducem Batauis: Fredericum posteri

 

Coaevum adorent: occupet mens et manus

 

Aeui ruentis improbe alatas faces;

45

Si Sylua vinci, si potest Vesalia,

 

Si vesper omnis, vesperi possint rotae,

 

Auriga saecli possit, inuicti dies,

 

Et fata possint, obruant nullae vices

 

Vesaliae parentis aut Syluae vicem.

50

Victura verbis charta suffecit fidem;

 

Aeternus annum scriptor includens sibi

 

Fecit perennem; fascinata saeculi

 

Momenta credas, nesciunt stellae fugam,

 

Torpent gelatae, quae fuere sunt tamen

55

Et stant futurae; segnis obstupentium

 

Amnis dierum repit. intentae sibi

 

Noctes morantur, omnis aut retrospicit

 

Aut cessat hora, spectat, aut spectaculo

 

Prostat sequenti: nil agis praesentium

60

Egene semper et flagellator Deus,

 

Non omne saeuo saeculum indulget tibi

 

Quae, quâ rotator fata quadrigâ vehis,

 

Detraxit annum, justior tuâ manus

 

Valentiorque, siue quid plectro Deum

65

Certare, seu petorrito aurigam juuat.

 

En de triumphis hinc tuis, et hinc tuis,

 

Hic ductat Heinsius suum, hic dictat suos.

 

Fuisse Troas, Ilium, Teucros duces,

 

Nil Cecropis restare, nil Sidoniae

70

Reliquum furentis, de tot aggestis solo

 

Saxis saloque, si vel hoc reduces velint,

 

Speluncam amantes non reperturos suam,

 

Non esse Romam, non Quirinales Deos,

 

Cadauer Vrbis aeuiternae, umbram coli,

75

Tot rudera inter pene jam septem sibi

 

Latere Colles, exules frustra domi

+ [krit] vs. 45 potest eerste uitg.: potuit - vs. 66 et hinc tuis eerste uitg.: et hinc tuo

[p. 227]

 

Aras et urnas et penates quaerier.

 

Haec tu trophaea vindica sîs, hoc tuae

 

Ferox peremptor imputa damni rotae:

80

Nassouium est, durare, bis Nassouium,

 

Quod Heinsio debetur, indomabili

 

Annis triumpho, perpetis victoriae

 

Lauro recenti semper, et semper nouâ,

 

Et gloriae superstitem et saeclo et sibi

85

Perenni adesse posteris praesentiâ.

 

Cum se fuisse quicquid est, aut jam fuit,

 

Aut in futuri nocte concubiâ latet,

 

Poterit fateri, siue nolit, obsitum

 

Annis situque. Sic fatebitur tamen,

90

Hoc, sospitantis Heinsij praesens ope,

 

Hoc vis Matancis facta, pax Sicambriae,

 

Hoc Sylua dicet, hoc Vesaliae dies,

 

Hoc Fredericus Victor, hoc Bataui; Sumus.

 

14. Feb. Hagae.

In divitem deformis aedificij autorem¹⁾⁺.

Midae-Vitruvj rudis indigestaque moles,

Auri Stultitiam passus acervus hic est.

Dispiciant superi, quae nos fortuna beatos

Tertia, nec diues, reddiderit, nec inops,

Si, quo nil habuit paupertas durius in se,

Ridiculos homines nunc faciunt et opes.

3. Mart.

1) M.D., 73.

+ [krit] vs. 1 M.D.: VitruvI atque Midae

Quaeritur²⁾.

Poscit restitui Titius quam Maeuius agnam

Possidet, et, si vis, lege probemus, ait.

Maeuius, Agna mea est, clamat, viuamus amici;

Nil mibi cum turbâ judicij, agna mea est.

Dicite, caussidici, num sit victoria pluris,

Nec cecidit caussâ qui cecidisse timet?

3. Mart.

2) M.D., 74. Daar luidt de titel: In adversarium Iudicii aleam detrectantem.

Muluceps³⁾.

Quaero, mea an par sit superis an iniqua potestas,

Res unas facio non faciendo duas.

4. Mart.

3) M.D., 74. Het versje komt ook voor in een brief aan Barlaeus (Epist. Lat.) van 15 Cal. April. (18 Maart). In M.D. luidt de titel: Aenigma de speculo.

[p. 228]

Rebil.¹⁾.

Aduerte Stoa, versor in tuo sacro;

Quis liber et non liber et tamen est liber?

17. Mart.

1) M.D., 75. Het versje komt ook voor in een brief aan Barlaeus (Epist. Lat.) van 15 Cal. April (18 Maart). Daar is de titel: Constantini Hvgenii Atomorum Liber singularis. Atom. prim., in M.D.: Aenigma de Codice compacto.

De amico gratulante natalem tertij filii²⁾.

Qui ter felici, feliciter, inquit amicus,

Quâ ter sum felix non velit esse quater.

19. Mart.

2) M.D., 75. In 2 HSS.; in het eene staat achter den titel nog het woord Feliciter. Den 13den Maart werd H.'s derde zoon, Lodewijk, geboren. Hij is baljuw van Gorinchem geweest, is in 1674 met Jacoba Teding van Berkhout gehuwd en stierf den 30sten Juni 1699 te Rotterdam.

Ad Arn. Vinnium i.c. iurisprudentiae contractae libros edentem³⁾⁺.

Obstupui, de re dictâ cum dicere velles,

Posse, vel, ut posses dicere, velle legi.

Obstupui magis, ut legum prudentia mole

Paene suâ imprudens, obuia facta stetit:

Quasque vagis, inquam, setis, tot saecula, scopas

Laxauistis, opus qui redimiret erat.

Ergo forum verris, Vinni, non fasce soluto:

Laudo licet serae sedulitatis opem;

Hac tua tot veterum phaleris compendia praestant:

Quâ minor est pugni robore passa manus.

24. Marty.

3) M.D., 73. Arnoldus Vinnius (1588-1657) was sedert 1633 Hoogleeraar in de rechten te Leiden. Hij heeft verscheidene werken over Romeinsch recht geschreven. Zijn boek Juris-prudentiae contractae sive partitionum iuris civilis libri IV zag in 1631 het licht. In de uitgave van 1647 - de eerste heb ik niet kunnen vinden - wordt vóór de Pars Secunda het gedichtje van H. gevonden.

+ [krit] vs. 9 Hac Vinnius: Haec

In anteriorem Hagae sylvam (het Voorhout) principis nuper jussu frequentiori tiliâ consita⁴⁾.

Hagae delicium, cantatae frondis amictu,

Saepe poetarum laurea, semper amor,

Nobilis, et non hac deliri, στόα cuculli,

Rara diu prisco sylua decore steti;

4) M.D., 223. Het versje behoort tot de serie Haga vocalis.

[p. 229]

5

Et placui simplex Batauis: si digna videri

 

Nassauijs vellem, ter triplicanda fui.

 

Hinc, spatijs multo nuper quincunce repletis,

 

Spissior aestiuos arceo tota canes.

 

Quid non Auriaco metuant victore Brabanti,

10

Gloria cui Syluae non satis una fuit?

 

9. Apr.

In eandem¹⁾.

Me quoque Nassouij ducunt in saecla ligones.

Perpetui, quando non ero, sylua Ducis?

15. April.

1) M.D., 223. Het versje behoort bij Haga vocalis.

In hortulum P. Mauritij δίκυκλον²⁾.

Quidni Mauritius geminos calcauerit orbes?

Orbis Alexandro non satis unus erat.

20. Apr.

2) M.D., 234, met den titel: Hortus Principis Mauritii δίκυκλος. 's Princen Huys-thuyn. Behoort bij Haga vocalis.
In het laatst van zijn leven had Maurits aan de oostzijde van het Buitenhof door Jacob de Gheyn een tuin doen aanleggen (zie Oud-Holland, 1891, blz. 114). Op oude kaarten en platen van den Haag ziet men, dat die tuin gelegen was tegenover het latere gebouw der steden Alkmaar en Enkhuizen; eene beschrijving er van vindt men bij Jacob van der Does, 's Graven-Hage, Met de voornaemste plaetsen en Vermaecklijckheden. Op nieuws oversien .... In 's Graven-Hage .... 1668, blz. 124, 125. In dien tuin was eene baan voor het ringsteken.

Een vergeten peerd³⁾⁺.

Mijn peerd gaet slijten datmen't siet,
En 't eet en 't drinckt en anders niet;
Wat reden is hier uyt te delven?
'Tvergaet om dat het niet vergaet.
Wat raed? de plaester legt op straet:
Verstaet ghij 't niet? 'tverstaet sich selven.

In anchoris ad Rammekense castrum, 11^o. Iunij.

3) K.b., II, 153. In K.a., 639, is het versje ten onrechte op het jaar 1637 gesteld.

+ [krit] vs. 2 en 't K.a.: en

In Grotium de veritate religionis christianae⁴⁾.

Mirate lector qui nouam veteri manum
Falci applicauit scriptor inter maximos,

4) In 1627 was verschenen: Sensvs librorvm sex, quos pro veritate religionis Christianae Batavice scriprit Hugo Grotius. Het werk werd in hetzelfde jaar herdrukt en later zeer dikwijls uitgegeven (zie Dr. H.C. Rogge, Hugonis Grotii operum descriptio bibliographica .... 1883, blz. 34, vlgg.).

[p. 230]

 

Quo nempe cramben otio grandi satur

 

Orbi recoxit, apparatu vix nouo?

5

Cessa stupere, non leues causae latent,

 

Non vile lucrum duxit ingentem manum,

 

Post exaratos quot legat nemo libros,

 

Grauemque causam, jam grauem, assertoribus,

 

Quanti extricari opinionum amfractibus

10

Et nosse quae sit veritatum veritas,

 

Tantidem et illud scire nostra interfuit

 

Quae Grotius cepisset, et quae Grotium.

 

Nauigans Dordraco Gorichemium. 13. Aug^ti.¹⁾.

1) Het jaartal onder het vers is onduidelijk; er staat 1632 of 1631. Het moet 1631 zijn. Den 10den Aug. 1631 werd H. door den Prins uit het leger naar den Haag gezonden. Den 13den teekende hij in zijn dagboek aan (zie blz. 19): ‘Redeo Drunam in castris’. Drunen ligt bij 's Hertogenbosch, en het tochtje op de rivier van Dordrecht naar Gorinchem was een gedeelte van de reis.

Ps. 89. E gallico²⁾⁺.

Des Heeren goedicheit verbreijd ick sonder end
En maeck den volckeren sijn hooge trouw bekent.
Want, buyten twijffeling, 't is een besluyt dat vast staet
Dat syn genade duert, gelijck de loop gepast gaet,
Van all de hemelen, die nergens en gebreken,
Ontwijffelick besluijt van sijn betrouwbaer spreken.

Intra Heusdam et Castra Drunensia. Septembri.

2) K.b., II, 520. In K.a. is de titel: Begin van den 89. Psalm uyt het Fransch op 't nauste. Du Seigneur les bontez sans fin je chanterai. Het versje staat op hetzelfde blad als het volgende; het is dus vóór den 20sten Sept. geschreven.

+ [krit] vs. 5 nergens en eerst: nemmermeer

13. september 1631³⁾.

Tant a eu l'enemi enuie de bien faire
Qu'il est peri d'ardeur de mettre pied à terre.

20. Septemb.

3) Het HS. is bij de Korenbloemen.
De vijand, die met eene talrijke vloot van Antwerpen was uitgezeild, om in Zeeland te landen, werd den 12den Sept. op het Slaak geheel verslagen.

Ad apostatam proelio navali elapsum⁴⁾.

Naufrage, sed Fidei primum patriaeque sacrorum,

Agnati decoris mox et amicitiae;

4) M.D., 75. Het versje doelt op Jan van Nassau, één der zoons van Jan den Ouden, den broeder van Willem I. Jan van Nassau was een tijd lang kapitein der cavallerie in het leger der Staten, maar ‘en avoit quitté le service, par quelque despit, qu'il prit d'un refus que l'on luy fit d'un Regiment Walon, qu'il demandoit aussi pour l'amour d'une Dame de Bruxelles dont il estoit amoureux de la Maison de Ligne, qu'il espousa aiant quitté le service de cest Estat’ (Mém. de Fréd. Henri, blz. 121) Hij werd katholiek, trad in Spaanschen dienst en heeft eenige malen aan het hoofd van een vijandelijk leger tegenover zijn neef Frederik Hendrik gestaan. Den 12den Sept. werd hij met zijn vloot op het Slaak door de vloot der Staten geslagen. ‘Le Conte Jean aiant abandonné sa Fregatte se sauva dans une petite Chalouppe au Princelant, et de la à Roosendael’ (Mém., blz. 128).

[p. 231]

 

⁺

 

Quo fugis infensi demens compendia fati?

 

Oblatae poteras mortis obire diem.

5

Non poteras; instat grauius, quo plectere discas

 

Naufragium superos non sine naufragio.

 

In castris prope Bergam. 10. 8b (Oct.)¹⁾.

+ [krit] Bij vs. 1 in marg.: Nempe una naue, cruentis Fluctibus, et tardà per densa cadauera prorà. Iuuen. 10.

1) Het jaartal onder het versje is onduidelijk geschreven.

Aen gr. Ian van Nassau²⁾.

Schipbreuck, eerst van 'tgeloof en 's Vaderlands vertrouw,

Daer nae van d'eere noch en vriendschap van Nassau;

Waer vlucht ghij onbedacht des Hemels korte wraken?
Ghij kost aen stervens uer en oneers eind geraken.

Ghij kost niet; u gebrack te leeren doe ghij weeckt,

Dat God die schip-breuck met noch swarer schipbreuck wreeckt.

2) Het HS. is bij N^o. XXXIXa. Het versje heeft alleen het jaartal en op den kant de aanteekening: ‘Ex Latino meo. Naufrage, sed fidei.’ Het is eene vertaling van het vorige vers.

Epitaphium Varennae nobilis Galli, musici elegantissimi³⁾⁺.

Orpheiam terris animam raptura Varennae

Impia cum foderet nobile sica latus,

Creditur, occluso voci pulmone, canorum

Vulnus olorinis ingemuisse modis.

Et misisse aliquis lapidem de marmore Thebas

Aurito, pueri qui tegit ossa, neget?

In castris prope Bergam. 15. Octob.

3) M.D., 75. In een brief van Ban aan H. van Jan. 1640 (zie Correspondance et oeuvre musicales de Constantin Huygens publiées par W.J.A. Jonckbloet et J.P.N. Land, 1882, blz. LXVIII) wordt melding gemaakt van een Franschen zanger Varenne, die toen te Haarlem vertoefde. Zeker behoorde hij tot de familie van dezen Varenne, van wien ik niets heb kunnen opsporen.

+ [krit] vs. 5 en 6 M.D.: Mittite, qui vestro tegat hic de marmore, Thebae, Aurito pueri Musicus ossa lapis.

Grafschrift van Fijtje Reijers⁴⁾.

Copie van een' Serck
Bij niemanden betreen,

4) Het vers is gedrukt in Klioos Kraam, vol verscheiden gedichten. De Tweede Opening. Gedrukkt te Leeuwarden, By Henrik Rintjus, enz., 1657, blz. 263; het Leeft daar geen opschrift.
Fijtje Reyers was eene dienstbode, die in 1624 bij de familie Dimmer aan huis was. Den 12den Mei 1624 schrijft Dorothea van Dorp aan H., die toen in Engeland was (vgl. Dietsche Warande, VI, 1864, blz. 482): ‘Nu, voor een hont drach ick wel sorch, al wou jer 4 hebben. Den Dimmer’ - eene dochter van Mr. Erik Dimmer, Raad van het Huis van Oranje - ‘doet ue seer groeten. Sij heeft Feitgen Reyers expres naer Rotterdam daerom gesonden.’ Fijtje is later waarschijnlijk bij eene der families Van Dorp of Boshuysen in dienst geweest; zie vs. 33.

[p. 232]

 

Gevonden in een' Kerck

 

'T jaer 3. mael 10. en 1.

 

 

5

Liefhebbers inden aerd van 't Kneuterdijcks onthael,

 

Van Jmbeern-hout en keenen,

 

Van altijd warme schenen,

 

Van 't vriendelick genoij, van 't vrolick middagh-mael,

 

Van 's avonts noch een praetje

10

Op 't sprottjen en 't Salaetje,

 

Van oesters in den Most, van Neersen aen den mond,

 

Van Frontignac voor Heeren,

 

Van Sommetjens met eeren,

 

Van kelckjens sonder voet, van fluijtjens sonder grond,

15

Van volgme nae, in 't Lang, van Guillemette, in 't rond,

 

Van, met de Marmeladen,

 

Veneetsche Masqueraden,

 

Van Peer en Abricos en druijven als succaden,

 

Van Té en Truij en Tenn,

20

Van Maeij en Maeij en Aecht, van Ariaen en Jenn.

 

Van Beulingen voll spex, van wafelen voll eijers;

 

Treckt all die tanden uijt en maeckter om dit graf

 

Eene beene kroontjen af,

 

Hier leit het all in d'asch met fijne Fijtje Reijers.

 

 

25

Ende was, daer ick 't las

 

Wel te pas, door een glas

 

Met een plas van 't gewas

 

Daer de Moffen

 

Soo op stoffen,

30

Geteeckent met den jnt van menigh Rijnschen traen,

 

Ter eeren van 't vermaen

 

Van soo veel soet geslemps, van soo veel lecker suijgens,

 

Boshuijsen, Dorp en Huygens¹⁾.

1) De afgekorte voornamen in vs. 19 en 20 maken het moeilijk, om na te gaan, wie de hier bedoelde personen zijn. Té is Dorothea van Dorp, Truij misschien H. 's zuster Geertruid (1599-1680), die in Maart 1632 met Philips Doublet (zie dl. I, 213) is gehuwd, Maeij misschien Maria Charlotte van Dorp, eene halfzuster van Dorothea, die in 1659 ongehuwd is overleden. Boshuysen kan de Luitenant-kolonel zijn van dien naam, die den veldtocht van 1637 meemaakte (zie Mém. de Fréd. Henri, blz. 205, 207).

[p. 233]

Ad Adr. Vergoes, in concilio principis collegam integerrimum.
De domo natali Ioannis Secundi¹⁾.

Goesi, digne meo sanguis cognate Secundo,

Digne vir egregij posteritate viri;

Si vacat, et nosti, rogo quo pulcherrimo magnum

Nascier indigenam viderit Haga loco,

Certus honoratos Lauro vestire penates,

Certus ad augustos addere thura Lares.

Vt vacet, et nôris, jam non rogo; clarior Haga

Ambiguo, in partem laudis ubique venit.

Vera licet lateat: non est ingloria de qua

Forsitan hac dubites vagijt ille domo.

27. 10b. (Dec.) Hagae.

1) M.D., 74, met den titel: Ad Adrianum Vergoes I.C. in Concilio Principis Collegam caet.
Adriaan van der Goes was een zoon van Christiaan en van Anna van Renoy en werd te Delft geboren. Hij was een bekend rechtsgeleerde en is Secretaris, Raad en Rekenmeester geweest van Maurits en Frederik Hendrik. Den 7den Jan. 1632 is hij gestorven (zie De Riemer, Beschryving van 's Graven-hage, I, 382).