Gedichten. Deel 1: 1607-1623

[1620]

Epitaphium Iacobi Grusii²⁾.

Quicumque fluxas temporum exosus vices,
Et sempiternam mente praemensus diem

2) Ot., I, 33; M.D., 309. Ook in klad.
Waarschijnlijk behoorde de jonge Jacob Gruys, wiens dood door H. werd bezongen, tot het Groningsche geslacht Gruys. De naam Jacob komt in die famielje dikwijls voor. Jacob Gruys kan een zoon zijn geweest van één der vele officieren, die het geslacht heeft opgeleverd, of van Hildebrand Gruys, die in 1619 gekozen werd tot lid der Generaliteits-Rekenkamer. (Mededeeling van Mr. J.A. Feith).

[p. 171]

 

⁺⁺⁺

 

Delira rerum despicis crepundia,

 

Ades viator: ista iam pridem mihi

5

Detexta tela, vel peracta est fabula;

 

Pridem illa Syrtis, illud omni torvius

 

Fretum Charybdi puppe trajectum meâ.

 

Vix praeteractaê feruet a vestigio.

 

Vixi; ista summa est: quantus aut quantum rogas?

10

Spes Grusiorum prima, Patris corculum,

 

Pupilla Matris, utriusque mel merum:

 

Formâ, lepore, praeter annos indole

 

Par pene nulli, plurimis prouectior,

 

Ter quinque paucos messibus iunxi dies,

15

Cum parca pronam Parca deduxit colum.

 

Quid euocantis increpas Coeli manum?

 

Quid ampliores exigis, Pater, moras?

 

Praemittor, ecquid inuides compendium?

 

Sequeris. ecquid ingemis functo viâ?

20

Fletus malorum busta, non meum decet,

 

Matura vitae nulla non finis bonae.

 

17^o Cal. Feb. (16 Jan.)

+ [krit] vs. 11 klad eerst: Occellus

+ [krit] vs. 14 paucos messibus klad eerst: brumis pauculos

+ [krit] vs. 20 Fletus klad eerst: Lachrimae

Tvrouwe-lof alias mans handt boven.
Boertighe verantwoordinghe ande jeught van Tsgravenhaegen¹⁾

Haegse kindre, schielyck goet
Krevelachtich hoofs gebroet
Windich, toome-loos geselschip
Wispelturigh, licht Kernelschip;
Sonderlinghe jy Monseurs
Onderdane vande Keurs
Vande Cappen en de Prucken,
Die je blindelingh ontrucken
'Talderwaertste Manne-pandt
Macht, gebiedt en overhandt.
Vriende, 'khebje niet te hiete
Dan it moetje niet voordriete
Dattjck om myn eyghen baet
Zoo een deuntgie mitje praet.
Speciaeltges wat mach 't wesen
Datter onglangs is eresen

1) L., 52. Enkele regels zijn door water gedeeltelijk onleesbaar; een afschrift van andere hand moet ons dan helpen. Het gedicht staat in verband met de op blz. 165 en 166 afgedrukte verzen.

[p. 172]

 

⁺

 

Ongder jouluy jonghe maets

 

Daer 't Noordende daer de Plaets

 

Daer de Vyver-bergh sen boomen

20

Off van spreken off van droomen,

 

Daer met 't Iuffer-ryck Voorhout

 

Hiele middich-malen houdt

 

Daer de Kneuter-dyckse bueren

 

Kindren me om mostert stueren,

25

Daeret hiele Hoff off waeght

 

Daeret Spuy sen deel off draeght,

 

Daeret Waghe-grauw van Leyen

 

Zoo versierlick op gaet weyen

 

Datter Os en Clos om lacht

30

Meer as om en smockel-vracht.

 

Ick onnoosel knecht van buyten

 

Die van blasen noch van tuyten

 

Noch van al dat Weten hiet

 

Weynich meer verstae as niet

35

Hebb' al over langh gaen pruylen

 

En gaen dencken watter schuylen

 

Watter ongder ongse jeught

 

Mocht ontsteken sucken vreught.

 

Dryffier weeckges mochtet lyen

40

'Khoorde dochtmen van ter sye

 

Daher erghens ongder 'tgras,

 

Zoome zeyt, en aeltge was:

 

Datter hier off loer wat spoockte

 

Daer de heele buert aff roockte.

45

'Tdraetge, dochtmen, hadd' jck doe,

 

'Kpeurde strack nae 't clouwen toe;

 

Kenn ick 't byde mans niet vinne

 

(Zeyd' jck soetges jn men sinne)

 

'Tander hallif-mens-gedrocht

50

Dat de mensch jn lyen brocht

 

'Tvrou-gediert, dat om dry vyghe

 

Liever borste zou dan swyghe,

 

Selmen ommers opp en aen

 

Niet verleghe late staen.

55

'Tbeurden even as jck miende

 

D'eerste mutz die 'ck wordde ziende

 

Gaffme driemael meer bescheyt

 

Dan jck wachte vande meyt.

 

Caertge, seyse, wat zouwt wezen,

60

'Trvolckgen heyt en brieff elesen

+ [krit] vs. 60 brieff HS. eerst: dicht

[p. 173]

 

Off 't je lieff is off 't je quelt

 

Daer je naem wordt in espelt.

 

Wel men naem js goet om spellen,

 

(Zeyd' jck,) zouw 'kme daerjn quelle?

65

Wordd' jck daeroff sieck, Godt loff,

 

'Klaegh al langh op 't kerrickhoff.

 

Isset slechs ghien Condemnaci,

 

Trouw-beloft off Oblegaci,

 

Isset maer ghien Mangdement

70

'Tschrickelicke Boer-torment,

 

Rekenventie off Sentenci

 

Aller pesten pestelenti,

 

Staeter Mauritz noch Soo est,

 

Staeter purje noch arrest

75

Staeter noch van compereren

 

Noch docere noch firmeren,

 

Spelt men naem vry dage langh

 

Daerom kyck jck suer noch bangh.

 

Soetges, soetges, al met sinnen

80

(Ghingh de kleuter weer beghinne)

 

Luy te roepen js 't niet al

 

Waren al de meyssies mal

 

Waren al de vrysters vlieghe

 

Wie en souse niet bedrieghe?

85

Maer het goetgen js te gauw

 

'Tsiet al wydt al treet het nauw.

 

Kijck Cabouter hier js 'tbrieffje

 

Datje lest en seker lieffje

 

Op je hacken heyt estuert

90

Doe je ginder jn je buert,

 

(Trouwe, 'k wilder nimment melden)

 

Sucke malle parte stelden

 

Datter scheen in't heel' A.B.

 

Ghien zoo costelicken D

95

Van sen leven waer te vinne

 

Om en rympge te beghinne

 

Van en meysgen diemen hiet

 

Iuffer, Iuffer: (Wist jck 't niet?

 

Most de saeck niet selver spreke?

100

Siet sen backes nouw ontsteke!)

 

Doeme vyff ses Haegse troosjes

 

Schelde voor verlepte roosjes,

 

Al ter liefden al ter keur

 

Van't verschreve Vryster-leur.

105

Bloote, blinde Venis-seuntgie,

 

Wat ontstaeter menich deuntgie

[p. 174]

 

Menich onbescheye praet

 

Daer jij tussen beye gaet!

 

Waer toe kenje 'tvolck niet brenghe

110

Die her poot an jou versenghe,

 

Wat verblindje metje boogh

 

Menich calver-jeughdich oogh!

 

'Kmiende me iens op te fluyte

 

Om de meyt her mongt te sluyte.

115

Hola! riepse, Lieve man

 

'Tsoetste comt eerst achter an

 

'Kmoetje 'tliefje noch iens noemen

 

Dieje die verlepte bloemen

 

Daer jck flus aff hebb eseyt

120

Zoo suer op doen breken heyt.

 

'Khoever niet langh nae te talen

 

Noch getuygen voor te halen,

 

'Tschrifje selver zoo as't leyt

 

Gheeftme dubbel op bescheyt.

125

Alsoo seker as den Hemel

 

Met sen eve-staech gewemel

 

Met sen nummer stille staen

 

Duysent lichten om doet gaen,

 

Alzoo seker asset s'merghens

130

Oostwaert lichter js as erghens

 

Alsoo seker as den dach

 

Phebus dochter hiete mach

 

Alsoo seker asset huyen

 

Middich wese sel jn 't suyen

135

(Hooghe tarme docht jck vast

 

Nae 't de vrou-luy weynich past)

 

Bennen hiel den Haegh sen ooghe

 

Niet betoovert off betoghe

 

Die dit stickgen heyt versint

140

Is 'tberoemde Visserskint,

 

Anne fleurtge van je nati

 

Ienigh Hollancks reppetaci

 

Trouwe voorspraeck van ongs eer

 

Duysent dancken en noch meer

145

Duysent groene Lauwer-croonen

 

Moete jou de moeyte loonen

 

Eere zy de cloeke hangt

 

Die de spotter brocht te schangdt.

 

Doen en cost jck 't langher swyghe

150

Van men selve niet vercryghe;

 

'Kstelde 'tlichum jn pistuer

 

Lick en onderschoorde muer

[p. 175]

 

⁺⁺

 

Lick en craeckling van twie oortgies

 

Lick en pap-pot met twee oortgies

155

Hadd' jck d' iene en d' acre hangt

 

In men groene sy eplangt.

 

Wel mit oorloff, seyd jck, Vryster

 

Flusjes baerde je zoo byster

 

Op men kermesynde coon,

160

'Tscheen je tasten an men croon,

 

Rechs al waer en man te vanghen

 

Op 'tverschiete van sen wanghe,

 

Daer nochtangs de fijlosoop

 

Die al bloeyende verdroop

165

Op en Iongmans haestich blose

 

Maeckten heel verscheye glosen

 

Noemde self die schielickheyt

 

Deuchdelick' onnooselheyt.

 

Trouwe 'kwilme niet tribbleren

170

Om dat stick te dispeteren,

 

Zoo veul segg' jck jou allien

 

Ben jck noyt beschaemt esien,

 

Nouw en selme nimment laecken

 

Over 'tgloeye van men caecken,

175

Haechgie, lieve Vaderlangt

 

'Kstootmen an jou eyghe schangt.

 

Kenne nouw men langts gesellen

 

Aers niet lesen, aers niet spellen

 

Kenme nouw en Roemer-dicht

180

Mit en averechts gesicht

 

Niet verkennen uyt en cluchgie

 

Dat jck voor en puer genuchgie

 

Van en vrolick Iuffer-dier

 

'S morghens op men bedde schier

185

Buers-gewyse quam t' ontfange,

 

Daerse, loof jck, niet zoo langhe,

 

(Want ick hebb' al starcker pangt

 

Van her ongemeyn verstangt)

 

Hadd' me kenne besich wesen

190

As veel andren om te lese,

 

Datse schier hadd', zoo me docht,

 

Eer eschreven as bedocht?

 

Zouwme sucke blaeuwe bloemen

 

Amsterdamse schrifte noemen?

195

Foey! de misslach is te groot,

+ [krit] Bij vs. 164 in marg.: Seneca.

+ [krit] vs. 154 pap-pot eerst: ketel

[p. 176]

 

⁺⁺⁺

 

Wel te tije benje doot

 

Noortwycx heeren seun en Vaertge

 

Onverglyckelicke paertge,

 

En jij Keyser-lieve man

200

Haegse kintge Tweede Ian,

 

Waerje noch ter werrelt binne,

 

'Kloof je miste wel je sinne,

 

Jae mit rede meer as jck,

 

Om zoo schandeleusen stick.

205

Doen jck zoo wat hadd' staen malen,

 

Quam jck eerst ten principalen.

 

Voorder (sprack ick) Lieve moer

 

Hadd' jck doe noch as en loer

 

Op men backes late smyte

210

Songder weer iens uyt te byte,

 

En op 't deuntge vande meyt

 

Niet en dinghetien eseyt

 

'Kwouwje selver al men leven

 

Recht, gelyck en reden gheven

215

Totmen eyghe schangd en spot

 

Dieme nouw dryft sonder slot.

 

Maer ick ken me rappirtere

 

Tot men deughdelick verwere

 

Daer ick doen op staende voet

220

Koelde me de kleuters moet.

 

Waerom heyt je hooft twie ooren

 

Dan om clacht en weer te hooren?

 

Waerom wysje 'theel preces

 

Op en reghel vyff off ses?

225

Soeckt men schriften en men brieven

 

Leest men angtwoordt en men grieven,

 

'Kwedd je wyst wel haest ter deegh

 

Wieder sloegh off slaghe creegh.

 

Ick en meyt te laten tieren?

230

Ick en meyt her mongt te vieren?

 

Songder slach off tegeweer?

 

Hola! Zoo mal nummermeer.

 

Alle broecken, alle baerden

 

Houw jck opper eer en waerden

235

Ghien zoo weteloosen man

 

'Kwyck hem off ick schricker van,

 

'Kwil me mit men eyghe vleyen

 

Niet bedrieghen off verleyen,

+ [krit] vs. 197 in marg.: Jan. Dousa, Pat. et Fil.

+ [krit] vs. 200: J. Secundus, Imp. Car. 5. a seer

+ [krit] vs. 198 Onverglyckelicke eerst: Boven-menschelicke

[p. 177]

 

⁺⁺⁺⁺

 

Bijde simpelste van al

240

Staen ick noch as nimmendal,

 

Maer de cloeckste vande Vrouwen

 

'Thooge woordt te laten houwen

 

Dat en raeckte noyt jn myn,

 

Zou en man de minste zyn

245

By het ribb-stick van sen lenden?

 

Dat waer 't opperst onder wenden,

 

Teughens reden en Nettuer

 

Teughens stroom en over stuer.

 

Com jck inde Bybel-boecken

250

'Khoeff ghien oogenblick te soecken

 

'Kvinder schier an elcken oort,

 

Vrouwen hoort naer 't mannen woordt.

 

Kyck ick inde Werelts-Wetten

 

'Ksiese nerghens meer op letten

255

As op Vrouwen slechticheyt

 

Swackeyt en onwetenheyt.

 

Raeck jck by die aere quantgten

 

Die in Menssen, Beeste, Plantgten

 

Die jn water, lucht en vier

260

Slyten al der leven schier,

 

Vrouwen, seggen die gesellen,

 

Bennen hoofdeloose spellen,

 

Elcke vrouw en leghe schuer,

 

Elck en misslach van 'tnettuer

265

Die wel altydt mans sou maecken

 

Costser altydt toe geraecken.

 

Seyder niet iens ien te deegh

 

Elcke Vrouw en man van deegh?

 

D'ouwe Grieckelandts Poweten

270

Hebben 't me becangs eweten

 

Watter jn en Vrouwmens stack.

 

Daer uyt wasser ien die sprack

 

Vrouwtgies wilje loff vercrygen

 

Snoert je backes en leert swygen.

275

Daerop sey en blindeman

 

Die de prys van alle wan

 

Daerom seuve stede keven

 

Waer hj hadd begost sen leven,

 

'Tspreke, seyd' hj eerst en lest

+ [krit] vs. 274 in marg.: Soph. Ajac. [286] γυναιξὶ κόσμον ἡ σιγὴ ϕέρει.

+ [krit] vs. 275: Homer.

+ [krit] vs. 277: vid. Calep. in Hom. Dict. ap. Gell.:

Ἑπτὰ πόλεις διερίζουρι περὶ ῥίζαν Όμήρου
Σμύρνα, ῥόδος, κολοϕὼν, σαλαμὶν, χίος, ἄργος, ἀϑηναί.

+ [krit] vs. 279 in marg.: μῦθος δ᾽ ἄνδρεσσι μελήσει.

[p. 178]

 

⁺⁺⁺⁺⁺⁺

280

Past de mannen alderbest.

 

Maer de grooten Rotterdammer

 

Maecte 'tgoetjen noch al grammer.

 

Hoe? sey die, de man en 'twyff

 

Schele lick as siel en lyff.

285

Selle wy dan deuse baggens

 

Voere laten al de vlaggens?

 

Noch hersegg' ick 't, foey de man

 

Dien en wyff verbiene can.

 

'Ksagh wel an de meyt her ooghe

290

Die al gins en weder vloghe

 

Dat jck hier en daer al wat

 

Op her veer eschoten hadd',

 

'Topper-hooft beghon te schrimpe

 

'Twange-vel begon te crimpe,

295

'Thiele backes over dwors,

 

Elcke lipp-lap was en kors.

 

(Zoo fernynich is de waerheyt

 

Ass' en vrouwen-hooft by 'thaer heyt.)

 

Kintgie, seyd jck, noch en woordt,

300

Meuglick hadje 't al ehoort

 

'Tsouwje niet zoo seer mis-hagen,

 

Zoo veul moetje wel verdragen

 

Hy, js waerdigher as, Zy,

 

Maer dit puntgie staeter by,

305

Hoe de Vrouluy dan geraecken

 

Mannen cloeckheyt meer te naecken

 

Hoese dan de rechte lyn

 

Van prefecksi naerder zyn.

 

Alle dinghen hebben trappen

310

Zoo de broecken as de cappen,

 

Ghien paer menssen off het heyt

 

Min en meer en onderscheyt;

 

Daeruyt sietme sommes beuren

 

Datter ongder duysent leuren

315

Wel en moye paerel leyt

 

Die wat meer is as en meyt.

 

(Dieder zoo en deel wil coopen

 

Hoeft uyt Hollandt niet te loopen,

 

Seker, zoo 'k niet mis en tel

320

'Kweter jnden Haegh noch wel)

 

Hier uyt strack en angder voordeel,

+ [krit] vs. 281 in marg.: Erasm. Ad. Ch. 2. cent. 10. ad. 22.

+ [krit] vs. 296 lipp-lap eerst: lipp-stick

+ [krit] vs. 306 cloeckheyt eerst: wysheyt

+ [krit] vs. 307 dan eerst: by

+ [krit] vs. 317 en deel eerst: vyff ses

+ [krit] vs. 321 strack eerst; hebje

[p. 179]

 

⁺

 

Dierte blindt het menssen oordeel

 

Al dat selde wordt esien

 

Gelt wel seuve bet op tien,

325

Overvloet doet lust vertragen,

 

Nieuwicheyt ontsteeckt behagen,

 

Wystmen hondert wyse mans,

 

Nimment sieter nae becans,

 

Nimment kender werck off maecken

330

Daer 't soo licht js an te raecken,

 

Wystmen ien wys Vrouwen-dier,

 

Wat ontstaeter strack en tier!

 

Wat en loop van arm' en rycke

 

Om het mongster te bekycke!

335

Noyt en quam te Bruyssel Gheus,

 

Noyt in Hollangt dwergh off Reus,

 

Tygher, Luyper, Aep t' anschouwen

 

(Buyte comperaci, Vrouwen)

 

Die jn winckel, straet off steegh

340

Zoo veul duysent kyckers creegh.

 

Om de waerheyt niet te decken,

 

'Kben al me wat vande gecken

 

Die de selsemheyt verleyt

 

Om en mans-gelycke meyt

345

Om en relick wyff te kenne

 

Wil ick vlieghen en niet renne:

 

Maer dat aere leppich seer

 

Daerje flus men jonghe eer

 

Schandich miende me te smetten,

350

Dat de mensse doet verpletten

 

Dat de ooghen bindt en blindt,

 

Daeroff hebb' ick lucht noch windt.

 

Hebb' jck altemet men dichgies

 

Onbedachtelick en lichgies

355

Opte werrelt-baen ebrocht,

 

Meer as rede lyen mocht,

 

Hebb' jck sommes zoo en reysge

 

Hier en kleuter daer en meysge

 

Opten eeren-trap eset

360

Meughlick dieder nauw op let

 

Selder by, off an off binnen

 

'Tien of 't aere puntgie vinnen

 

Dat sen prysen waerdich was.

 

'Tcomt by tyen oock te pas

365

Dat de sinnen werck behoeven

+ [krit] vs. 352 hebb' eerst: kenn'

[p. 180]

 

⁺⁺⁺⁺

 

Om her crachten te beproeven,

 

'Kweeter dien het cleynste beest

 

Sprekens waerdich js eweest,

 

Muysen, luysen zonder lyven

370

Hebben wyse luy doen schryven,

 

Hoe verachtelicker stoff

 

Hoe verheffelicker loff,

 

Hebb' jck dan oyt Vrouw epresen

 

Meer as looffeljck con wesen

375

Hoort vry allegaer die 't leest

 

'Twas maer oeffeningh van geest.

 

'Kweet van vryen noch van rasen,

 

Noch van al de vise vasen

 

Dieme van vrouw Venis dicht

380

'Ksach men leve boogh noch schicht

 

Vande Ionghe die we lesen

 

Dat den hemel plecht te vreesen,

 

'Ksach men leve vier noch vlam

 

Dieme van men selve nam.

385

'Kheb wel duysent mael gaen weghen

 

Wat de mannen mocht beweghen

 

Tot zoo vreemden raserny?

 

'Ksaghse droevich, 'ksaghse blij,

 

'Ksagse lachen, 'ksachse pruylen,

390

'Ksachse smeecken 'ksachse huylen,

 

'Ksachse clagen sonder end,

 

'Ksachse suchten van gewent,

 

'Ksachse lymen, 'ksachse neuren,

 

'Ksachse singen by de deuren,

395

'Ksachse springen buyten macht,

 

'Ksachse rymen dagh en nacht,

 

'Ksachse spreken meer as weten,

 

'Ksachse vasten meer as eten.

 

Eisch ick reden of bediet,

400

D' iene seyt het is om Griet

 

S' heyt en ooghjen as en craeltge

 

D'aere seyt 'tis al om Aeltge

 

S'heyt en keeltgen as en veel,

 

Noch en aere 't is om Neel

405

S'heyt en haertge geel as koren

 

Wie en souse niet bekoren?

 

Neeltge, docht ick, Griet en Ael?

+ [krit] vs. 375 Hoort eerst: Zeght

+ [krit] vs. 376 'Twas maer eerst: 'Tjs en

+ [krit] vs. 388 'Ksaghse - 'ksaghse eerst: 'Smorghens - savens

+ [krit] vs. 390 414 zijn bijna geheel onleesbaar door water.

[p. 181]

 

⁺⁺

 

Arge meyssens altemael.

 

Meyssens? meyssens? jae gans pocken,

410

Wie en souwer niet mé jocken!

 

Om en meysgien om en gans

 

Zoo veul sinneloose mans?

 

Och! of 't paert sen starcke lenden,

 

En de man sen waerde kende

415

Met wat schielicker geraes

 

Sagh jck vande knecht den baes!

 

Wat al paedjes sach ick heeren!

 

Wat en kangsje wouwer keere!

 

Asmen al de mans in 'tlach

420

Boven an de tafel sach,

 

Asme voor, honeur au dammes,

 

Singhe mocht honeur an't wammes,

 

Sacke tabbert, muts en doeck,

 

Vive mantel, hoet en broeck.

425

Hoor (beghon de feex te kallen)

 

'Ksie wel 't isser al van 't mallen,

 

Hoe je diep en dieper raeckt

 

Hoejet argh en argher maeckt,

 

Wilje dus noch langher praten

430

Gaet je gangh, jck gae men straten,

 

'Klien ghien ooren meer, Gedieuw,

 

Schier off merghen op en nieuw.

 

'Tspeet men al en lutgie seker

 

Datse sucken cloken spreker

435

Sucken elequenten tong

 

Zoo verachtelick ontsprong,

 

Maer geluckich mach hem roemen

 

Die uyt allerhande bloemen,

 

Die uyt allerhande ruycht

440

Mette Byetges heunich suycht.

 

'Kleerden uyt dat leste partge

 

Datter jn en Vrouwen hartge

 

Watse toont off niet en toont

 

Weynich passienci woont.

 

 

445

Haegsche kindre, noble maetges

 

'Kben ten ende van men praetges,

 

Keurt men jn gerechticheyt,

 

Draecht men in men slechticheyt,

 

'Khebje nae men cleyne crachten

450

'Tmanne-schepsel leeren achten,

+ [krit] vs. 425 feex eerst: meyt

+ [krit] vs. 445 noble eerst: lieve

[p. 182]

 

Daer je nouw uyt schatte kent

 

Watje bent en niet en bent;

 

'Khebje voorder willen toonen

 

Tot men eyghen hoofts verschoonen

455

Watter tussen liefd' en myn

 

Menich duysent mylen zyn.

 

Daer uyt meughje voort bedencke

 

Nimment jn sen eer te crencken,

 

Off 't en blycke voor gewis

460

Hoe de man van binnen is:

 

Wilje zoo veul van me leeren

 

'Kselt op ienen reghel keeren

 

Dit's 'tsommarum van men som,

 

Lacht niet meer, off weet waerom.

 

23^o. Jan.

Gar ....¹⁾⁺.

Tweederhande slach van Vrouwen
Selmen uyt ons dicht onthouwen,
Paerlen, segh ick, synder veel,
Maer oock leuren meestendeel.
Dat syn d'ouwe Werelts-wetten,
Hondert puycken, duysent sletten,
Al het schepsels heerlijckheyt
Staet jn scheel en onderscheyt.
Vrouwtges, wie wil d'eerste wesen
Die her stooren sel jn 't lesen?
Hoor, jck spreeckje nouw as vrient,
Wie de paerel-eer verdient
Onder jouluy, meughjij weten,
Dat syn yegelycx secreten.
Die het meest te seggen heyt
Meestendeel het minste zeyt,
'Tbenne dick de volste vaten
Die her weynichst hooren laten,
En in 't diepste vande Maes
Gaet het minste stroom geraes.
Iene saeck staet hier te letten
Voor de leuren en de sletten,
Datse mitter eyghe boogh
Niet en schieten jn der oogh;
'Tswyghe sel de meeste vlecken

1) L., 63. Het gedicht staat op hetzelfde blad als het vorige vers; het opschrift is door water niet geheel leesbaar.

+ [krit] vs. 7 eerst: Aller dinghen ook: 'Tgroote schepsels

[p. 183]

 

⁺

 

Off vercleynen off bedecken;

 

Die der selve leurich acht,

 

Deckt heur on-eer zoose lacht

 

Asse leuren hoort vermelden:

30

Ick heb nimment willen schelden,

 

Maer gelooft vry altemael

 

Dattjck opte tong en tael,

 

Oppet tieren, oppet kyven,

 

Oppet pruylen vande wyven

35

Rontom dapper acht sel slaen.

 

En genomen, 'kquam gegaen

 

Daer jck onder tien laudaten

 

Ien van tiene vondt staen praten

 

Die op 't leurich leure-woordt

40

Overleurigh waer estoort,

 

Dieder op te naem van sletten

 

Vrouwelick in clere setten,

 

Waer 't en redeloose keur

 

As jck seyde, Dat's een leur?

 

Prid. Cal. Febr. (31 Jan.)

+ [krit] vs. 40 Overleurigh eerst: Overtalligh

[Faire de don debuoir]

Faire de don debuoir, de courtoisie deste,
C'est auoir trop d'oreille, ou n'auoir point de....¹⁾.

1) Het Fransche versje staat op hetzelfde blad als de twee vorige gedichten. Het laatste woord is door water onleesbaar; het zal teste zijn.

Τετραδάκρυον²⁾⁺.

Stabat inexhausto madidus pia lumina riuo

Pastor ad Aglaïae naufraga busta suae,

Hic ubi (Naïades rubeant a crimine Nymphae)

2) Ot., IV, 32; K.b., I, 477. Dit en de volgende 3 gedichten staan op één blad bij de Lat. HSS. De 4 verzen zijn het eerst gedrukt achter de Batava-Tempe, dat is 't Voor-hout (1622).
Over het ongeluk, dat H. deze verzen in de pen gaf, schrijft de Engelsche gezant Carleton den 14den Jan. uit den Haag (Lettres Memoires et negociations, III, 251): ‘Une jeune Dame de la maison de Matinesse, dont les annonces avoient été publiées deux fois dans l'Eglise, et qui devoit se marier bientòt au Seigneur de Warmont, d'une des principales familles nobles de la Hollande, a été noyée la semaine dernière, la glace s'étant rompuë sous elle.’
Maria van Mathenesse was eene dochter van Nicolaas, heer van Hazerswoude, en van Geertruid van Lokhorst; haar bruidegom was Jakob van Wassenaar, heer van Warmond (geb. 1592, gest. 1658), zoon van Jan van Duvenvoorde van Wassenaar en van Odilia van Valkenaar. Jakob van Wassenaar is later met Jacqueline van Mathenesse, eene zuster van het verdronken meisje, getrouwd (Navorscher, XXX, 264).

+ [krit] vs. 2 Pastor eerst: Thyrsis naufraga eerst: frigida

[p. 184]

 

⁺⁺⁺

 

Passa puellarem traxerat unda pedem.

5

Stabat, et ut carum diffundere flumina crinem

 

Vidit, et ut surdos tristia verba Notos,

 

(Talis Io Arethusa, Io Arethusa vocanti

 

Excidit Ortygiam vecta puella Deo)

 

En, ait, en, mea vita, sequor; par ussit amantes

10

Flamma, dabunt finem nunc quoque fata parem:

 

Vnda tuos necat, unda meos submerget ocellos,

 

Et poterunt lachrimae quod potuistis aquae.

 

4^o. Non. (2) Feb.

+ [krit] vs. 8 eerst: Excidit in foutem Nympha liquata

+ [krit] vs. 10 nunc quoque eerst: non nisi

+ [krit] vs. 11 submerget eerst: mersabit

Du mesme subjet¹⁾⁺⁺⁺.

Vn Berger eschappé dessus le triste bord,

Le riuage tesmoing d'une glace meurtriere,

D'un ruisseau rauisseur de son jour, sa lumiere,

Sa Bergere, son coeur, sa vie, son support,

Impuissant à brider les efforts de la mort,

Forcené de la veoir desdaigner sa priere,

Le coeur glacé d'ennuis, l'oeil fondu en riuiere,

Bien belle, (ce luy fit dire le desconfort)

Si j'eu part à ton coeur, j'en auray à tes maux,

Si j'en eu à tes feux, i'en auray à tes eaux.

Ha! fleuue trop jaloux de ma trop courte joye

Ne soyez enuieux au fleuue de mes pleurs,

Si pour la veoir mourrir dans mes yeulx je me noye,

Et pour la veoir noyer dans mes eaux je me meurs.

3^o. Non. (3) Feb.

1) Ot., IV, 32; K.b., I, 477.

+ [krit] vs. 5 Impuissant à brider les K.a.: S'opposant sans effet

+ [krit] vs. 8 Bien K.a.: Ha!

+ [krit] vs. 12 Ne soyez envieux K.a.: Ne porte point d'envie

Nel medesimo soggetto²⁾⁺⁺⁺.

Staua Tirsi scampato in su la riua

D'infido fiume e ghiaccio traditore,

Mentre che Filli il suo promesso core

Annegata fra l'onde in fondo giua.

E vedendola già di senso priua,

Per triomphar la morte dell' amore,

Dissero in lui sdegno, ardor, e dolore,

Sequoti pur non men morta che viua,

Gradita Filli, bel sol occidente,

2) Ot., IV, 33; K.b., I, 477.

+ [krit] vs. 3 promesso 1ste druk: rapito

+ [krit] vs. 4 in eerst: al 1ste druk: a

+ [krit] vs. 5 vedendola 1ste druk: scorgendola

[p. 185]

10

Vissero insiem', moriran' parimente,

 

Vguali fiamme in somiglianti cori,

 

Tannega un fiume, affogherammi un rio,

 

E come lagrimata in acqua mori

 

Morirò lagrimando in acqua anch' io.

 

Prid. Non. (4) Feb.

Op de selfde sinn¹⁾⁺⁺⁺⁺.

Doe Thyrsis machteloos den droeven oever-boort

Al schrickende gevat al schreyend' hadd' becropen,

Daer 't schielick ijs-bedrogh syn wenschen en syn hopen

Syn hert en al verdronck in Phillis herde moort,

En voelde syn gebedt ten Hemel onverhoort,

En voelde synen schat syn eyghen handt ontslopen,

En voelde syn gemoet met tranen overloopen;

Wel, seyd' hy noch voor 't lest (off wanhoop voerde 'twoordt)

Wel myn' gedaelde Son, V sterven wil jck achten

Zoo jck V leven de': Versinckt ghy jn het nat,

Daer zoeck jck oick myn doot maer jn een tranen-badt,

Soo sult ghy dan beschreyt jck schreyende versmachten.

Want zoo doch d'een zoo wel als d'ander sterven doet

Wat can een coude stroom meer als een heete vloet?

eod. die. (4. Febr.)

1) Ot., IV, 34; K.b., I, 476. In den eersten druk luidt de titel: Harders-klachte Op den selven sin. Jn de welcke Thirsis vertoont den Heere van Warmon, beclaghende het drouvich ongeval, syne Bruyd (vvijlen dochter van den Heere van Matenes, Heere van Haserwonde) door ys-braecke over-ghecomen. In K.a.: Thirsis op de doodt van sijne Phyllis door Ysbraeck om-gekomen. Ioan Albert Ban heeft dit vers van H. op muziek gezet (zie zijn Zangh-bloemzel, 1642, fol. XXXIV).

+ [krit] vs. 7 met eerste druk: in

+ [krit] vs. 8 off K.a.: en

+ [krit] vs. 10 Versinckt HS. eerst: Vergaet

+ [krit] vs. 13 Want zoo doch eerste druk: Als emmers

Passando l'Alpi²⁾.

Giunto con stanchi passi
Alla cima de' sassi,

2) Ot., II, 65. Naar het HS. op het schutblad van Huygens' Reisjournaal van Den Haag naar Venetië (No. XXXIX der HSS.).
Den 25sten April vertrok H. in het gevolg van den gezant François van Aerssen naar Venetië. De gezant had in last, om den Senaat aan te sporen een werkdadig aandeel te nemen in den strijd tegen Spanje en Oostenrijk, de protestantsche Grauwbunders in zijne bescherming aan te bevelen, en zoowel de Venetiaansche Republiek als de Duitsche vorsten, wier gebied hij doortrok, op te wekken, om den Koning van Boheme te steunen. De weg liep over Frankfort, Stuttgart, Schaffhausen, den Splügen en Verona. Den 12den Juni werd Venetië bereikt, waar het gezantschap tot 5 Juli vertoefde, om langs ongeveer denzelfden weg terug te reizen en 7 Augustus weder in Den Haag te komen. H. was op den tocht door Aerssen tot secretaris van het gezantschap gekozen. (Zie over de reis: Jorissen, t.a.p., blz. 50-66; Serm. lib. I, vs. 566-848, en Aerssen's Rapport in de Berigten van het Hist. Genootschap, V, 1ste stuk, blz. 45, vlgg. Huygen's Reisjournaal hoop ik spoedig uit te geven.)
Op de heenreis kwam het gezantschap den 9den Juni te Verona en vertrok den 11den (HS.).

[p. 186]

 

Oue il piu chiaro giorno

 

Fa nuuole d'intorno;

5

Oue i diletti horrori,

 

Le neui sono fiori,

 

Emmi vicino al Cielo,

 

Dissi nel mezzo gelo:

 

Fa tu, ch'in Cielo siedi

10

Padre del Ciel Signore,

 

Ch'acostandone i piedi,

 

Non n'allontani il core.

 

Scrissi à Verona a 10. di Giogno (Juni).

Italia decolor¹⁾⁺.

Hesperij Manes, Mundi morientis imago

Praevia, faex rerum, splendida barbaries,

Marcide flos, cinis, umbra tui, salue Itala Tellus,

Indigenam Patriae frigidioris habes,

Frigidioris habes, non deterioris alumnum,

Hospitij sociâ qui rogo jura fide.

Illa per ingenteis olim dilapsa Triumphos

Illa super geminum Fama leuata Polum,

Quâ Caput atque Orbis late dominator ocellus

Diceris, hos oculos impulit, hosce pedes,

Iussit ab Arctoïs discedere littoris undis,

Qua Bataui fontem nescit arena soli,

Scandere monstrosum per inhospita nubila culmen,

Ferre per aestiuas torpida membra niues

Iussit, et ô vanis utinam ne lapsa reuoluens

Luserit ignarum rumor imaginibus!

Infelix, at enim quam prisci rara decoris

Semina, pauca virûm, nulla vigoris habes,

Nulla pudoris et ingeniti (fas dicere) bruto

Luminis ingeniti quas alis ipsa feris.

Impia diuinos, specie pietatis, honores

Eripis immenso qui uidet ista Deo;

Quod colis ipsa creas, quod edis colis, horreo dictis,

Mente Creatorem non capis, ore teris;

Cui gemitus de corde pios, cui viscera debes,

Contritique sacras pectoris exuuias,

1) Ot., I, 21; M.D., 299.

+ [krit] vs. 5 Frigidioris Ot: Inferioris

[p. 187]

 

Dona uiris, pueris spernenda crepundia profers,

 

Aera, faces, tabulas, marmora, thura, sonos.

 

Improba, cognatas agis in sua viscera dextras,

30

Tota rubes fratrum sanguine, tota Patrum:

 

Flagra, sicas, aconita doces, non praelia, ciuem,

 

Iuit in acceptos fraus homicida jocos.

 

Luxu, foeda, fluis; quicquid congesta dederunt

 

Saecula vel patras una vel exsuperas;

35

Non gladium raptor, non nouit adultera Legem,

 

Non Sodomae sordes, non pice digna Venus.

 

Plura jubet calamus, jubet indignatio plura,

 

Ni vetet ingenuus plura referre pudor.

 

Sisto manum, pede linquo tuos, indigna, Penates,

40

Forsitan his olim qui capiatur erit,

 

Quo sociae veteres Romae placuere Bataui

 

Candor, et egregius mentis ad alta uigor

 

Feruet adhuc, studijsque idem Constanter abhorret,

 

Roma, sed heu! quam nunc altera Roma tuis.

45

En reducem dilecta tenes Hollandia Ciuem;

 

Da subeat veteres non nouus hospes agros.

 

Rettulerint alij insanae nouitatis amorem,

 

Italiae solus taedia sola fero.

 

Clauennae in Rhaetis. Iulio¹⁾.

1) In het MS. wordt de maand opgegeven, niet de datum. Den 13den Juli kwam het gezantschap op den terugtocht te Chiavenna, en bleef daar tot den 15den (HS.). Het vers moet dus den 13den of 14den Juli zijn geschreven.

Libellus lectori²⁾.

Cum Batauis Venetas socialis dextera vireîs

Iungeret, et geminus mutua ferra Leo:

Tanta cui Proceres voluere negotia curae,

Transyt has, peregre me comitante vias.

Hinc leuis in modicam creui cum foenore molem,

Qualis in affixas massa voluta niueîs.

Qui totidem pernosse volet, non visere, fineîs,

En teneat Domini sedula scripta mei,

Et sine dente jocos; expertes criminis horas,

Innocuas nocteîs, et sine labe dies.

Vidit hic, ille sciet: tulit hic, fugit ille labores;

Quaero, cui cuius gaudia pluris erunt?

Fallor, an ex trutina feret aequior arbiter aequa,

2) Ot., I, 23; M.D., 301. In 2 HSS. Het eene staat in het HS. van de reisbeschrijving, het andere is het afschrift voor den druk der Otia en heeft tot titel: Itinerarium Legationis ad Venetos Autographum Lectori. De tekst is naar het eerstgenoemde HS. genomen.

[p. 188]

 

Ille tulit mentem, quo tulit iste pedes;

15

Sed Patrios posthac fugias praeposterus agros,

 

Si pote quos nôris non adysse locos.

 

Basileae. 8^o. Cal. Sextil. (25 Juli)¹⁾.

1) Den 23sten kwam het gezantschap te Bazel en vertrok weer den 25sten 's morgens om 6 uur (HS.).

Pro eodem²⁾⁺.

Qui negat hoc tam multa Libro, tam dissona posse

Scribier; et mixtos seria ferre iocos;

Quo sibi tam veteres auias pulmone reuellat,

Audiat: Hos Matri scripsimus, ista Patri.

Qui duo sunt, et idem; quibus est mens una duobus,

Ista legent; geminum quid vetet esse librum?

Spirae. 4^o. Cal. Sextil. (29 Juli)³⁾.

2) Ot., I, 24; M.D., 301. In 2 HSS.; het eene in het HS. der reisbeschrijving, het andere voor den druk der Otia. Het eerste heeft geen opschrift, maar den datum.

+ [krit] vs. 2 Scribier ander HS. en Ot.: Dicier

3) Het gezantschap, dat 's morgens vroeg van Rastadt was vertrokken, kwam den 29sten Juli om 5 uur te Spiers aan en bleef er tot den volgenden dag (HS.).

Ex Italia redux⁴⁾.

Ignoscite Viri Magni, Pii atque Eruditi, quorum in tantâ barbarie ingentem numerum relictum esse oculatus testis assero. Saeculi apud vos vitia perstrinxi, cujus adeo vos convitia non tangunt, ut ad laudem inprimis facere videantur: Vos autem

Infractâ Coelo meriti virtute locari,

Nî foret in stellas astra referre parum.

4) Ot., I, 23; M.D., 300.
Den 7den Augustus kwam H. in Den Haag terug; het versje is dus waarschijnlijk uit dezen tijd.

Misogamos. Satyra⁵⁾.

Coniugij male fausta dies, male festa viris Nox,
Nescio vos, neque scire libet. Dos lauta, supellex,
Praedia displiceant, domus et grex? Tolle quod adstat,
Faemineum caput, et triti pia taedia lecti,
Sum Deus; adde, necas. O, quâ sumus, et Batauorum
Nomine turgemus, pretio pretiosior omni
Libertas, oriunda Dijs, optanda viris dos!

5) Ot., I. 6; M.D., 287. In 3 HSS.; één daarvan achter de reisbeschrijving naar Venetië; naar dat HS. is de tekst genomen.
Hooft heeft later het gedicht vertaald onder den titel Huwelyxhaeter (vgl. Gedichten, uitg. Leendertz, I, blz. 320).

[p. 189]

 

^++++++++

 

Quâ subeat mercede tui caruisse? quis vltro

 

Excutiat sibi te, patrysque eliminet aruis?

10

Ducimus vxorem. Superi, quam cara voluptas!

 

Ducimur; haec summa est: Et fluxerit alter ab illo

 

Qui tuus est, Hymenaee, dies; vos aduoco testes

 

Quae volucri volitatis ad haec pede sacra puellae,

 

Quantillum, cui serus equos disjungere Titan

15

Visus, et optatas producere Vesperus horas,

 

Hesternâ teneat reliquum de fronte Maritus.

 

Rideat, exultet, fundatur in oscula, quorum

 

Nec potiora Neaera tulit, nec Lesbia poscat,

 

Rossa suum potiora neget fudisse Poetam:

20

Vidimus et moesto festivum gutture carmen

 

Exprimier; ridere foris, quem flere domi lex

 

Naturae, gemitumque rogo debere Paterno

 

Iusserat, hinc alacrem Scenâ poscente Bathyllum.

 

O miser! Illud heri festum Comoedia nunc est:

25

Spectator, Conuiua, venis: qui seria nuper

 

Gaudia, personatus agit non seria Sponsus:

 

Hinc animo gemit, hinc tremulo simulator ocello

 

Ridet, et admoto conuiuam fallere Baccho,

 

Si potis, ipsum sese parat: inuita cachinnos

30

Labra, sales inuita docet; dum flebile presso

 

Pectore, Poenituit, roso fouet intestino.

 

Tolle graues Hymenaee faces; fuge tecta Diones

 

Cum telo pharetrâque Puer; duxisse triumphum

 

Sat sit, et hac fatuo tenus illusisse veneno.

35

Interea subiti variatâ pelle stuporis

 

Caussa rogatur, et in rerum libet ire latebras.

 

Nempe oculos nox vna dedit, cum nocte refugit

 

Fascinum, et Idalij blande vaga somnia Morpheî.

 

Omnis, ut in summo, quantum pote, culmine rerum,

40

Res stetit, instanti nutat vicina ruinae:

 

Stare vetat Natura quod usquam viuere iussit.

 

Fac voto potiatur, et omnis ad interitum Spes,

 

Omnis it ad metam feruor, metus, ira, cupido.

 

Hinc animi subito facies diuersa, colorque

45

Discolor, hinc quod sperat, amat, quod possidet odit,

 

Et satius caruisse putat: Miraris? At ille

 

Impetus in summo graduum stetit, vlterius qua

+ [krit] vs. 15 optatas 1 HS. en Ot.: haerentes

+ [krit] vs. 19 fudisse 1 HS. en Ot.: geminasse

+ [krit] vs. 22 debere 1 HS. en Ot.: libare

+ [krit] vs. 29 ipsum sese M.D.: est, sese ipse

+ [krit] vs. 37, 38 cum nocte refugit Fascinum, klad eerst: cum nocte caligo Esset dan caligo beata dan: cum nocte refugit en recessit Fascinum,

+ [krit] vs. 43 metus 1 HS. en Ot.: Venus

+ [krit] vs. 46 Miraris 1 HS. en Ot.: Miramur

+ [krit] vs. 47 klad eerst: Constitit ardor in extremo, qua tollier ultra

[p. 190]

 

^++++++++++

 

Non datur; inde, cadat ratio docet, et monet ordo.

 

Credibile est arsisse Iouem Iunone, quousque

50

Iuit in amplexus, precibus mollita, cupitos.

 

Vix totâ gaudere datum, vix coepta vocari,

 

Quae Soror, et Coniux; Quid agis Pater atque hominum Rex?

 

Languet et ad noua claustra recens ergastulus horret,

 

Et cuperet non esse quod est sine fine futurus.

55

Iam Danaën aerata (caue Saturnia) turris

 

Non tenet. excubiae prohibent? erit imber adulter,

 

Qua nequit ire, pluet. Iam taurus Agenore natam

 

Auehit, illicitos Cretâ satiante calores.

 

Iam cygno decepta duos promittit ab ouo

60

Tyndaridum pellex simulandos nomine fratres.

 

Iam novus Asterien rostro premit ales adunco.

 

Mnemosynen pastor, Satyri Nycteïda vultu

 

Ludit, et Alcidae mentito conjuge matrem.

 

Te, quoque terribilis tremor Ennosigaee profundi,

65

Nonne ducem simulare gregis, delphina, juuencum,

 

Defraudata suis amplexibus Amphitrite

 

Vidit, et esse suas jam pridem taedia taedas?

 

Ecce Dys, quod habent, vile est; et finis amorum

 

Coniugij nox prima fuit: Vos, dicite sponsi,

70

Copula qui faciat nunquam soluenda beatos?

 

At lucri mellitus odor quâ compede dignus

 

Non sit, et in quâ non adigat sudare palaestrâ?

 

Displiceat noua nupta, peplus placet, arca, domus, res:

 

Hac miseri mercede sumus; spontanea gratis

75

Vincula non sumuntur; habet sua commoda carcer.

 

Prô pudor, et virtute parum condigne Batauâ

 

Sermo! rei seruire virum! prosternier auro

 

Cui pedibus calcare dedit Natura quod usquam est!

 

Faemineos fastus pretio conductus adoret

80

Ille solo, ille salo late datus arbiter! Audi

 

Faemina, de magno cui tollere forsan aceruo

 

Contigit, et grandes auro subducere naeuos;

 

Celsior his animis calet et generosior ardor;

 

Nec pretio prostant: facilis jactura peculj

85

Fortibus, et (quis it inficias?) super omnia natis.

 

Macte virûm virtute vigor! nisi desumus ipsi,

 

Nil deerit. Fortuna fabrum si fecerit; eia,

 

Si volo, diues ero manibus, quod sufficit; adde,

+ [krit] vs. 48 inde, klad eveneens, dan: ille

+ [krit] vs. 51 coepta vocari 1 HS. en Ot.: facta Tonanti

+ [krit] vs. 61 rostro - adunco klad: pedibus - aduncis

+ [krit] vs. 62 vultu 1 HS. en Ot.: talo

+ [krit] vs. 64 terribilis 1 HS. en Ot.: fallacis

+ [krit] vs. 67 jam 1 HS. en Ot.: tum

+ [krit] vs. 68 Ecce 1 HS. en Ot.: Ergo

+ [krit] vs. 83 calet 2 HSS. en Ot.: sedet

+ [krit] vs. 87 eia 1 HS. en Ot.: euge

+ [krit] vs. 88 Cum volo klad: Si volo

[p. 191]

 

⁺

 

Liber ero, proprijsque laboribus imperitabo,

90

Ipse meae rector, remex, antenna carinae.

 

Das melior fortuna togam? Dabit aula clientes,

 

Haec nummos mihi turba; quod auri forte fodinam

 

Dixeris haud sine mente: Quid amplius? otia, rerum

 

Perniciem, feruente manu vel voce fugabo.

95

Nec foede vacuus languebo, nec undique curis

 

Impediar; summa est, Dominabor coelibe toto.

 

Nec rugas frendentis herae, nec probra timebo

 

Pallidus, aut soleam; nec qua libet urbe vagari

 

Pone traham male formatos, mea viscera, partus.

100

Nec famulae servus furtiuâ nocte cubile

 

Concutiatne, et ridiculo ditauerit aedes

 

Foenore, curabo. Nec (si licet addere, quantum

 

Suggerit importuna trucis compunctio veri)

 

Discruciabor ad abstrusam lenone fenestram

105

Deprenso; quia nempe crepuscula diligit uxor,

 

Postponitque tuo fraternum Cynthia lumen.

 

Nec peregre per longa graues insomnia curas

 

Sudabo; nec mente ferar, quo corpore latum

 

Suspicio non vana notet, qui semina nostris

110

Spargat adulter agris; et, quo profecerit absens,

 

Praepatulum reduci cornu paret Amphitryoni.

 

Sed Satyros pridem Satyrâ saturauimus; et jam

 

Fallor, an hic aliquâ pruritum fronte notaui?

 

Hag. Com. Cal. (1) Octob.¹⁾.

+ [krit] vs. 92 nummos 1 HS. en Ot.: quaestum.

1) Het HS. heeft dien datum; het klad is gedateerd Prid. Cal. Octob. (30 Sept.).

Moeris. Thyrsis. amaryllis. ecloga²⁾⁺⁺.

Indomitae fastus Amaryllidos, et fera semper
Fulmina, non oculos, non illâ lumina fronte
Digna, nec ore minas, fugiturus trans Mare Thyrsis,
Thyrsis ad aridulas Nereî diffufus arenas,
Flebat, et aridulas fletu maculabat arenas.
Cum pueri late complentes littora planctus,
Et sparsas miseratus oues et ouilia Moeris,

2) Ot., I, 1; M.D., 283. In 3 HSS. Eén daarvan achter de reisbeschrijving naar Venetië; de tekst is daarnaar genomen. - 26 October schrijft H. aan Heinsius over het gedicht (Epist. Lat.): ‘Quod scite interest sub Thyrsidos persona ipsus ego, sub Moeridos Mauritius frater latct. Quem nomine Sylvandri designemus et ipsum nomen et periphrasis docebit. Vnde eliam intelliges exarata haec nobis per occasionem itineris Anglicani.’

+ [krit] vs. 2 illá Ot.: isthac

+ [krit] vs. 4 diffusus klad: spatiatus

[p. 192]

 

⁺⁺⁺⁺⁺⁺

 

Thyrsidos alter amor, sed post Amaryllida, Moeris,

 

Talibus incauti rupit suspiria verbis.

10

Thyrsi, viden' pleno subeuntem littora fluctu

 

Nerea? mox refluas idem reuocauerit vndas,

 

Mox Mare littus erit, et erunt mox pontus arenae.

 

Gurgitis vna uices Phoebe regit, vna puellas

 

Temperat, alternoque ciet praecordia motu.

15

Non, si dura Lycoris erat, confecit Amyntam;

 

Oderat hunc alias, et amat Galatea Menalcam;

 

Nisa supercilium fregit, fastidia Phyllis;

 

Daphnidos hinc, illinc Lycidae sua gaudia fletus,

 

Et laetae subiere uices: Amaryllis habebit,

20

Crede, suas, et tunc Amaryllida Thyrsis habebit.

 

Crede, sed hos alterna etiam sine, Thyrsi dolores

 

Interualla regant; nec quos adspexerit Eös

 

Humidulos, tales vesper deprêndat ocellos.

 

Thyr. Charior hisce, Puer, quos quando adspexerit Eös

25

Humidulos, tales vesper deprêndet ocellos,

 

Moeri, quid hanc toties iterato verbere plagam

 

Tundis, et, exemplis collatâ sorte beatis,

 

Bis miserum esse jubes? Curetne Lycoris Amyntam,

 

Daphnida Phyllis, et agrestem Galatea Menalcam,

30

Nisa suum Lycidam curare Amaryllida credis?

 

Adspice, quae rerum circumfert saecula, molem,

 

Perpetuosque sed et stabiles per inane rotatus,

 

Et vaga finito labentia sidera calle:

 

Hos gressus Amaryllis amat; hunc, nec prece nec vi

35

Flexibilem, dicas animo obfirmasse tenorem.

 

Scilicet aethereos quo nemo negauerit ortus,

 

Et patrio ductum Coelo genus, aetheris instar

 

Immotos animo decuit praescribere motus?

 

Nec poteras, nisi dura, Dijs prognata uideri?

40

Heu! poteras, formosa; et, qui mortalibus exstat,

 

Coelestes decor addit auos; Ignoscite Nymphae,

 

Non damus haec merito vestris cunabula syluis.

 

Moe. At facilis natura Deûm est; Ignoscite Diui,

 

Non damus haec temere vestris cunabula Coelis.

45

Si tamen illa Dea est, et in illo lumine Numen,

 

Nec specie deceptus, amas; age, Thyrsi, resurge,

 

Iam, verbis inuicta, moris superabitur olim,

 

Et dabit hora, quod hora negat: non omnibus omnem

+ [krit] vs. 8 sed 1 HS. en Ot.: nec

+ [krit] vs. 9 rupit klad: abrupit

+ [krit] vs. 14 Temperat klad eerst: Insidet

+ [krit] vs. 17 fregit klad eveneens, dan: rupit

+ [krit] vs. 34 nec - nec 1 HS. en Ot.: non - non

+ [krit] vs. 43 Diui 1 HS. en Ot.: stellae

[p. 193]

 

^++++++++

 

Protinus aduertunt Superi mortalibus aurem.

50

Non ego, si primos hodie de rure maniplos

 

Frugiferae Cereri, non, si tibi, Cynthia, ceruam

 

Obtulero, tibi, Bacche, caprum, tibi, Faune, capellam,

 

Cras iubeo parere Deos, placataque fumo

 

Numina praesentem votis deferre salutem.

55

Saepe equidem, si multa pias infecerat aras

 

Victima, et innumeras populârat flamma bidentes,

 

Tantane vos tugurj cepisse obliuia nostri,

 

Dy superi, dicturus eram, cum dexter ab ortu

 

Coelicolas corvus monuit sperare fauentes:

60

Speraui; mollesque Deos a tempore sumpsi.

 

Disce breues in amore moras, potieris amatâ.

 

Th. Adde graues in amore moras, occidis amantem.

 

Omnia perpessos annorum taedia porro

 

Perpetienda mones? heu! pascere Thyrsida syluas

65

Questibus, hirsutum flammis Amaryllida Mopsum!

 

Moeri, fatebor enim, poterant fastidia ferri,

 

Atque oculi, tot flagra, truces, nisi Mopsus ab illis.

 

Mopse, quis es, qui nostra tuis componere certes

 

Carmina, et hisce tuas, Parnasso judice, Musas?

70

Me Satyros, nemorumque, nec vltima, Numina, Faunos,

 

Me Dryadas, mariumque, nec infima, Numina, Nymphas,

 

Ad modulos, tua dona, meos testabere Clio,

 

Non semel aestiuis circumfudisse choreis:

 

Inuideas Rhodope, sectatos Thyrsida montes,

75

Saxa, feram, volucres, volucres, fera, saxa loquentur.

 

Dicite Pierides, quid amarunt numina Mopsi?

 

Me pius, et sacrâ redimitus tempora lauro,

 

Syluander, tuus a teneris, Dictynna, sacerdos,

 

Ille Calydonijs pridem memoratus Hybernos

80

Confudisse greges, et confudisse Britannos,

 

Syluarum Syluander amor laudasse canentem

 

Non neget, et docuisse suas Amaryllida ripas.

 

Da ueniam venerande Senex, tua rura, paternos

 

Pertaesi remeamus agros, Amaryllida ripas

85

Nunc quoque, sed duram docturi Amaryllida ripas.

 

Sat miseros vixisse domi, iuuat esse Britannos,

 

Si sterili Batauos decet insudare furori.

 

Da faciles in vela Notos, substerne benignas,

+ [krit] vs. 54 praesentem klad eerst: festinam

+ [krit] vs. 55 multa klad eveneens, dan: densa

+ [krit] vs. 60 sumpsi klad eerst: sensi

+ [krit] vs. 65 Questibus klad eerst: Carmine hirsutum klad eveneens, dan: indignum

+ [krit] vs. 67 tot klad eerst: mea

+ [krit] vs. 69 Musas 1 HS.: cannas

+ [krit] vs. 73 aestiuis klad eerst: inflexis

+ [krit] vs. 79 pridem 1 HS. en Ot.: tandem

[p. 194]

 

^+++++++++++

 

Salse sali Dominator, aquas, deducite maesto,

90

Nereïdes, pastore grauem per caerula puppim;

 

Thyrsida vectorem uehitis, subsidite fluctus.

 

Moe. Thyrsida pastorem rapitis, subsidite venti.

 

Aeöle seclusos cohibe compagibus Euros,

 

Objice retrorsum Zephyris Mare Neptunine,

95

Da remoras Melicerta rati, da monstra procellis

 

Cymothoë, da Glauce breues sub gurgite Syrteis.

 

Annuitur. commota pari conamine crimen

 

Numina ferre negant: ipsus, ne conscius esset,

 

Fortior aduersas Tamisis deuoluit arenas;

100

Dira minatur hyems; jam te, timet ipsa uideri

 

Cynthia, ne uideat; condunt pia nubila Coelum;

 

Thyrsi, nec hunc Solem, nec habebis Sidera testes;

 

Quid iunat aduersos rapere in tua funera Diuos?

 

Th. Moeri, per hunc Solem, per quae mihi sidera testes,

105

Objicis aduersos passis Amaryllida Diuos?

 

En ego post ignes vndam, post Cypridis iras

 

Despicio Theti dura tuas; si fata iubetis,

 

Naufragus extremum subiturus in aequore casum.

 

Vt uideas, Amarylli, tamen; Sceuerinaque longe,

110

Securos comitata greges, per littora, spectes,

 

Si pote, non duro morientem Thyrsida vultu.

 

Quae pelagi pietas, miserebitur unda perempti:

 

Forsitan haec eadem, quae rettulit vnda peremptum

 

Alcyonae Ceijca suae, miserebitur, et te

115

Inuitos super ora pedes inuisa jubebit

 

Ponere, et has etiam, Miserandum Thyrsida, voces

 

Addere, et has etiam, Quid erat prae Thyrside Mopsus?

 

Plura Puer fudisse parat, cum plura paranti

 

Nuntiat optatis intendi carbasa velis

120

Ponticolûm clamosa cohors; leuat anchora dentem,

 

Vela uiri, fugiunt ripae, volat ocyor Euris

 

Ipsa ratis; summâ miserum sua littora puppi

 

Thyrsida spectantem solatur Moeris, aditque

 

Vocibus, ingeminatque procul, Reminiscere Thyrsi,

125

Spreuerit vna, sed una, tuos Amaryllis amores.

 

Hag. Com. 13^o. Cal. Nou. (20 Oct.)

+ [krit] vs. 94 retrorsum klad eerst: retrogradum

+ [krit] vs. 96 sub 2 HSS. en Ot.: in

+ [krit] vs. 98 ipsus, ne M.D.: et, ne qua

+ [krit] vs 99 aduersas klad: congestas

+ [krit] vs. 100 Dira 1 HS. en Ot.: Plura jam klad: et

+ [krit] vs. 107 dura 2 HSS.: cana als Ot.

+ [krit] vs. 108 extremum klad: intrepidam casum 1 HS.: sortem als Ot., klad: mortem

+ [krit] vs. 109 longe 1 HS. en Ot.: passim

+ [krit] vs. 113 haec 1 HS. en Ot.: illa

+ [krit] vs. 119 optatis 2 HSS. en Ot.: optiuis velis 2 HSS. en Ot.: ventis

+ [krit] vs. 123 solatur klad eerst: comitatur

[p. 195]

Aen den heere Drossart Hooft, ende de ioff.^wen Anna ende Tesselschade Visscher, op 't overlijden van haer' vader¹⁾⁺.

De Visscher diemen roemt dat nemmer niet en miste,
Die uyt den Poppen-sinn de Sinne-poppen viste,
De Roemer daer Natuer haer schatten jn verschonck,
Daer all dat mondigh was siel-wateren uyt dronck,
Was eindelijck gevelt, en die Oraclen sweghen,
Met als den Tempel-bouw ter aerden was gelegen;
Wijse Anna sagh bedroeft, schoon' Tessel stond verbaest;
Ach! seyde d'een dus vroegh! en d'ander, ach! dus haest!
Dus jong en Vaderloos! O myn' bestorven dichten,
Waer js de Sonne nu die v behoort te lichten?
Waer js 'tbegheerigh oogh dat uwer voeten pass
En altydt vierich volchde, en altydt gierich las?
En Ghy gepresen Stift, en ghy vernaemde Naelden,
En ghy beroemde Pen die myn' gedachten maelden
By tyden op den Doeck, by buyen op 'tgelas,
By beurten op 'tpapier als 't ernst en yver was,
Waer js de blyde handt die lievers niet en raeckte
Dan daer van uwer dry yet bleeck, yet blonck, yet blaeckte?
Troostloose Weesen-hert, waer js de wyse mondt
Die t'uwer onderwys noyt toe, noyt still en stondt?
Waer is. De voorder klacht wierdt schielyck wedersproken,
De diepst geschapen sucht in synen traen gebroken
Door een bekende Stem, het droeffelyxste woordt
Soo tydelyck gestopt als minnelyck gesmoort.
Der Princen taelman Hooft (die 't Nederlandt ter eeren
Den Koninghen syn' spraeck, den Keyseren doet leeren,
Roept eewen achterwaerts, brenght landen jn syn landt,
Sleept steden in syn' Stadt, dwinght scepters jn syn' handt)
Beweeghde dit gekerm. Stelpt die verloren tranen

1) Ot., VI, 93; K.b., I, 449. De titel was oorspronkelijk in het HS.: Aen Heere P.C. Hooft ende Ionckv. en Anna ende Tessel-schade Visscher op haerl. onderlinghe dry-hoeckighe vriendtschap.
Roemer Visscher was den 11den Febr. 1620 in de Oude Kerk begraven (vgl. Oud-Holland, III, blz. 165); Huygens dateert zijn gedicht: 17^o Kal. Jan. 1620 = 16 Dec. 1620. Men vindt in 17de eeuwsche brieven meermalen deze schrijfwijze; er wordt wel gerekend naar 1 Jan. van het volgende jaar, maar men schrijft toch nog het tegenwoordige. Huygens schreef dus zijn gedicht tien maanden, nadat de vader van Anna en Tesselschade gestorven was; het is dus geen lijkdicht op een pas ontslapenen.
Jorissen giste m.i. te recht, dat Huygens in het najaar van 1620 een bezoek heeft gebracht aan het Muiderslot (Const. Huyg., blz. 67). Want juist in dezen tijd is hij in een druk letterkundig verkeer met Hooft en Roemer's dochters, terwijl ook de door Jorissen aangehaalde plaats uit de Misluckte Muidsche reise (1623) zeer voor die gissing pleit.

+ [krit] vs. 1 niet K.a.: schier

[p. 196]

 

⁺⁺⁺

30

O een' en ander Maeght (begon hij te vermanen)

 

Vermeestert uwen rouw, Wat schaet een ancker quyt

 

Zoo langhe 'tschip ter zee noch op een ander rydt?

 

De Vader die ghy mist belett jck V te derven,

 

Mijn leven zij voor V in plaetse van sijn sterven,

35

In 'sWerelds drooghe diep, en ongebaeckte sandt

 

Belov' ick V myn hulp, myn' herssenen, myn' handt.

 

De daghen myner jeughd en ombevleckte nachten,

 

In deughden toe gebroght, en ernstighe gedachten,

 

In weten-giericheyt sorchvuldichlyck besweet,

40

In tael en wetenschap geluckelick besteedt

 

Bested' jck weer voor V, de langh verleden jaren

 

Van 's Werelds maecksel aff, en zoo veel holle baren

 

Als zedert tot op nu daerover syn gejaeght

 

En zyn mij niet ontkent, jck hebb' het al doorknaeght,

45

En all tot uwer baet, zoo verr' v lust te maeyen

 

My lust soo goeden grondt van 'tmijne te besaeyen.

 

Op 'tsluyten van een Sin jn rijmende gedicht

 

(Hoewel daerin v handt voor niemant niet en swicht)

 

Verstaen jck ruym mijn deel, en mogelick wat vonden

50

Wt mijnen koker v by wylen sullen monden,

 

Wy konnen 't al niet all, de groote Ghever geeft

 

Aen eenen menighmael dat ijeder niet en heeft.

 

'Twas te gewilden waer om langer aen te prijsen

 

Der maeghden blij gelaet begonde te verrijsen,

55

De droeve Wolck verdween, de Sonne scheen verheucht,

 

Strack schreyd' er twee van rouw, strack loegh' er 3. van vreught.

 

O meer als echte knoop geluckelyck gebonden!

 

O drijhoeck vande Deughd van boven aff gesonden!

 

Volmaeckste Sielen-bandt van all die Phoebus siet,

60

Wat vruchten wachten wy, wat vruchten van v niet?

 

Geluckich Hooft-Poeet van all die Hollandt baerde

 

En Hollandt baren sal, O! onder de vermaerde

 

Vermaerste Sophoclist, waer was 't V mogelyck,

 

'Ten hadde hier geweest, te vinden Ws gelijck?

65

'Ten hadde hier geweest, waer was het V te raden

 

Dat swanghere vernuft zoo mildelyck t'ontladen?

 

Geseghent Suster-paer, der Amstel-nymphen eer

 

Verarmt den Hemel V off seghent hy v meer?

 

Neen hy ont-oudert v, maer wil v niet ontrieven,

70

Dus moet ghij t'eener tydt verliesen en verlieven,

 

Dus gheeft hy nemende (dat 's hemellyck gerooft)

 

Hier zoo verwaerden kop, daer zoo vermaerden Hooft.

 

17^o. Kal. Ian. (16 Dec).

+ [krit] vs. 41 voor HS. eerst: tot

+ [krit] vs. 32 K.a.: Soo lang het Schip in Zee

+ [krit] vs. 59 Phoebus K.a.: Holland