Gedichten. Deel 1: 1607-1623

[1619]

(Aan Dorothea van Dorp)^2)+++++.

Is't quelling sonder vreucht, js't claghen sonder endt,
Ist suchten sonder rust daermen de liefde aen kent,
Soo hebbe jck uwen naem, o liefde, noyt geweten,
Was hy my oyt bekent jck hebb' hem schoon vergeten.
Ist in vreucht sonder sorgh, in blyschap sonder pyn,
In genucht sonder rouw daer ghy gekent wilt zyn,
Comt wel beminde min. Ick derv' my uwes roemen,
Ick derv' my naer v' naem een minnend' minnaer noemen.
Laet clagen die 't behaecht, laet suchten die het lust,
Myn Doris myn geluck, myn vreucht, myn vre, myn rust,
Ick houw' my aen v gunst, laet my die noyt ontbreken,
Noyt zalmen my van clacht oft suchten hooren spreken.
Wat zien jck ydelheyts ter werelt omme gaen,
Hoe menigh sot geschrey, hoe menich mallen traen
Sie ick hier om een leur daer om een vryster storten,
D'een js syn leven moed' al zoud' hy 't selver corten,
De tweede wil in 't vier al staet hy self in brant
De derde roept om hulp aen water, lucht, en landt,
De vierde leyt en loopt met velen en met luyten
Voorby een doove deur die niet en hoort syn fluyten,
Daer staet hy jn de koud', de meyt leyt wel en warm
Menichmael (wat een spyt!) een liever jnden arm.
De vyfde sal syn pack tot in 't graff droevich dragen,
(Dit 's noch de grootste geck) eer hy 't haer derve vragen,

2) L., 13. Waarschijnlijk is het gedicht aan Dorothea gericht. Er zijn in het HS. vele citaten in margine.

+ [krit] Bij vs. 11: Eurip. Quicumque hoc amore capti fuerint, si commodos nanciscantur amores, Nullum eis abest voluntatis genus.

+ [krit] vs. 13: Amare et sapere vix Deo conceditur. Senec. Amans quid cupiat, scit, quid sapiat, non videt. P. Syr.

+ [krit] vs. 15: Viuit pectore sub dolente vulnus, Intactis norat ossibus medullas; Vesano tacitos mouet furores, Quod Chironia nec manus leuaret, Nec Phoebus, sobolesque clara Phoebi. Virgil. (sic).

+ [krit] vs. 20: Ἄιδειν τὸ παρακλαυσίϑυρον. Plutar. Dum Chrysidis udas Ebrius ante fores extincta cum face canto. Pers.

+ [krit] vs. 15 om eerst: voor

[p. 126]

 

^+++++++

25

De Seste clapt het all, maeckt alle man syn raedt,

 

Van alle man bespot, bevinghert en bepraet.

 

De leste stelt syn hoop' in giften en in gaven,

 

Al off der vrouwen dorst met drincken waer te laven,

 

Verschenckt syn gelt, verteert syn bloet, verslyt syn tydt,

30

Soo raeckt hy goet en bloet, tydt en hop tsamen quyt.

 

Als jck dit apenspel met sorgeloose oogen,

 

Met een verborgen vreucht, met een gemaect medoogen

 

Stae somwyl aen en kyck, zoo comt my jnden sin,

 

Hoe wonderlyck verscheelt de vruntschap vande min;

35

Hier gae jck myn geluck by 'thaere overdencken,

 

Sy zyn haer leven moed', jck soeck 'tmyn niet te crencken,

 

Zy roepen om genaed' aen land, locht, water, vier,

 

Ick maeck die van myn vreucht getuyghen alle vier.

 

Zy leggen voor de deur en bommen end' en fluyten,

40

Dickmaels ben jck in 'thuys dat zy besien van buyten.

 

Zy draghen haer ellend' verdrietich in het graff

 

Myn dagelycx geluck hout my daer verder aff.

 

Zy clappen 'thaer, ick 't myn. Zy worden sot gewesen

 

By luyden van verstandt, jck benyt, maer gepresen.

45

Zy schencken 'thare wech, jck spare geern het myn',

 

Oock hoeft myn vruntschap zoo niet ondersteunt te zyn,

 

Ick hebbe noyt gelooft dat den knoop vast cost houwen

 

Die daer gebonden wordt met goud' oft silvre touwen.

 

Dit 's dan een groot verschil: Maer, segg' jck wederom,

50

Is 't zoo, dat 's niet genouch, daer hoort oick by waerom.

 

Wat reden isser dan van 't onghelyck verdragen,

 

In twee die beyd' den naem van minnend' minnaer dragen?

 

Myn Oordeel js onryp, myn sinnen dom en groen,

 

Myn uytspraeck onbequaem om langh verhael te doen,

55

In 't corte derf jck 't all op desen reghel keeren,

 

Ick vind' my alder ryckxt in weynich te begheeren.

 

'Tvervolgh is ongelyck: Zy trachten naer een vreucht

 

Die selden wordt bepaelt met reden, eer of deucht.

 

Een vreucht (het echte bedd' wil jck hier buyten houwen)

60

Diens moeder is den Lust, diens dochter is 'tberouwen.

 

Een vreucht zoo verr' en vreemt van reden en van geest

+ [krit] vs. 25: Vt flamma nec premi potest, nec quiescere: sic leuis atque inquietus semper amantis est animus. Plutarch.

+ [krit] vs. 34: Amicitia semper prodest: amor et aliquando nocet. Sen.

+ [krit] vs. 48: Ista negotiatio est non amicitia. Sen.

+ [krit] vs. 58: Voluptas tunc cum maxime delectat, extinguitur. Sen.

+ [krit] vs. 60: Similes sunt senectus et nuptiae, utramque nempe .... desideramus, postquam vero nacti sumus tristamur. Theodor.

+ [krit] vs. 54 verhael eerst: relaes

+ [krit] vs. 59 eerst: Een blinde vreucht, diens masquer is het trouwen,

[p. 127]

 

⁺⁺⁺⁺⁺⁺

 

Alsmense siet gemeen den mensche met het beest.

 

Myn hert, myn lust, myn wensch wordt derwaerts niet gedragen,

 

Het goet dat jck bejaech besit jck jn 't bejagen,

65

Een vruntschap sonder sorgh, een liefde sonder smert,

 

Twee herten in een siel, twee sielen in een hert,

 

Een twee-gemeynen wil, een eendracht van gepeynsen,

 

Een onbeduchte trouw, een vrede sonder veynsen,

 

Dat's all dat jck besit, dats al dat jck bejaegh,

70

Dats myn rust, dats myn lust, myn ooghmerck, myn behaegh.

 

Hier cont ghy, Doris, selfs getuychenisse gheven,

 

Dat jck noyt verder tradt, noyt hoogher vloogh myn leven.

 

Dit is den lieven knoop, den aengenamen bandt

 

Daer ghy V eerst aen my vrywillich met verbandt,

75

(O soet-geheuchden tydt) als my myn jonghe jaren

 

Tot drymael ses bynaer niet aengetelt en waren,

 

Dit 's d'aengename min, d'onbreeckelycke trouw

 

Daer jck om V den naem van minnaer noch af houw,

 

Dit's de vreucht van myn Jeucht, daer by jck zal doen blycken

80

Gheen blyschap, gheen genucht en js te vergelycken.

 

Dit's 'tgeluck daer jck van zoo dickmael heb gedocht,

 

Wat waer 't een groote saeck als 't eewich dueren mocht!

 

Maer Doris, hier 's crackeel, hier gheef jck myn gedachten

 

Meer vryheyt dan myn woordt, daer jck wel eer om lachten

85

Dat sprinckt my voor de scheen, als jck gedencken moet

 

Dat den tydt al verslyt, en al verandren doet,

 

Als my comt inden sin dat d'ure gaet genaecken

 

Dat V een naerder min het herte zal geraecken

 

Dat V een echte trouw sal binden; en verbien

90

Een out bekenden vriendt vriendelyck aen te sien.

 

Wat sal 't van my dan zyn, als jck naer 'smoeders borsten

 

Twee kinderen oft drye zal moeyelyck sien dorsten,

+ [krit] vs. 62: Amantium copulatio spiritalis fieri potest, corporalis nequaquam: et ideo geminantur eorum aegritudines propter vnionis corporeae defectum. Leo. Hebr. Voluptas bonum pecoris est. Sen.

+ [krit] vs. 66: Aristoteles interrogatus, quid esset amicus? Vna inquit anima in duobus corporibus habitans. Laert. in Arist.
Amabit sapiens, cupient caeteri. Apul. ex Afran. Amare magis vulgare est, et in plures cadit quam vera amicitia. Sen. Consortium rerum omnium inter nos facit amicitia. Sen. Amicus animo possidendus. Sen. Illa voluptas est quae percipitur ex contemplatione mentis ab omni labe purae et splendidae. Amoris finis est ut duo unum fiant voluntate et amore. Socrat. In amore nihil fictum, nihil simulatum, et quidquid in eo est, idem verum et voluntarium est. Cic.

+ [krit] vs. 74: Nihil minus hominis esse videtur, quam non respondere in amore ys a quibus provocere. Cic.

+ [krit] vs. 79: Nihil aeque oblectauerit animum quam amicitia fidelis. Sen.

+ [krit] vs. 90: Nec regna socium ferre, nec taedae sciunt. Senec.

+ [krit] vs. 73 lieven eerst: soeten

[p. 128]

 

⁺⁺⁺

 

Wat zal 't zyn als mij hier den Vader, daer het kint

 

In twyffel stellen zal wien dat ghy meer bemindt?

95

Och soete kindertgiens (dus zal ick 't dan verdraeyen,)

 

Treckt ghy uw's moeders melck, jck ben met 'thert te paeyen

 

Maer dit's wint, en niet meer, 'tis al te vroech gesucht

 

Voor 'tonbekent verdriet; keert weder myn genucht

 

En ghy myn oude vreucht; ghy hoeft gheen plaets te maecken

100

Zoo lang ghy meerder man niet anders siet genaecken.

 

Zal 't emmers eens jn 'tlest nootsaeckelyck geschien

 

Dat ghy mij Doris als een vreemdlingh aen zult zien,

 

Noch sal V eygen mondt myn droefheyt connen helpen

 

Noch sult ghy met een woordt myn tranen connen stelpen;

105

Wilt ghy my zien gepaeyt, zeght my niet meer als dat,

 

'Tjs waer, en jck bekent jck heb u lief gehadt.

 

28 Januar.

+ [krit] vs. 106: Meminisse junabit. Virg.

+ [krit] vs. 95 dus zal ick 't dan eerst: dus zoud' ick 't geern

+ [krit] vs. 98 keert eerst: comt

Aende eerentfeste S^r. Marcus de Vogelaer ende joff^re. Geertruyt van Keulen teghens haerluyder aenstaende bruyloft feest¹⁾⁺.

'Ten js noch hert, noch sin, noch lust, noch wil, noch jonst,

Die my, Heer Bruydegom, op deser uer ontbreecken
Om V een Bruyloft-liedt jn 't langh en 't breet te spreken

Vervolgens t'oudt gebruyck: 'Tjs wetenschap en const.

'Ten js noch luyheyt sloff, noch ledicheyt vermuft

Die my voor V, Vrouw Bruyt, beletten te verschynen
Met handen vol papiers, met verssen by dozynen,

Met Liedtgens sonder endt: 'Tjs faute van vernuft.

Hoe zoud' jck connen zyn zoo buyten-schreefvich stout

Dat jck aen d'Amstel-stroom te voorschyn zoude treden
Met myn onrymich rym, myn onbeschofte reden,

Myn ydel-windich Dicht, myn Haechsche-hoofsche cout?

1) L., 16. Marcus de Vogelaer, ged. 22 Juni 1589, oudste zoon van Marcus en Margaretha van Valckenborgh, neef van Constantyn's moeder, ondertrouwde 10 Jan. 1619 met de 17jarige Geertruid van Ceulen (zie de acte bij Jorissen, Constantin Huygens, blz. 40, Noot 1). Susanna Hoefnagel ging 3 Febr. met al hare kinderen naar Amsterdam, om de bruiloft bij te wonen, en keerde den 14den terug (Dagb., blz. 3).

+ [krit] vs. 10 Amstel-stroom eerst: Amstel-cant

[p. 129]

 

⁺

 

Aen d'Amstel-cant daer jck lest metter daet bevondt

 

Dat noyt (den ouderdom can myn gelooff niet binden)

15

De rechte Helicon jn Griecken was te vinden,

 

Noyt voetstap Pegasi, noyt Hippocrene stondt.

 

 

 

Aen d'Amstelstroom daer my een wyt-beroemde Zy,

 

Een Anna Rymers roem doet vastelick gelooven

 

Dat hy myn Vaderlandt syn eyghen eer gaet rooven

20

Die Pieri geslacht besluyt in dry mael dry.

 

 

 

Neen, daer en coom jck niet: my js wel eer vertelt

 

Hoe eens een jonghe guyt, die syn vlucht niet en cortte

 

Op de maet van syn wieck van boven neder stortte

 

By Samos in het meer dat synen naem noch stelt.

 

 

25

Een oudt wyff seyd' my eens hoe dat het kint van Sol

 

(Wat vreemder naem! docht jck) syn Vaertgiens wagen mende,

 

En juyst om dat den bloet de paerden niet en kende

 

Quam tuymlen uyt de locht over hol over bol.

 

 

 

Dat was een kinder-spronck. Ick seyd' de knecht was mal,

30

My dunckt dat jck het sie hoe de luy met hem lachten.

 

Neen, hola, 'twas te bout, dat sal jck my wel wachten

 

Hy past voor eerst syn pols die seker springen sal.

 

 

 

Vergeeft 'tmy Bruydegom, nu vryer, merghen man,

 

Vergeeft het my Vrouw Bruyt, nu vryster, merghen vrouwe,

35

Zoo jck voorsichtelyck van vreese dat 'tmy rouwe,

 

Van gronde niet en wil die 'tswemmen niet en can.

 

 

 

God gev' u veel genuchts veel winter-langhe nachten,

 

Een wil, een siel, een hert, een sinnen, een gedachten

 

Godt gev' V veel geluckx veel Jaren jn en uyt

40

Bekende Bruydegom, en onbekende Bruyt.

 

Ludebam quam ocyssime Proprid. Cal. Febr. (30 Jan.)

+ [krit] vs. 27 de paerden eerst: 't wagenspoor

Aen Anna R.(oemers)¹⁾.

Myn ongeluck doet my myn ongelyck verstaen,

Ick come my van selfs voor V te rechte stellen,
Hebb' jck een onwaerdt Rym v' waerde naem doen spellen

1) L., 17. Den 11den Febr. 1619 teekende H. in zijn Dagboek aan: ‘Annae Roemer innotui, et Hoofdio ceterisque.’ Hij heeft Anna Roemers dus op dit reisje naar Amsterdam leeren kennen. H. had in zijn bruiloftsvers voor De Vogelaer Anna Roemers genoemd; zij antwoordde met een gedicht, dat verloren schijnt, doch wilde hem daarvan geen afschrift geven.

[p. 130]

 

De wel-verdiende straff behoor' jck niet t'ontgaen.

5

Ick zie waer 't henen wil; de wraecke staet v aen,

 

Om uwen niewen vriendt al lachende te quellen

 

Ghy weygert hem v mondt met v pen te versellen,

 

Ghy laet hem t'halver vreucht, ter halver weldaet staen.

 

Doch, Anna, hoort myn raedt, geeft my v soete seggen

10

In schrifte, dat jck mach met sinnen over-leggen

 

'Toneyndelyck verschil van v geest byde myn',

 

Ghy sult my t'uwer eer, tot myner schandt doen smaecken

 

Wat Son myn wasche wieck getracht heeft te genaecken

 

Verdubbelt zal v wraeck, myn vreucht verdubbelt zyn.

 

14 Feb.

Constantin Huygens wenscht den Amstel-stroom geluck welvaert en veel-vaert¹⁾.

Oudt-Vader Amstelstroom, eerwaerde gryse hooft,

Zoo v een coude corst het oore niet en dooft,

Zoo v de Vriesche vorst in u huys laet met vreden
Zoo uwen ouden ruggh' beseylt wordt, niet betreden,

Gheeft my verloff en tydt om clagen mynen noot

Die jck gedwonghen stort in uwen blauwen schoot.

'Tbeleefde Wellecom, dat my voor weynich weken
Een Werelts-wonder mont uyt uwen naem quam spreken,

Dat suycker-soete rym, dat honich-dauwich Dicht

Wordt my versaeckt, ontkent, verloochent in 't gesicht.

Zoo haest en hadd' jck niet v crystallyne stroomen
Verloren uyt het oogh: hadd' niet zoo haest vernomen

De dorre schorre hey, het hooghe drooghe sandt

Daer my den hemel gaff myn aerdtsche vaderlandt,

Onnoosel, onbedacht beghin jck my te stellen
V minnelyck onthael een yeder te vertellen:

De reden leerde my, cost jck niet metter daet

Ten minsten danckbaer zyn met woorden en gelaet.

Wat comt my hier te voor'? Een pronckaert hooch vermeten,
(Sy noemen 't Courtizaen die beter niet en weten)

Een van dat licht gespuys des werelts ydel caff

Dat allesins van spreeckt, en weet doch nerghens aff.

Arm, slecht goet-dunckend' knecht (dus gaet de vent beghinnen)
Wat meynt ghy dat wy zyn, off menschen sonder sinnen

Oft kieckens zonder hooft? dat wy van stonden aen

Gelooven, recht oft crom wat ghy ons voor comt slaen?

Ey lieve wane-waer! men can wel haest bedencken
Wat welle-comen v den Amstel lust te schencken,

1) L., 18.

[p. 131]

 

⁺

 

Den Amstel hier en daer, die dit cost, die dat mocht

30

(Ick weet niet wat hy daer niet over hoop en brocht)

 

Den Amstel, jn een woordt, die spyt syn stroom-geburen

 

Schoon Hollandts schoonste Stadt syn eyghen naem doet vueren.

 

Neen maeckt ons dat niet wys: te hooff en looft men niet

 

(Dat weet ghy emmers wel) dan datmen tast en siet.

35

Ten minsten hadt ghy ons, tot styven van v seggen,

 

Wat schriftelyck bescheets voor den neus connen leggen

 

Dat waer wat meer geseyt; wy mochten ons beraen

 

Hoe verre men daerop sou moghen achte slaen.

 

Dat trapten op myn seer: daer stondt jck zonder spreken

40

Niet wetende myn leedt, noch hoe, noch waer te wreken.

 

O vingerbreedt pampier (seyd' jck [in] myn gemoet)

 

Is't dan om uwentwil dat jck dit lyden moet?

 

Zal jck om uwent wil des' spytighe gesellen

 

Te schimpe staen, en my ter weer niet derven stellen?

45

'Ten baette gheen suer sien, daer was gheen helpen aen;

 

Den licht-hooft lachten eens, ginck deur, en liet my staen.

 

Out-Vader Amstelstroom hier doen jck V een bede.

 

Ghy cont hier in versien, doet zoo veel, wilt het mede:

 

'Ten js niet onverwachts het ghene my geschiet,

50

'Ten js van gisteren noch daer te voren niet

 

Dat jck myn beste doe om sulcx te mogen wycken,

 

V Anna uwen roem zal lichtelyck doen blycken

 

Wat moeyte, wat versoeck jck niet en hebb' gedaen

 

Om eenen reghel schrifts uyt uwen naem t' ontfaen.

55

T'was al verloren praet: de redelycxte reden,

 

Het minnelyxte woordt, d'ootmoedelyckxte beden

 

En hadden gheen gewicht om haer hartneckicheyt

 

(Sy gaft den naem van Trouw) te brenghen tot bescheyt.

 

Wat jck songh, wat jck peep, zy hadd' uyt last gesproken

60

(Stracx hadd' sy my het woordt met desen slach gebroken)

 

Zoo wilde zy dan oick uyt laste schryven noch,

 

Cost jck haer desen last vercrygen 'twas genoch.

 

Dit's haer', ja mynen last die my belast en pranghet,

 

Oudt-Vader Amstel stroom ghy siet nu waer 't aenhanghet.

65

Zoo zy u groote naem de werelt door bekent

 

Zoo moet ghy altydt vlien, en nemmer sien u endt,

 

Zoo moet ghy dagelycx menich beseylde waghen

 

Naer uwen rycken Dam hoochmoedich helpen draghen,

 

Zoo moete noyt by u te vergelycken zyn

70

Noch Ty', noch Leck, noch Scheld, noch Maes, noch Wael, noch Ryn.

 

Ghunt my een gunstich woordt, helpt my myn schande myden

 

Stopt den mondt aen die ghen' die my u gunst benyden:

+ [krit] vs. 41 in staat niet in het HS.

[p. 132]

 

Stelt V ontsach te werck: geeft u beroemde maecht,

 

Daer Hollandt moet op schept, daer Nederlandt van waecht,

75

Den voorgewenden last: gebruyckt de schoone handen

 

(Hebt ghy den mondt gebruyckt) die haers gelyck noyt vanden,

 

'Tverschil is cleyn off gheen, haer pen is waert haer tael,

 

Haer tongh is waert haer handt: Wat maeck ik langh verhael?

 

Hebt ghy haer voor u Tolck uyt duysenden gelesen,

80

Waerom en sou sy niet V Secretaris wesen?

 

19^o. Feb. Hag.

Acrostique a dam^le. Agnes de Keteler¹⁾⁺.

A près les doux essaix d'un plus docte pinceau,
G aillarde Keteler, qui vous ont dechiffrée,
N e prenez à desdain si selon ma portée
E nuers vous je m'auance en ce rude escriteau.
S ous ce bel oeil charmeur, des astres le plus beau,
D ont le Ciel estoilé vous rendit estoilée,
E st il ame d'humain si froide, si mal née
Qv i ne se mette en feu, fust elle toute d'eau?
E nuiez moy Destin l'honneur de sa presence,
T u ne m'empecheras sa chere souuenance;
E nuiez moy la voix, le gracieux parler,
L a delicate main, le fredon de Parnasse,
E t l'air et le maintien et le port et la grace,
R ien ne m'empechera de n'aimer QVE TEL AIR.

1) Ot., II, 58. In 2 HSS., beiden ongedateerd; in Ot. staat het jaartal 1619 onder het vers.
Agnes de Keteler was zeer waarschijnlijk eene Kleefsche schoone. Toen H. in April 1620 met Aerssen naar Venetië ging, ontmoette hij te Kleef ‘le Sr. Keteler, Baron de Montjoije’ (Reisbeschrijving, No. XXXIX der HSS.). En in Dec. 1628 leverde ‘Hans Sigismund Vryheer van Keteler’, wonende in het land van Kleef, bij de Staten Generaal een stuk in, waarin hij verzocht, dat hem de 60 000 á 70.000 gld. zouden worden gerestitueerd, door hem voorgeschoten voor het onderhoud van een regiment infanterie van 1500 man ten dienste van den Keurvorst van Brandenburg (vgl. Aitzema, 4^o., I, 672, 673).

+ [krit] vs. 9 l'houneur ander HS.: le bien

Monseign^r. le prince Henrij de Nassau m'ayant faict l'honneur de lire quelques miens escrits²⁾.

Momes de la vertu, fils aisnez de la haine,
Enuieux de mon bien, je vous mets hors de peine;

2) Ot., II, 54. Blijkbaar is hier Frederik Hendrik bedoeld.

[p. 133]

 

Ie braue vos fureurs; espargnez vos despits

 

Vos blasmes, vos desdains et ce qu'anez de pis,

5

I'ay de quoy rembarrer les coups de calomnie,

 

Ie me trouue meshuy au de là de l'enuie:

 

Ie ne me souci plus du bruit de l'Vniuers;

 

Vn Prince a veu mes uers.

Volumes animez, peres-grands des sciences,
Pedantes de Papier, magasins de sentences,

Ne vous presumez plus de faire des sçauants

A peser mes escrits: s'il a esté un temps

Qu'innocence me fit trembler à la censure,
Le bon-heur m'a rendu la ceruelle plus dure;

Ie n'apprehende plus les yeulx de l'vniuers;

Vn prince a veu mes uers.

Aiguillons de vertu, fils de la bien-vueillance,
Trompettes de mon loz, Amiz, je vous dispense.

Mon esprit n'a besoing d'esperon ni resueil.

Espargnez vos flambeaux, je m'esclaire au soleil,

Espargnez vos faveurs pour qui en sçait que faire,
Ce sera m'obliger desormais de vous taire.

Qu'ay ie à me soucier du bruit de l'Vniuers?

Vn prince a veu mes uers.

Idoles de nos yeulx, Sorcieres de nos ames,
Fiebures de nos esprits, boute-feux de nos flames,

Dames, nos doux tourments, ne vous chatouïllez pas

De me veoir employé à suiure vos esbats.

Si mon Luth a serui à chanter vos trophées,
Ie ne m'amuse plus à l'ombre des idées.

Doij-ie me soucier du vent de l'vniuers?

Vn prince a veu mes uers.

Prince, grand heritier des vertus d'un grand Pere,
Prince, le doux pourtrait d'une prudente Mere,

Prince, l'unique espoir d'un Frere sans pareil,

Prince, de son païs moins astre que soleil.

Prince, l'effroy nouueau des Rodomonts Iberes,
Prince, né pour dompter plus de deux hemispheres,

Prince, le soing du Ciel, l'amour de l'Vniuers,

Ce prince a veu mes uers.

[p. 134]

VI.

 

Grand Prince, s'il est vray qu'une arrogance vaine

 

Ne m'esblouït les yeux, que tu as pris la peine

 

De baisser ton regard sur l'indigne papier,

 

Sur les jeunes efforts d'un lourdault escolier;

45

Permets moy de surplus que, pour brauer le monde,

 

L'enuie, le mespris, terre, feu, Ciel et onde,

 

Ie puisse me vanter autour de l'Vniuers

 

Qu'un Prince a veu mes vers.

Quand mes haineux diront, poure teste estourdie,
Tu ne t'es pas acquis les faveurs de Thalie,

Quand les Doctes viendront censurer mon escrit,

Quand mes amis diront ta rime a de l'esprit,

Quand les Dames diront, blasonneur de nos charmes,
Pourquoy nous ostes tu le plairsir de tes carmes?

Ie diray, en fermant la bouche à l'Vniuers,

Vn Prince a leu mes uers.

Propr. Cal. Mart. (27 Febr.)

Sonnet. Aen de sang-goddinnen¹⁾.

Helaes! voochdinnen van myn eerbaer zoete lusten

Ick moet, ayme! jck moet gedwongen vanden noot

V selschap laten, ach! door dien de leyde Doot

Myn schielyck heeft ontruckt daer hert en sin op rusten.
V aengenaem gequeel, dat my zoo lieflyck susten

In goet-vernoegens slaep daervoor wert in myn schoot

De Huys-sorch nu gestort, die swaerder weecht als loot,

Wie had doch dat gedacht doe jck v lacstmael custen?
Maer zoo v goedicheyt melyen heeft met myn,

Beveelt dan ernstelyck v brave Constantyn

V Liefste Voetster-kindt dat hy myn tyng laet weten

Ten minsten eens ter maent wat deuntgens dat ghy neurt,

En wat op Helicon al soets en nieuws gebeurt

Soo zal jck dencken dat jck noch niet ben vergeten.

Anna Roemers.

1) L., 20; Dr. N. Beets, Alle de Gedichten van Anna Roemers Visscher, II, blz. 33. Het vers bestaat slechts in het afschrift van II.; op hetzelfde papier staat H.'s antwoord en het klad van zijn brief van rouwbeklag (zie Beets, t.a. p, blz. 35).
Den 26sten Febr. 1619 werd Aefjen Jansz, Anna's moeder, in de Oude Kerk begraven (zie Navorscher, XXIX, blz. 251): 36 jaren vroeger was zij op dienzelfden datum in huwelijk ingeteekend met Roemer Visscher (zie Mr. N. de Roever in Oud-Holland, I, blz. 240). Anna moest nu de huishouding op zich nemen.

[p. 135]

Sonnet. De sang-goddinnen aen Anna Roemers¹⁾.

Neen, Anna, dat 's gheen deegh; het most u beter lusten,

Wy smaecken v verdriet, wy kennen uwen noot,

Maer daer en js't niet al: een Moeders rype doot

Laet stracx gheen dochter toe jn leecheyt luy te rusten.

Noyt wasser druck die tydt en reden niet en susten.

Zoudt ghy v soo terstondt uyt onsen Voester-schoot

Vervoeren onder schyn van Huys-sorghs wichtich loot?

Dat was de meeningh niet doen wy v laestmael custen.

Wy gheven V een maent maer langher gheen termyn,

Dan roepen wy v thnys: Wat aengaet Constantyn,

Die was hier noyt bekent; veel min dat hy zou weten

Wat men op Helicon speelt, veelt, springt, singt of neurt:

Comt en besiet het self wat datter nieuws gebeurt,

Die selden wordt gesien, wordt lichtelijck vergeten²⁾.

Constanter. 7^o Mart.

1) L., 20; Beets, t.a.p., 34. Het is het antwoord op Anna's gedicht.

2) Aan de ommezijde schreef H. de woorden van Verg. (Ecl. IX, vs. 32):

- et me fecere Poetam

Pierides: sunt et mihi carmina: me quoque dicunt
Vatem pastores; sed non ego credulus illis.

Const: Huygens
Aende Bredaesche camer van Vreuchdendal³⁾⁺.

My docht jck stondt op 't hoochst, jck hoorde gheen gewach

Van Hemel oft geberght daer jck niet over sach:

Wel, seyd' jck by myn selfs, zoo ben jck dan ten ende,
Off jck my Oost, off West, oft Zuyd oft Noorden wende,

Daer js noch Locht, noch Zee, noch Landt, noch Stadt, noch Vleck,

Daer myn gedichten galm niet over henen streck.

Den grooten Grotius, den noyt genoch gepresen,
(Och! had hy groot, noyt groots, noyt grootste willen wesen,)

Heeft mynen Rym gesien. Den Vlaminck hooch vermaert,

Den wonderlycken Heins, die alles heeft vergaert

Waer Roomen oyt van sprack Athenen oyt van waechde

3) L., 21. Deze Kamer van rhetorica wordt reeds in 1492 genoemd in de rekeningen der stad Breda (vgl. Dr. C.R. Hermans, Geschiedenis der rederijkers in Noordbrabant, II, blz. 194). Zie verder over haar Van Goor, Beschryving van Breda, blz. 299, 300, en Dr. G.D.J. Schotel, Geschiedenis der Rederijkers in Nederland, II, blz. 238, 239. Den 30sten Mei 1620 werd Prins Maurits plechtig ingehuldigd als Heer van Breda en er hadden vele feestelijkheden plaats, waartoe de Kamer van Vrenchdendal het hare bijbracht (vgl. van Goor, blz. 161, vlgg., Schotel, t.a.p., Hermans, blz. 318). Het blijkt uit dit gedicht dat de Kamer reeds in 1619 toebereidselen maakte tot die feesten, en H., wiens vader in de buurt van Breda geboren was, bezingt die toebereidselen.

+ [krit] vs. 8 eerst: Had' hy maer

[p. 136]

 

⁺⁺⁺⁺⁺

 

Heeft meer dan eens bekent dat hem myn pen behaechde.

 

De cloecke Visschers meyt, 'tberoemde Roemers kint

 

Heeft mynen dicht gesien, gepresen en bemint.

15

Der Nederlanden Heyl, den ouden schrick van Spaengien,

 

Een Weduw', eenen Zoon, een Broeder van Oraengien

 

Dry t'samen hebben my gelesen en verstaen;

 

Is Hollandt niet genoch, noch can jck verder gaen,

 

Laet Amphitrite self getuychenisse geven,

20

Off niet myn Muse laest haer over 'thooft ginck sweven,

 

Off niet myn jonghen naem noch heden staet geplant

 

Tot by den wysen Vorst van 'tgroote. Britten-landt.

 

En wat gebreeckter meer? 'Twoordt was my nauw ontvlogen,

 

Ick peynsde achterwaerts. Och! seyd jck, noch is't loghen,

25

Noch isser ander werck, en noch en jst niet al

 

En noch gebreeckter meer; Const-rycke Vreuchden-dal,

 

Dal die my wenschen doet dat yemandt my betoonde

 

Oft Phoebus Pindi top, oft Pindi dal bewoonde,

 

Ghy schoot my jnden sin, en, als jck 't wel bedocht,

30

Noyt hadd' jck V van bydts, van verre noyt besocht.

 

Wat stouter botticheyt! de Werelt om te loopen,

 

Om eer, om naem, om faem, om loff, om windt te coopen,

 

Te draven op en neer, te water en te landt,

 

En comen maer op 'tlest aen 'sVaders Vaderlandt.

35

Breda, beminde naem, Breda die eerst saeght leven

 

Die my door Godes handt het leven heeft gegeven,

 

Ist mogelyck Breda dat jck V niet en ken,

 

V, oorsaeck dat jck leeff, V, oorsaeck dat jck ben?

 

Cloeck-geestich Vreuchden-dal, daer jck behoor te leeren

40

Hoe een bedochten Sin op Maet en Rijm te keeren,

 

Ist doenlyck Vreuchdendal dat jck V niet en ken,

 

V, Moeder vande Const, V, voetster vande pen?

 

Ten minsten ken jck schult: en, mach 't berouwen gellen,

 

Ick coom myn eyghen handt voor V te rechte stellen,

45

Die heeft de wraeck verdient; neemt uwen slach gewis

 

En straft haer zoo v dunckt haer meester weerdich js.

 

Doch zoo ghy liever wilt uyt enckel medelyden

 

Een schuldich schuldenaer beleefdelyck verblyden,

 

Doet gracie en geen recht; dat tusschen V en my

50

Myn misdaet d'eerste grondt van meerder vruntschap zy.

 

Ick eysche maer een bladt, een veers, een woordt geschreven,

 

Om my van Vwe gunst versekeringh te geven:

 

Ist emmer mogelyck dat eenen halven dach

+ [krit] vs. 14 dicht gesien, eerst: sang gehoort,

+ [krit] vs. 22 Tot by eerst: Ontrent

+ [krit] vs. 23 gebreeckter eerst: resteerter

+ [krit] vs. 35 die eerst saeght eerst: die gaeft het

+ [krit] vs. 36 eerst: Aen hem dien ick naest Godt van 'tmyne d'eer moet geven,

[p. 137]

 

V Princelyck onthael ontstolen wesen mach,

55

Laet leggen 'tbercken-rys, laet rusten de laurieren,

 

Die ghy hecht, die ghy vlecht om uwen Princ' te cieren,

 

Tot dat my in v smiss', eer dat het yemandt weet,

 

Een woordeken gedichts voor antwoordt zy gesmeet.

 

My zal, spyt nydt, en al die tegens my oyt mordden,

60

Eer, vruntschap en geluck, deucht vreuch-end-al geworden.

 

Prid. Id. (14) Mart.

Au lecteur des voyages du sr. De Villamont¹⁾.

Sans faire le chemin que Villamont a fait,

Tu vois tout ce qu'il dit, tu dis tout ce qu'il sçait.

Sans courrir tant d'hazards, sans perdre tant d'années,
Tu ne depends qu'un jour a suiure ses brisées.

Qui ne prefereroit le dedans au dehors,

Les chemins de l'esprit aux voyages du corps?

Faudroit il plus de luy que de toy faire feste
S'il a porté le pied ou tu portes la teste?

Qui voudra l'un et l'autre honorer du laurier,

Couronne ton chapeau, couronne son soulier

20. Mart.

1) Ot., II, 59. De titel was eerst: Dans le liure des Voyages du Sr. de Villamont. II. schreef het versje dus in een exemplaar van: Les voyages dv Sr. de Villamont, divisez en trois livres. Le contenu d'iceux est en la page suyuante. Derniere edition reveve et avgmentée en la fin de chacun Liure, d'vne Guide des diuers chemins par lesquels l'on va en Hierusalem, Rome, Venise, Naples, Lorette et Egypte, et de plusieurs choses belles et rares qui s'y voyent. (Portret van den schrijver met het randschrift: Iacques Villamont Chevalier: Gentil home de la Chambre dv Roy.age de 38. 1596.) A Arras, Chez Gilles Bavdovyn, à la Fontaine. M.D.C.V.
Het 1ste boek behelst de beschrijving van Italië, het 2de die van Slavonië, Griekenland, Turkije, Morea, Cephalonië, Candia, Cyprus, Jerusalem en het Heilige Land, het 3de die van Syrië, Damascus, Phoenicië, Egypte, Damiette, Kaïro, Babylonië, de Pyramiden en het rijk van den Grooten Turk.

A mons^r. De Beauste au iour de ses nopces²⁾.

De Beauste que les feux d'une chaste Cipris,

D'une pudique ardeur pudiquement enflame;

2) Op 21 April 1619 komen in het Trouwboek der Waalsche Gemeente te Leiden voor: ‘Noble Bernard de Beauste, natif do pais de Bearn, capitaine d'une compaignie françoise du regiment de Monsr. de Chastillon et Catherine van den Broecke, native de Brugge demeurant á Leyde.’ Den 22sten Maart waren hunne namen in het Kerkelyk Inteeken Register opgenomen en schreef Huygens in zijn Dagboek (blz. 10): ‘Antenuptialia Beauste.’
Den 30sten Aug. 1661 stierf te Tholen ‘Vrouw Catha. van den Broecke, wed. wylen Jhr. Bernard de Beauste in syn leven Kap. eener Compie. voetknechten’; zij werd in de Groote Kerk te Bergen op Zoom begraven (vgl. Navorscher, XXI, blz. 589).

[p. 138]

 

Qui d'une saincte amour, d'une brigue sans blasme,

 

D'un trauail assidu uas moisonner le prix.

5

De Beauste sur le point d'assouuir tes esprits,

 

De Beauste sur le point de doubler corps et ame,

 

De Beauste sur le point d'enseuelir ta flame,

 

Reçoy les bons souhaits de tes meilleurs amis.

 

Le Ciel d'enfans si beaus te vueille faire Pere

10

Que, lisant dans leur front les doux traits de la Mere,

 

Si iamais (triste iour, sois longtemps à uenir!)

 

A ta chere moitié faille que tu suruiues:

 

Tu puisses à toute heure en ces images viues

 

Ta ioye redoubler d'un double souuenir.

 

18^o Cal. May (14 April).

PS. 114.¹⁾⁺⁺⁺.

Doe Israël vry uyt Egypten trock,
De kinderen van Iacob 'tsware jock

Des vreemden Volckx verlieten,

Godt stelde sich in Iuda prys en eer,
Werdt selver Vorst, werdt selver Prins en Heer

Van syn' Israëliten.

De zee sagh't aen, en vloot van stonden aen
Te ruggewaert, de loopende Jordaen

Werdt ruggeling gedreven.

Daer werdt gesien den Rotsteen springen op
Gelijck een ram. Daer saghmen bergh en top

Als lammeren staen beven.

Hoe quam het Zee dat ghy van stonden aen
Te rugge vloot, ghy loopende Iordaen

Werdt ruggeling gedreven?

Wat saghmen V rotsteenen springen op
Gelijck een ram, Wat hadt ghy bergh en top

Als lammeren te beven?

Voor 't aengesicht des Heeren die daer leeft,
Godt Israëls, die alles doet en geeft,

Moet heel de werelt schroomen,

Voor't aengesicht des wonderlycken Godts,
Die uyt een steen, die uyt een drooghe rots

Rivieren dede stroomen.

12^o. Cal. May (20 April).

1) Ot., III, 75; K.b., I, 9.

+ [krit] vs. 8 loopende K.b.: stroomende

+ [krit] vs. 13 K.b.: Wat wasser, Zee,

+ [krit] vs. loopende K.b.: stroomende

[p. 139]

Virg. Aeneid. 2¹⁾⁺⁺.

Wy vloden al verbaest. Het schrickelyck paer slangen
Toogh naer Laocoon en heeft vooreerst omvangen
Syns kindren arme lyff en jammerlyck gecnaecht.
Den Vader diese sach en geeren had verjaecht
Werdt datelyck gevat met lang geschubde ringhen
Die twee mael om het lyff, om den hals tweemael ginghen
Noch staken evenwel haer hoofden over 'tsyn:
Hy tot den haer-bandt toe vol etter en fenyn
Spant bey syn handen cracht om sich den cnoop t'onbreken,
Doet een verschrickt geschrey door locht en wolcken breken,
Als een gequetsten stier, die de byl met gerucht
Vanden hals heeft geschudt, en vanden autaer vlucht.

Cal. (1) Mays.

1) L., 23. Het HS. is bij de Latijnsche gedichten. Het vers is eene vertaling van Verg. Aen., II, vs. 212-225.

+ [krit] vs. 2 heeft vooreerst eerst: hebben eerst

+ [krit] vs. 5 geschubde eerst: gestreckte

(In Laocoontem Gheynii)²⁾.

Cernimus Hesperys gemina cum prole ruinis

Eductum Batauâ Laocoonta manu.

Quae non Geiniaco debetur gratia caelo?

Quod Proavûm fuerat, posteritatis erit.

2) L., 24, Noot. Het versje heeft in het HS. geen opschrift. Het is op hetzelfde blaadje geschreven als het vorige en het volgende gedicht.
De prent wordt genoemd door J.D. Passavant, Le Peintre-Graveur, III, 126, en daar toegeschreven aan Jacob de Gheyn, den ouden (geb. 1565 te Antwerpen, gest. 29 Maart 1629 in den Haag), een bekend schilder en graveur en een groot vriend van H. (vgl. Oud-Holland, IX, 111-114). De Heer I. Ph. van der Kellen is zoo vriendelijk geweest mij mee te deelen, dat, naar zijn oordeel, de prent bepaald het werk is van den zoon van dezen De Gheyn, al is misschien de oorspronkelijke teekening van den vader. Zie over den jongen Jacob de Gheyn Oud-Holland, t.a.p., 114, 115.

Paraphr³⁾.

Den ouden Laocoon uyt syn verwoeste Romen
Door een Bataefsche handt gedolven en genomen

Comt weder aenden dach: Seght alle die dit ziet,

Wat moeten wy de Gheyn voor sulcken gifte niet?

'Tgeen ons Grootvaderen wel eer plach toe te hooren,
Is voor kindts kinderen dees tweedemael geboren.

6^o. Non. (2) Maj.

3) L., 24. Het HS. is bij de Lat. gedichten; zie de vorige Noot.

[p. 140]

Op het diamantstift van joff^w. Anna Roemers¹⁾⁺.

Ghy die den snellen treck op het gelasen bladt

Van 't Visscher meysgens handt siet slingeren en wenden,
En qualyck mercken kont waer 'tende zal belenden
En van zoo vremden werck de reden niet en vat,

Hoort watter onder schuylt, de penne die zy hadd

En over 'sroemers ys soo wonderbaerlyck menden
(Dits een veranderingh die Naso noyt en kenden)
Was een bevrosen dropp van Hippocrenes nat.

Gaet, Vreemdelingh, veracht ons coude noorder landen,

By 't heete vruchtbaer sand van v versenghde stranden,
Beschuldicht onse vorst van weynich vrucht off gheen:

Heeft China, heeft Peru, heeft Indien vernomen

Uyt synen warmen schoot te wesen voortgecomen
Oyt costelycker nat, oyt constelycker steen?

5^o. Non. (3) Maj.

1) Ot., VI, 102; K.b., I, 476.

+ [krit] vs. 3 En qualyk Ot.: En nu al (drukfout) Led. Ur., 1634: En naw'lick

(Aen Anna Roemers)²⁾.

Als jck emmers moet gelooven
Dat de penne can verdooven,

Diens gelycken noyt en wierdt

Door een Vrouwen handt gestiert,

Dat het roesten can versuffen,
Dat den schimmel can vermuffen

Dat verstandt end' dat papier,

Die onsterffelycke lier,

Anna, (dat's genoch gepresen)
Noch can jck daeruyt niet lesen

Wat de reden wesen mach

Van u weelderigh beclach.

Zoo de mugghen en de motten
Comen V papier verrotten,

Is het anders als het was,

Op een Cristallynen glas

Op de Rynsche Roemer vaten
Weet ghy v verlies te baten:

Daer laveert ghy over heen

Met veel wonderlycker schreên,

2) L., 25. Het vers heeft geen titel. Het schijnt het antwoord te zijn op gedicht van Anna Roemers, dat verloren is.

[p. 141]

 

⁺

 

Met veel wonderlycker slagen

 

Dan oyt Amstel heeft gedragen,

 

Als hy vanden Winter Vorst

 

Was besloten en vercorst.

25

Wil V pen niet langher schryven,

 

Wil sy schroocken off verstyven,

 

Dat verachtert V niet zeer;

 

Alsser pen, noch schacht, noch veer

 

In Europa waer te vinden,

30

Noch zal dat v handt niet binden

 

Noch zal V den Indiaen

 

Met syn Steenen gade slaen,

 

Zal V jnde vinghers planten

 

Louter' Ooster Diamanten;

35

Is den ruyler niet beleeft

 

Die voor veeren Steenen geeft?

 

Maer t'en can noch al niet helpen

 

Om V vreemde lust te stelpen;

 

'Tschynt den ouden swarten Int

40

Hebt ghy alderbest besint,

 

Die js blyven staen verschroeyen,

 

Wil niet loopen, wil niet vloeyen,

 

'Kweet niet wat hem niet en schort,

 

Water comt hy veel te cort.

45

Water, water loopt ghy roepen

 

Over straten, over stoepen,

 

'Tschynt daer groote droochte zy,

 

Juyst gevalt u oogh op my

 

Als off ghy my waerdich kenden

50

Om jck weet niet waer te senden

 

Naer een hoogen heuvel top,

 

Daermen seyt dat boven op

 

Neghen Susters, neghen Singsters,

 

Neghen Dansters, negen Springsters,

55

Negen Meysjes sonder vaer,

 

Negen Vrysters sonder paer,

 

Heele daghen sonder rusten

 

Met een soet geluyt verlusten

 

Haren ongetrouden Heer

60

Haren meester hooft en eer,

 

Haren leyder haren herder,

 

Haren Vryer en niet verder.

 

'Tmoeter fraey zyn, jck bekent,

 

Dan jck diender niet omtrent.

+ [krit] vs. 37 eerst: Noch en can het

[p. 142]

65

Wilt ghy my om water sturen

 

Daermen staech hoort tureluren?

 

'Kquam myn leven niet beneen,

 

Sulcken sang-sot ben jck een.

 

'Ksou daer even eens staen kycken

70

(Waer zal jck het by gelycken?)

 

Als het uytgesonden kindt,

 

Dat de moeder gapen vindt,

 

Hier op 't Hoff naer schilderyen,

 

Daer op straet naer loteryen,

75

Sorgeloos en onbedacht

 

Wie het sendt, en wie het wacht.

 

Maer het gaeter noch al grover,

 

Anna, helpt my hier eens over

 

Die my dese bootschap verght,

80

Hoe geraeck ick op 't geberght?

 

'Kheb my somtydts laten seggen

 

Datter diepe steylten leggen,

 

Daerder dickmaels meer dan een

 

Heeft gebroken hals en been.

85

Dat syn schrickelycke dinghen,

 

Daer jck lichtelyck het singen

 

Van dat maechdelyck gedrocht

 

Uyt den hoofd' om stellen mocht.

 

Sou niet al de werelt seggen

90

Die my in het sandt sach leggen,

 

En gerolt van boven neer,

 

Noch verdient syn sotheyt meer?

 

Seker, Anna, sonder mallen,

 

Laet ons daar niet meer af kallen,

95

Alles jnde redlijcheyt,

 

Stopt V water-giericheyt,

 

Mooght ghy op papier niet schryven,

 

Laet u handt in glasen dryven,

 

Is 't niet swert zoo js het wit,

100

Soeckt niet meer dan ghy besit.

 

Waerom wilt ghy my beladen

 

Met Ws hertten overvloet?

 

Ghy cont missen sonder schaden

 

Dat my schande costen moet.

 

5^o. Id. (11) May. Hag. Com.

[p. 143]

Symbolum Apostolorum, paraphrastice^1)+++++.

Ick geloove jn Godt den Vader almachtich schepper des Hemels ende der aerden.

Ick stelle myn gelooff jn eenen Godt almachtich

Van altydt, voor altydt, alleen jn alles crachtich,
Die alles wat daer is, Die alles wat daer leeft
Aerdt, Hemel, Mensch en Beest uyt niet geschapen heeft.

Dien d'oirsaeck van al 'tgheen ter Werelt wordt bedreven

Met laster wordt ontseyt, met reden toegeschreven,
Die wys jn goedicheyt, goet jn gerechticheyt,
Het goede selver doet, het quade selver leydt.

Diens woordt den Rotsteen js daerop wy moeten bouwen,

Diens werck den spieghel js daerjn wy hem aenschouwen,
Diens wonderlycke macht blyckt in het minste zier,
Diens wil de reden js van alle syn bestier.

Ende jn J. Christum, synen eengeboren Zone, onsen Heere.

Ick stelle myn gelooff jn 't Lam voor onse Sonden

Voor allen tydt geschickt, tot syner tydt gesonden,
Des Vaders eenich Soon, Daer van der wolcken stem
Ghetuychenisse gaff, Dit js Hy, Hoort naer Hem.

Het vleesch geworden woordt, ons Heylandt, ons Behoeder,

Ons Priester, ons Propheet, ons Coninck, en ons Broeder,
Den Christus lang belooft, den Jesus langh verwacht
Den Hoecksteen Israëls van 'tmeerendeel veracht.

'Tvoorseyde Vrouwen saet, De Wysheyt vanden Vader,

Den Mensch geworden Godt, den Godt en Mensch te gader,
Godt, om des Vaders toorn te boeten met gedult,
Mensch, om der menschen straff te draghen sonder schult.

1) Ot., III, 76; K.b., I, 9. Zie over de uitgaven de Inleiding. In de eerste uitgave (1619) luidt de titel: verclaringh vande xii. artijckelen des christelicken geloofs, in de Ot.: Schriftmatigh verlengh Der Artijckelen onses Geloofs. In de Bibl. der Kon. Acad. is een exemplaar van den tweeden druk (1619), waarin H. zelf de verbeteringen heeft aangebracht, die hij voor den herdruk in de Ot. noodig oordeelde.

+ [krit] vs. 3 Ot.: Die alles wat om hoogh, om laegh, en is en leeft, K.b.: om laegh is, leeft en sweeft

+ [krit] vs. 5 d'oirsaeck, uitg. 1619: 'topsicht

+ [krit] vs. 6 Met Ot.: Ten met reden, eerst: met rechten Ot.: ter eeren

+ [krit] vs. 8 selver leydt. uitg. 1619: self beleydt

+ [krit] vs. 14 tot syner Ot.: ten vollen

[p. 144]

^++++++++++

Die ontfangen js vanden Heyligen Geest, geboren uyt de Maghet Maria.

Die uyt den Gheest ontfaen, die uyt een Maecht geboren

Het ghene Hy hadd' gemaeckt niet wilde zien verloren,
Die sonder Moeder, Godt, Die zonder Vader, Mensch
Vervulde 's moeders buycke, voldede 's Vaders wensch.

Die geleden heeft onder Pontio Pilato, js gecruyst gestorven ende begraven, nedergevaren ter Hellen.

Die om ons voor te gaen jn 'tstryden tegen 'tlyden

Heeft vande Wiegh in 'tgraff in 'tlyden willen stryden:
Die om ons vanden bandt der Duyvelen t'ontslaen
Als moordenaer als Dieff jn banden wilde gaen.

Die om alleen te zyn den grondt van ons Herleven

Van alle syn gevolgh in 't bangste wierdt begheven:
Die om de eerste zond' jn eenen Hoff begaen,
Wierdt met een valschen kus jn eenen hoff veraên.

Die om ons voor 'tgericht syns Vaders te verschoonen

Voor 's werelts rechterstoel sich selven ginck verthoonen,
Die als een lam ter banck stilswygens is gegaen,
Doe selff den rechter sprack, Wat heeft den man misdaen?

Die om ons voor te doen de Cruycingh onser Leden

Des Cruys vervloeckte straff gewilligh heeft geleden.
Die voor het soete sap van een verboden Vrucht
Een aengeboden gal verdrietich heeft besucht.

Die ons om d'oude mensch steets aff te leeren sterven

Voor syn dierbaere doot het leven heeft doen erven:
Die om der sonden vleck syn's Volcx te wasschen aff
Uyt syn doorsteken zyd' bloet ende water gaff.

+ [krit] vs. 25 uyt uitg. 1619: van

+ [krit] vs. 32 Ot.: Gelijck voor dieven-schuld

+ [krit] vs. 34 Ot.: Van 't trouwste sijns gevolghs

+ [krit] vs. 35 eenen Ot.: d'eersten

+ [krit] vs. 36 Ot.: Wierd laest met eenen kuss

+ [krit] vs. 38 Ot.: Voor Menschen Rechterstoel sich Mensche

+ [krit] vs. 41: de Cruycingh Ot.: het kruyssen

+ [krit] vs. 46 Voor uitg. 1619: Door Ot.: Door sijne diere Dood

+ [krit] vs. 47 Ot.: Die, om te suyveren ons' aller roode Sond,

+ [krit] vs. 48 Ot.: Wt sijn' geboorde heup bey' Bloed en Water sond'.

[p. 145]

 

^+++++++

 

Die om de Sabbath rust syns Vader naer te comen,

50

Dry daghen jn het graff tot rusten heeft genomen:

 

Die om ons rekeningh in als te zien betaelt

 

In 'tuysterste gevaer der Hellen js gedaelt.

Ten derden daghe wederom opgestaen vande Dooden.

Die om ons voor den Doot te leeren niet te vreesen

Is uyt der aerden schoot den derden Dagh verresen.
Die d'allgemeene schrick van alle datter leeft
Doot, Duyvel Hell, veracht, verplet verwonnen heeft.

Opgevaren ten Hemel sitt ter rechterhandt Godts des almachtighen Vaders.

Die om des Hemels wegh den synen te bereyden

In lichaem en jn Ziel ten Hemel js verscheyden,
Ten Hemel opgevoert, daer den verheven standt
Syns Heerlyckheyts beduyt des Vaders rechter handt.

Van daer Hy, als een Prins die naer 'tgeluckigh stryden

Met giften allerhandt den Volcke doet verblyden,
Dien hy van eewicheyt voor Syne heeft gekendt
Syn gaven dagelycx genadich over sendt.

Van daer hy comen zal om te oordeelen de levende ende de dooden.

Van daer Hy op den Dagh die niemandt zal ontloopen,

Daer voor den boosen vreest, Godts kinderen naer hoopen,
En beyd' te wachten staet, van al dit groote All
Van levendigh' en dood' als Rechter comen zal.

Als Water, locht en aerdt sal sitteren en beven,

Als beyde Zon en Maen haer claerheyt zal begeven,
Als Hemel zonder licht, als sterren sonder schyn
Des levendighen Godts Voorboden zullen zyn.

+ [krit] vs. 50 het Ot.: sijn

+ [krit] vs. 54 den uitg. 1619: ten

+ [krit] vs. 55 alle K.a. alles

+ [krit] vs. 59 Ot.: Ter hoogden

+ [krit] vs. 61 Prins Ot.: Vorst

+ [krit] vs. 68 als Rechter Ot.: Hoogh-Rechter

+ [krit] vs. 69 sitteren Ot.: grouwelen

[p. 146]

 

^+++++++

 

Als een verscheyden Handt het caff van 'tcoorn zal scheyden

 

Als een verscheyden stem 'tschaep vanden bock zal leyden

75

Comt myn vercoren Volck, besit uw's Vaders erff,

 

Gaet heen vervloeckten hoop jn 't eewighe verderff.

Ick geloove jnden Heyligen Geest.

Ick stelle myn gelooff jn 'sGheestes Heyligh wesen

Met-Godt, met-onbepaelt, met-eewigh, met-gepresen,
Des Zoons, des Vaders Gheest, Zoon, Vader, beyd' ghemeen,
De derde vande dry, met Zoon en Vader een.

Den Gheest die jn 'tverdriet ons' Ziele doet verblyden,

Den Gheest die ons vertroost jn's salighmaeckers lyden,
Den Gheest die jn ons woont, in ons werckt in ons leeft,
Den Gheest die ons herbaert en nieuwe hertten geeft.

Ick geloove een Heylige algemeene Christelycke Kercke, De gemeenschap der Heyligen.

Ick stelle myn gelooff jn eenen hoop vercoren,

Een Bruyt den Bruydegom voor eewich toe te hooren,
Een algemeene kerck, de Werelt door verspreyt
Zoo verr' sick Oost en West der Hemelen verbreyt.

Veel Leden van een Hooft, veel kindren van een Vader,

Verscheyden en verdeelt, en evenwel te gader,
Te gader jnden geest en Christen' Heylicheyt,
Te gader jn gelooff en waerheyts eenicheyt.

De vergevinghe der sonden.

Ick stelle myn gelooff jn 't Goddelyck erbarmen

Daer door den Vader ons ontfanghet jn syn armen
En ons der Sonden schult genadelyck vergeeft
Ter liefde vanden Soon die ons verbeden heeft.

+ [krit] vs. 73 Ot.: 'tkaff sal van 't koren scheiden

+ [krit] vs. 76 Gaet heen Ot.: Gaet uyt

+ [krit] vs. 79 HS. eerst: Des Zoons, des Vaders Gheest, en yeder een ghemeen

+ [krit] vs. 85 uitg. 1619: Ick houde en Geloov', een Cudde uytvercoren, Ot.: Ick houde met Goloov' een Kudd' voor uytverkoren, K.a.: Ick houd' en ick geloov'

+ [krit] vs. 88 Ot.: Soo wijd als Oost en West, en 'teen van 'tander leit.

+ [krit] vs. 91 en 92 staan in de uitgaven in omgekeerde volgorde.

+ [krit] vs. 93 uitg. 1619: Ick houde en gheloov' het Ot.: Ick kenne met geloov' het K.a.: Ick houd' en ick geloov' het

[p. 147]

^+++++++

Opstandighe deses vleeschs.

Ick stelle myn gelooff jn 't opstaen deser leden,

'Tverrysen deses Vleeschs, naer dat het hier beneden
Des Heeren grooten Dach zal hebben jn gewacht,
En weder met syn ziel te samen zyn gebracht.

Ende een eewich leven. Amen.

Ick stelle myn gelooff in een onsterfflyck leven

Een rust een Heerlicheyt ten hoochsten top verheven,
Een onbepaelde vreucht, een eewich lichten dach
Die oore noyt en hoord', die ooghe noyt en sach.

Voor sieckte, voor verdriet, voor swaricheyt, voor plaghen

Een welvaert sonder endt, een stadich welbehagen;
Dit gunne en gheve ons en alle die hem vreest
Dien prys en eere zy Godt, Vader, Zoon en Geest.

17^o. Juny.

+ [krit] vs. 97 uitg. 1619: Ick houde en gheloov' het Ot.: Ick wachte met geloov' het K.a.: Ick wacht en ick geloov' het

+ [krit] vs. 101 uitg. 1619: Ick houde en gheloov' een onvergancklijck Leven Ot.: Ick hope met geloov' een onvergancklick K.a.: Ick hop' en ick geloov'

+ [krit] vs. 102 rust HS. eerst: vreucht

+ [krit] vs. 104 Ot.: Die oore noyt en hoord' en

+ [krit] vs. 105 Ot.: Voor honichraed voll galls, voor Wereld-vreuchd voll plagen,

+ [krit] vs. 107 ons Ot.: my

+ [krit] vs. 108 Ot.: Dien loff ter eewen zy

Christelycke bedenckingen over de Thien geboden des Heeren.
Tot vervolgh op de voorgaende verclaring vande XIJ. articulen des christelycken geloofs¹⁾⁺⁺.

Wel op myn Ziele dan, die die barmherticheyt

Des goedertieren Godts onweerdich hebt verbreyt,

1) Ot., III, 82, K.b., I, 14. Het HS. heeft geen titel. Onder bovenstaanden titel werd het gedicht in 1619 uitgegeven (zie de Inleiding). In de Ot. luidt de titel: Verlengh Der twee Gebods-Tafelen Gods, Tot vervolgh op de Artijckelen onses Geloofs, in K.a.: Des Heeren twee Gebods Tafelen Uytgebreidt Tot vervolgh op de Artijckelen onses Geloofs. In de eerste uitgave staan de 10 geboden niet tusschen den tekst, maar gaan er aan vooraf; daar zij echter in alle andere uitgaven boven de verschillende afdeelingen van het gedicht zijn gedrukt, voeg ik ze er tusschen. In het HS. worden zij niet gevonden; zij zijn dus hier naar de eerste uitgave afgedrukt. Ook van dit gedicht bevindt zich een exemplaar van den eersten druk op de Bibl. der Kon. Acad, waarin Huygens zelf de verbeteringen heeft aangebracht, die hij voor den herdruk in de Ot. noodig vond.
De vele verwijzingen naar teksten plaats ik aan den voet der bladzijde, daaronder de varianten.

+ [krit] vs. 1 Ot.: Wel op dan logge Ziel

+ [krit] vs. 2 Ot.: Des altijd goeden Gods

[p. 148]

 

^{++++++++++++++++++}

 

Onweerdich ondersocht de Wonderlycke daden

 

Van die V Cruys op hem onweerdich heeft geladen,

5

Keert weder jn V selfs, en laet u' danckbaerheyt

 

Den wederom-slach zyn van 'sHeeren goedicheyt.

 

Het schoone woordt js windt, die niemandt can ontbreken

 

Het Christelycke Hert moet door de Wercken spreken,

 

Waer liefde, waer Gelooff, gelegen jn den mondt,

10

De boosen deelden met jn 't salighe verbondt.

 

Den hertten-kenner Godt, diens Goddelycke stralen

 

Tot jn het binnenste van onse nieren dalen,

 

Die 't al siet en doorsiet, dien niemandt noyt en sach

 

Can qualyck zyn vernoeght met 'tuyterlyck gewach.

15

'Tjs, Heere, 'tjs 'tgemoet, 'tjs 'therte, 'tzyn de zinnen.

 

Die ghy proeft, die ghy toetst, die ghy besoeckt van binnen.

 

De Vruchten hebt Ghy lieff daer Ghy den Wortel ziet;

 

De Wortel staet V aen doch sonder vruchten niet,

 

De Wortel js 'tGelooff, de Vruchten syn de Wercken

20

Doch isser sonder 'teen op 'tander niet te mercken,

 

Waer beyde t'samen gaen naer 'sHeeren wil en wensch

 

Daer wordt te recht gevoert den naem van Christen mensch.

 

Maer hoe? zal yeder een syn eyghen vruchten lesen?

 

Zal yeder eens vernuft syns levens richtsnoer wesen?

25

Zal d'eere zal den dienst van een oneyndich Godt

 

Gebonden connen zyn aan 'tmenschelyck gebodt?

 

Nu, luystert Vleesch en bloet, den Schepper die V 'tleven

 

Ter eeren synes Naems gemaeckt heeft en gegeven,

 

Den levendigen Godt, die 't selver heeft geseyt

30

Ick eysche Bock noch Schaep, jck soeck gehoorsaemheyt,

 

Om syner knechten dienst als meester te bepalen,

 

Gebiet ons uyt syn handt syn eygen wet te halen,

 

Sit selver in 'tgerecht, roept Oost en West voor hem,

 

Hoort Hemel, aerde hoort naer uwes Rechters stem.

+ [krit] vs. 4-18: Rom. 12:1. 2. 1. Petr. 2:3. 9. Galat. 5:5. Iac. 2:19. 20. Act. 15:8. 1. Thess. 2:4. 1. Ioh. 3:20. Apoc. 2:23. 1. Chron. 28:9. Ierem. 11:20. 17:10. 20:12. Ioh. 1:18. 1. Timoth. 6:16. 1. Sam. 16:7. Rom. 14:23. Heb. 11:6. Iac. 2. 17. Math. 15:9.

+ [krit] vs. 30: 1 Sam. 15:22.

+ [krit] vs. 32: Ezech. 20:19.

+ [krit] vs. 3 Ot.: Min waerdigh ondersocht het wonder-Woord en

+ [krit] vs. 4 onweerdich Ot.: minst waerdich

+ [krit] vs. 6 'sHeeren Ot.: Sijne

+ [krit] vs. 7 Ot.: 't Wel seggen is een wind, die weinigh'

+ [krit] vs. 8 de Wercken Ot.: het well-doen

+ [krit] vs. 9 gelegen jn Ot.: te keuren naer

+ [krit] vs. 13 noyt Ot.: oyt

+ [krit] vs. 14 HS. eerst: En can niet Ot.: Word verr van heel vernoeght door

+ [krit] vs. 17 hebt Ghy Ot.: zijn u

+ [krit] vs 19 De Ot.: Die Ot.: die vruchten heeten Wercken

+ [krit] vs. 20 Ot.: 't Behaeght V

+ [krit] vs. 21 'sHeeren Ot.: uwen

+ [krit] vs. 22 Ot.: Daer voertmen rechtelick den roem

+ [krit] vs. 23 HS. eerst: Hoe? zal dan yeder Ot.: Maer sal een yeder dan

+ [krit] vs. 27 Nu Ot.: Neen

[p. 149]

 

^{++++++++++++++++++}

35

Wel op myn Ziele dan, dit zyn des Hemels Wetten

 

Daer V den man naer 't hert des Heeren op leert letten,

 

Die hy sprack die hy songh, die hy nacht ende dach

 

Off jn syn hertte hadd', off voor syn ooghen sach.

 

Volght desen voetstap naer, stuert herwaerts u gedachten,

40

Laet dit v dachwerck zyn, besteet hier jn v nachten,

 

Denckt yeder oogenblick verloren overbrocht

 

Die 's Heeren wil en Wet niet hebbe overdocht,

 

Doorsoeckt de wortel vry, houdt nemmer op van knaghen,

 

In 'tminste woordeken js wysheyt te bejagen

45

Den minsten letter spreeckt den slechtsten regel sluyt,

 

De cleynste stippel heeft syn Goddelyck beduyt.

 

Wech deessem deser aerd, wech wysheyt van beneden,

 

Wech menschen-mymering, onredelycke Reden,

 

Wech doolhoff sonder end', wech cloecke sotticheyt,

50

Scherp-sinnighe verdriet, en ydel ydelheyt.

 

Ick hebb' V langh genough geleent myn jonge jaren,

 

Ick hebbe langh genoch getuymelt jn v baren,

 

Ick hebbe langh genoch gewentelt in V slyck,

 

Myn herte wil om hooch naer 'teewich eewelyck;

55

Myn penne sal voortaen om 'sHemels Waerheyt sweven,

 

Stuert haren jonghen loop Ghy Waerheyt, wech, en leven

 

Beleyt haer domme cracht, zoo zy V altydt, Heer,

 

Roem, prys en Heerlicheyt, loff, danckbaerheyt en eer.

(1. Ende Godt sprack alle dese woorden).

Doen 'tmoeyelyck gevolgh der Israelsche scharen

Door zee, door wildernis, door allerley gevaren,
(Doch onder 'sHeeren handt, Die by haer dach en nacht
Sorchvuldelycken bleeff en stadich hiel de wacht,)
Behouden was geraeckt tot by de schorre sanden
Daer Sinaï gebercht den Hemel schynt te vanden,
De verresiende Godt, die wysselyck verstont

+ [krit] vs. 36-42: 1. Sam. 13. 14. Act. 13:20. Ps. 119. 54. 56. Ios. 1:18.

+ [krit] vs. 47: Deuter. 4:6. 1. Cor. 1. 20.

+ [krit] vs. 56: Ioh. 14:6.

+ [krit] vs. 63: Exod. 19:1.

+ [krit] vs. 35 myn Ziele dan Ot.: dan vlugge ziel

+ [krit] vs. 37 Ot.: Die hy nu sprack, nu songh, die hy by nacht en dagh

+ [krit] vs. 38 hadd' Ot.: droegh

+ [krit] vs. 39 stuert HS. eerst: keert Ot.: Volght sijne stappen naer, keert

+ [krit] vs. 42 overdocht Ot.: nagedocht

+ [krit] vs. 43 Ot.: Tast in

+ [krit] vs. 44 Ot.: In 't minste woord is meer als

+ [krit] vs. 51 jonge Ot.: groenste

+ [krit] vs. 56 haren jonghen loop Ot.: hare jonge vlucht

+ [krit] vs. 57, 58 Ot: soo, heiligh, heiligh Heer, Soo sy V over all, voor altijd danck en eer.

+ [krit] vs. 60 door allerley gevaren Ot.: en 't vreemste wedervaren

+ [krit] vs. 62 stadich uitg. van 1619: selver

+ [krit] vs. 64 den Hemel Ot.: de Wolcken

+ [krit] vs. 65 De verresiende uitg. van 1619: D'onsterffelijcke

[p. 150]

 

^{+++++++++++++++}

 

Hoe verre 'smenschen will van zyner wetten grondt

 

Verscheyden was en vreemt, hoe verr' het sondigh vallen

 

Van 'teerste Menschen paer, voorouders van ons allen,

 

Van synen goeden aert syn schepsel hadd' gebracht,

70

Hoe erffelyck verblint het menschelyck geslacht.

 

Om wederom van nieuws syn volck aen hem te wennen

 

En syn gerechticheyt van nieuws te leeren kennen,

 

Slaet neder syn gesicht, sendt stemmen en geluyt;

 

Sendt donder, wolck en vier als boden voor hem uyt.

75

Daelt schrickelyck om leegh' op Sinaï coude toppen

 

Stelt palen voor het Volck, kiest twee beminde koppen

 

Twee Broeders jn geslacht, die Syne Majesteyt

 

Genaecken sonder schrick: Roept over luyd' en seyt.

2. Ick ben de Heer uwe Godt, die u uyt Egyptenlandt, uyt den diensthuyse gheleyt hebbe.

3. Ghy en sult gheen ander Goden voor mijn aengesicht hebben.

Hoort, Israël, jck spreeck: Ick, Schepper, Heer en Vader

Van alle datter leeft, Godt, Zoon, en Gheest te gader,
De wonderlycke Godt, die 't Water met het Vier
Die d'Aerde met de Locht vervulle, dwingh en stier,
D'onsterffelycke Godt, 'toneyndelycke Wesen
Voor allen tydt geweest, noyt nerghens uyt geresen.
De verresiende Godt die d'alder leechste hoeck,
Die 'talderdiepste hert doorwandel en doorsoeck,
De levendighe Godt die 'tleven hebb' gegeven
Aen alle dat men ziet jn ziel' en lichaem leven.
De schrickelycke Godt die d'ongerechticheyt
Besoecke, wreeck' en straff' tot jnder eewicheyt.
Die solfer, peck en vlam naer mynen wenck doe hooren,
Die Sodoma verbrandt, Gomorrha hebb' doen smooren.
Hebb' smettelyck vervuylt Egypti watervloet
Hebb' alles watter swom doen sterven jn het bloet,
Hebb' luysen uyt het stoff der aerde doen verwecken,
Heb vorschen heel het landt van Pharao doen decken,
Hebb' menschen jn haer huys, hebb' beesten op het Velt

+ [krit] vs. 74: Exod. 19:9. 20:18.

+ [krit] vs. 76: Exod. 4:19.

+ [krit] vs. 79: Exod. 20.

+ [krit] vs. 82: Ierem. 23:24. Ioh. 1.

+ [krit] vs. 91: Gen. 19. 24. 25.

+ [krit] vs. 93: Exod. 7. 20. 21.

+ [krit] vs. 95: Exod. 8. 18. 8. 6.

+ [krit] vs. 97: Exod. 9.

+ [krit] vs. 70 het menschelyck Ot.: 'tnu sterffelick

+ [krit] vs. 75 om leegh' Ot.: ter hooghd

+ [krit] vs. 81 met HS. eerst: en

+ [krit] vs. 88 men uitg. v. 1619: ghy

+ [krit] vs. 93 Egypti Ot.: Egyptens

+ [krit] vs. 94 het Ot.: sijn

+ [krit] vs. 96 het landt uitg. v. 1619: 'tgebiedt

[p. 151]

 

^{+++++++++++++++++++++++++}

 

Met hagel, vier en schorft geslagen en gevelt.

 

Hebb' van het overschot sprinckhanen doen versaden,

100

Hebb' dicke duysterheyt den lande doen beladen.

 

Hebb' d'eerstgeboren vrucht van alle dat jck vondt

 

In eenen nacht besocht en doodelyck gewondt.

 

Hebb' 'tgrouwelycke heyr van heel Egypti crachten

 

In 't diepste vander zee doen sincken en versmachten,

105

En alles, Israel, om v te sien gevryt

 

Van slaverny, van spot, van schamperheyt en spyt.

 

De goedertieren Godt, die noyt en ben gebleken

 

Myn Goddelycke Woordt te hebben overstreken,

 

Die alles hebb' gedaen, die alles aengewent

110

Tot voordering myns Volcx naer 't lang-gewenschte endt.

 

Die t'uwer sekerheyt jn onbekende landen

 

By daegh' een Wolcke dreeff, by nacht een Vier ded' branden.

 

Die d'ongetoomde zee, die 'tgrondeloose nat

 

Gedrooght hebb' en geschort voor uwer voeten padt.

115

Die uwen hongersnoot met quackelen versaeyde

 

De drooghe wilderniss' met Manna-dauw besaeyde,

 

Die om jn Raphidim te coelen uwen dorst

 

Claer water hebb' geperst uyt Horebs steene corst,

 

Die om v ongemack jn alles te verlichten

120

Hebb' 'tleger Amalecs voor Josua doen swichten.

 

Hoort Israël myn Volck, die ben jck, die alleen

 

Voor uwe Vaderen gesorght hebb' en gestreên.

 

Dies sult ghy my alleen voor uwen Vader houwen,

 

Voor uwen Heer en Godt; op my alleen betrouwen

125

Beminnen my alleen, van ganscher herten kracht,

 

Myn eer, myn Heerlyckheyt, myn Goddelycke macht

 

Gheen Goden neffens my, gheen schepselen toeschryven

 

In 't alderminste niet bedencken off bedryven

 

In vreucht jn tegenspoet, jn vrolicheyt jn pyn,

130

Daerjn myn Majesteyt vercorttet moge zyn.

+ [krit] vs. 99: Exod. 10. 13. 14. 15. 22.

+ [krit] vs. 101: Exod. 12. 29.

+ [krit] vs. 103: Exod. 14. 27. 28.

+ [krit] vs. 107: Ps. 89:35.

+ [krit] vs. 111: Exod. 13:21. 22.

+ [krit] vs. 113: Exod. 14:22. 29.

+ [krit] vs. 115: Exod. 16:13. 14.

+ [krit] vs. 117: Exod. 17. 6.

+ [krit] vs. 119: Exod. 17. 13.

+ [krit] vs. 123: Ioh. 17:3.

+ [krit] vs. 124: Ierem. 17:7.

+ [krit] vs. 125: Deuter. 6:5.

+ [krit] vs. 126: Math. 22. 37. 4. 10. Apoc. 14:10. 22. 9.

+ [krit] vs. 100 duysterheyt Ot.: duysternis

+ [krit] vs. 103 heel Egypti Ot.: 't boos Egyptens

+ [krit] vs. 104 Ot.: In 't diepe van myn' Zee

+ [krit] vs. 106 schamperheyt en Ot.: my-verachters

+ [krit] vs. 108 Goddelycke Ot.: voorversekert

+ [krit] vs. 109 die alles uitg. 1619: en alles Ot.: en krachtich

+ [krit] vs. 110 'tlang-gewenschte HS. eerst: een geluckig

+ [krit] vs. 115 uwen hongersnoot Ot.: uw' noods-hongeren

+ [krit] vs. 118 Claer water hebb' Ot.: Hebb wateren

+ [krit] vs. 120 'tleger Amalecs Ot.: Amaleck, en meer

+ [krit] vs. 128 In 't alderminste niet Ot.: Noyt weinigh, meer oft meest

+ [krit] vs. 130 myn Majesteyt Ot.: Mijn hooge recht

[p. 152]

 

^{+++++++++++++}

 

Der Toovenaren hulp en sult ghy voor myn ooghen

 

Tot 'swaerheyts ondersoeck beroepen noch gedooghen;

 

De waerheyt ben jck selfs, die verder gaet off siet

 

En kenn' jck voor het schaep van myne Cudde niet.

135

Is 't armoed', js 't verdriet, js 't ballingschap, syn't plagen

 

Daer onder ghy versucht, my sult ghy 't comen clagen,

 

Is't tydelycke goet daerom gy zyt begaen

 

Is't welvaert, weelde of peys, my sult ghy roepen aen.

 

Ist Liefde, Hoop' Gelooff, syn 't geestelycke gaven

140

Daernaer v siele dorst, bidt my, jck zalse laven,

 

Syt ghy van hoogher staet gecomen totten val

 

Seght altydt jn v hert, de Heere doet het al.

 

Syt ghy van uyt het slyck jn heerlyckheyt geresen

 

De Heere neemt en geeft de Heere sy gepresen.

145

Begeeft u niet tot rust, begint u dachwerck niet

 

V come jnden sin, De heere leeft die 't ziet.

4. Ghy en sult u gheen beelden noch gheen ghelijckenisse maecken, noch van 'tghene dat boven inden Hemel is, noch van 'tghene dat onder op der aerden is.

5. En buycht u voor die niet, noch en dientse niet, want ick ben de Heere uwe Godt, sterck ende' yverich, die de misdaet der Vaderen besoecke aen den kinderen, tot in het derde ende vierde lidt, der ghener die my haten.

6. Ende doe bermherticheyt aen veel duysenden, der ghener die my lief hebben ende mijne Gheboden houden.

Myn Cudde kent myn stem: Die hebb' jck uwe ooren,

Geluckigh Israel verscheyden mael' doen hooren,
Maer onder 'sHemels rondt daerjn jck woon' en ben
En leeft den Mensche niet die myn gedaente kenn'.
Dies sult ghy mynen naem in geenighe metalen
In gheenerhande stoff besluyten off bepalen.
De Sonn' en ben jck niet; jck hebse daer geplant;
De Maen gelyck jck niet, 'tjs 'tmaecksel van myn hand.

+ [krit] vs. 131: Deuter. 18:11. 12.

+ [krit] vs. 133: Ioh. 19:6.

+ [krit] vs. 135: 2 Sam. 22. 4. 7. Math. 11. 28.

+ [krit] vs. 137: Ps. 145:15. 16. 104:27. 28. Isai. 45:7. Iacob. 1:17. Ioh. 4:14. Job. 1:21.

+ [krit] vs. 148: Ioh. 1:18. 1. Timoth. 6:16.

+ [krit] vs. 137 Ot.: Is 't wereldlick genoeg K.a.: Is 't wereldlick genoegh, is 't welvaert, weelde, Peis, Daerom ghy zijt begaen, komt en doet my den eis:

+ [krit] vs. 141 staet gecomen Ot.: af gesoncken

+ [krit] vs. 142 jn v hert Ot.: binnens herts

+ [krit] vs. 146 Ot.: V kom' ten sinnen in:

+ [krit] vs. 148 verscheyden mael' Ot.: nu menighmael

+ [krit] vs. 149 woon' Ot.: lev'

+ [krit] vs. 151 mynen naem HS. eerst: myn begrip

+ [krit] vs. 152 Ot.: In min noch meerder stoff aenveerden te bepalen.

[p. 153]

 

^+++++++++++

155

Wt water, vier off locht en ben jck niet te rapen

 

Hoe zoud' den Schepper zyn het ghen' hy heeft geschapen?

 

Spreeckt Mensche wie heeft V met reden eerst verlicht,

 

Spreeckt Aerde wie heeft v gehangen jn 't gewicht,

 

Spreeckt Helle wie heeft v van 'shemels licht gebannen

160

Spreeckt Hemel sterrenvelt, wie heeft u rondt gespannen

 

Spreeckt Menschelyck verstand Hell, Hemel, aerd' en al

 

Wat cont ghy leveren dat my gelycken zal?

 

Syn't steenen sonder ziel, zyn't blocken sonder leven

 

Wat voorbeelt sullen die van 's levens ghever gheven?

165

Siet, Israel, jck ben v Herder en v Heer,

 

Groot, machtich en zeloers van mynen dienst en eer,

 

Zoo wie daer onder v het Goddeloos afgrysen

 

Des my-ontstolen plichts zal voorderen off prysen,

 

Zoo wie daer onder V zal vouwen Hals of handt

170

Voor 'tschoonste dat hy zie jn Water, Locht off Landt,

 

Dien sal jck myne straff gereckelyck doen raecken,

 

Dien sal jck dadelyck myn sware handt doen smaecken,

 

Dien zal jck jnde ziel doen voelen en verstaen

 

Hoe swaerlyck mynen toorn can wordden wederstaen.

175

Ick die der Vaderen te wel verdiende plagen

 

In 't vierde boose lidt den Kinderen doe dragen,

 

Ick die myn goedicheyt aen 1000 stammen bind'

 

Des ghenen die myn wet om mynen wil bemindt.

7. Ghy en sult den name des Heeren uwes Godts niet te vergheefs oft lichtveerdelick gebruycken. Want de Heere en sal hem niet onschuldich houden noch onghestraft laten, die sijnen name misbruyckt.

Al js het hertte myn, al is't dat my van binnen

De Reden met den wil bekennen en beminnen,
Zoo eysch jck doch yet meer by d'onbeveynsde grondt
Daeraen myn eere hangt, De Tonghe met den Mondt,
Die sullen mynen naem jn alle goede saecken
Haer uytterste behulp en twyffel-scheyder maecken,
Die sullen 'tJae en Neen van haer gerechticheyt
Bevesten op den schrick van myn' alwetenheyt.
Daer tegen wil jck slaen en grouwelyck besoecken

+ [krit] vs. 162: Isai. 40. 8.

+ [krit] vs. 184: Isai. 19:18. 65:16. Ierem. 12:16.

+ [krit] vs. 164 voorbeelt HS. eerst: eere

+ [krit] vs. 165 Herder HS. eerst: Helper

+ [krit] vs. 166 zeloers HS. eerst: Jalous mynen dienst en HS. eerst als uitg. 1619: myner Knechten

+ [krit] vs. 177 1000 stammen bind' HS. eerst: duysenden verbind'

+ [krit] vs. 178 wet uitg. 1619: Woordt

+ [krit] vs. 181 d'onbeveynsde uitg. 1619: d'ongheveynsde

+ [krit] vs. 183 alle goede Ot.: wel-gegronde

+ [krit] vs. 184 behulp uitg. 1619: verhael Ot.: versett

+ [krit] vs. 186 Bevesten HS. eerst: Besweeren

[p. 154]

 

^{+++++++++++++++}

 

Die my op loghenen onweerdelyck bevloecken.

 

Ick dreyghe met den loon van d'Eewigh-leste Doot

200

Die haer op mynen naem beroepen sonder noot.

 

Die 'tlasterlycke woordt der spotteren aenhooren

 

En allenthalven niet beletten en verstooren.

 

Wil emmers Israel den name synes Godts

 

Tot myner Vyanden vercleyningh spyt en trots

205

Grootmaecken jn syn Hert, en voor de Werelt spreken,

 

Stof, oorsaeck, tydt of plaets en can hem niet ontbreken,

 

Elck dale jn sich selfs, bedencke door wiens cracht

 

D'onsienelycke Ziel jn 'tlichaem is gebracht,

 

D'ontastelycke Gheest, 'tonsterffelyck beweghen,

210

Aen yeder lidt ghemeen, jn gheen van all' gelegen,

 

Aenmercke tydt op tydt, beghinne vanden Dach

 

Die hy sach alder eerst die alder eerst hem sach

 

Herdenck' syn groene jeught, besie syn dorre jaren,

 

Wat nu syn haeren zyn, wat doen syn crachten waeren,

215

Doorloope 's Hemels rondt, daer, neffens Son en Maen,

 

Zoo vele wegen schier als sterrelichten staen,

 

Aenschouwe 's werelts cloot; daer twee verscheyden saecken

 

Het drooghe met het nat een rond te samen maecken,

 

Daer d'Ebbe, daer den Vloet de stranden op syn maet

220

Off climmende bespoelt, off sackende verlaet.

 

En laete dan syn Hert jn syne woorden blycken,

 

En segge, Groote Godt wie jsser vw's gelycken?

 

En roepe overluydt, Hoort, Goddeloosen, hoort,

 

Wy vreesen noch v strop, noch u vier, noch v moort,

225

Dit's onser aller Godt, dit's Israels vertrouwen,

 

Het wit daerop wy zien, den grondt daerop wy bouwen,

 

Dit js Hy om wiens naem v banden en v pyn

 

Ons' feesten, onsen roem, ons eere zullen zyn.

 

Dus wil jck mynen naem jn Israel sien sweeren,

230

Dus wil jck 'tlasterwoordt jn loffsang sien verkeeren,

 

Dus wil jck myne macht myn wysheyt sonder grondt

 

Zien prysen jn 'tgemoet, sien voeren jnden mondt.

8. Zijt ghedachtich des Sabbath-daechs dat ghy dien heylighet.

9. Ses dagen sult ghy arbeyden, ende alle uwe wercken doen.

+ [krit] vs. 199: Leuit. 24:16.

+ [krit] vs. 202: Leuit. 5:1. Prou. 29:24.

+ [krit] vs. 215: Ps. 69:35. 19:1.

+ [krit] vs. 218: Gen. 1:9. 10.

+ [krit] vs. 222: Ps. 8:1.

+ [krit] vs. 198 loghenen HS. eerst als in uitg. 1619: loghentael

+ [krit] vs. 199 dreyghe met HS. eerst: sweere hun

+ [krit] vs. 202 en HS. eerst: off Ot.: En, oock onmachtigh, niet en trachten te verstooren.

+ [krit] vs. 206 of HS. eerst: noch uitg. 1619 eveneens.

+ [krit] vs. 207 Ot.: Elck dael' sich selven in; wiens Ot.: wat

+ [krit] vs. 216 staen, Ot.: gaen,

+ [krit] vs. 217 daer Ot.: dien

+ [krit] vs. 218 een rond te samen Ot.: tot eene ronde

+ [krit] vs. 221 jn syne woorden Ot.: door heen sijn seggen

+ [krit] vs. 225 Godt, HS. eerst: Hoop, uitg. 1619: hoop,

[p. 155]

 

^{++++++++++++++++}10. Maer den sevensten dach is den Sabbath des Heeren uwes Godts: Dan sult ghy geenen arbeyt doen, noch u Sone, noch u Dochter, noch u Knecht, noch u Dienstmaecht, noch u Vee, noch de Vreemdelinch die in uwe Stadt-poorten is.

11. Want in ses daghen heeft de Heere Hemel ende Aerde ghemaeckt, ende de zee, ende all datter in is, ende hy rustede den sevensten dach, daerom seghende de Heere den Sabbath-dach, ende heylichde den selven.

 

Wilt ghy jn 's levens loop v selven niet verliesen,

 

Volght myne ganghen naer: Wie sal het schepsel kiesen

235

Voor stierman, voor beleydt, voor loot, voor waterpas

 

Dan die hem heeft gemaeckt het ghen' hy niet en was?

 

Om uyt een ydel Niet een groot All te verwecken,

 

Om uyt de duysterheyt het claere Licht te trecken,

 

Om alles t'overcle'en met een ghemeyne Locht

240

Die 't hooghe van het leegh' voor altydt scheyden mocht.

 

Om 'tdrooghe van het nat bescheydelyck t'ontcleven

 

Om d'aerde Vrucht en Zaet gewillich te doen geven.

 

Om Jaer, maendt, dach en uer, by Sterren, sonn' en maen,

 

Een ongefeylde loop gestadich te doen gaen.

245

Om 'tvlugge cleyn-gebeent de locht te doen doorsnyden,

 

'Tgeschubde zee-gediert door 'twater te doen glyden.

 

Om 'tcruypsel voete-loos, om vier-voet allerhandt

 

Beyd Elephant en mier te brenghen op het landt

 

Om 'tlaeste meester-stuck, het cort-begrip van allen

250

De cleyne werelt, Mensch, naer myn goet wel-gevallen

 

Te schapen, als een Heer die alles heerschen mocht,

 

Ses daghen hebb' jck daer vry-willich jn verwrocht.

 

Den sevenden gerust, geseghent en gepresen,

 

Voor eewich t'myner eer geheylight heeten wesen.

255

Ses daghen zal den tydt van uwen arbeyt zyn,

 

Ses daghen hooren V, den sevenden js myn,

 

Dien zult ghy, Israel, voor mynen Sabbath kennen,

 

Daer sult ghy uwen Zoon, v Dochter aen gewennen,

 

V affgesloofde vee, u Dienaer man off meyt,

260

Den vreemdelingh daerby die t' uwent binnen leyt.

 

Dien sult ghy aen myn woordt, aen lofsang en gebeden

 

In mynen naem vergaert, Godts-dienstelyck besteden,

+ [krit] vs. 238: Gen. 1:3. 4. 5.

+ [krit] vs. 239: Gen. 1:6. 7. 8.

+ [krit] vs. 241: Gen. 1:9. 10. 12. 13.

+ [krit] vs. 243: Gen. 1:14. 15. 17. 18. 19.

+ [krit] vs. 245: Gen. 1:20. 21. 22. 23.

+ [krit] vs. 247: Gen. 1:24. 25.

+ [krit] vs. 249: Gen. 1:26. 27. 28.

+ [krit] vs. 253: Gen. 2:2. 3.

+ [krit] vs. 237 groot All Ot.: All-Om

+ [krit] vs. 238 claere Ot.: beter

+ [krit] vs. 245 de locht te doen doorsnyden HS. eerst: de wolcken te doen snyden

+ [krit] vs. 248 brenghen uitg. 1619: setten

+ [krit] vs. 251 alles heerschen Ot.: 't all beheerschen

+ [krit] vs. 255 den tydt Ot.: de spann

+ [krit] vs. 260 t' uwent binnen HS. eerst: t' uwen huyse

+ [krit] vs. 261 lofsang HS. eerst: Psalmen

[p. 156]

 

^{+++++++++++++++}

 

Ontloopen 'swerelts sorgh, begheerlyckheyt en lust,

 

Verheffen 'tvlugge hert naer d'onbepaelde rust

265

Naer 'tSabbath zonder endt, den ghenen toegeschreven

 

Die 'tSabbath haer's gemoets myn goedheyt overgeven,

 

Die van het boose werck jn ruste leggen stil

 

En maken mynen Gheest den Meester van haer wil.

12. Ghy sult u Vader ende uwe Moeder eeren, op dat ghy langhe leeft opter aerden, ende dat het u wel gae inden lande dat u de Heere uwe Godt gheven sal.

'Tweerspannigh trots gemoet en wil jck niet verdragen,

In 't sacht, gehoorsaem hert js alle myn behagen,
Gehoorsaem zult ghy zyn den Wille, keur, en wet
Van die jck over V als hoofden hebb' geset
Den Vader, die V heeft beyd' lichaem ende leven
Door myn bestuer en macht geschapen en gegeven,
De moeder die V heeft gedraghen en becrocht
In swaricheyt gebaert, in sorghen op gebrocht,
Plicht, eerbiedt en ontsach sult ghy haer beyde toonen,
Hun liefde t' aller tydt beleefdelyck beloonen,
In band' en ballingschap, jn overlast en pyn,
Sult ghy haer toeverlaet, troost, heyl, en hulpe zyn:
Den avondt haeres tydts, haer sware leste daghen
Zal hun V morgen-son bly-geestich helpen draghen.
Swyght nederich en lydt, straft haer geboden niet,
In recht off ongelyck buyght onder haer gebiedt.
Der Landen overheyt, en wereltlycke machten,
Zal uwer yeder een voor myn gesanten achten,
Zy sitten op den Stoel die jck haer hebb' gestelt,
Haer menschelyck gebiet js Goddelyck gewelt
Des Vaders jn syn huys, des Coninckx jn syn landen:
De wetten syn myn woordt, de Princen zyn myn handen.
Begheeft V onder haer (doch redelyck) ontsach,
Te loone zult ghy zien een langhe levens-dach,

+ [krit] vs. 265: Isai. 66. 23.

+ [krit] vs. 269: Leuit. 26:18. 19. Deuter. 11:27.

+ [krit] vs. 286: Rom. 13. 1 Petr. 2:13. 14. Tit. 3:1.

+ [krit] vs. 289: Exod. 18:19. 20. 21. Act. 4:17. 18. 19. 5:29.

+ [krit] vs. 263 HS. eerst: Ontvliegen Ot.: Versetten

+ [krit] vs. 264 'tvlugge Ot.: 't trage

+ [krit] vs. 269 HS.: wil eerst: zal dan: can Ot.: 't Weerspannige gemoet en sal Ick noyt verdragen,

+ [krit] vs. 274 uitg. 1619: Door Mijner handen cracht gheschapen Ot.: veroorsaeckt

+ [krit] vs. 276 swaricheyt Ot.: levens-nood

+ [krit] vs. 278 liefde HS. eerst: weldaet

+ [krit] vs. 280 Ot.: Sult ghy haer eerste troost, en laeste hulpe zijn.

+ [krit] vs. 282 bly-geestich Ot.: ten blijdsten

+ [krit] vs. 283 haer geboden HS. eerst: haere woorden uitg. 1619 eveneens.

+ [krit] vs. 287 die jck haer HS. eerst: daer jckse

+ [krit] vs. 290 De wetten HS. eerst: Haer wetten syn HS. eerst: js

[p. 157]

 

^{+++++++++++++++++}

 

Te loone vol gelucks de voor-beloofde kusten

 

Het rycke Chanaan besitten en berusten,

295

Te loone zult ghy zyn oneyntelyck verheught,

 

In 't Hemelsch Chanaan, d'onsprekelycke vreught.

13. Ghy en sult niet dooden.

Leeft vredelyck jn rust met uwen even naesten,

Verstout V niet syn Doot ontydelyck te haesten.
'Tjs myn gelyckenis, myn maecksel en myn beeldt,
Die van V noch jn Ziel noch lichaem niet en scheelt.
Schendt myne wercken niet: myn gramschap zal bestortten
Die 'tminste menschen-lidt zal schaden off vercortten.
V eyghen vleesch en bloedt behoort my eyghen toe,
Staet my u leven aen, wat zyt ghy 't selver moe?
Ick stell' V stervens uer, wie zalse niet verbeyden?
Ick voeghe ziel en lyff wie zalse derven scheyden?
Zal eenen druppel bloets ter aerde syn geraeckt
In spyt en weder-wil van die hem heeft gemaeckt?
Wee allen die de handt aen myne rechten steken;
V onschult, Israel, zal jck, off niemandt, wreken,
My comt de wrake toe: Wee, die zyn Broeder slaet,
Off met de tonghe quetst, off metter hertten haet.

14. Ghy en sult niet echtbreken.

Elck voughe synen staet naer syn ontfangen crachten,

Die syn genegentheyt can dwinghen en verachten,
In woordt en wercken kuysch, van hertten onbesmet,
Onthoude synen sin van 'thouwelycsche bedt.
Veel beter connen my d'ontbonden vrye sinnen
Dan 'thuys-besorghde hert believen en beminnen.
Die niet en can weerstaen den moeyelycken brandt

+ [krit] vs. 297: 2. Cor. 13:11.

+ [krit] vs. 308: Rom. 12:19. Deut. 15:9. 32. 35. Leuit. 19:16. 17. 18.

+ [krit] vs. 313:1. Cor. 7:7. 8.

+ [krit] vs. 317:1. Cor. 7 32. 33.

+ [krit] vs. 319:1. Cor. 7:9. 1. Thess. 4:3. 4.

+ [krit] vs. 294 Het rycke uitg. 1619: Van 't rijcke

+ [krit] vs. 295 zult ghy zyn Ot.: 't aller end

+ [krit] vs. 296 d'onsprekelycke Ot.: de noyt begrepen

+ [krit] vs. 297 Ot.: Leeft in een even rust met even Vriendt en Naesten

+ [krit] vs. 305 HS. eerst: Ick stelle V haer uer dan: doot uitg. 1619: Ick stelle stervens uer

+ [krit] vs. 307 eenen Ot.: Ick een syn Ot.: sien

+ [krit] vs. 308 heeft Ot.: hebb'

+ [krit] vs. 313 synen staet Ot.: maet en staet

+ [krit] vs. 314 dwinghen en Ot.: dwingende

+ [krit] vs. 316 sin HS. eerst: lust uitg. 1619: syne jeucht

+ [krit] vs. 317 d'ontbonden vrye Ot.: de kommerloose

+ [krit] vs. 319 weerstaen HS. eerst: ontgaen uitg. 1619: Die niet ontgaen en can

[p. 158]

 

^{++++++++++++++}

320

Van 't sondigh lusten-vier, beghev' hem jnden bandt,

 

Bepale synen lust, verplichte syn begheeren,

 

Syn ziele te geval, en myn gebodt ter eeren.

 

Dits d'eewigh echten knoop, 'tonbrekelyck verbondt,

 

In mynen naem begost, in myne Wet gegrondt.

325

Vervloecket zy den man die selver syn gedachten

 

In synes naesten bedt oneerlyck laet vernachten,

 

Vervloecket zy de Vrouw die haren Camer-raedt

 

Den minsten ooghen-lonck jn overspel ontslaet.

15. Ghy en sult niet stelen.

Laet yeder een de Vrucht van syn besweette Jaren

Besitten ongemoeyt, en vredelyck bewaren:
Den mensche raeckt aen goet noch have by geval,
Van myn ryck-milde handt, van boven comt het al;
Die 't synen Broeder neemt, heeft my voor eerst bestolen,
Noyt bleve Dievery voor myn gesicht verholen.
Wacht strooper op het velt, wacht roover onder 'triet,
Ontgaet des rechters handt, myn oogh ontloopt ghy niet.
Wacht vrecke woecker-dieff, die op 't oneerlyck schrapen
By daghe niet en rust, by nacht verlet te slapen,
Wacht schatteren myns Volckx die vander armen bloedt
Onmenschelyck versaet uws hertten overvloet.
Ick houde rekeningh van all' u boos bedryven,
Dat zal jck t'syner tydt voor myn gericht beschryven,
En myn lanckmoedicheyt, myn uytstel en verdrach
Vergelden met den schrick van zoo veel swaerer slach.

16. Ghy en sult gheen valsche ghetuyghenisse spreken teghen uwen naesten.

Onwaerheyt, achterclap, bedrieghelycke woorden

Zyn grouwelen voor my en geestelycke moorden;

+ [krit] vs. 324: Gen. 2. Math. 5:28. Rom. 7:7.

+ [krit] vs. 331: Ps. 104:27. 28. Prou. 10:22.

+ [krit] vs. 336: Luc. 3:14.

+ [krit] vs. 337: Luc. 6:35. Ps. 15:5. Exod. 22:25. Leuit. 25:36. Isai. 33:15. Luc. 3:13.

+ [krit] vs. 320 beghev' hem Ot.: getroost' sich

+ [krit] vs. 322 ziele HS. eerst: sinnen

+ [krit] vs. 329 yeder een Ot.: yder van

+ [krit] vs. 330 Ot.: Het ongemoeyt besitt,

+ [krit] vs. 331 Ot.: Der Menschen raeckten geen aen have

+ [krit] vs. 337 schrapen HS. eerst: rapen

+ [krit] vs. 338 verlet HS. eerst: vergeet uitg. 1617 eveneens.

+ [krit] vs. 341 all' u Ot.: all dat

+ [krit] vs. 343 uytstel en HS. eerst: Goddelyck uitg. 1619 eveneens.

+ [krit] vs. 345 achterclap, bedrieghelycke Ot.: achter-hoon, twee-duydelicke

[p. 159]

 

^{+++++++++++++++++++++}

 

En meer als dievery: Wie quetst syn broeder meer

 

Off die hem neemt syn goedt, off die hem steelt syn eer?

 

Het snelle Tonghen-bladt en hebb' jck sonder reden

350

Veel cortter niet getoomt, dan 's lichaems ander leden,

 

Meest alle zyn gepaert, dit staeter maer alleen

 

Gewortelt jn het vleysch, becingelt jn het been.

 

Wel hem die sonder leedt van vrunden en gebueren

 

Zoo sorghelycken lidt can dwinghen en bestueren,

355

Die liever 'snaesten schandt stil-swyghende bedeckt,

 

Dan yemandts goeden naem met loghenen bevleckt.

 

Dien gave, noch geschenck, noch vrees noch hop' en buyghen

 

Om teghen syn gemoet bedrieghelyck te tuyghen.

 

Schout loghen-tael, myn Volck, ter liefde van V Godt

360

Die d'achterclapper hoont, den loghenaer bespot.

17. Ghy en sult niet begheeren uws naesten huys. Ghy en sult niet begheeren uwes naesten Wijff, noch sijnen Knecht, noch sijn Dienstmaecht, noch sijnen Osse, noch sijnen Ezel, noch eenich dinch dat uwen naesten heeft.

Geveynsde Heylicheyt en zal my niet bedrieghen,

Voor my en can den mondt het Herte niet belieghen,
Oock ben jck met den tooch van buyten niet gepaeyt
Daer 'therte herwaerts treckt, en 'tooghe derwaerts draeyt.
Laet niemandt op den schyn van syne sonden rusten,
Ick wachte wil noch daet, jck straff de boose lusten.
Wie 's broeders Huys off goet, uyt giericheyt beweecht,
Bedecktelyck verwenscht, heeft Dievery gepleecht;
Wie syn begheerlyckheyt jn 't minste heeft begeven
Tot 'snaesten wyff off maecht, heeft overspel bedreven,
Wie om syns broeders Doot, onredelyck verstoort,
Tot syner wraecke hoopt, js schuldich aen een moort.
Swicht vleeschelyck vernuft, myn wille sy v reden,
Wie salder tegen staen? wie isser om t' onvreden?

+ [krit] vs. 353: Ps. 15:3. 141:3.

+ [krit] vs. 355: Prou. 10:12.

+ [krit] vs. 359: Ephes. 4:25.

+ [krit] vs. 361: Ps. 139:2.

+ [krit] vs. 363: Math. 5:20.

+ [krit] vs. 365: Prou. 16:2. 21. 2.

+ [krit] vs. 369: Math. 5:28.

+ [krit] vs. 372: Math. 5:22. Isai. 45:9. 1. Sam. 3:18.

+ [krit] vs. 347 quetst HS. eerst: schaedt

+ [krit] vs. 349 Het snelle Ot.: 't Veelvoudigh

+ [krit] vs. 350 's lichaems HS. eerst: alle d'

+ [krit] vs. 352 becingelt uitg. 1619: besloten

+ [krit] vs. 355 stil-swyghende Ot.: al swijgende

+ [krit] vs. 356 yemandts, HS. eerst: synen met loghenen Ot.: al liegende

+ [krit] vs. 357 gave Ot.: vrienden

+ [krit] vs. 360 d'achterclapper HS. eerst: den bedriegher

+ [krit] vs. 361 Geveynsde Heylicheyt Ot.: Schijnheiligh' masker-deughd

+ [krit] vs. 363 Oock ben jck Ot.: Ick worde tooch HS. eerst: schyn Ot.: thoon

+ [krit] vs. 365 schyn Ot.: glimp syne sonden HS. eerst: syne wercken Ot.: buyten-wercken

+ [krit] vs. 367 uitg. 1619: Wie 'sanders Huys off Beest

+ [krit] vs. 374 salder Ot.: wilder

[p. 160]

 

^{++++++++++++++++++++}

375

Wie roepter myn gebodt voor 'tmenschelyck gerecht?

 

Ick, de Rechtveerdighe, Ick, Israel, Ick segh 't.

 

 

 

Jae, Heere, 'tjs V woordt, 'tsyn V beschreven wetten,

 

Daer naer wy onsen loop verbonden zyn te setten,

 

Daer van het minste punt vertreden off gefaelt

380

D'onsterffelycke Doot rechtvaerdelyck behaelt.

 

Daer door de swacke ziel in een van all vervallen

 

Voor V gerechticheyt straff-schuldich js van allen.

 

En zult ghy hierop dan te rechte met ons gaen,

 

Waer js hy, Groote Godt, die voor V zal bestaen?

385

Waer 't maecksel uwer handt jn syn geheel gebleven,

 

En hadden wy V, Heer, moetwilligh niet begheven,

 

Wy derfden opwaert zien: De crachten waeren daer

 

Om V gebodt en Wil jn als te comen naer.

 

Nu leyt dat groote licht, die Goddelycke gaven

390

Door eenen, jn ons all, erff-sondelyck begraven.

 

Nu isser vanden mensch ter werelt gheen vermaen

 

Die 'tminste goet can doen, can dencken, off verstaen.

 

Selff, Heere, daer Ghy werckt; daer ghy het nieuwe leven

 

In 't nieuw-herboren hert van nieuws bestaet te geven,

395

Valt strydt en tegenstandt, door een verscheyden Wet

 

Die tegens d' uwe stelt haer moghelyck belet.

 

Waer zyn ons Vruchten dan, waer zyn ons' Offeranden?

 

Wat zal een leghe handt op uw altaren branden?

 

Wat zal hy brenghen op zyn Schepper te geval

400

Die alles schuldich js, en niet en heeft met al?

 

Dus comen wy van V, Genadich Vader, halen,

 

Het ghen' ghy van ons eyscht; de middel om betalen

 

Van die wy schuldich zyn; Siet ons' ellenden aen

 

In 't aengesicht van hem die voor ons heeft voldaen,

+ [krit] vs. 379: Deuter. 27:26. Math. 5:19. Gal. 3:20. Iac. 2:10. Ps. 130:3. 143. 2.

+ [krit] vs. 387: Gen. 1:27. 31. Eph. 4:24. Col. 3:10. Rom. 5:12. 14. Ps. 14:3. 53:2. 4. Rom. 3:10. Rom. 7:23. Rom. 12:1. 1 Petr. 2:5.

+ [krit] vs. 404: Rom. 4:25. Hebr. 9. 12. 1. Cor. 1:30.

+ [krit] vs. 378 onsen loop Ot.: Will en daet

+ [krit] vs. 379 vertreden off Ot.: onachtsaemlick

+ [krit] vs. 381 vervallen uitg. 1619: ghevallen

+ [krit] vs. 382 Voor uitg. 1619: In van HS. eerst: voor

+ [krit] vs. 383 En HS. eerst: Maer uitg. 1619 eveneens. hierop dan Ot.: dus en dus

+ [krit] vs. 385 'tmaecksel HS. eerst: 'tschepsel uitg. 1619 eveneens. jn syn geheel HS. eerst: jn d'eerste form Ot.: op d'eerste leest

+ [krit] vs. 387 derfden HS. eerst: dorsten uitg. 1619 eveneens.

+ [krit] vs. 388 en Wil Ot.: door V

+ [krit] vs. 387, 388 K.b.: Daer waren krachten toen Om Uw Gebod door U in alles te voldoen.

+ [krit] vs. 389 Goddelycke Ot.: Engel-tijcke

+ [krit] vs. 392 Ot.: Die 't goede kan, hoe doen? ja dencken, ja verstaen.

+ [krit] vs. 394 't nieuw-herboren Ot.: 't wederschapen

+ [krit] vs. 398 uw altaren HS. eerst: uwen altaer uitg. 1619 eveneens.

+ [krit] vs. 399 brenghen op Ot.: offeren

+ [krit] vs. 401 Vader Ot.: Eischer

+ [krit] vs. 402 Het ghen' Ot.: Soo veel

+ [krit] vs. 404 Ot.: In Syn' onnoosel' wond',

[p. 161]

 

⁺⁺⁺

405

Laet syn' onnooselheyt voor onse schulden spreken,

 

Laet uwes torens slach op syn verdiensten breken,

 

Laet syn geleende straff, en onverdiende pyn

 

Op uwen altaer Heer ons vollen offer zyn.

 

Zoo zal V goedicheyt op aerd' en hemel wesen

410

In eewen eewicheyt geheylight en gepresen,

 

Zoo v gerechticheyt den Volckeren bekent

 

D'een' onuytsprekelyck en d'ander zonder

 

Endt. 4^o. Cal. Septemb. (29 Aug.)

+ [krit] vs. 405 onnooselheyt Ot.: onschuldigheid

+ [krit] vs. 408 Heer Ot.: eens

+ [krit] vs. 409 op aerd' en hemel Ot.: om hoogh, om laege

1. Cor. 3. 19.
Sapientia mundi hujus stultitia apud Deum¹⁾⁺⁺⁺.

C edite Terrarum claudae moderamina Leges,
O ccidat ad Solem Cynthia vestra meum:
N auigat ad summo defixum sydus Olympo
S cilicet, haec animi quassa carina mei.
T ollor; Aue Tellus, superas libet ire per auras;
A nnue Coelorum Rector et affer opem;
N itimur in vanos, nisi Te praeeunte, labores,
T ende manum, persto; tolle, relabor item.
E rige diuino trepidam sufflamine mentem,
R estat in auxilio spes rediuiua tuo.

Prid. Id. 7b. (12 Sept.)

1) Ot., III, 98; K.b., I, 27. Het HS. staat op hetzelfde klad als het vorige gedicht; het opschrift ontbreekt. Het eerst gedrukt achter de Christelijcke bedenckinghen (1619).

+ [krit] vs. 3 summo Ot.: patrio

+ [krit] vs. 4 Ot.: Sic etiam mentis quassa carina meae.

+ [krit] vs. 8 praceunte HS. eerst: ducente

Grill off Haechsche herder-boeren-luyt-liedt op het Amsterdamsche visscher-fluyt-riet van Anna Roemers. Ende van het besluyt aende ed. heere myn heere Van Asperen²⁾⁺.

Roomsch gespan Veneetsche berders,

Tweede Vryster van ons' Herders,

Haechsche maecksel Fransche crop,

2) Ot., VI, 143; K.b., I, 468. Zoo luidt de titel oorspronkelijk in het HS. Latere titel en Ot.: Yet boerighs, Aenden Vryheere van Asperen, aengaende Ioff. Anna Visschers. K.b.: Boeren-tael, Aen den Vryheer van Asperen. De tekst is genomen naar een HS. op het Amst. Archief; in de Bibl. der Kon. Acad. is het afschrift, dat H. naar de drukkerij zond, om in de Ot. te worden opgenomen.
Rutger Wessel Baron van den Boetzelaer, Heer van Asperen, werd in 1566 geboren, huwde in 1598 Amelia, dochter van Marnix van St. Aldegonde, die in 1604 stierf, en later Maria van Suilen. Hij stierf 1 Oct. 1632. Huygens was bevriend met dezen edelman, die letterkundige werd, toen hij ten gevolge van een zwaren val de militaire loopbaan vaarwel moest zeggen.

+ [krit] Voor Visscher-fluyt-riet in den titel van het oudere HS. eerst: Roemer-fluyt-riet

[p. 162]

 

⁺⁺⁺⁺⁺⁺

 

Fransche stellingh Haechsche cop

5

Haechsch' Veneetsche-Fransche spanen,

 

Luyt, getuyghe van myn tranen,

 

Luyt, getuyghe van myn vreucht,

 

Van myn onbevleckte jeught:

 

Luyt, toecomende verblyden

10

(Emmers wilt den Hemel lyden)

 

Van myn grijse ouderdom;

 

Luyt, myn stille Treves-trom,

 

Luyt myn fluyt en myn Trompetten,

 

Luyt myn feest en myn bancquetten,

15

Luyt, myn heusch onnoosel spel,

 

Myn vermaeckelyck gequell.

 

Luyt, myn voorspraeck byde meysges,

 

Die zoo menich duysent reysges

 

Duysent knechges wel gepaert,

20

Om een boomptgen hebt vergaert.

 

Luyt, myn sleutel totte Camers

 

Daermen sonder gouden hamers

 

Selden jn geraeckt off niet,

 

Daermen 't Volckgen niet en siet

25

Dan gedoken jnden doncker,

 

Daer het Manne-volck heet Joncker

 

Daer de Vryster Juffer heet,

 

Daer men altydt suycker eet;

 

Daer de deuren en de mueren

30

Met ferwiele langhe lueren

 

Syn behanghen en bedeckt;

 

Daermen mette boere geckt,

 

Daer het altydt js voll reucken

 

Minn off meer als in een keucken,

35

Daer de leren-wanten duym

 

Steeckt vol muskes en barfuym.

 

Daer de mantels en de craghen

 

Zoo veel vreemde cleuren draghen

 

Dat het jn een mensch syn oogh

40

Flickert als een reghenboogh.

 

Daermen heele winter-nachten

 

Met het bloote hooft moet wachten,

 

Om een handtge vol gewins,

+ [krit] vs. 11 grijse later HS. eerst eveneens, dan: dorren

+ [krit] vs. 13 in het latere HS. veranderd als: Luyt, mijn fluyt, myn doove trompen,

+ [krit] vs. 14 in het latere HS. veranderd als: Luyt, mijn feest, myn druyven-dompen,

+ [krit] vs. 18 in het latere HS. veranderd als: Die wel zess, wel zeven

+ [krit] vs. 19 Duysent later HS. veranderd in: Seven knechges eerst: troosges

+ [krit] vs. 34 in het latere HS. veranderd tot: Recht als in een kermiss keucken

[p. 163]

 

⁺⁺⁺⁺⁺⁺

 

Op een' Hartigh off een Prins.

45

Luyt, myn eerste wech-bereyder

 

Totten grooten Menschen-weyder

 

West benoorden 't Noorder Meer

 

(Japick, dunkt my, hiet den Heer)

 

Die syn hooch-geleerde ooren

50

Om den Herder-tramp te hooren

 

Die ghy hem te wille sloeght,

 

Goedertieren heeft gevoeght,

 

Luyt, by Luyten vergeleken

 

Die voor Luyten noyt en weken,

55

Luyt die meesters jonghen naem

 

Maeckt bekent en aengenaem,

 

Twee mael seven jaer geluystert,

 

Meer bevochten dan verduystert,

 

Luyt, te veel gepresen Luyt,

60

Stopt u snaren, Anna fluyt.

 

 

 

Wt was den Boeren-deun zoo haest het Herder-wicht

 

Syn Anna, synen schrick creech naerder jn 't gesicht.

 

En sach haer 'tfluytgen vast van alle canten claren,

 

En sach een jonghen rey rontsom haer lyff vergaeren,

65

En sach het soet geswel van d'een en d'ander koon

 

Daermede zoo hem docht, Sy peylde nae den toon.

 

Ghy die het Visscher-liedt aen uwe croon gehangen,

 

Geluckigh Heer-Poëet gehoort hebt en ontfangen,

 

Ghy die verstaet hoe verr' een Amsterdamsche fluyt

70

Verdooft en overtreft een' Haechsche herder luyt,

 

Spreeckt vonnis tusschen tween, off niet des' lompe jongen

 

Syn schraele darm-geschrap voorsichtich heeft bedwonghen

 

Daer Anna quaem ter baen: Off 't niet is, zoo hy meent,

 

Best tydelyck geswicht, eer schandelyck verbeent.

 

3^o. Id. (11) Nouemb.

+ [krit] vs. 46 in margine: Hom. ποιμὴν λαῶν

+ [krit] vs. 55 in het latere HS. veranderd als: Luyt, die uwen Trampers naem

+ [krit] vs. 56 in het latere HS. veranderd als: Kondigh maeckt

+ [krit] vs. 67 Visscher-liedt ander HS.: Roemer-liedt

+ [krit] vs. 70 in het latere HS. veranderd als: Verketelt en verdooft

+ [krit] vs. 73 in het latere HS. vernederd als: Daer Annaes keel verscheen:
Al die veranderingen zijn in Ot. en K. overgenomen.

Op 't claechdicht van Anna Roemer Visschers aen d'heere Grotius¹⁾⁺.

Swijcht Rym-beroemde tongh, still over-vrouw verstandt,
Beydt letter-rycke pen, rust ruste-loose handt,

1) L., 47; Dr. N. Beets, Alle de Gedichten van Anna Roemers Visscher. II. 42. Onder het vers van H. staan de versregels:

Terras licet, inquit, et undas

Obstruat, at certe coelum patet, ibimus illac.

Anna Roemers had een gedicht geschreven op de gevangenschap van Hugo de Groot (zie Beets, blz. 40); het staat op hetzelfde blad als het vers van H.

+ [krit] vs. 2 Beydt eerst: Wacht

[p. 164]

 

En ghy medooghend oogh, spaert V geleerde tranen,

 

De rechte schreyens-tydt zal selver syns vermanen;

5

Wanneer haer (Och! off noyt) een altydt wrede Doodt

 

Zal roemen t'onser spyt den overgrooten Groot

 

Te hebben doen betreên de veer-schuyt aller zielen.

 

Wat segh jck, schreyens tydt? Noch zalmen dan de wielen.

 

Noch de Victorie-Coetz van 'swerelts Wonder-faem

10

Zien voeren d'eere-vracht van synen trotsen naem.

 

Hoe zouden van nu aff dry wallen en dry grachten

 

Dien meer als Dedal-geest besluyten en versmachten,

 

Daer van bekennen zal d'oyt onverwonnen Doodt

 

Op sulcken harden stael is myne Zeyssem loodt.

 

17^o. Nouemb.

Besluyt genomen uyt de rasende liefde-coorts. Aen 't vrouw-volck in 't Gemeen¹⁾.

Wie hadde Venus doch zoo snellen fellen schicht
Gedreven jn de borst? Haer eyghen blinde wicht.
Maer was hy niet haer kindt, en was sy niet syn' moeder?
De Lecker en verschoont noch bloedt-verwandt noch broeder.
Maer was zy selver niet Vooghdinne van syn' handt?
Meestersche van het vier, maer slave van den brandt.
Maer was zy niet Goddin om syn gewelt te weeren?
Gheen Goddelycke maegh can dat fenyn verteeren.
Och sterfflyck Vrouw-gediert, Doel-witten van de Min,
Ontstekelycke waer, nu comt my jnden Sin,
Cost Venus noch als Moer, noch als Voochdin syn' banden,

Noch als Goddin ontgaen syn kinder-pyl-gewelt,

Wat moet het grouwelick tot uwent zyn gestelt,

Die eens al watter smoockt mocht luchterlaegh zien branden!

17^o. Nou.

1) Ot. VI, 103; K.b., I, 478. Zoo luidde de titel oorspronkelijk in het HS.; later is hij veranderd in: Op de Fabel van Venus ende Adonis. Tegen de Vrouwen, zooals wij ook in de uitgaven lezen.

Teghen besluyt voor 't vrouw-volck¹⁾⁺.

Was Venus liefde-geck, wie can daeruyt besluyten
Dat Vrouwen jn 'tgemeen off niet off weynich stuyten.

1) Ot., VI, 104; K.b., l, 479. De titel luidde oorspronkelijk zoo en is later veranderd in: Op de selve, Voor de Vrouwen, zooals ook in de uitgeven staat.

+ [krit] vs. 2 liefde-geck Ot.: broecke-broeds

[p. 165]

 

Al was zy haest in brandt dat hadde syn waerom,

 

Wien byt de Duyvel eer dan dieder met gaet om?

5

Waer wordt het lichter nat dan jnde vochte plasschen?

 

Waer maecktmen lichter vier dan jnde gloeyend' asschen?

 

Wat zouse zyn als Vonck die heel de werelt braeyt?

 

Wat zouse syn als hoer die al de coppels draeyt?

 

Die quo s. (17 Nov.)

Sur les froideurs d'Adonis a dame A.D.G¹⁾⁺.

Ie ne m'estonne point du desdaigneux refus
D'Adonis; aussi bien n'estoit ce qu'à Venus.

Anne mais s'il n'eust veu de vos yeulx que l'idée,

Ie n'aye point de nez s'il ne vous eust aimée.

Postrid. (18 Nov.)

1) L., 48 Noot. Het versje is bij de Nederlandsche HSS.; het staat op hetzelfde blad als de beide vorige verzen.

+ [krit] vs. 4 eerst: Il se fust enragé

(Aen Dorothea van Dorp)²⁾⁺.

the, de soetste van ongs bueren,
Al dit goetjen selje stûeren
Naje groene Groenevelt:
Siet toe datje 't wel bestelt.
Inden eersten selje'r vinnen
Ien beschreven glas van binnen:
En daer in ien stuck papier,
Met ien veersjen drie off vier,
Van die man sen hooghe tarmen,
Die ongs buer-wyfs blancke narmen
Soo ongdieftelycken net
Op ien rijmpjen heyt eset.
Item isser noch ien stickjen,
Off ien cluchjen, off ien quickjen
Van ien Haeghse boere-jool
Vors ekropen uyt de kool:
Van ien jonghe plompe lecker,

2) L., 48. Het vers heeft geen titel, maar is blijkbaar tot Dorothea gericht. Dat blijkt niet alleen uit vs. 28, maar vooral uit den aanhef The; in de brieven toch van Huygens aan Dorothea (Lettres françaises), wordt zij wel Thehe genoemd. Het gedicht is niet gedateerd en ik ben niet volkomen zeker, dat het handschrift van H. zelf is.
Toch is het vers zonder eenigen twijfel van H. en moet het in dezen tijd worden gesteld. Vgl. het volgende vers en Tvrouwe-lof (23 Jan. 1620), vs. 101, 102. Het hier in vs. 9 genoemde vers op ‘ongsbuer-wyfs blanks narmen’ schijnt verloren te zijn; met de ‘Haeghse boere-jool’ (vs. 15) wordt de Grill (zie blz. 161) bedoeld.

+ [krit] vs. 3 Groenevelt is Philips Doublet (gest. 1674) o.a. burgemeester van den Haag en ontvanger-generaal.

[p. 166]

 

Die soo kies is en soo lecker

 

Soo hy doen mocht wat hy wou

20

Dat hy numment prysen sou,

 

Numment minnen, numment vieren

 

Numment eeren, numment cieren

 

Dan de soetste fraeyste meyt

 

Die oyt aerd' edregen heyt.

25

Waer by all' ongs aare troosjes

 

Komen lyck verlepte roosjes

 

Lyck ien knip-slach by ien worp.

 

Lyck ien huysien by ien dorp.

 

Doch moer: as je 't hebt elesen,

30

Raet wie mach het meysien wesen:

 

Asje siet op't schreeven glas

 

Denckt wie dat het knechje was.

(Aen joffr. Van Trello.)¹⁾

Grilligh trilligh Trilloos kindt
'Khad je dapper wel esint
Waerje niet zoo licht van belghen,
Dat en ken ick niet verswelghen
Datje zoo soudt mitter vaert
Raecken op je groote paert,
Om en hoop onnoosel grillen
Die men lestereys ontvillen
Tusse waeck en slaepe schier
'Savents, schat jck, byde Vier,
Om en onbeschoft versieren
Om en onbedocht vercieren
Datje giste t' jouwer schandt

1) L., 49. Het gedicht heeft geen opschrift, maar is blijkbaar aan één der meisjes Van Trello gericht. Charles de Trello, officier en kommandant van Loevestein, later, ten tijde van Leicester, schout van Utrecht, daarna bevelhebber van Herenthals, had uit zijn huwelijk met Clara van Persyn vier dochters. Toen hij, ongeveer in 1615, stierf, liet hij zijne vrouw in kommervolle omstandigheden achter. Eéne zijner dochters, Sara van Trello, was gehuwd met Frederik van Dorp (1547-1612), die uit zijn eerste huwelijk met Anna Schets van Grobbendonck 5 kinderen had, o.a. Dorothea. Eene andere, die ongehuwd is gebleven, was Lucretia, die wij nog meermalen zullen aantreffen. Waarschijnlijk is dit versje tot haar gericht. Zij was ouder dan Huygens en zal, toen haar nichtje Dorothea v. D. haar het voorgaande vers van H. liet lezen, zich boos hebben gemaakt en H. hebben geantwoord (zie Tvrouwe-lof, blz. 171, vs. 60, 62, 177, vlgg.). In de brieven, die H. en Dorothea wisselden, is telkens sprake van ‘Den Trello’, waarmede zeker Lucretia wordt bedoeld, die dikwijls bij hare zuster van Dorp in den Haag logeerde. (Vgl. J.F.M. Sterck, Charles de Trello en zijne dochter Lucretia in Oud-Holland. V, blz. 275-295). Lucretia is den 17den April 1663 te Delft, waar zij woonde, gestorven en daar in de Oude Kerk begraven (vgl. H.J. Eymael, Huygens-studiën, blz. 123).

[p. 167]

 

In men rympge was eplandt.

15

Com, jck moetj' en kunstge leeren;

 

'Kwill't noch al ten quaetste keeren,

 

'Kneem jck hadd' van iene meyt

 

Quaet eschreven, quaet eseyt

 

Om en aere wat te prysen

20

Om en aere te bewysen

 

Datter al wat onderscheyt

 

Tussen heur en aere leydt.

 

Jij, die 't meughelick zoudt lesen,

 

Zouwje wel zoo schielick wesen

25

Datje strack ter sprongh ter loop

 

Zoudt gelooven al den hoop?

 

Schole, moer, en leert jerst kennen

 

Wat de mans voor goedtge, bennen,

 

Wat den bouwen en den doeck

30

Al moet lyen vande broeck.

 

Zoo veul moetje van me hooren

 

Noyt en wasser knecht ebooren

 

Zoo ontydeljck oprecht

 

Zoo belacheljcke slecht

35

Die ghien leughens cost versinnen

 

Om te prysen hooft oft sinnen

 

Backes, ooghen, mongdt off haer

 

Van sen Vryster off sen Caer.

 

Meysges, 'kwilje niet bedrieghen

40

'Kmaeck perfessi van te lieghen

 

Waer jck jouluy raeck an boort,

 

Daerom as je van men hoort

 

Dat jck d'ien' off d'aere Vryster

 

Segh jn 't singhen 'tjs en lyster,

45

Segh jn 't treën 'tjs en paeuw,

 

Segh jn 'tclappen 'tjs en Caeuw,

 

Segh her ooghjes bennen Lichges

 

Segh her lonckjes bennen schichgies,

 

Segh her borsges bennen smout,

50

Segh her tuytges benne gout,

 

Segh her coontgies benne staeltgies,

 

Segh her lippgies benne craeltges,

 

S' heyt en halsge van yvoor,

 

Taetges witter as en moor,

55

Haetges softer as en bontge,

 

Bientges rapper as en hondtge,

 

Voetges smaller as en kindt,

 

Treetges luchter as en windt.

 

As je sucke malle dinghen

[p. 168]

 

⁺

60

Myn hoort spreken myn hoort singhen

 

Myn hoort speulen op men luyt,

 

Seght, de leepe lecker fluyt.

 

Maer (sel hier en wysert seggen

 

Die de quinten dworsser leggen)

65

'Tliegen js en sondigh stick.

 

Vaer, al weetje meer as jck,

 

Laetje zoo jn slaep niet wieghen,

 

Alle Vryen staet op't lieghen,

 

Al de Vreucht van broeck en rock

70

Rust op leughen en op jock.

 

Niettemin op sucke leughen,

 

Die al hier off daer toe deughen;

 

Want gelyck een grooten Heer

 

Keuninck, Keyser, Paus off meer

75

Tien mael hoogher wordt epresen

 

Dan hy oyt mocht waerdich wesen,

 

Niet om dat hy 't wesen cost

 

Maer om dat hy 't wesen most,

 

Zoo vergaet het menich reysges

80

Byde knechges en de meysges

 

Tgoetge geeft mecander op

 

Totten hooghen hemel top.

 

Niet om datte Vryers vinnen

 

Dat her Vrysters syn Goddinnen,

85

Off yet hooger as en mensch,

 

'Tjs en louter bloote wensch.

 

Dat's te seggen jsse moelick

 

'Kwouw se waer beleeft en goelick,

 

'Knoem de cleuter alle daegh

90

Zoo as jckse geere saegh.

 

Wel jck mach niet langher praeten,

 

'Khoop je selttet nouw schier vaten

 

Waeret rechte grondgat ley

 

Van al dat jck lestent zey

95

Om en meysgen te bestieren

 

Die ick sonder te versieren

 

(Als jck 't ommers segghen mach)

 

Liever sie as alden dach.

 

Daer jck me jn deucht en eeren

100

Wonder wel ken ackirderen,

 

Dien jck lieff heb met een maer,

 

Niet as vryster maer as Caer.

 

Zouwje daerom wille kyven,

+ [krit] vs. 96, 98 Die ick - Liever sie eerst: Die me - Meer behaeght

[p. 169]

 

Zouwje daerom cribbich blyven,

105

Dat en denck jck nummermeer.

 

Trouwe, doet vry dry mael meer

 

'Klaetje grollen, 'klaetje morren,

 

'Klaetje grimmen, 'klaetje knorren,

 

Quelligh krelligh Trellooskindt

100

'Khebj' al evewel esint.

 

10. 9b. (Nov.) raptim et ludibundus. vix trib. hor.!

La bergerie de La Haye a madame la princesse De Chimay,sur sa convalescence et son depart¹⁾⁺⁺.
Entrée de ballet.

Te voila donc, bel oeil, au dessus du malheur

Comme l'astre vainqueur
D'un nuage escarté:
Car que pourroijent les dieux sur la Diuinité?

Peusses tu nous laisser à mesure contents

De tes contentements;
Et qu'au bout de tes pleurs
L'enuie du Destin n'entamast nos douleurs!

De veoir ta guarison nos forests et nos champs

En vont retentissants
Bien-venu soit le jour
Qui te rend à ton ame et ton ame à l'Amour.

Mais de veoir ton depart il n'est bois ni rocher

Qui n'en vienne à pleurer,
Et semble en te perdant
Que nous ne voyons point Midi qu'en Occident.

Voilà comment le Ciel-jaloux de tes clartez

Tient noz coeurs arrestez
De contraires souhaits
Et nous charge à l'envi de joye et de regrets.

1) Ot., II, 47. Ook in klad. Van dat laatste luidde het opschrift oorspronkelijk: Entrée du Ballet presenté à Made. la Princesse de Chimay sur sa conualescence et son depart le 24^e. de Nouembre 1619. par La Bergerie de la Haye. Aan de ommezijde van het klad is bij de 2 eerste versregels muziek geschreven. De datum staat onder het klad.
Madeleine van Egmont, dochter van Karel, Graaf van Egmont, Prins van Gaveren, enz. en van Maria de Lens, huwde in 1613 Alexander van Aremberg, Prins van Chimay, graaf van Beaumont, enz., die in 1629 bij de verrassing van Wesel sneuvelde (vgl. M. Gachard, Etudes et notices historiques concernant l'histoire des Pays-Bas. 1890, blz. 521).

+ [krit] vs. 4 klad: Car qne pourroit le Ciel

+ [krit] vs 10 Bien-venu klad: Bien heureux

[p. 170]

 

Belle, l'esclair doré, qui nous a esblouïs

 

Autant que resjouïs,

 

Aurons nous le pouuoir

 

D'apprendre en un instant à te perdre et te veoir?

 

 

25

Adorable Soleil, au moins si tu ne luis

 

Qu'au point que tu nous fuis,

 

Promets nous en fuyant

 

Ton auguste retour au point de l'Orient.

 

21 Nouemb.

Paraphr. ex Anglico Ben. Johnson¹⁾.

Wie seyt dat Piet en Trijn niet commen over ien?
De bueren hebben dat der leven niet esien.
Piet maledyt den dach dat hy het Varcke trouwde,
Tryn zeyt het isset stick dat heur oyt meest berouwde,
Mocht Piet doen dat hy wouw hi quam noyt bij sen wyff,
Mocht Tryn doen datse wouw se raeckte noyt sen lyff.
Piet maeckt hem uytten bedd' voor dach en opter straeten,
Tryn doet ghien liever dingh dan buytens huys te praten,
Piet js bedruckt en stil zoo haest hi js in huys,
Tuys zitten byde man js Tryn her grootste cruys.
Piet wenst hem dickwils blindt om Tryns gesicht te schouwen,
Om Pieter niet te zien zou Tryn haer oogh uyt clouwen.
Piet wouw hi al verrott in 't kerckhoffs mesten lach,
Tryn roept schier alle daech om 'slevens lesten dach.
Piet zeyt daer's niet en kindt van him als vaer eboren,
Tryn zeyt daer isser ghien dat hem ken toebehooren,
Moet de vrouw mette man jn alles gaen te gaer
In iene wil en wens? Waer vontme liever paer?

27^o. 9b. (Nov.)

1) L. 52. Het is eene vertaling van het epigram On Giles and Joan van den Engelschen dichter (vgl. The works of Ben Jonson with notes, critical and explanatory, and a biographical memoir by William Gifford edited by L.t Colonel Francis Cunningham. London: Chatto and Windus, dl. III, blz. 232, Epigram XLII).
Ik teeken hier bij aan, dat ik elders in de Huygens-HSS. (Prosa Anglica, blz. 341) melding vond gemaakt van Jonson's blijspel Volpone; or, The Fox, dat in 1605 voor het eerst is gespeeld en in 1607 en 1616 gedrukt.