Gedichten. Deel 1: 1607-1623

[1615]

(I. Scaliger)²⁾.

Tel, las! tel estoit il, France, ton oeil, ta vie,
L'abysme de sçauoir, le grand subjet d'enuie,
Josephe Scaliger, Scaliger derechef,
Cest astre des sçavants, ce venerable chef.
Muse, c'est assez dict, l'horreur de ton silence
Luy donne plus de los que ta foible eloquence,
C'est assez voirement de prononcer le nom
De Phenix, pour chanter d'un Phenix le renom.

2) Het vers heeft geen opschrift.
Scaliger was 21 Jan. 1609 overleden. H. schreef het versje zeker na het bestudeeren van één zijner werken.

[p. 70]

⁺⁺

+ [krit] vs. 1 tandem andere lez.: nuper durus andere lez.: ignotus

+ [krit] vs. 3 defers andere lez.: tradis

Act. 1. Sc. 1¹⁾.
Tarqvinivs.

Id. (13) Apr.

Quis ille tandem pectori durus tuo
Successit hospes Tarquini, victas cui,
Sed ante pugnam, turpiter defers manus?

1) Het eerste gedeelte eener door Huygens ontworpen tragedie. In een ander cahier dan waarin de verzen staan geschreven, vinden wij na een schema van eenigszins ingewikkelde versmaten de volgende personenlijst: ‘Tarqvinivs, Lvcretia, Nvtrix, Comes Tarqvinij, Pver, Tricipitinvs, Valerivs, Collatinvs, Brvtvs, Chorvs.’ Dan op de volgende bladzijde het argumentum: ‘Tarquinius Superbus, septimus et vltimus Romanorum rex, a moribus cognomen adeptus, Tulliam Servy Tully filiam uxorem duxerat perferoci jngenio mulierem. eius consilio socerum jnterfecit, regnumque sceleste occupavit. Bello tum strenuus fuit, Latinos Sabinosque domuit, Suessam Hetruscis eripuit. Gabios per Sextum filium simulato perfugio jn ditionem redegit. ferias latinas primus jnstituit et demum cum Sextus eius filius Lucretiae per vim stuprum jntulisset, cum vniversa familia in exilium actus ad Porsenam Hetruriae regem se contulit: qui pro eius restitutione bellum Romanis jntulit nequicquam.

Lvcre. 1. Lucrety Tricipitini f.
Nvtrix. 2.
S. Tarqvin. 3. Tarquiny superbi filius.
Collatin. 4. Aegery ex Tarq. Superbi sorore f. gener Lucrety Tricip.
Lvcretivs. 5. Tricipitinus, pater Lvcretiae.
Pver. 6.
L. Ivnivs Brutus. 7. postea Collatini in consulatu collega.
Chorvs. 8.
Comes. S. Tarquiny.
Act. I.	Sc. I.	Tarqvinivs.
	Sc. II.	Lvcretia. Nvtrix.
		Chorvs.
Act. II.	Sc. I.	Tarqv. eiusque Comes.
	Sc. II.	Lvcretia. Pver. seu nuncius
		Chorvs.
Act. III.	Sc. I.	Tricipitinus. P. Valerivs1).
	Sc. II.	Pver. Tricipitinus. P. Valer2).
	Sc. III.	Collat. Brvt. Pver.
		Chorvs.
Act. IV.	Sc. I.	Lvcret. Pver.
	Sc. II.	Tricip. P. Valer.
	Sc. III.	Collat. Brvt. Tric. Valer.
	Sc. IV.	Lvcret. (primum muta) Coll. Br. Tric. Valer.
		Chor.
Act. V.	Sc. I.	Coll. cadaver in publico servat. Chorvs civivm.
	Sc. II.	Brvt. castigat lachrymantes et excitat. Coll. Chorvs civivm.
		Finis, repletus minis.’

Nog vinden wij op een afzonderlijk blad de volgende indeeling van het treurspel:

Act. 1.	Narrat S. Tarquinius coenantem se hesterno die apud Collatinum, tanto amore Lucretiae (uxor ea est Collatini) exarsisse, uti vix ferat. ac post infinitos animi ultro citroque conceptus deliberat tandem in castra redire.
Act. 2.	Reversus S. Tarquinius Collatiam [2] et a muliere propinqua hospitio exceptus, facinus propositum exequi deliberat. [Chor.]
Act. 3.	Lucretia tota lachrymis perfusa, deploratâ multum diuque amissa virginitate, virum patremque [2] per traditas puero literas accersit. [Chor.]
Act. 4.	Invenit colloquentes puer heri patrem cum ipso hero, ac literas tradit, quibus illi lectis, stupefacti summopere advolaturos illico pollicentur. Chor.
Act. 5.	Lucretia exiens et usque gemebunda quos expectabat procul advenientes vidit sedens, astantibusque mox illis rem totam ut gesta erat evolvit. qua audita illi consolantur pro viribus illam, ac vindices haud segnes fore pollicentur. quibus non contenta Lucretia cultrum quem sub veste conditum habebat pectori infigit, quem corpore extractum manu tenens, non per hunc inquit et caet. Chor.
		Personae	S. Tarqvinivs.
			Collatinvs.
			AEgerivs.
			Lvcretia.
			Chorvs.
			Pver.

1) In plaats van Collatinvs, welke naam is doorgeschrapt.

2) Eveneens.

[p. 71]

 

⁺⁺⁺

 

Inuicto semper? hospes hic, an hostis est?

5

Quisquis deorum cordis occultus mei

 

Fibras edaci deuorans flammâ tenes,

 

Age, si mereri nomen hospitis voles,

 

Saltem benignus aedium quas incolis

 

Arce ruinam, pone tormentis modum;

10

Sin, hostis, ô tu nuncupari mavelis,

 

Nec hoc timorem nomen incutiat mihi,

 

Prodi nefande, quid lates? prodi scelus,

 

Harpyia, monstrum, et si quid est dirum magis.

 

Poenas cruentae caedis huic. Quo? quo feror?

15

Cui, Sexte, cui mortem minis, cui vulnera

 

Vesanus infers? intus, intus iste habet,

 

Nec pellitur ferro aut minis; fixus semel

 

Haerebit usque, qualis umbra corpori,

 

Quae non peribit ante quam solem suum

20

Videat perisse: nunc vide, qua lampade

 

Quo sole prognatus siet qui te tenet.

 

Effare lingua quicquid abstrusum capit

 

Pusilla moles pectoris quondam mei,

 

Effare, nullus arbiter, nullus vetat

25

Nec hinc, nec inde testis, ad primum libet

 

Flammae redire fomitem et fontem meae.

 

Stabat superbo cincta circum milite

+ [krit] vs. 8 Saltem andere lez.: Certe

+ [krit] vs. 20 qua lampade andere lez.: quo lumine

+ [krit] vs. 21 prognatus andere lez.: perductus

[p. 72]

 

^++++++++

 

Hostile nondum passa pertinax iugum,

 

Nec adhuc quidem, sed mox triumphos Ardea

30

Auctura nostros, si quis huic dextrae vigor:

 

Stabat, morasque non ferendas militi,

 

Nedum Quiriti, protrahebat, seu dolus

 

Fuit ille, seu tacitus magis metus hostium.

 

Ludis iocisque tempus omnis undique

35

Terit caterva, discus hic, ibi tessera

 

Feruet, pila hunc, lucta alterum, aut saltus invat,

 

Illum hasta, tertium dapes et pocula,

 

Ego inter istos, oty et segnis morae

 

Pertaesus, extruo viris conuiuium,

40

Socysque lautum praebeo largus diem.

 

Potatur usque in vesperam, tument cibis,

 

Calent Lyaeo, fabulantur, garriunt:

 

Ibi (ecce quid nequeat merum) orta quaestio

 

De coniugum praestantia, laudat suam

45

Quisque ut videri charior suae cupit:

 

Virtutem, Amorem, Castitatem singuli

 

Tollunt suarum, caeterarum deprimunt,

 

Iam perdidisse nomen et modum simul

 

Certaminis, iam iurgio propinquior

50

Res visa, cum fretus suae prae caeteris

 

Tarquinius (iste cui dedit Collatia

 

Illustre nomen) dotibus Lucretiae,

 

Non est, ait, verbis opus, non iurgys,

 

Breui scietur quicquid abditum latet.

55

Quin, si iuventae restat huic quisquam vigor,

 

Volemus illuc; atra nox instat Polo,

 

Eamus, ipsa res sui arbitrium feret.

 

Placuere verba; nemo qui faciat moram;

 

Iuvante Baccho tollimur certatim equis,

60

Vrgemus illos, fraena laxamus manu,

 

Qui nescysset iudicasset profugos:

 

Ventum est ad Vrbem; Regias primum nurus

 

Adimus, illas poculis, illas mero

 

Dicam sopitas, an sepultas penitus

65

Deprêndimus, et quidem supra ac deceat probas;

 

Pleni pudore pergimus Collatiam,

 

Ad vltimam certaminis velut arbitram;

 

Iamnunc rubenteîs merserat Phoebus comas

+ [krit] vs. 29, 30 triumphos Arden Auctura nostros andere lez.: triumphis Ardea Addenda nostris

+ [krit] vs. 32 seu dolus andere lez.: seu dolo id

+ [krit] vs. 33 andere lez.: Fecere, seu potius metu, ut reor, hostium.

+ [krit] vs. 36 aut andere lez.: hunc

+ [krit] vs. 55 quisquam andere lez.: nostroe

+ [krit] vs. 59 Invante andere lezingen: Dictante en Favente

+ [krit] vs. 67 velut andere lez.: moti

+ [krit] vs. 68 Phoebus andere lez.: Titan

[p. 73]

 

⁺

 

Et occupanti cesserat nocti dies.

70

Tectum subimus illico Lucretiae,

 

Coenaculumque; media enim hoc stabat domo.

 

Ibi illa, qualis inter intactas solet

 

Dictynna turbas; quando sub densis latens

 

Nemorum tenebris Phoebe devitat tuum

75

Furentis aestum; vulneris ferae dati

 

Memorare casum, siue terribilis apri

 

Minas cruenti. talis hercle, nec mero

 

Perfusa, nec Thyrso manum, nec poculis

 

Onusta¹⁾

+ [krit] vs. 70 Tectum subimus andere lez.: Subimus aedes

1) Het fragment eindigt hier plotseling. Blijkbaar is Livius (I, c. 57, sqq.) de bron van onzen dichter geweest.

[Tandis qu'il pleut]

Tandis qu'il pleut au ciel de me garder entiere,
Ie seruoy à mon maistre, et de guide et de Guet²⁾.

Or qu'un malheur fatal m'a faict baiser la piere:
Ie luy sers en peinture et en vers de subiet.

2) Beide versjes staan op afbeeldingen van een ronden steen; de eerste is heel, de tweede gebroken. In de Vita vertelt H., dat hij vier jaren, nadat hij met teekenen begonnen was (1611) en in denzelfden tijd, dat hij rechten ging studeeren, iets aan schilderen heeft gedaan. Deze versjes moeten dus ongeveer in het jaar 1615 worden gesteld.

1) In plaats van Collatinvs, welke naam is doorgeschrapt.

2) Eveneens.