Gedichten. Deel 1: 1607-1623

[1610]

Οδοιπορικον¹⁾.

Aspera stabat hiems, omnique ex parte feroces
Spirabant densa commixti grandine venti,

1) Op den omslag van het cahier, waarin dit gedicht is geschreven, leest men: ‘ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟΝ Itineris Amstelreodamsis. Constnus Huygens. annor. 13. 1610. Ips. Kalend. April. CIƆIƆCX. Virtute et constantia.’
Het gedicht wordt voorafgegaan door de volgende opdracht:

‘Clariss.^mo viro Christiano Huygens
Parenti suo Constantinus Huygens

D.D.D.

Mitto tibi, Pater charissime, satis superque espectatum carmen, quod ab-hinc tribus mensibus Amstelreodamo revertenti componendum iniunxeras: utinam tam elegans quam desideratum! Lacum istum Harlemensem cur ubique mare vocaverim, ecce duplicem causam; tum ut videas meos ex Virgilio progressus, tum etiam ornatus causa, quia ille huius varies passim descriptiones conscripsit, easque, ut caetera, elegantissimas, quamvis elegantiores, quam ut hisce meis immisceri debeant, nam vere nimium hic a me

Purpureus late qui splendeat unus et alter
Assuitur pannus. (Hor., A.P., vs. 15).

Quid mirum? non aequa enim viribus meis ista est materies; ego vero feci quod potui. Te auteur rogo, ut haec benigna fronte accipias: Si enim primitias has boni consules, addes mihi animum, ut meliora indies, favore tuo excitatus, efficiam. Vale, Ips. Kal. (1) Aprilis CIƆIƆCX.’
Christiaan Huygens was in den winter naar Amsterdam gereisd, om zijn neef Marcus de Vogelaer, die ernstig ziek was, op te zoeken, en had Constantijn meegenomen, die thans die reis bezingt in verzen voor een groot deel aan Vergilius ontleend.
Marcus de Vogelaer, geb. omstreeks 1554, ondertr. te Amsterdam 3 Juni 1588 met Margaretha van Valckenborgh, oud omtrent 22 jaar. Hij was een neef van Constantijn's moeder.

[p. 19]

 

Cum subito ad nostras pervenit nuntius aures,

 

Proh dolor! infelix, nostrum succumbere morti

5

Cognatum Marcum, et media iam morte teneri.

 

Traditur haec primum moestissima littera matri,

 

Illa legens aperit, lacrimae cecidere legenti;

 

Nos circumstantes, avidi qui forte valeret,

 

Sic percunctamur. Quid sic charissima mater?

10

Dic age, quid lacrimas? quid tot suspiria ducis?

 

Illa graves imo gemitus de pectore ducens,

 

Proximus, ah! morti est noster cognatus, et, eheu!

 

Vltima lux venit, nec iam superesse putarem.

 

Intereaque domum solito de more redibat

15

Turbatus varys rebus Pater, huic quoque tristis

 

Littera praelegitur, miratus at ille: Quid ergo?

 

Hei mihi quid narras? iam convaluisse putabam;

 

Sed iam? quid faciam? mediane in morte relinquam?

 

Absit. adibo igitur, iuvat, inquit, abesse supremum.

20

Mater at interea: Qui sic te proripis? aut quo?

 

Quid properas? medio stat hiems asperrima Iano,

 

Vastaque iactantur rapidis freta concita ventis,

 

Et tu praeterea quid agas ibi? namque dolores

 

Non relevare potes, rapidaeque resistere morti.

25

Curnam igitur ventis te tam cito tradis, et undis?

 

Dixerat. Ille refert: nihilominus ibo, vetabunt

 

Frigora nulla, mihi sic stat sententia, adibo,

 

Constantinus erit nobis famulusque comesque.

 

Postera iamque nigras Aurora removerat umbras,

30

Lugdunum Pater ire parat, tum caetera nobis

 

Procurat vestes, collaria, pallia mater:

 

Iamque ascensuri currum stabamus uterque,

 

Mater utrumque dolens amplectebatur euntes,

 

Humida manantes lachrymaeque per ora fluebant,

[p. 20]

35

Dicere postremum cum vellet moesta Valete;

 

Scandimus interea currum, vehimurque citatis

 

Per pagos, per rura, rotis, auriga veloces

 

Verbere cogit equos, totasque immittit habenas.

 

Dulcia tum tristes Hagae rellinquimus arva:

40

Conspicimusque procul Lugdunum, ubi vitreus arva

 

Inter opima virûm leni fluit agmine Rhenus:

 

Tum Vvassenarias quoque praetermittimus oras;

 

Et iam summa procul villarum culmina fumant,

 

Maioresque cadunt altis de montibus umbrae.

45

Intramus laeti portas, et tecta subimus,

 

Iungimus hospitio dextras, Auriga madentes

 

Ad stabulum deducit equos, et gramine pascit.

 

Conveniunt vary, Pater, et studiosa iuventus,

 

Dant famuli manibus lymphas, Cereremque canistris

50

Expediunt, tonsisque ferunt mantilia villis:

 

Carpimus ore cibos, dapibusque epulamur opimis,

 

Fallimus et varys rapidas sermonibus horas.

 

Postquam exempta fames epulis, mensaeque remotae,

 

Quisque suum fessus quaerebat adire cubile,

55

Nos nostrum, et placida laxamus membra quiete.

 

Iam nox hibernas bis quinque peregerat horas,

 

Sollicitus famulus nostrum intrat mane cubiclum,

 

Excitat et crebris languentem flatibus ignem.

 

Interea genitor stratis assurgit, et omnes

60

Explorat ventos, atque auribus acra captat:

 

Postquam cuncta videt ventis constare secundis,

 

Me vocat, excutior somno, tum littus adimus;

 

Deducunt nautae naves, et littora complent:

 

Provehimur portu, terraeque urbesque recedunt:

65

Tendunt vela Noti, fugimus spumantibus undis,

 

Qua cursum ventusque gubernatorque vocabant.

 

Postquam altum tenuit navis, nec iam amplius ullae

 

Apparent terrae, caclum undique et undique pontus,

 

Continuo venti volvunt mare, magnaque surgunt

70

Aequora, et ex imo fundo eructantur arenae.

 

Ast ego miratus tantis volvi aequora ventis,

 

Heu quianam tanti iunxerunt aethera nymbi?

 

Hei mihi quid Deus alme paras! haecne ultima nobis?

 

Haecne igitur postrema dies? haecne bora? locusque?

75

Talia dum mecum reputo, timidusque rependo,

 

Stans celsa in prora video procul Amsterdamum:

 

Amstelrodamum primus clamore saluto.

 

Subsidunt undae, fugiunt vasto aethere nymbi,

 

Crebrescunt optatae aurae, portusque propinquat;

80

Vela legunt socy, et proras ad littora torquent:

[p. 21]

 

Imus amicorum qua nos via ducit ad aedes.

 

Hinc quoque, quae fuerat veniendi maxima causa,

 

Invisit pater aegrotum, qui protinus illum

 

Agnoscens, stratis labenteis sustulit artus:

85

Hei mihi qualis erat! quantum mutatus et ore, et

 

Pectore! languentes macies obduxerat artus,

 

Vt baculi digiti, cava lumina, pallor in ore.

 

Effusaeque genis lachrymae, et vox excidit ore:

 

Ergo optata dies coelo diluxit ab alto,

90

Ergone lux venit, qua te charissime cernam?

 

O mihi chare quidem semper, sed tempore duro

 

Cognite, non ego te post tantum cernere morbum

 

Vnquam crediderim, magnas pro munere tanto

 

Reddo Deo grates, tua iam tamen ora tueri

95

Quod dedit et notas audire et reddere voces.

 

Sic fatus, cubuit, nec fari plura dabatur.

 

Ast ego dum genitor consolans assidet aegro,

 

Nunc hos, nunc illos inviso laetus amicos.

 

Et nunc ad templum, nunc rursum ad littora tendo, et

100

Aspicio immensas solventes littore puppes;

 

Hinc quoque ad aegrotum, vacuum sic transigo tempus.

 

At Pater interea, venit iam tertius, inquit,

 

Constantine dies, dum nos hic ecce moramur,

 

Nec mage cognati video crudescere morbum.

105

Vellem igitur, ventis si placatum mare, si non

 

Adversi flarent Zephyri, iam nate reverti,

 

Ad nautas saltem properemus, eosque rogemus.

 

Imus, et ad littus veniens Pater, heus age, clamat,

 

Heus age responde, placet hoc qui navita caelum?

110

Qui tibi tempestas? quinam tibi ventus? At ille,

 

Creber agens hyemem vasto ruit aequore turbo,

 

Atque ego vix ausim tali dare carbasa vento

 

Aëre, sed si quis mecum se credere ponto

 

Audeat, ecce sumus, puppis, nautaeque parati.

115

Sed nos inde domum decedimus, ire negantes.

 

Vnam istic etiam terimus noctemque diemque.

 

Postera Phoebea lustrabat lampade terram,

 

Humentemque Aurora polo dimoverat umbram,

 

Adversi spirant commixta grandine venti,

120

Ad naves, valedicentes tamen omnibus, imus.

 

Deducunt nautae navem refluentibus undis,

 

Iamque propinquabat, qua se transmittere, terra,

 

Vncta carina solet, puppi hic descendimus. alto

 

Accingunt omnes operi, celeresque rotarum

125

Subiiciunt lapsus, et stupea vincula collo

 

Intendunt, ingens ascendit machina terram:

[p. 22]

 

Conclamant nautae, funemque attingere gaudent,

 

Sufficiunt clamore animos, illa usque minatur

 

Et malo concussa tremit, mox praecipitem se

130

Deiicit in fluctus, accurrunt undique nautae,

 

Accurrunt iuvenes, pueri, innuptaeque puellae,

 

Vectoresque aly, meliorem prendere primus

 

Quaerit quisque locum: Dum nos in littore stantes

 

Cernimus haec, gemitus imo de pectore ducens,

135

Sic tremulus Patrem dictis affabar amicis:

 

Consurgunt venti, atque in nubem cogitur aer,

 

Et mare turbatum stridet refluentibus undis,

 

Hoc igitur supplex, genitor charissime, posco,

 

Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam

140

Dulce meum, concede, precor, concede manere.

 

Tum genitor, Quid tam puerili parvule mente

 

Commotos horres fluctus? quid nate vereris?

 

Nonne vides istic quot currant undique, qui iam

 

Non minus, ecce, petunt; quin nos quoque? sed tibi tanta

145

Si formido tamen, si tanta cupido manendi,

 

Concedo lucem hic, noctemque morabimur unam.

 

Imus in hospitium, discedit littore puppis.

 

Continuo assurgunt venti, et maria alta tumescunt,

 

Vna Eurusque Notusque ruunt, creberque procellis

150

Africus, et vastos volvunt ad littora fluctus,

 

Et qua transmitti solet ante carina virûm vi,

 

Iam queat erectis semet transmittere velis.

 

Sed nos, quo vacuum interea traducere tempus

 

Possimus, nihil est, nulla est domus, aut homo notus,

155

Nil ibi quam campos, et pontum cerno, proculque

 

Amstelrodamum aspicio quo saepe reverti

 

Num cupiat rogito Patrem, verum ille, quid istic?

 

Quid faciemus? ait; nihil est quam moeror ubique.

 

Hic expectemus donec se crastina terris

160

Lux reddat, veniet namque huc tunc altera navis.

 

Vespera praecipitat, coenati fessa sopori

 

Membra damus, fessos somnus complectitur artus.

 

Iamque rubescebat stellis Aurora fugatis,

 

Expectata venit navis, transmittitur, hanc nos

165

Scandimus, adversis dat navita carbasa ventis:

 

Et iam tunc medys Harlemum apparet in undis,

 

Diversaeque urbes aliae, pagique, domusque,

 

Post etiam obscuros colles, humilemque videbar

 

Cernere Lugdunum laetus, nec gratior unquam

170

Italia AEneae, quam Lugdunum mihi. Nautae

 

Obvertunt pelago proras, tum dente tenaci

 

Anchora fundabat navem, stat littore puppis.

[p. 23]

 

Hic etiam noctem fessi requiescimus vnam.

 

Postera lux oritur. nos curru tendimus Hagam,

175

Cernitur illa procul nobis, tum sylva propinquat.

 

Intramus portas, curru descendimus, imus

 

Inde domum; occurrunt Mater fraterque sororesque

 

Ancillae, atque omnes aly reducesque salutant.

 

Finis. (Ips. Kal. (1) Aprilis).

De Scaevola¹⁾.

Scaevola se numeros dicit novisse, sed ille

Cum recipit nummos non numerare potest:

Meque rogat numerare velim, sed, Scaevola, dico,

Si vis ut numerem, da mihi dimidium.

Sic miser accipiens nummos numquam accipit omneis,

Nam debet semper pendere dimidium.

Lentule misisti tandem chordasque librumque,

Pro quibus has grates, accipe, reddo tibi:

Cum mihi cordarum, fuit ut tibi, copia, cordas

Reddam equidem, at librum reddere non statui.

Heus, paucis volo carminifex, heus docte poeta,

Dic mihi quae Lachesis, Clotho, Thalia, precor.

1) Het versje is niet gedateerd, maar onder aan het blad staat het cijfer 10.

De Rustico et Monacho.

Rusticus et Monachus mensa prandent in una

Perlaute extructa carnibus omne genus.

Accumbunt omnes mensae, tum callidus inquit

Rusticus, huic vesci carnibus anne licet?

Ille caput quatiens placide negat. Ova feruntur

Illico, fertur ei panis, ad haec butyrum.

Subrident aly, dapibusque epulantur opimis,

Purpureoque rigant guttura sicca mero:

Exactis epulis tandem, mensaque remota,

Nescio quo vadunt Rusticus et Monachus;

Ad fossam veniunt, ubi nec saltare dabatur,

(Lata enim erat) sicco neve meare vado.

Sublata Monachus togula transibat, at alter,

Me quoque transfer, ait. Iussa facit Monachus.

In medio cum sunt, anne ulla pecunia tecum est?

[p. 24]

 

Ipse ait; annuit hic. Nulla ferenda mihi est.

 

Sic ait et medias hominem demisit in undas

 

Ex humeris Monachus. Parque pari retulit.

 

annor. 14.

Ad patrem¹⁾.

Ergone tam dulces poteris relinquere terras,
Vxorem, natas, et dulcia pignora natos,
Mille decem solitos patrys dare basia labris?
Ergone care pater, per terras et mare magnum,
Brabantas, Flandras, Zelandasque ibis ad oras?
Ergone solus abis, nec nos comitare licebit?
Nec te pacta fides, nec te data dextera quondam,
Nec promissa movent, nec nati verba precantis?
Nosne fugis? Per ego hanc, Genitor, dextramque tuam te,
Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam
Dulce meum, miserere precor rogitantis, et istam
Oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem.
Ast ego quid loquor? hem satis est iam, Musa, tacendum est,
Scilicet officium nati est obedire parenti;
Nec tamen hoc satis est, dicendum carmine dignum
Est aliquid, versus quo possim inflare, quid ergo?
I procul a nostris terris, pete regna per undas,
Per mare, per terras, quocumque negotia poscunt.
Dy tibi, chare pater, faveant, tibi mitis in undis
Caeruleusque siet pater, et vastum mare placet,
Claudat et adversos validis Rex AEolus antris
Ventos, atque alys inflet tua vela secundis.
En tibi rem totam, faustus decede, redique.

1) Christiaan Huygens was als secretaris van den Raad van State dikwijls op reis.

Ad canem²⁾.
Epigramma.

I scelus a nostra, quo dignus es, I procul aede,

I canis exily causa sed ipse tui.

Nil latrare iuvat, furatus namque semel qui,

Fur tota vita dicitur ille sua.

2) Dit en het volgende versje staan op hetzelfde papier als Ad Patrem.

Ad Ioannem³⁾.

Ohe iam satis est, redito Iane,
Antiquas iterum revise Musas;

3) Het versje is aan Dedel gericht.

[p. 25]

 

Cessatum a studys satis superque est,

 

Iam lusum satis atque feriatum

5

Nobis atque tibi, sat otiatum,

 

Et cursum satis, et sat ambulatum,

 

Detensusque satis quievit arcus,

 

Ohe Iam satis est, redito Iane,

 

Antiquas iterum reuise musas.

Ornatissimo doctissimoque iuveni Ioanni Brouardo pro gradu doctoratus in medicina consequendo disputanti¹⁾.

Non cuivis homini sanctos adysse recessus,

Delubraque alta Dely vatis datum est:

Pauci, quos tanto meritos dignatus honore est,

Et queis reclusit sacra Apollo limina.

Contigit hoc, Brovarde, tibi, te Delius artes

Docens suas arcana pandit ostia.

I bone quo virtus tua te vocat, I pede fausto,

Quippe hodie votis tuis lux candida

Venit, et ipse Deus magna comitante caterva

Novem sororum en obviam venit tibi;

I bone quo chorus iste viam tibi monstrat eunti,

Magnumque nomen patriae addito tuae.

l.m.q.p. (Oct.)

1) Johannes Brouart werd, waarschijnlijk in 1584, te Brussel geboren. Hij en zijn broeder Thomas waren toch, volgens H.'s autobiographie, zoogbroeders van Frederik Hendrik. Van Mei 1604 tot Augustus 1605 was hij gouverneur der zoons van Christiaan Huygens. Den 6den April 1607 werd hij als medisch student te Leiden ingeschreven. Na zijne promotie zette hij zich te Londen neer, waar hij een zeer gezien dokter werd en Constantijn hem dikwijls opzocht (Vita en Lettres françaises). Hij huwde daar in den zomer van 1618 (6 Juni schrijft H. aan zijne ouders: ‘Des nopces de Brouard mon Cousin Zuerius vous en scaura dire tout plein de nonuelles).
Het bovenstaande gedicht is geschreven, toen Brouard te Leiden promoveerde. ‘Pridie Cal. Nouembris [1610] Johannj Brouaert gradus in medjcina supremus e decreto Magnificj Rectoris et senatus collatus est; a D. Othone Heurnjo,’ leest men in de Acta Academica (Mededeeling van Prof. Acquoy).

S.

Promissum tibi mittimus, Brouarde,
Carmen, nec lepidum nec expolitum:
Non hic pierios nec Heinsianos,
Aures quos scio personare vestras,
Multos invenies puto lepores;
Quantumcumque tamen tibi teneto
Quod nostrae tibi dedicant Camoenae.

[p. 26]

Elegia ad patrem.

Iam mihi Daedaleas optarem sumere pennas,

Iam cuperem currum scandere Phoebe tuum:

Ipse licet puer hoc Phaeton perysse refertur,

Quando impar patrios cogere vellet equos.

Parvulus ipse licet puer his cecidisse refertur

Icarus, et tinctas nomine fecit aquas.

Scilicet ut patrys possem dare basia labris,

Quod mare, quae terrae hunc, quisve locus teneat:

Scilicet ut rursum videam quae tempore longo

Lumina luminibus non mihi visa meis.

Ast ego quid stultus rogito, quid inania verba

Iactito, perniciem quaero quid ipse meam?

Scilicet hoc totum est; redeas cito ut omine fausto

Atque feras natis gaudia grata tuis;

Sic mihi Daedaleas poteris coniungere pennas,

Sic et erunt cursu nulla pericla meo:

Sic ego Phoebeum, Genitor carissime, currum

Scandero, sic cursu nulla pericla meo.

Septimo Id. (7) Decembris.