Hofwijck. Deel 1. Tekst. Deel 2. Apparaat

(2008)–Constantijn Huygens– rechtenstatus

2 Het voorwerk: tekstgenese en varianten

2.0 Vooraf (siglen)

In principe is de opzet van dit apparaat eender als die van het hoofdwerk. Omdat echter van de meeste teksten maar één handschrift bekend is, dat tevens dient als basis voor de leestekst, worden alleen die regels aangehaald waarin daadwerkelijk correcties en/of verduidelijkingen zijn aangebracht (in de handschriften) of substantiële varianten optreden (van EP-KB). Uitzondering is ‘Aenden Drucker’, waarvan zowel een ontwerp-autograaf als een afschrift bewaard is.

De in het hoofdwerk gebruikte siglen (AU1 enz.) zijn niet bij al deze teksten bruikbaar. De opdrachtbrief van Constantijn junior is immers (waarschijnlijk) geen autograaf van Huygens en dat geldt zeker voor de gedichten van Westerbaen c.s.; en het afschrift van ‘Aenden Drucker’ is niet gemaakt door de kopiist van het hoofdwerk, maar door Huygens zelf. Wel is in diverse teksten van het voorwerk één hand aanwijsbaar die klaarblijkelijk de ‘finishing touch’ heeft willen aanbrengen voordat het materiaal naar de zetter ging, en die we een enkele keer ook in het hoofdwerk aantreffen (Inleiding Apparaat par. 2.3.2.1). Die is hier, net als daar, aangeduid met ‘AP4’; de door deze hand aangebrachte verduidelijkingen die geen correcties of aanvullingen zijn, worden met vet aangegeven. Verder herkennen we in ‘Aenden Leser’ de hand van de kopiist van het hoofdwerk (AP1) en de corrigerende hand van Huygens zelf (AP2); van ‘Aenden Drucker’ zijn twee autografen bewaard, een ontwerp en een afschrift, die hier respectievelijk aangeduid worden met AUa en AUb. De andere handschriften worden hier aangeduid met een ongespecificeerd ‘hs’.

2.1 De opdracht

opschr. hs		Aen Vrouw // Geertruijd Huijgens // geseght Doublet,
		// Vrouwe van S^t. Anneland &c // $
	KA	Toe-eigeningh vanden eersten druck // Aen [	]

2	hs	het is altoos waerachtigh gebleven, dat		vrught en
	AP4	[	]	Vrught en

3	hs	vreughd, voordeel	en	vermaeck	in een getwernt
	AP4	Vreughd, Voordeel	[ ]	Vermaeck	[	]

4	hs	den		deughdelixten	draed maken. Daer op sagh
	EP	[	]	deughtelixten	[	]
	KA	[	]	deughdelixten	[	]

8	hs	makende van die Wandeling een'		handeling,
	AP4	[	]	Handeling,

9	hs	die naer hem sijn'		erven,	oock naerden ondergangh
	AP4	[	]	Erven,	[	]

13	hs	daeronder	het geschapen was voor eerst te
	AP4	daer onder	[	]

15	hs	hebbe, om het oock onse Eewe te moghen		beken[xxx]
	EP	[	]	bekent

16	hs	maken. Hoe het dese neus-wijse		wereld
	AP4	[	]	Wereld

20	hs	stuxken wercks vanden		dichter	te verwerpen.
	AP4	[	]	Dichter	[	]

21	hs	Een stuxken		bijwercks	noemde ick het beter:
	AP4	[	]	Bijwercks	[	]

30	hs	vande		Voorkinderen,	als het jongste van 't tweede
	AP4	[	]	Voor-kinderen,	[	]

32	hs	als bij V.E. beider oudste		moeije;	die ick wenschte dat
	AP4	[	]	Moeije;	[	]

35	hs	sij de twee		lieue	derdendeelen van haere eighen Bedde-
	AP4	[	]	lieve	[	]

40	hs	eewigh wel-zijn,		blijuende,
	AP4	[	]	blijvende,

o.t.	hs	V.E. ootmoedighe neef en dienaer
	AP4	V.E. ootmoedighe neef en dienaer

2.2 ‘Aenden Leser; voor de Bij-schriften’

tit.	AP1	Aenden		Leser
	AP2	[	]	Leser; Voor de Bij-schriften.

2	AP1	Sijn' kostelicken		tijd?	wie soeckt naer niewe weghen
	KA	[	]	tijt.	[	]

3	AP1	Om lustigh leegh te zijn? wien stinckt de Steen en 't		berd,
		[	]	Berd,

7	AP1	Hij wandele met mij, en		spare	voet en schoen;
		[	]	spaere	[	]

12	AP1	Kan voelen waer ick		tree,	en treden in mijn spoor.
	AP4	[	]	tree,	[	]

25	AP1	Leest met voorsichtigheid wat		dichters	van haer geven;
	AP4	[	]	Dichters	[	]

30	AP1	En seggen,		wel	ick		segg,	is dat het voer van Boecken,
	AP2	[	]	Wel	[				]
	KB	[				]	segg!	[	]

32	AP1	'T schijnt dat men kinderen d' oud'		avonduer	vertreckt
		[	]	avontuer	[	]

36	AP1	Zijn dese Lindekens het andere		Voorhout,
	AP4	[	]	Voorhout,

41	AP1	□ Jae,	vrienden,	blijft bij huijs, en spaert uw' sestien		duijten[xxx]
	EP	[	] vrinden,	[	]	duyten:

42	AP1	'K hebb rijp en groen geseght om dat het		Dicht	souw		sluijten[xxx]
	EP	[				]	sluyten.
	KA	[	]	Dicht	[			]
	KB	[	]	Dicht	[			]

44	AP1	Dat sonder weergae		is	moet arme		waerheid	voort.
	AP2	[				]	Waerheid	[	]
	AP4	[	]	is,	[				]

45	AP1	En om een braever woord dan woorden die wat		seggen
	AP4	[	]	seggen,

49	AP1	□ Beschaemt den		meester vrij, die vande kunst wilt	heet[xxx]
	AP4	[	]	Meester [		]
	EP	[			] heeten;

52	AP1	Van		vloed	en ebbe lijdt: wij leggen't op de ree,
	KA	[	]	vloe	[	]

53	AP1	De ree van		Reden	aen; en	't	schijnt	de volle zeilen,
		[	]	Reden,	[	]	schijnt,	[	]

54	AP1	En 't schijnt, de ruijme		Schoot	en weten van geen		feiler [xxx]
	AP4	[	]	Schoot,	[			]
	EP	[				]	feilen;

55	AP1	Het roer light midden-boorts, de Vlagge wijst		recht	uijt,
		[	]	voor	[	]

58	AP1	Maer, Stierman, waer is 't Schip ten		einde	van sess weken?
	AP4	[	]	einde	[	]

59	AP1	Voor S^t.		Helena?	jae, soo't God en water will,
		[	]	Helene?	[	]
	EP	[	]	Helena?	[	]

66	AP1	Haer slechte Zeemanschapp in't zeilen		wedervaren[xxx]
	EP	[	]	wedervaren;

69	AP1	Go'en avond Redens-ree: dat woord moet weer berijmt		zijn[xxx]
	EP	[	]	zijn,

70	AP1	Of't streeck houdt of geen streeck, of 't dicht		sou	ongelijmt		zijn[xxx]
	EP	[	]	soud	[	]	zijn.

74	AP1	God weet hoe gracelick, naer 't oogemerck moet		keeren[xxx]
	EP	[	]	keeren:

76	AP1	En wenschte dat hij eens den		dichter	wel verstond,
	AP4	[	]	Dichter	[	]

90	AP1	Maer die het Stof-wijck		heet	heeft goed verstand van namen,
	AP4	[	]	heet,	[	]

92	AP1	En van der		Dichteren	ruijm spreken sonder maet.
	AP4	[	]	Dichteren	[	]

100	AP1	Een buijten cierlijck graf, van		buijten	asch en slijm.
	AP2	[	]	binnen	[	]

101	AP1	□ Maer		hout	het vonnis in, en hoort mij noch eens spreken:
		[	]	houdt	[	]

106	AP1	Daer 't		keurigh	begrijp van recht neus-wijse luijden
		[	]	keurighe	[	]

121	AP1	Veracht ghij dan mijn		Stoff,	mijn' selfkant moet ghij prijsen.
	KA	[	]	stof	[	]

122	AP1	Danck hebbe 't soet behulp van afgestorven		wijsen,
		[	]	wijzen,

126	AP1	[ontbreekt]
	AP2	Is dit gewaed versien; de kostelixte steenen

ondert.	AP1	[ontbreekt]
	AP2		constanter.

2.3 ‘Aenden Drucker’

titel	AUa	Aenden		Drucker van hofwyck.
	AUb	[	]	Drucker.

1	AUa	'Khebb		Hofwijck uijtgedruckt: is 't t'		uwent	niet te		druck;
	AUb	'K hebb		[				]	druck,
	AP4	[	]	Hofwijck uijtgedruckt: [	]	uwent	[			]

2	AUa	Druckt ghij het oock		eens uijt,	en		helpt	ons inden druck;
		Verdruckt mij in uw'		perss,	[				]
	AUb	[	]	Perss,	[				]
	AP4	[	]	Perss,	[	]	helpt	[	]

3	AUa	Mij inden druck van		eer,	of oneer, van berispen,
	AUb	[	]	eer	[	]

4	AUa	Of prijsen; naer het volck		of	spreken will, of lispen:
	AP4	[	]	of	[	]

5	AUa	U inden		meerder'	druck van		kostelick	papier,
	AUb	[	]	meerder	[				]
	AP4	U [				]	kostelick	[	]

6	AUa	Als		ketter-vleesch,	te sien verdoemen tot		het		vier.
	AUb	[						]	Vier.
	AP4	[	]	Ketter-vleesch,	[	]	het		[	]

7	AUa	''T is	dusend tegen		een, die	na-druck sal ons' beurt zijn.
		Van	[				]
	EP	[		]	een de	[	]

8	AUa	Ick heb't u		ingedruckt: denckt, als het	sal		gebeurt	zijn,
	AP4	[	]	ingedruckt: denckt, als het	[	]	gebeurt	[	]

9	AUa	Die		dichter	heeft		den plicht van waersegg-kunst			vervult:
		[				]	sijn' plicht uijtdruckelick			[	]
	AP4	[	]	Dichter	[			]	vervult:

AUa

De schade die ick draegh

Dochter

van

mijn

Schuld.

Mijn

onderdrucken is de

[

]

AUb

[

]

mijn'

schuld.

AP4

[

]

Onderdrucken [

]

Dochter

[

]

schuld.

ondert.	AUa	28. Ian. 52.
	AUb	constanter.

2.4 Het lofdicht van Graswinckel

1	hs	Pabula cordatae semper gratissima		menti,
	AP4	[	]	menti,

2	hs	□ Hinc Natura parens sufficit; inde		Deus.
	AP4	[	]	Deus.

3	hs	Illa	per amfractusq3 suos, formasq3, modosq3
	EP	Illa,	[	]

4	hs	□Emicat:		Hic,	cunctis, undiq3 cunctus, inest.
	AP4	[	]	Hic	[	]

5	hs	Naturamq3 Deumq3 sequi contermina		coelo
	AP4	[	]	coelo
	EP	[	]	Coelo

6	hs	□Vita studet,		superis	proxima, sacra sibi.
	AP4	[	]	Superis	[	]

7	hs	Haec Tu, Summe		Virum	Tibi lumine pectoris hausta
	AP4	[	]	Virûm,	[	]

8	hs	□ Asseris,		in	Genii praemia justa		tui.
	AP4	[	]	in	[	]	tui:

9	hs	Naturae scrutatus opes, divina		recludens,
	AP4	[	]	recludens,
	EP	[	]	recludens:

10	hs	□ Naturae dicam		filius,	anne Dei?
	AP4	[	]	Filius,	[	]

13	hs	Te stupeat Natura		Suum:	Deus annuat		Unum,
	AP4	[	]	Suum:	[	]	Unum,

14	hs	□ Quem Sibi, quem		cunctis		jusserit	esse sacrum.
	AP4	[			]	jusserit	[	]
	EP	[	]	cunctis,		[		]

2.5 De gedichten van Westerbaen

2.5.1 ‘Aen mijn Heer [...] van Zuylichem [...]’

titel	hs	Aen [..] mijn Heer		van Zuylichem [..]
	AP4	[	]	van Zuvlichem [ ]

20	hs	Door		uw	leckre letter-blaen
	EP	[	]	u	[	]

27	hs	Langer	alsser bosch of laen
	AP4	Langer,	[	]

29	hs	Langer	als d' abbeele kruijnen
	AP4	Langer,	[	]

48	hs	Sijnen	borst op schoonheijd spant:
	EP	Sijne	[	]

59	hs	Broevers	even hoogh en breedt
	EP	Broeders	[	]

65	hs	'T lijf		gesood,	de staert gebraeden,
		[	]	gesooden, [		]
		[	]	gesoon,	[	]

100	hs	Daermen les en vreugd		uijttreckt,
	EP	[	]	uyt treckt,

105	hs	Braght mij weder		in	mijn sinnen
	KA	[	]	op	[	]

107	hs	Van een		heelijck	Peterschap
	EP	[	]	heerlijck	[	]

124	hs	Dat hij kruype bijder		aerd?
	EP	[	]	aerd.?
	KA	[	]	aerd.

140	hs	Dat		oock	wijsen heeft bekoort;
		[	]	den	[	]

169	hs	Aen het		raen en		rijmen,
	AP4	[			]	aen het rijmen,
	EP	[	]	raen,[			]

170	hs	Aen het		voegen	aen het lijmen,
	AP4	[	]	voegen,	[	]

178	hs	Wilt de		meester	niet beschaemen,
	AP4	[	]	Meester	[	]

2.5.2 ‘Prosopopoea. Spreeckende houte gebouw [...]’

1-2	hs	[cursief geschreven]
	AP4	[onderstreept]

5	hs	[ontbreekt]
	AP4	[notitie: ‘Hier gebreeckt een Regel’]
	hs	Die hooge berghen treft en spaert de laege heuvlen,

11	hs	Mij door een domme kracht ter neder			geploft:
		[	]	had	[	]

Die Vorsten-beenderen en den Koninclijcke lijcken

Stak te drâen door 't naelden-oogh en naeijde wacker heen,

36	hs	En, wat daer vingers doen, dee		wacker	met de teen:
		[	]	vaerdigh	[	]

38	hs	Maer		borst	en	buijck	en	dyen en	beenen van een span had;
	AP4	[	]	borst,	[ ]	buijck,	[ ]	dyen, en	[	]

40	hs	Die in een		*********	hoos sijn herbergh vinden sou;
		[	]	Visschers	[	]

47	hs	En mocht sijn kroes wel uijt, en op de toon-banck		sprack
	AP4	[	]	sprack;
		[	]	sprack

50	hs	Maer, so 't geoorloft was te graeven en te		wroeten
		[	]	wroeten,

Die hij hier onder mij ~~deckt~~ met groene rocken deckt,

En stae ~~hem~~ tot op sijn hert daer ick het vyer verdooft vin.

66	hs	Die door een draeijend hoofd raeckt onvast in sijn		schoenen
	AP4	[	]	schoenen,

67	hs	Om dat hij sich te hoogh vind boven in de		locht
	AP4	[	]	locht,

85	hs	Een hooft, dat nimmermeer is sonder		schudde-bollen
	AP4	[	]	schudde-bollen,

92	hs	Een hals soo dun, so langh als tienmael van een		kraen
		[	]	Kraen,

93	hs	Een hooft soo hoogh van 't lijf! Maer doch 't en is om niet		niet
	AP4	[	]	niet,

100	hs	Men raecke so men kan, het heeft doch geen		gevoel
	AP4	[	]	gevoel,

103	hs	Gae, Kijcker, gae nu		heen	en spann' uw krachten in,
	AP4	[	]	heen,	[	]

105	hs	Indien 't u wel		geluckt	so sult gij deughd gevoelen;
	AP4	[	]	geluckt,	[	]

2.5.3 ‘Kijckers antwoord [...]’

	I. ‘De Je-ne-scay quoy [...]’

1	hs	Elck die uw hooft		bemickt	treft sijnen Doele niet;
	AP4	[	]	bemickt,	[	]

16	hs	Daer't voor een		arents	oogh is duyster om te soecken?
	AP4	[	]	Arents	[	]

19	hs	Besliep noijt schoone vrouw; die 't gunstigh uijr laet deur		gaen
	AP4	[	]	gaen.

27	hs	Past op het vinck-slagh		wel	en laet geen tijd verlooren.
	AP4	[	]	wel,	[	]

28	hs	So een geluckigh uijr u heden werd		gebooren
	AP4	[	]	gebooren,

29	hs	So wacht tot morgen niet; wanneer het visje		bijt
	AP4	[	]	bijt,

	II. ‘De schou-burg [...]’

1	hs	Die u een schou-burg		seij	sou die sich al vertasten?
	AP4	[	]	seij,	[	]

5	hs	Nochtans so kunt gij 't sijn		op	wel-gegronde reden,
		[	]	met	[	]

7	hs	Haer schou-burg heb de		naem	of heel, of hallif, wel,
	AP4	[	]	naem,	[	]

11	hs	Jae		schouwt	op sijn gemack den halven wereld		kloot
	AP4	[				]	kloot,
	EP	[	]	schowt	[			]
	KA	[	]	schouwt	[			]

	III. ‘De Kiik-in-de-pot [...]’

3	hs	□ En bracht haer vestingh uyt tot om dijns		heeren	Slot,
	AP4	[	]	Heeren	[	]

2.6 Het lofdicht van Boxhorn

1	hs	Siet hier den rechten Hof, daer buijten		s' Hofs	geruchten
	EP	[	]	's Hofs	[	]

8	hs	Hoe kan het Hofwijck sijn?		t' is	Hofwijck in den		Hof.
	EP	[	]	is	[			]
	KA	[				]	Hof?

2.7 Het lofdicht van Bruno

titel	hs	[ontbreekt]
	AP4	[door Huygens senior met potlood boven de tekst geschreven]

4	hs	Noijt hinght aen ijdelheijt van't werelts		oogen-blick[xxx]
	EP	[	]	oogen-blick;

7	hs	En daer uws selven zijt, een heerschap bij de		boeren[xxx]
	EP	[	]	boeren,

9	hs	U steenen	Hof-wijck wijckt voor sommige gebouwen,
		U steene	[	]

10	hs	In grootheijt, kostlickheijt,		********	niet in cierlickheijt;
		[	]	doch	[	]

13	hs	Magh 't steenen Hof-wijck wel voor and're		tvaentje-strijc[xxx]
	EP	[	]	't vaentje strijcken,

17	hs	Noch 't steenen Hof-wijck, noch het sterckste huijs van		a[xxx]
	EP	[	]	allen,

20	hs	Dit Hof-wijck, opgebouwt, mijn Heer, door u		verst[xxx]
	EP	[	]	verstandt.

Vorige Volgende