Stede-stemmen en dorpen

[p. 72]

's Gravesande

Al swoer ick wat ick was, ick vonde nauw geloof;¹
Wie t' sGravesande voer vertrock wel eer te Hoof.²
Mijn' Sandvloed heb ick sints mijn' Sondvloed moeten noemen,³
En 'sGraven Marmeren in Duynen sien verdoemen.⁴
Nu zijnder dat ick was. Maer daer de kloot op gaet⁵
Is een bedenckelick punt; Soo is de tijd die staet,^5/6
En Nu is nu verby, en Zijn en is maer vlieten,^6/7
Herdenkens achter-om het stadighste genieten;⁸
Stelt Was en Is by een, wat scheelt den Haegh en ick?⁹
Een' tegenwoordigheit, geen thiende van een' snick.¹⁰

1 swoer: zou zweren, met een eed bekrachtigen.
was: perfectum in de vertaling: ben geweest.
vonde: conj.: zou vinden.
nauw: nauwelijks.

2 t' sGravesande voer: naar 's-Gr. ging.
Hoof: het hof. Opm.: in 's-Gr. bevond zich het hof van de graven van Holland. ‘Voortijdts tot Gravesande oock was het Palays der Graven van Hollandt/ ende het hooghe Hof der selven ...’ (L. Guicciardijn, Beschryvinghe ... 1612. Blz. 232b). Het hof zou door graaf Willem II naar Den Haag zijn overgebracht.

3 Sandvloed: vloed van zand.
sints: sindsdien (verwijst naar ‘wel eer’ vs. 2).
Sondvloed: lett. betekenis: grote vloed. Ook in bijbelse zin bedoeld: vloed waarin je ten onder gaat, waardoor je verzwolgen wordt (het woord ‘verdoemen’ in vs. 4 ligt in hetzelfde betekenisveld).

4 'sGraven Marmeren: marmeren: metonymisch voor paleis: gebouwen van het paleis van de graaf.
in Duynen sien verdoemen: in duinen zien ten ondergaan (in het zand bedolven), tot duinen veroordeeld zien worden. Opm.: in de 16e eeuw zouden er funderingen van de grafelijke gebouwen opgegraven zijn. W. van Gouthoeven schreef: ‘De Fondamenten van dit Slot ontrent het Jaer 1546. met graven gevonden zijnde ...’ Vermoedelijk zijn de gebouwen verwoest in 1418, toen 's-Gravenzande werd plat gebrand door troepen uit Den Briel, dat de zijde had gekozen van Jan van Beieren in de strijd met zijn nicht Jacoba (Th. van Straalen, Het voormalige grafelijke hof en de oude pastorie te 's-Gravesande. In: Bulletin van de Kon. Ned. Oudheidk. Bond, 68 (1969) 11-15. Blz. 14, 1e kolom).

5 Nu ... was: er zijn (plaatsen) (die) nu (zijn), wat ik geweest ben (nl. plaats waar het hof gevestigd was).

5/6 Maer daer ... punt: maar waarover de bal gaat (rolt, zich voortbeweegt) is een denkbaar (fictief) punt, m.a.w. het punt waarop een rollende bal het grondvlak raakt, is eigenlijk niets.

6/7 Soo ... vlieten: evenzo is de tijd die staat (staande tijd is er niet, is slechts denkbaar) en nu (zelfst. nw.: het moment van nu) is nu (bijw.: op hetzelfde moment) voorbij en zijn is slechts stromen.

8 Herdenkens ... genieten: het omzien van het herinneren is het duurzaamste genoegen.
Herdenkens achter-om: herinnering (genitivus identitatis).

9 Stelt ... en ick: Zet was en ik naast elkaar, wat schelen (verschillen) Den Haag en ik? m.a.w. als was (verleden) en is (heden) zo weinig verschillen, verschil ik (die was) ook zo weinig van Den Haag (dat is).

10 tegenwoordigheit: ogenblik, moment.
snick: ademtocht. Opm.: In de filosofie van de tijd (vs. 6 en 7) die herinnert aan Herakleitos' panta rei, staat het karakter van voorbijgaandheid sterk op de voorgrond. Deze filosofie komt de ‘laus’ t.o.v. 's-Gravenzande ten goede. Want het enige wat 's-Gravenhage op mij, 's-Gravenzande, voor heeft, is dat het nu is. Maar omdat nu, een nietigheid, een niet is, is het verschil nauwelijks aanwezig.