Stede-stemmen en dorpen

[p. 70]

's Gravenhage

Het heele Land in 't klein, de Waege van den Staet,¹
De Schaeve van de Jeughd, de Schole van de Daed,²
Het Dorp der Dorpen geen daer yeder Steegh een pad is,³
Maer Dorp der Steden een daer yeder Straet een Stad is,⁴
De rondom groene Buert, het rondom steenen Hout,⁵
Des Boers verwonderingh, al komt hy uyt het woud,⁶
Des Stémans steedsch vermaeck, al komt hy uyt de mueren,⁷
Der Vyanden ontsagh, De Vrijster van de Bueren.⁸
De Werelds leckernij, des Hemels welgevall;⁹
Is 't daer met all geseght, soo ben ick meer dan all.¹⁰

1 Het ... klein: Bedoeld wordt: In mij is als residentieplaats heel het land vertegenwoordigd.
Waege: weegschaal; bij mij wordt er gewikt en gewogen inzake politieke aangelegenheden.

2 Schaeve: beschaver.
Schole van de Daed: leerschool, waarin tot de daad, tot het politieke leven wordt opgevoed.

3 Het Dorp ... pad is: niet het dorp der dorpen, waar iedere smalle straat (slechts) een (onbestraat) pad is.
Dorp der Dorpen: superlatieve genitief.

4 Maer Dorp ... Stad is: maar een dorp dat tot de steden behoort, waarin iedere straat (net) een (kleine) stad is.
Dorp der Steden: contradictio in terminis; een climax t.o.v. Dorp.
der Dorpen. Huygens moest 's-Gravenhage een ‘Dorp der Steden’ noemen omdat het immers geen stadsrechten bezat.

5 De rondom ... Hout: de huizen door groen omringd, de bomen, omgeven door stenen huizen (het Voorhout).
rondom: eromheen (bijwoord bij groene en steenen).

6 Des Boers ... het woud: (Ik ben) datgene wat de boer bewondert, (zelfs) al komt hij uit het bos; m.a.w. een boer die te midden van bos leeft, wordt toch nog verrukt over mijn bomen, mijn vele groen.

7 Des Stémans ... de mueren: twee mogelijkheden: (Ik ben) datgene wat de stedeling voortdurend behaagt of (Ik ben) het stadsvermaak voor de stedeling, (zelfs) al komt hij uit de stad (vanwege het grootsteedse karakter van 's-Gravenhage).

8 Der Vyanden ontsagh: (Ik ben) datgene waarvoor de vijanden ontzag hebben.
De Vrijster van de Bueren: (Ik ben) iemand wie ‘het hof’ gemaakt wordt door de buren, iemand die de beminde is van de naburige plaatsen.

9 De Werelds ... welgevall: de delicatesse van (heel) de wereld, datgene wat de hemel behaagt.

10 Is 't daer ... dan all: als het daarmee allemaal gezegd is, dan ben ik meer dan alles (wat er over mij gezegd is), of meer dan alle (dorpen en steden).