Stede-stemmen en dorpen

[p. 62]

Monickendam

't Zuyd-Ooste Purmer-end besett ick met den Dam¹
Die van een Monick-Meer wel eer sijn Doopsel nam.²
Meer eertijds, nu niet meer, hoe sien ick uwe baeren³
Van baeren ingeslockt? als minder Visschen vaeren^3/4
Van die haer meerder zijn. En, vraegh ick 't oock de faem,^4/55
'k En leere geen bescheid van d'ouder' baeren naem.⁶
Al vult ghy dan mijn' Schild, staet buyten halve-Paepen,⁷
Om blijven dat ick ben, behoev' ick meer als 't gaepen:⁸
Mijn' Borgers moeten bey Godsdienstigh zijn en koen;⁹
Hun wel-zijn hanght gelijck aen 't Bidden en aen 't doen.¹⁰

Aant. Huygens in de marge

4a	De Monick Meer leght nu met de Zuyder-Zee gemeen.

1 't Zuyd-Ooste Purmer-end: het Zuid-oostelijk einde van de Purmer (het Purmer-meer).
met: door middel van.

2 wel eer sijn Doopsel nam: vroeger zijn naam ontleende. Opm.: ‘Monickedam een kleyn stedeken/ den naem voerende van den Dam/ welck schutte Monickmeer/ liggende nu buytens Dijcks met de Zuyderzee vermengt.’ (L. Guicciardijn, Beschryvinghe ...1612. Blz. 223b). De dam was aangebracht bij het einde van het Zuid-oostelijk deel van het Purmermeer (vs. 1), misschien om een te hoge waterstand in het Monick-meer tegen te gaan.

3 Meer: zelfst. nw., aangesproken persoon; meer: bijwoord. Deze homonymie als middel tot woordspeling wordt annominatio genoemd.

3/4 hoe sien ... ingeslockt: hoe (volkomen) opgeslokt door golven zie ik (nu) uw golven? Zie Huygens' aant.

4/5 als minder ... zijn: zoals het kleinere vissen gaat (wedervaart) van de kant van die hun grotere zijn.

5 vraegh ick: al vraag ik.
faem: lett.: de godin Fama; hier: de personificatie van de mare, de overlevering.

6 'k En leere ... naem: ik krijg geen uitsluitsel omtrent de naam van het vroegere water. D.w.z. de overlevering biedt geen opheldering, verklaart niet waarom dat water Monick-Meer heette, ‘van wat Monick het water den naem gevoert heeft’ (Guicciardijn ... Beschryvinghe).

7 Al ... Schild: doelt op de monnik in het wapen van Monnikendam.
staet buyten: ga weg, blijf buiten (mijn poorten).
halve-Paepen: halve priesters, monniken.

8 Om blijven dat: om te blijven wat.
't gaepen: 't suffen. Opm.: gelet op de twee eisen die Monnikendam aan zijn burgers stelt in de vss. 9 en 10, ontbrak het de monniken blijkbaar aan ‘koen’ zijn (vs. 9) en aan ‘'t doen’ (vs. 10).

9 bey - en: zowel - als.

10 hanght gelijck aen - en aen: is evenzeer afhankelijk van - als van.