Stede-stemmen en dorpen

[p. 60]

Edam

De Dam die 't Zuyderdiep het binnen Y onthiel¹
Gaf my d'Ydammer naem; dien ick niet langer hiel²
Dan tot het vett gerucht van mijn' gewilde Kaesen³
De wereld had gevult, en naer mijn aes doen raesen:⁴
Sints noemden sy 't Eet-dam daer soo veel etens groeyt.⁵
Maer dat men mijner melt soo verr het ebt en vloeyt,⁶
Is elders op gevest: hoort, Hollander, de wielen⁷
Van uw' Victori-koets zijn uw' bezeilde kielen;^7/8
Dat zijn de mijne meest: Behoort niet meest de danck⁹
Den Raden-maker toe van 's wagens gladden ganck?¹⁰

1 De Dam ... onthiel: de dam die de Zuiderzee weghield van de waterloop de IJ, m.a.w. de dam die veroorzaakte dat de Zuiderzee niet het binnenwater de IJ (verder) kon instromen. Zie citaat hieronder.

2 d'Ydammer naem: ‘Edam ... plach Ydam te heeten/ om dat alhier met een Sluys toeghedamt wert/ het binnen-water de Ye ghenoemt/ rontsom de Parochie kercke loopende/ ende door de sluys inde Zuyder-zee/ die niet verre van daer en is.’ (W. van Gouthoeven, D'oude Chronycke ... 1620. Blz. 95).

3 Dan tot: dan tot (het moment waarop).
vett gerucht: grote roem, faam; vett: woordspeling, wijst ook op vette Edammer kaas.

4 De wereld had gevult: (zich over) de wereld had verspreid; m.a.w. wereldberoemd was geworden.
naer ... raesen: dol had gemaakt op mijn voedsel.

5 sy: sylleptische verwijzing naar ‘wereld’ (vs. 4).
't: voorlopig lijdend voorwerp.
daer ... groeyt: het eigenlijke lijdend voorwerp.
etens groeyt: eten groeit = gras groeit (gras is immers nodig voor kaas etc.).

6 Maar ... melt: maar dat men melding van mij maakt, van mij getuigt.
soo verr ... vloeyt: zover het eb en vloed wordt; dus: heel de wereld.

7 elders op gevest: op iets anders gebaseerd.

7/8 de wielen ... kielen: de wielen van uw zegekoets zijn uw (van) zeilen (voorziene) schepen, m.a.w.: uw welvaart is te danken aan uw schepen.
kielen: pars pro toto voor schepen.

9 Dat ... meest: dat zijn voor 't grootste deel die van mij (= mijn schepen; nl. de door mij gebouwde schepen). Opm.: de grote scheepswerf van E. had in het land een bekende naam.
meest de danck: de grootste dank.

10 Den Raden-maker: meew. vw.
van ... ganck: voor het gladde (vlotte, snelle) lopen van de wagen; bijv. nabep. bij ‘danck’. Opm.: H. bedoelt: zo komt ook de grootste dank toe aan de maker van de schepen voor het snelle varen ervan.