Stede-stemmen en dorpen

[p. 58]

Enchuysen

Van Enckel' huysen is groot Roomen opgegroeyt,¹
En ick van enckele: groot Roomen heeft gegloeyt,²
En ick ben platt gebrandt: groot Roomen is herboren,³
En ick van niews herbouwt, bey beter dan te vooren:
Groot Roomen heeft sijn jock den Spagnaerd opgedruckt,
En ick mijn' vrijen hals het Spaensche jock ontruckt,^5/66
Noordholland, hebt uw deel in d'eere van uw' Vryheit,⁷
Maer weet dat d'eerste steen van 't groote werck in my leit,
En, quam de heele buert te deinsen tot den val,
Weet dat ick daer toe noyt den laesten leggen sal.^9/10

Aant. Huygens in de marge

3	Door de Heeren Jan van Arckel ende Vincent van Putten van wegen de Hollanders.
6	1572.

1 Van ... opgegroeyt: Door enkele huizen is het grote Rome groter geworden. Opm.: Rome zou volgens de bekende literaire traditie uit enkele huizen opgebouwd zijn (vgl. o.m. Ovidius, Ars Amat. III, 113-128; Barlaeus, Urbium encomia, ‘Enchusa’, regel 1).

2 En ... enckele: en ik uit enkele (huizen). Opm.: volgens overlevering zou de naam Enkhuizen zijn afgeleid van Enckel Huysen, enkele (vissers)huizen, waaruit de plaats of buurt eertijds bestond (L. Guicciardijn, Beschryvinghe ... 1612. Blz. 219a). In een vergelijking (similitudo) wordt het ‘kleine’ Enkhuizen gesteld naast het grote Rome (zie ook vs. 2b/4).
gegloeyt: in brand gestaan.

3 En ick ... gebrandt. Zie Huygens' aant. Opm.: Huygens sluit aan bij de mededeling van W. van Gouthoeven (D'oude Chronycke), L. Guicciardijn (Beschryvinghe) en H. Junius (Batavia). De laatste twee noemen het jaar 1297 waarin de brand plaats had.

5/6 Vormen een antithese. De tegenstelling heeft als functie de kracht van Enkhuizen te benadrukken, die zich (in korte tijd) aan het Spaanse juk onttrok, terwijl Spanje (zolang) door het Romeinse rijk werd overheerst, nl. tussen ca. 230 v. Chr. en ca. 400 na Chr. Bovendien wordt in de tegenstelling het imperialisme van Rome tegenover de vrijheidszucht van Enkhuizen tot uitdrukking gebracht.
jock: juk.
opgedruckt: dwingend opgelegd.
En: maar. Opm.: op 21 mei 1572 verklaarde Enkhuizen zich voor de Prins en de bewoners verdreven de Spanjaarden uit de stad.

6 En ... ontruckt: en ik heb mij zelf aan het Spaanse juk ontrukt, zodat ik vrij ben. vrijen: inhoudelijke prolepsis, waarbij het bijv. nw. een gevolgaanduidende zin vervangt.
hals: pars pro toto; wordt gebruikt in plaats van de gehele persoon, in dit geval de gepersonifieerde stad Enkhuizen.
En ick ... hals: En ik heb mij zelf (samentrekking van heeft uit vs. 5; de samentrekking is overspannen, omdat de persoonsvorm van het werkwoord verschilt: (hij) heeft/ik heb). Opm.: op 21 mei 1572 verklaarde Enkhuizen zich voor de Prins en de bewoners verdreven de Spanjaarden uit de stad.

7 Noordholland ...: apostrofe. Opm.: Enkhuizen spoort Noord-Holland aan haar te volgen. En na het voorbeeld van Enkhuizen kozen successievelijk Medemblik, Hoorn, Alkmaar, Edam, Monnikendam, Purmerend en andere steden voor de Prins.
hebt: gebiedende wijs met adhortatieve functie.

9/10 En ... sal: En, al zouden alle steden van Noord-Holland afglijden naar verraad (van de vrijheid), weet dat ik de sluitsteen daarvan (nl. van het verraad) nooit zal leggen.
de heele buert: alle steden van Noord-Holland.
deinsen tot den val: zakken tot de val (vgl. WNT deinzen, 2368, 4); hier: afglijden naar verraad.
den laesten: de laatste (steen), de sluitsteen.