Stede-stemmen en dorpen

[p. 54]

Alckmaer

't Was Al Meer daer ick sta, en nu is 't vry al meer;¹
Soo haest Verone viel be-erfden ick haer' eer,²
En groeyden uyt haer Ass, tot dat ick oock eens Ass werd,³
En wederom verrees, en dubbel wel te pas werd.⁴
Sints seght de Vreemdelingh die op mijn' waerde lett,⁵
Waer isser eene meer soo suyver en soo vett?⁶
Dat sagh de Spaensche Wolf, die na mijn' adren dorste,⁷
Doe noch het Haerlemsch bloed sijn' aderen uyt borste;⁸
Maer, eere zy den God die 't hooge boos verworpt,⁹
Hy weêck, en hadd' es meer gespogen dan geslorpt.¹⁰

Aant. Huygens in de marge

1	Van 21 Meeren die daer rondom lagen seght men den naem gekomen te zijn.
10	1573.

1 Al Meer: (onbep. telw. + zelfst. nw.) geheel en al meer. Zie Huygens' aant.
vry: zeker, voorwaar.
't: verwijst naar ‘daer ick sta’.
al meer: (onbep. voornw. + bijwoord) heel wat meer (dan alleen maar meer = water).

2 Soo haest ... haer' eer: zodra Verone gevallen was erfde ik haar aanzien. Opm.: de plaats Verone of Vroonen stond eertijds bij Alkmaar en werd in 1303 door graaf Jan van Henegouwen vernield en verbrand (vgl. W. van Gouthoeven, D'oude Chronycke ... 1620. Blz. 84 en L. Guicciardijn, Beschryvinghe ... 1612. Blz. 222a).
Alkmaar is de belangrijkste stad geworden van Kennemerland, vooral bekend om zijn kaasmarkt.

3 En ... Ass: en werd groot door haar as (= ondergang). Opm.: Huygens duidt hier op iets dat in de geschiedschrijving van Alkmaar niet onbekend was, nl. dat Alkmaar uit de as van Vroonen gegroeid is: ‘dat het scheen dat den ondergang van Vroon, den opgangh van Alckmaer voortbaerde.’ (C. van der Woude, Kronyck van Alckmaer, 1645; blz. 33).
tot ... Ass werd: Huygens doelt hier op een latere brand van Alkmaar en uiteraard niet op een vroegere, nl. die in 1166, welke door hem ten onrechte in hs. A in de marge is vermeld.

4 en dubbel ... te pas werd: en dubbel zo dienstig (in dit geval: welvarend) werd.
dubbel wel: lett. twee maal zo goed.

5 waerde: aanzien, betekenis.

6 Waer ... meer: waar is er (nog) een meer, d.i. nog een andere plaats dan Alkmaar; meer als bijwoord zinspeelt op de plaats Alkmaar (Al Meer).
suyver: schoon.
vett: welvarend. Enerzijds wijst vett (= welvarend) op Alkmaar, anderzijds maakt dit woord van de plaats Alkmaar, in verband met het beeld van het Spaanse geweld (vs. 7/10), een vet, appetijtelijk prooidier.

7 de Spaensche Wolf: Don Frederik, of gewoon een metafoor voor de Spanjaard.
Opm.: na Haarlems overgave zendt Don Frederik op 26 juli 1573 één regiment voetvolk en twee eskadrons ruiterij naar Alkmaar.
adren: bloed (metoniem).
dorste: smachtte naar.

8 Doe ... borste: toen het Haarlemse bloed (na de massale moord te Haarlem) uit zijn aderen dreigde te barsten (inchoatief aspect).

9 't hooge boos: het grote kwaad (het kwaad van de hoogmoed).
verworpt = o.t.t. van verwerpen vanwege o/e wisseling vòòr r + consonant (Weijnen, par. 18).

10 Hy weêck ... geslorpt: hij (= de wolf, Don Frederik, het Spaanse leger) week terug en had ervan meer (van het bloed; zie vs. 7 en 8) gespuwd (opgegeven), dan (bloed van mij) opgeslorpt (m.a.w. meer verliezen geleden dan toegebracht). Opm.: op 21 augustus 1573 begon de belegering, maar door de vele inundaties moest het Spaanse leger op 8 oktober Alkmaar al weer verlaten. De smadelijke afgang is in een beeld door H. verwoord.