Stede-stemmen en dorpen

[p. 52]

Briel

'k En ken geen Heele meer, en Breehiel is my vremd:¹
Nu houd ick 't met den naem die op den neuse klemt:²
Dat werde Phlips gewaer, die door mijn' Brill-gelasen³
Al vroegh sijn' avont-uer, en hoe 't 'er noch sou rasen⁴
Om Hollands Vryheid, las. Wat leght my aen den lof^54/5
Van uyt de diept' gedijckt, van klei geworden stof,
Van stercke Zee-gebuert? 'k heb door het spits gebeten,^5/77
Dat heeft vry Nederland mijn' tanden danck te weten:⁸
Daer gaet 'er veel ten strijd', en 't winnen wordt gemeen,⁹
En volgers winnen oock; maer voor en wint maer een.¹⁰

Aant. Huygens in de marge

1	De mond van de Mase wordt Helium geheeten door Plinius.
7	1572.

1 'k En ... vremd: Ik weet niets meer van Heele (= Helium, mijn oude naam bij Plinius) en de naam Breehiel is mij onbekend.
Zie Huygens' aantekening.
Opm.: Heele, Helium, was het brede water dat zich tussen Hoek van Holland en Voorne uitstrekte. ‘Dit woord Bryele en comt niet qualicken over een met de Hyele van Plinius. Alsoo dat het schijnt/datse om de brede van haren mont/ ghenaemt sy Bre-hyele: ende t'sedert ... int vercorten Bryel.’ (J.F. le Petit, Ned. Republycke ..., blz. 136).

2 houden met: ophebben met, zeer ingenomen zijn met.
den naem: de naam (van het voorwerp), dat...

3 dat: heeft betrekking op het feit dat Briel met bril (zie vss. 3b, 4 en 5a) te maken heeft.
werde: o.v.t.-vorm.
Brill-gelasen: brilleglazen = bril = Briel. Opm.: Philips II kreeg immers die bril op zijn neus! (Denk aan de oude lorgnetvorm, die op de neus geknepen werd). Briel was de bril voor Philips. Hij kon ermee vooruitzien: de verovering van Brielle betekende het begin van de opstand in Holland en Zeeland.

4 sijn' avont-uer: woordspelend (avontuur - avond-uur): Philips' ‘avont-uer’, zijn lot in Holland is tevens het avond-uur van zijn gezag, want de opstand in veel Hollandse en Zeeuwse steden is begonnen bij de inneming van Brielle door de Watergeuzen op 1 april 1572.

5 las: gebruikt in verband met bril. Opm.: ‘las’ is persoonsvorm met als subject ‘die’ (vs. 3) en als lijdend voorwerp ‘sijn' avont-uer’ (vs. 4) en ‘hoe ... Vryheid’ (vss. 4 en 5).

4/5 en hoe ... Vryheid: en hoe het daar nog zou stormen om Hollands vrijheid.

5/7 Wat leght ... Zee-gebuert: wat geef ik voor de lof dat ik uit de diepte ingedijkt (ben), dat mijn zand tot klei geworden is, dat ik een versterkte zeeplaats ben. Opm.: constructie met 3 × ‘van’ voor een infinitiefgroep als nabepaling, waarbij de infinitief ‘te zijn’ hier is weggelaten.
Opm.: Brielle was een ingedijkte zeepolder en een vesting ter verdediging van de Maas.

7 'k heb ... gebeten: ik heb de spits afgebeten (WNT spits II, 2860); ik ben de eerste in de aanval geweest. Opm.: de opstand in Holland en Zeeland begon bij Brielle.

8 Dat: antecedent: ‘'k heb ... gebeten’ (vs. 7).
vry Nederland: inhoudelijke prolepsis: het (daarna) vrij (geworden) Nederland).
mijn' tanden: in verband met ‘gebeten’ (vs. 7); metaforisch voor: mijn inzet, mijn eerste verzet; meew. voorw.
danck te weten: te danken.

9 Daer: er.
gaet: enkelv. pv.
'er veel: subject: veel van hen (nl. van de steden in de Nederlanden).
gemeen: gewoon, algemeen.

10 voor: het eerst.